Научная статья на тему 'Особенности проведения следственного действия очная ставка при участии несовершеннолетных'

Особенности проведения следственного действия очная ставка при участии несовершеннолетных Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
74
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Общество и инновации
ВАК
Область наук
Ключевые слова
преступление / несовершеннолетние / следствие / тактический приём / очная ставка / противоречия / особенности личности / подозреваемый / обвиняемый / следственное действие. / Crime / Minors / Investigation / Tactical reception / Confrontation / Contradictions / Personality traits / Suspect / Accused / Investigative action.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Ойбек Алланазаров

В статье проанализированы мнения ученых о действиях осуществляемые при подготовке следственного действия очная ставка при участии несовершеннолетних, выбор тактических приёмов при проведении следственного действия, использование тактических приёмов подходящие для следственной ситуации и вопросы принятия во внимание особенностей несовершеннолетнего лица на данном процессе. На их основе разработаны рекомендаций по проведению следственного действия очная ставка при участии несовершеннолетных..

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Peculiarities of conducting an investigative action a confrontation with the participation of minors

The article analyzes the opinions of scientists about the actions carried out in the preparation of an investigative action, face-to-face confrontation with the participation of minors, the choice of tactical techniques when conducting an investigative action, the use of tactical techniques suitable for an investigative situation and the issues of taking into account the characteristics of a minor in this process. On their basis, recommendations were developed for conducting an investigative action, face-to-face confrontation with the participation of minors.

Текст научной работы на тему «Особенности проведения следственного действия очная ставка при участии несовершеннолетных»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Peculiarities of conducting an investigative action a confrontation with the participation of minors

Oybek ALLANAZAROV 1

Academy of the Ministry

article info

abstract

Article history:

Received September 2020 Received in revised form 15 November 2020 Accepted 20 November 2020 Available online 15 December 2020

Keywords:

Crime

Minors

Investigation

Tactical reception

Confrontation

Contradictions

Personality traits

Suspect

Accused

Investigative action

The article analyzes the opinions of scientists about the actions carried out in the preparation of an investigative action, face-to-face confrontation with the participation of minors, the choice of tactical techniques when conducting an investigative action, the use of tactical techniques suitable for an investigative situation and the issues of taking into account the characteristics of a minor in this process. On their basis, recommendations were developed for conducting an investigative action, face-to-face confrontation with the participation of minors.

2181-1415/© 2020 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Вояга етмаганлар иштирокида юзлаштириш тергов

хдракатини утказиш хусусиятлари

аннотация_

Мацолада вояга етмаганлар иштирокида юзлаштириш тергов х,аракатини утказишга тайёргарлик куришда амалга ошириладиган х,аракатлар, тергов х,аракатини утказиш давомида кулланиладиган тактик усулларни танлаш, тергов вазиятига мос булган тактик усуллардан фойдаланиш, ушбу жараёнда вояга етмаган шахсга хос хусусиятларни эътиборга олиш масалалари буйича олимларнинг фикр-мулох,азалари тах,лил килинган. Шулар асосида вояга етмаганлар иштирокида юзлаштириш тергов х,аракатини утказиш буйича тавсиялар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: Жиноят

Вояга етмаганлар

Тергов

Тактик усул

Юзлаштириш

Карама-царшилик

Шахсга хос хусусиятлар

Гумон килинувчи

Айбланувчи

Тергов даракати.

1 Deputy chief, Department of Preliminary Investigation and Criminology, Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Uzbekistan, Tashkent, Uzbekistan

IScience

¿ArouyA ti*\e ».tyj tpa.ce

Особенности проведения следственного действия очная

ставка при участии несовершеннолетних _ аннотация_

Ключевые слова:

Преступление Несовершеннолетние Следствие тактический приём Очная ставка Противоречия Особенности личности Подозреваемый Обвиняемый Следственное действие.

В статье проанализированы мнения ученых о действиях осуществляемые при подготовке следственного действия очная ставка при участии несовершеннолетних, выбор тактических приёмов при проведении следственного действия, использование тактических приёмов подходящие для следственной ситуации и вопросы принятия во внимание особенностей несовершеннолетнего лица на данном процессе. На их основе разработаны рекомендаций по проведению следственного действия очная ставка при участии несовершеннолетных..

Вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятларни тергов ;илиш давомида утказиладиган тергов харакатларининг натижаси самарали булиши учун терговчи жиноят-процессуал ;онунчилик талабларига тули; риоя ;илиши, мутахассислар имкониятидан самарали фойдалана олиши хамда тактик усулларни ма;садга мувофи; тарзда куллаши лозим.

Айни;са, вояга етмаган шахслар иштирокида юзлаштириш, таниб олиш учун курсатиш ва курсатувларни ходиса содир булган жойда текшириш каби тергов харакатларини утказишда уларнинг ёши, а;лий ривожланганлик даражаси, хаётий тажрибаси камлиги инобатга олиниши, шунингдек муайян тергов харакатидаги иштироки унга "психологик жарохат" етказиб куйиши мумкинлигига эътибор ;аратиш зарур.

Узбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексида вояга етмаган шахслар иштирокида юзлаштириш тергов харакатини утказиш буйича алохида ;оидалар назарда тутилмаган. Биро; ушбу тергов харакатини вояга етмаган шахслар иштирокида утказиш жараёнида уларнинг ху;у; ва манфаатларини таъминловчи умумий ;оидаларга риоя ;илиниши зарур (химоячи, ;онуний вакил иштироки, 16 ёшга тулмаган гувох ва жабрланувчиларни жавобгарликка тортиш буйича огохлантирмаслик ва шу кабилар).

Юзлаштириш тактик жихатдан ушбу тергов харакатини утказишга тайёргарлик куриш, ишчи ва якунловчи бос;ичларда амалга оширилади. Тайёргарлик куриш бос;ичида курсатувлар уртасидаги зиддиятлар хусусияти урганилиб, юзлаштириш утказиш зарурати бор-йу;лиги ани;ланганидан сунг юзлаштириш ва;ти, жойи, ;атнашувчи шахслар доираси белгиланади. Юзлаштириладиган шахслар ва унда ;атнашувчиларнинг узаро муносабатлари урганилади хамда юзлаштириш режаси тузилади2.

Бизнинг фикримизча, вояга етмаганлар иштирокида юзлаштириш тергов харакатини утказишдан олдин ушбу тергов харакатини утказмасдан туриб, юзага келган ;арма-;аршиликнинг сабабларини ани;лаш чоралари курилиши ма;садга мувофи;. Жумладан, терговчи вояга етмаган шахсни бош;а шахсларнинг бош;ача

2 Криминалистик тактика: Дарслик./ Т.Б. Маматкулов, Ш.Т. Джуманов, У.Т. Тургунов ва бошк,. - Т., 2013. - Б. 130-133.

мазмундаги курсатувлари билан таништириш, далилларни та;дим ;илиш, видеоёзувларни намойиш этиш каби тактик усулларни куллаб суро; ;илиши, шунингдек бош;а тергов харакатларини утказиш ор;али юзага келган ;арама-;аршиликнинг сабабини ани;лашга харакат ;илиши зарур.

Юзлаштириш тергов харакати вояга етмаган шахснинг рух,ий холатига салбий таъсир курсатиши эхтимолини инобатга олиб, ;арама-;аршиликни бош;а тергов харакатларини утказиш билан бартараф этиш имкони булмаганда хамда бу тергов харакати ор;али кутилган натижага эришиш мумкинлигига етарли асос булгандагина утказилиши ма;садга мувофи;3.

Узбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексидаги нормалар тахлили шуни курсатадики, курсатувлар уртасида жиддий ;арама-;аршиликлар юзага келган холатларда хам юзлаштириш тергов харакатини утказиш терговчи учун мажбурий эмас. Жумладан, вояга етмаган шахсни я;ин ;ариндошлари, у;итувчиси, мураббийи ва унинг хаётида мухим урин тутадиган бош;а шахслар билан юзлаштириш ма;садга мувофи; эмас. Шунингдек, рухий босим остида тугри курсатув бераётган вояга етмаган шахс уз курсатувларини узгартириши мумкин булган вазиятларда хам ушбу тергов харакатини утказиш тавсия этилмайди.

