Научная статья на тему 'Освещение вопроса школы и образования в джадидском журнале «Оина»'

Освещение вопроса школы и образования в джадидском журнале «Оина» Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
967
172
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
љадидон / маљаллаи «Оина» / ибтидои асри ХХ / кишвари Туркистон / Аморати Бухоро / низоми таълим / таљдиди мактабњои мусулмонї / мактабњо бо усулњои љадидия / Джадиды / журнал «Оина» / начало ХХ века / Туркестанский край / Бухарский эмират / система образования / реформирование мусульманской школы / новометодные школы / magazine «Oina» / jadids / beginning of the XX-th century / Turkestan region / Bukhara Emirate / education system / reforming the muslim school / new-methodology schools

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Гаффоров Нумонджон Усмонджонович

В статье проанализирована роль джадидизма в процессе реформирования системы мусульманского образования и показан вклад джадидской прессы в освещение школьной проблемы. Автор на основе материала журнала «Оина» («Зеркало»), являющегося важным и ценным источником по истории джадидизма, раскрывает основные вопросы национальной школы и системы образования Средней Азии в начале ХХ века. «Оина» издавался литографическим способом в Самарканде с 20 августа 1913 по 15 июня 1915 годов на таджикском и узбекском языках, и в каждом номере журнала публиковались статьи, посвященные актуальным проблемам системы образования с глубоким анализом и верными выводами. Особое внимание уделено публикациям джадидов на таджикско-персидском языке о проблемах новометодных школ Туркестанского края и Бухарского эмирата. В работе подвергнуты краткому анализу статьи, заметки и письма Махмудходжи Бехбуди, Ходжи Муина Шукрулло, Саидризо Ализода, Исмаила Садри, Саидбобохона Ахрори и других о проблемах системы мусульманского религиозного образования и создания школ типа «усули джадид». Материалы статьи свидетельствуют о том, что авторы журнала «Оина» видели основу гуманитарного общества только в глубокой реформе сферы образования.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The role of Jadidism in the process of reformation in the system of Muslim education is analyzed and also jadid’s press contribution in presentation of school problems is shown. The author on the basis of journal “Oina” “Zerkalo” which is important and valuable source on history of jadidism, reveals the principle matters of national school and system of education in Central Asia in the early XX century. Journal “Oina” was published by lithographic means in Samarkand from the 20 <sup>th</sup> of August 1915 to 15 <sup>th</sup> of June 1915 in Tajik and Uzbek, and each number of the journal had published articles devoted to actual problems of education system with deep analysis and true conclusions. Particular attention is paid to jadid’s publication in Tajik-Persian language about new methods of Turkistan and emirate Bukhara schools. The author briefly analysis Mahmudkhoja Behbudi’s, Hoji Muin Shukrullo’s, Saidrizo Alizoda’s, Ismoil Sadri’s, Saidbobokhon Ahrori’s and others articles, notes and letters and other problems of Muslim religious education system and creation of “jadid’s type” schools. Materials of the article confirm that the authors of the journal “Oina” saw the base of humanitarian society only in deep reform of education sphere.

Текст научной работы на тему «Освещение вопроса школы и образования в джадидском журнале «Оина»»

Гаффоров Нуъмонлон Усмонлонович —

докторанти Донишготи миллии Толикистон

ИНЪИКОСИ МАСЪАЛАИ МАКТАБУ МАОРИФ ДАР МАЛАЛЛАИ ЛАДИДИИ «ОИНА»

Огози садаи бист бо шаводиси илтимоиву сиёс'1 ва фаршангиаш пешорÿи замон талаботи нав ва вазифашои мубраму печидаро мегузошт ва тараккипарварону мунавварфикрони ин давраи мушими таърих'1 дар симои ладидон башри рашої аз машдудаи фаршангї ва налоти миллати хеш аз лашолату торию ва бесавод! басо кÿшиш намуда, шамватанонро ба бедор!, худогош! ва илму маърифат даъват менамуданд. Малаллаи «Оина» сад сол мукаддам шамчун минбари баланди ладидони Осиёи Миёна ва пашнкунандаи гояшои асосии фаршангофаринию маърифатпарварии оншо дар роши ба ташрик овардани афкор, такон додани андешаи мардум ва худшиносию худогошии толикон хидмати босазое кардааст. Ин нашрияи ладиді, ки ба гуфтаи устод Aйнï «барои лавонон як дарала вазифаи фикри нав пашн карданро ба ло меовард» (І, І32), дар раванди ислошоти мактабу мадориси мусулмош хизмати шоиста намуд ва машз тавассути ин малалла масоили мубрами низоми маорифи кишвари Туркистон ва аморати Бухоро баррасиву инъикос мегашт.

Малаллаи «Оина» аз 20 августи соли І9І3 то І5 июни соли І9І5 дар Самарканд дар шалми 68 шумора ба забоншои толикию ÿзбекï ба табъ расидааст. Ношир ва мушаррири он Машмудхола Бешбудх, ки баршак сарвари ладидони Осиёи Миёна машсуб меёфт, дар нахустшумораи малаллаи хеш мароми фаъолияти ноширонашро дар роши маорифпарварх ва ислошотхошх чунин ифода кардааст: «Дар ин замон баъзе ашхосе, ки ба инояти шак филлумла чашм кушода ва ба ашволи оламу авзои умам (мардум - Н.Г.) ба сабаби савки табиат ва ё ба хондани илми таърих ва татаббÿъ (тадкик - Н.Г.)-и моз'х (гузашта - Н.Г.) вокиф гаштаанд, албатта толиби ислош мешаванд. Вирди забони ин гуна касон ислош ва ислош аст. Aгар аз оншо пурсида шавад, ки ислош аз куло сар мешавад, лавоб хошанд гуфт, ки аз мактабу мадраса. Чунки шаёти миллат вобаста ба мактабу мадраса аст. Мактабу мадрасаи кадом миллат, ки обод аст, он миллат худро мудофиа мекунад, шам сошиб ва шам шокими дигар миллат мегардад. Мактабу мадрасаи кадом миллат хароб ва ё ба таназзул аст, он миллат машкуми таданш (ташкир - Н.Г.) ва забунх аст. Риволи дину миллат, тараккии илму диёнат, пешрафти фазлу шунар, ислоши ахлоку одоб, хубии маишату зиндагонии шар тоифаро сабаб мактабу мадраса аст» (ІІ, 28).

Дар сашифашои «Оина» ходимони намоёни ладидия Садриддин Aйнï, Сиддикии Aлзï, Сайидашмади Ваот, йол'х Муин Шукрулло, Зушуриддин Фатшиддинзода, Aбдyрраyфи Фитрат, Aбдyлвошиди Мунзим, Мирзо Сироли йаким, Фахриддини Ролх, Сайидризо Aлизода ва дигарон перомуни масъалашои мухталифи илму дониш, шолати мактабу мадрасашо, услуби

- ІІ2 -

нави таълиму тадрис ва ашамияти мактабшои усули савтия маколашои пурэълоз ва шеършои лонгудоз навиштаанд. Аз маводи малалла аён мегардад, ки муаллифон бунёди ломеаи инсонпарварро таншо пас аз ислошоти дакики сошаи маорифи кишвар тасаввур мекарданд.

Дар шумораи сеюми малалла маколаи Сайидризо Ализода «Моро ислоши мадорис ва макотиб лозим аст» ба табъ расидааст, ки муаллиф бо таассуф вазъи ногувори сошаи маорифи кишварро ташлилу баррас! менамояд. Дар он аз лумла омадааст: «йамаи ин бадбахтишо ва разолат, лумла ин харобишо ва сафолат, ки мо - туркистониёнро фаро гирифтааст - аз адами мадориси муназзам ва фикдони макотиби замона аст... йел миллате ва шел тоифае таракй' ва пешрафт накарда ва биёре миллатшо бартар! ва тавфик наёфта, магар дар сояи мадорис ва макотиби мунтазам, ин шама асбобу олоти алиба, ин шама шунаршои гариба, ки акул (хирадманд, доно - Н.Г.)-и мо, туркистониён аз дидану шунидани оншо шайрон мешавад, шосил нашуда, магар аз баракати улум ва фунуни замония. Соири миллатшо аз мактабу мадорисшои эшон, илова бар чандин улуми нофеъа, дорои фанни табиб!, мушандис!, муаллим!, мутарлим!, муншип ва гайра гардида, шар моше аз сад то чанд шазор манот (вошиди пул - Н.Г.)-ро дар болои курс! бо камоли истирошат нишаста дарёфт мекунанд, аммо мо - туркистониён 7-8 сол дар мактабшо хонда, номи худро ба зур навишта ва 15-20 сол дар мадрасашо ташсил карда, калимае чанд араб! гуфтугу кардан наметавонем. Солшост, ки мусулмонони соири мамолик даралаи лузум ва ашамияти мактаби ладидаро дониста, фоида ва манфиатшои оншоро фашмида, дар шар шашру каряшо доир намуда, руз ба руз ба такмили оншо мекушанд, аммо мо - мусулмонони Туркистон на ин ки мадорису макотиби ладида таъсис менамоем, балки оншоро шануз бидъат ва шаром мешуморем, намедонам мо - мусулмонони Туркистонро ч! шуда?» (3, 74-75). Муаллиф дар хотимаи маколаи хеш чунин хулоса менамояд, ки «айбшои мо на ин кадар аст, ки бо навиштану гуфтан тамом шавад. Вале илол ва чораи иншоро аз илрои шамин як лумла будааст, овардан мумкин аст, ки: Моро ислоши мадорису макотиб лозим аст» (3, 76).

«Оина» дар шумораи чоруми худ аз 16 ноябри соли 1913 ташти унвони «Масъалаи мактаб» маводи пурсиши афкори хонандагони малалларо ролеъ ба ланбашои мухталифи мактабу маорифи кишвар иборат аз 15 савол дарл намуд ва ноширони он умед доштанд, ки «арбоби басират лавоби ин саволшои мушимаро, ки ба асос ва таквияи дину маишат хидмат мекунад, бо камоли тааммук (амик, чукур - Н.Г.)-у озод! ва бо далоили шаръиву таърих! ба идора нависанд, идора дар ин боб бетараф аст» (10, 101).

Муаллими мактаби усули ладид дар Каттакургон йол! Муин Шукрулло ба ин пурсишномаи «Оина» даршол лавоби муфассал медишад ва он дар шумораи шафтуми малалла аз 7 декабри соли 1913 чоп мешавад. У аз лумла дар посух ба саволи сеюми «Масъалаи мактаб» чунин навишта буд: «Барои атфоли ислом мактаби ладид пурфоида аст, чунки дар макотиби кадима кудакон дар зарфи 8-10 сол ба зур сошиби хату савод мешаванд. Аммо дар макотиби ладида дар миёни 4-5 сол илова ба хату саводи расм'1':

Куръон маъа талвид, акоид, масоили зарури ташорату намоз, шисоб, таърихи ислом ва лугрофия, ки иборат аз заруриёти дин! ва дуняв! аст, хабардор мешаванд» (29, 172).

Муаллифони малаллаи «Оина» чорашои аз гафлат налот ёфтан ва ба шошроши тамаддуни умумибашар! дохил шуданро таншо дар ислоши услуби мактабу маориф ва дар бунёд намудани пояшои навини таълиму тадрис медиданд. Чунончи, М.З.Мирзозода дар шумораи 17-уми малалла аз 15 феврали соли 1914 бо шасрат навишта буд: «йел миллате таракк! нахошад кард, магар ба ислоши макотибу мадорис. Мактабу мадорис шам ислош нахошад шуд, магар ба мувофики замони шозира шар гош чашм кушода, ба ашволи шозираи худ назар намоем, медонем, ки ба ч! шолат афтодаем ва аз бетартибии макотибу беназмии мадорис ба ин дарала расидаем... Илми мардуми замон ба он поя расидааст, ки ба авли афлок парвоз менамоянд ва мо шанÿз дар таги чоши мешнат ло шуда, монанди лугз (бум), ки аз обод! гурезад, аз илму маориф мегурезем... Aгар мо шам мувофики замони шозира ба ташсили илму шунар ^шиш намоем, дар андак муддат сошибкадр ва манзалат гардида, исми мо шам дохили дафтари номдорон дохил мешавад ва иззату обрÿи лашонро хошем ёфт ва илло помол хошем шуд!» (15, 313).

Яке аз муаллифони «Оина» Исмоили Садр!, ки шамроши Aбдyрраyфи Фитрат, Шавкат Ниёз!, Муаммир Буршонов ва дигар лавонони рÿшанфикри Бухоро дар Истамбули Туркия ташсили илм намуда буд, сабаби беназм!, бетартиб! ва дар пояи суст вулуд доштани сохтори маорифи аморатро дар лашолат ва нодон! мебинад. У дар ин бобат менависад, ки «мо кабл аз се-чашор аср марлаъ (лои бозгашт, паношгош-Н.Г.)-и кул(л) будем ва Бухорои мо маркази улуму фунуни гуногун буд, ки барои ташсил аз чашор тарафи дунё бад-ин ло мешитофтанд. Имрÿз моро ч! шуд ва ч! расид, ки ба чунин шолати фалокатзада ва бадбахт! афтодем! Ин шама бадбахт!, ки имрÿз ба мо рÿ оварда ва меорад, шамоно натилашои танбал!, танпарвар!, аз дунё бехабар!, муроот (таъмин - Н.Г.)-и манфиати шахсия ва помол кардани манофеи умумия аст, ки иншо шама нош! (пайдо, пайдошаванда - Н.Г.) аз лашолат ва нодон! аст» (6)

Кобили тазаккур аст, ки дар сашифашои малаллаи «Оина» намояндагони рÿшанфикри мадрасаву масолид низ андешаву фикршои судманди хешро перомуни риволу равнаки мактабу маориф, талаби илму дониш, ислош намудани вазъи таълим ва мубориза бар зидди лашолату бесавод! баён менамуданд. Чунончи, навишташои ходимони дину мазшаб Мулло Зафар Махдум (19), Кор! Aбдyлбосит (7), Кор! Одилбекзода (9) ва дигарон оид ба раванди таълиму тарбия, масъалашои печидаи мактабу мадрасашои мусулмон! ва ислошу талдиди оншо хеле лолиби диккатанд.

Бояд зикр намуд, ки бисёре аз навишташои муаллифон бо имзошои мустаор, аз кабили «Aйн. Мим.», «Aлиф. Дол.», «Мим.», «Нун. Йо.», «Син. Aйн.», «Сод. Aйн.», «Фо. Ро.», «Че. Нун.» «Коф.Мим.», «Милл!»,

«Мутаассиф», «Муфтизода», «Сомеъ» ва гайра ба табъ мерасиданд. Фарзанди мударриси таладдудпарвари Бухоро Домулло Мушаммад Икроми

муфт! Абдуррашмон Махдум дар малаллаи «Оина» бо имзои «Муфтизода» дар бобати масъалашои мактабу маорифи милл! маколоти зиёди пурмуштаво, аз лумла «Илм ва ирфон», «Саодатдорин ба илм мешавад», «Чаро асар намебахшад?», «Тарбия» ва гайра чоп намуда буд. Чунончи, дар яке аз маколашояш бо таассуф навишта буд: «Муддатест, ки дар сафашоти лароид дар бобати илму маорифи мо ва умум турониён ч! кадар башсшо ронда мешавад ва дар зидди худбинону лашолатпарастони ин диёр низ ч! кадар маколашои манзум ва мансур мунташир мегардад ва дар тарики ислошоти мадорису тасшил (осон!, сабук! - Н.Г.)-и макотиб бар вафки иктизои замон низ ч! кадар суханшо дар миён меоянд, валекин алиб аст, ки аз ин кадар маколоти матбуа то шол таъсире мушошида нагашта... Бас мо турониён ба ин навъ таассуб ва мамониат аз таракк! ва маданият ч! гуна хошем зист? Бас модоме, ки сикот (мардони шоёни бовар - Н.Г.)-и миллат на ба доду фарёди мо мутаассир мешаванд ва на маколоти лонхароши матбуотро гуш менамоянд. Бас окибат ч! хошад шуд ва илол ч! бошад?». йамзамон, дар поёни ин макола шарши кутоши идораи «Оина» омадааст, ки дар он гуфта мешавад: «Ин дарди шол! кушна ва ба зуд! нахошад рафт. Илол гуфтан ва боз гуфтан ва доимо гуфтан аст, то ки унсур (асл - Н.Г.)-и лавонони ояндаро таъсир ва ислош кунад» (22).

Дар малаллаи «Оина» жанри муколама шамчун усули таргибу ташвики гояшои ладидия башри рушду нумуи мактабшои усули савтия басо фаровон мавриди истифода карор мегирифт. Дар сашифашои ин нашрияи ладидон «Мубошисаи Муш Мирзо ва Пишак Суф!» (17), муколамаи яке аз шогирдони мадрасаи Бухоро Содик бо домуллои мадрасагии худ бо сарлавшаи «Сушбат» (25), маколаи муколамавии Зушуриддин Фатшиддинзода «Мушовараи мулло ва тарафдори таракк!» (27), «Мунозараи кадим! бо ладид!» бо имзои мустаори «Сомеъ» (26) ва гайра ба табъ расиданд, ки муаллифон бо забони соддаву мафшум ва оммафашму гуфтугуи толик! роши ягонаи аз лашолату гумрош! рашо намудани мардуми гафлатзадаро таншо дар ислоши мактабу маориф ва ру овардан ба низоми нави таълиму тадрис медиданд.

Ноширони «Оина» кушиш доштанд, ки ба воситаи шеъру адаб низ мардуми бесаводу гафлатзадаро талкини бедор! намуда, оншоро ба мактабу маориф ва донишу шунаромуз! даъват кунанд. Шеършои Садриддин Айн! (24), Абдулвошиди Мунзим (5; 21), Асъади Бухоро! (4), Мирзо Буршон (13), Мир Сарвар (12), Т. Аббос! (1), Фахриддини Рол! (28), Кор! Налмиддин (8), Мирзо йамдам Мирзошомидзода (14) ва дигарон, ки ба забони форсии толик! дар малаллаи «Оина» бо усули муролиату даъватшо манзури хонандаи толик гаштанд, ба ашли илму маърифат, муаллимон ва ашли маорифи кишвар нигаронида шуда буданд. Чунонч!, дар касидаи Абдулвошиди Мунзим «Мактаб», ки соли 1914 дар «Оина» бори нахуст дар №11 иборат аз 13 байт ва матни пурраи он дар №23 иборат аз 31 байт ба табъ расида буд, таргиби мактабу маориф ва илму ирфон бо равияи хитобу нидо ба толибилмон ба тарики зайл ба миён гузошта шудааст:

Бувад файзу саодат тосили туллоб дар мактаб,

Ки аз файзу саодат паст, фаттулбоб дар мактаб...

Ало, эй ташнакомони зулоли маърифат, оед,

Хуред аз чашмаи илму маориф об дар мактаб...

Биё, эй толиби xушбаxт, татсили маориф кун,

Ризои тазрати парвардигорї ёб дар мактаб...

Ба юмни иктисоби нур аз анвори метри илм Мунаввар кун замири xеш чун маттоб дар мактаб...

Машав дилтира аз латлу бирав мактаб, ки мегардад,

Дили торик чун xуршеди оламтоб дар мактаб...

Гар аз xоби латолат орзуи муxлис'ïдорї,

Халосито муяссар мешавад з-он xоб дар мактаб...

Илотї ташнагони маърифат - авлоди миллатро Ба лутфат аз зулоли илм кун сероб дар мактаб...(21, 35S)

Дар сашифашои «Оина» мактубшои хонандагону муштариёни малалла бо таклифу пешнишодот ва хошишу дархостшояшон тез-тез интишор меёфтанд, ки аксарият ба масъалаи мактабу маориф дахл доштанд. Дар ин лода номаву навишташои толибилми мактаби «Ислош»-и Самарканд Мушаммад Салим Наим! (23), Мулло Кавомиддин-муфт! (20), Мулло Aбдyррашмон Махдум (18) ва дигарон кобили таваллÿшанд. Чунонч!, поягузори аввалин мактаби «усули ладид» дар шудуди имрÿзаи Толикистон Саидбобохон Aшрорï, вакте ки аз паи дарёфти омÿзгори мувофик барои дуввумин мактаби усули савтияи хеш мешавад, ба малаллаи «Оина» муролиат менамояд ва 10 августи соли 1914 дар шумораи 42-юми нашрияи мазкур эълоне дарл мегардад, ки дар он омадааст: «Дар уезди Хуланд дар дешаи Хистеваз (Хистеварз, Киста^з - Н.Г.) дар мактабе, ки бо усули ладид бо исми «Мушаммадия» боз мегардад, барои таълими чашор синфи аввал муаллими ба усули таълим тавоно зарур аст. Шахсе, ки муаллимиро кабул карданист, аз вилояти Самарканд буданаш шарт аст. Оид ба вазифа тарики мактуб гуфту^ кардан мумкин аст. Муаллиме, ки бар ин ирода мекунад, хошишмандем, то 25 август ба нишонии зер муролиат намояд: Истгоши роши ошани Хуланд, вилояти Самарканд, дешаи Хистеваз, ба Саид Бобохон Тÿраев» (1б).

йамин тарик, дар тамоми муддати давомоти «Оина» мавзÿи ислошоти мактабу маорифи кишвар масъалаи марказ! буда, мÿштаво ва дарунмояи ин нашрияи ладидонро баён менамояд. Тавре ки аз ташлилу баррасии маводи малалла бармеояд, дар ибтидои асри ХХ ладидон тавассути матбуоти хеш дар таргибу ташвики ашдофи талдидгаро! ва пешрафти мактабу маорифи милл! сашми босазо ва чашмрасе доштаанд.

Калидвожашо: ладидон, малаллаи «Оина», ибтидои асри ХХ, кишвари Туркистон, Aморати Бухоро, низоми таълим, талдиди мактабшои мусулмош, мактабшо бо усулшои ладидия.

- 11б -

Ключевые слова: джадиды, журнал «Оина», начало ХХ века, Туркестанский край,

Бухарский эмират, система образования, реформирование мусульманской школы,

новометодные школы.

Key words: jadids, magazine «Oina», beginning of the XX-th century, Turkestan region, Bukhara

emirate, education system, reforming the muslim school, new-methodology schools.

Пайнавишт:

1. Aббосï Т. Румузи шасрат бар ашли миллат // Оина.- 1914.- № 11.- с.269-270.

2. Aйнï С. Таърихи инкилоби Бухоро, 1921 / Ташияи Р. Бошим.- Душанбе: Aдиб, 1987.- 240 с.

3. Aлизода. Моро ислоши мадорис ва макотиб лозим аст // Оина.- 1913.- № 3.- с.74-76.

4. Aсъад. Мактаб // Оина.- 1914.- № 4.- с.95.

5. Бухоро!. Мактаб // Оина.- 1914.- № 11.- с.267-268.

6. Исмоили Садр! (Бухоро). Лашолат - нодон! // Оина.- 1914.- № 27.- с.

521.

7. Кор! Aбдyлбосит. Ба уламо тобеъ шудан лозим аст // Оина.- 1914.- №

28.- с. 546-547; Уламоро табаият лозим аст // Оина.- 1914.- № 39.- с.942-943.

8. Кор! Налмиддин. Таргиб ба мактаб // Оина.- 1914.- № 34.- с.822.

9. Кор! Одилбекзода. Aвлоди Ватанро тарбият лозим аст // Оина.- 1914.- № 22.- с.334-335.

10. Масъалаи мактаб // Оина.- 1913.- № 4.- с.101-102.

11. Машмудхола. Мулошиза // Оина.- 1913.- № 1.- с.28-31.

12. Мир Сарвар. Таргиб ба илм ва маориф // Оина.- 1914.- № 4 (56).- с.94.

13. Мирзо Буршон. Фазилати мактаб // Оина.- 1914.- № 37.- с. 895.

14. Мирзо йамдам Мирзошомидзода. Макотиб // Оина.- 1915.- № 9 (61).-с.227.

15. Мирзозода М.З. (Бухоро). Илм ва таракк! // Оина.- 1914.- № 17.- с.313-314.

16. Муаллим лозим аст (эълон) // Оина.- 1914.- № 42.- с.101б.

17. Мубошисаи Муш Мирзо ва Пишак Сÿфï // Оина.- 1913.- № 7.- с.169-170.

18. Мулло Aбдyррашмон Махдум. Ташсил ва таътил // Оина.- 1914.- № 20.-с. 385-38б.

19. Мулло Зафар Махдум. Бутхонаи эшон ё ки ашволи баъзе мусулмонон // Оина.- 1914.- № 2 (54).- с.45-47; № 3 (55).- С.68-70; Мусошибаи илмия ва баёни ташаккур.- 1914 № 1 (53).- с.22-23.

20. Мулло Кавомиддин-муфт!. Илтимос мекунам ин маърÿзномаро дар Оина сабт намоянд // Оина.- 1914.- № 51.- с.1229-1231.

21. Мунзими Бухоро!. Мактаб // Оина.- 1914.- № 23.- с.358-359.

22. Муфтизода. Чаро асар намебахшад? // Оина.- 1914.- № 52.- с.1255.

23. Мушаммад Салим Наим!. Нолиши талабаи мактаб//Оина-1914-№2б.-с.499.

24. Сод. Aйн. Моз! ва шол // Оина.- 1913.- № 3.- с.79; Нидо ба лавонон // Оина.- 1914.- № 5.- с.118-119.

25. Содик (Бухоро). Сушбат // Оина.- 1914.- № 14.- с.243.

26. Сомеъ. Мунозараи кадимї бо ладид'ї // Оина.- 1914.- № 21.- с.820-821.

27. Фатшиддинзода З. Мушовараи мулло ва тарафдори тараккї // Оина.-1914.- № 21.- с.307-311.

28. Фо.Ро. Мустагнї зи тарбият машав шел... // Оина.- 1915.- № 15 (67).-с.429.

29. йолї Муин Шукрулло. Лавоб ба масъалаи мактаб // Оина.- 1913.- № 7.-с. 172-174.

Гаффоров Нумонджон Усмонджонович-

докторант Таджикского национального университета

Освещение вопроса школы и образования в джадидском журнале «Оина»

В статье проанализирована роль джадидизма в процессе реформирования системы мусульманского образования и показан вклад джадидской прессы в освещение школьной проблемы. Автор на основе материала журнала «Оина» («Зеркало»), являющегося важным и ценным источником по истории джадидизма, раскрывает основные вопросы национальной школы и системы образования Средней Азии в начале ХХ века. «Оина» издавался литографическим способом в Самарканде с 20 августа 1913 по 15 июня 1915 годов на таджикском и узбекском языках, и в каждом номере журнала публиковались статьи, посвященные актуальным проблемам системы образования с глубоким анализом и верными выводами.

Особое внимание уделено публикациям джадидов на таджикско-персидском языке о проблемах новометодных школ Туркестанского края и Бухарского эмирата. В работе подвергнуты краткому анализу статьи, заметки и письма Махмудходжи Бехбуди, Ходжи Муина Шукрулло, Саидризо Ализода, Исмаила Садри, Саидбобохона Ахрори и других о проблемах системы мусульманского религиозного образования и создания школ типа «усули джадид». Материалы статьи свидетельствуют о том, что авторы журнала «Оина» видели основу гуманитарного общества только в глубокой реформе сферы образования.

Gafforov N.U.

School and Education Interpretation in Jadid’s Journal “Oina”

The role of Jadidism in the process of reformation in the system of Muslim education is analyzed and also jadid’s press contribution in presentation of school problems is shown. The author on the basis of journal “Oina” - “Zerkalo” which is important and valuable source on history of jadidism, reveals the principle matters of national school and system of education in Central Asia in the early XX century. Journal “Oina” was published by lithographic means in Samarkand from the 20th of August 1915 to 15th of June 1915 in Tajik and Uzbek, and each number of the journal had published

articles devoted to actual problems of education system with deep analysis and true conclusions.

Particular attention is paid to jadid’s publication in Tajik-Persian language about new methods of Turkistan and emirate Bukhara schools. The author briefly analysis Mahmudkhoja Behbudi’s, Hoji Muin Shukrullo’s, Saidrizo Alizoda’s, Ismoil Sadri’s, Saidbobokhon Ahrori’s and others articles, notes and letters and other problems of Muslim religious education system and creation of “jadid ’s type” schools. Materials of the article confirm that the authors of the journal “Oina” saw the base of humanitarian society only in deep reform of education sphere.

Зокиров Рахмат Сангинович-

соискатель Таджикского государственного университета права, бизнеса и политики

ИЗ ИСТОРИИ ЗЕЛЕНЫХ НАСАЖДЕНИЙ И ИНТРОДУКЦИИ В РЕСПУБЛИКЕ ТАДЖИКИСТАН

Тяжелое экологическое положение некоторых регионов республики после присоединения Таджикистана к царской России и в годы Советской власти изменилось коренным образом, и вопросам экологии, в частности озеленения Северного региона, стало уделяться особое внимание.

В Средней Азии интродукцией декоративных растений для озеленения городов и поселков стали заниматься со второй половины прошлого столетия. До этого зеленые насаждения в сухом и жарком климате создавались только около жилищ. Отсутствие зелени на улицах восполнялось ее обилием на приусадебных участках, где выращивали в основном плодовые культуры. Декоративные деревья считали большой роскошью. Садоводство в широком смысле этого слова на Востоке считалось занятием знати. История сохранила самые скудные сведения о некогда существовавших прекрасных парках и садах в Самарканде и его окрестностях. Ассортимент растений, выращиваемых в городах южной части Средней Азии, был очень бедным. Из древесных растений выращивали в основном тополь белый, тополь пирамидальный, иву высокую, тую восточную, шелковицу, карагач, айву, сливу, абрикос, яблони, груши, персики, виноград. Из цветочных растений разводили бальзамин, бархатцы, мальву, хатьму, сафлор, редко и только в некоторых городах выращивали мелкоцветные розы.

В Таджикистане озеленением городов стали заниматься только после 1924 г. Республика строилась быстро, на месте кишлаков создавались новые города, реконструировались старые. Быстрыми темпами развивалась промышленность. Населенные пункты, расположенные в долинах рек, быстро становились крупными зелеными оазисами. Отсутствие опыта выращивания декоративных насаждений в условиях крайне засушливого климата, с длинным бездождливым и очень жарким периодом на землях часто засоленных, плохо сказывалось на качестве городских посадок. В 30-х годах прошлого столетия в городах Гиссарского хребта наиболее часто в озеленении использовали из древесных пород: тополь белый, чинар, карагач,

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.