Вояга етмаганлар иштирокида юзлаштириш тергов харакатини утказиш узига хос психологик жихатларга эга булганлиги боис уларнинг ёши хамда психологик ривожланишини инобатга олган холда утказилиши, жумладан унинг а;лий ривожланганлик даражаси, иродавий хислатлари, содир этилган ;илмишга ва унинг иштирокчилари (жабрланувчи, гувохлар)га муносабати ва шу каби бош;а холатлар урганилган булиши зарур4. Шунингдек, терговчи вояга етмаган шахсда процессуал харакатларни адолатли ва холисона утказилаётгани буйича шубха пайдо булишига йул куймаслик чораларини куриши, унинг фикрларини ди;;ат билан тинглаши ма;садга мувофи;5. Терговчининг таш;и куриниши, узини тутиши, оддийлиги, хушмуомалалиги, киришимлилиги ва эътиборлилиги каби жихатлари вояга етмаган шахснинг юзлаштириш давомида курсатувлар бериши ва бош;а иштирокчилар билан муло;отга киришишига таъсир ;илади.

Булардан таш;ари, курсатмаларида ;арама-;аршилик юзага келган иштирокчиларнинг хонада жойлашиш тартибини белгилашда хам вояга етмаган шахс рухиятини хисобга олиш зарур. Бу борада М.П.Перякина юзлаштириш тергов харакати барча иштирокчиларининг бир жойда хозир булишини ушбу тергов харакатининг ажралмас белгиси сифатида таърифлаб, улар бир-бирларини куриши, эшитиши ва харакатларини кузатиши учун тенг шароитлар яратиб берилиши лозимлигини таъкидлаган6.

3 Номусга тегиш жиноятини тергов к,илиш амалиети: Уцув-методик кулланма / Ш.Т.Икрамов, Д.М.Миразов, Б.Б.Муродов, Б.Ф.Алимов ва бошц. - Т., 2012. - 55-56 б.

4 Дастлабки тергов фаолияти психологияси: Дарслик / Б.Н. Сирлиев, И. Соттиев ва бошк,. - Т., 2015. - Б. 333-334.

5 Караванов А.А., Устинов И.Ю. Психологические особенности проведения очной ставки // Территория науки. 2015. № 2. С. 31.

6 М.П. Перякина К вопросу о самостоятельности очной ставки как следственного действия // Криминалистика: вчера, сегодня, завтра. 2017. № 2(2). С. 31.

В.Ю.Стельмах эса, тергов харакатининг иштирокчилари бир-бирини бевосита куриб туриши истисно этиладиган шароитларда юзлаштириш утказиш имконини берувчи процессуал тартибни конунчиликка киритиш лозимлигини таъкидлаган7.

Ушбу масалада В.Ю.Стельмахнинг фикрлари асосли булиб, юзлаштириш чогида процесс иштирокчиларининг хавфсизлигини таъминлаш, вояга етмаган шахсга салбий психологик таъсир утказилишининг олдини олиш максадида ушбу тергов харакатини иштирокчилар бир-бирини тугридан-тугри куриб туришини истисно этадиган шароитда утказилиши тактик жихатдан максадга мувофик булади.

Узбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексининг 911, 912-моддаларида жиноят процесси иштирокчиларининг хавфсизлигини таъминлаш зарурати тугилган холатларда юзлаштириш тергов харакатини видеоконференцалока режимида утказиш мумкинлиги назарда тутилган.

Бизнинг фикримизча, айрим холларда ушбу бандга таянган холда вояга етмаган шахслар иштирокида юзлаштириш тергов харакатини утказиш мумкин. Бунда юзлаштириш жараёнида катта ёшли процесс иштирокчисининг вояга етмаган шахсга салбий таъсир утказиши мумкинлиги унинг психологик жихатдан хавфсизлигига тахдид сифатида бахоланиши тергов харакатини ушбу шаклда утказиш учун асос булиши мумкин. Бирок;, бунинг учун терговчи ЖПКнинг 270-моддасида назарда тутилганидек процесс иштирокчиларининг хавфсизлигига тахдид килинаётганлиги буйича етарли маълумотларга эга булиши лозим. Шунга кура, мазкур асос буйича вояга етмаган шахслар иштирокида юзлаштириш тергов харакатини айрим холатлардагина видеоконференцалока режимида утказиш мумкин.

Айни ва;тда ЖПК 912-моддасида назарда тутилган тергов харакатларини видеоконференцало;а режимида утказиш асослари орасида вояга етмаган шахслар иштирокида утказиладиган тергов харакатларида уларга нисбатан утказилиши мумкин булган салбий таъсирларнинг олдини олишга каратилган алохида банднинг мавжуд эмаслигини конунчиликдаги бушли; сифатида бахолаш мумкин.

Терговчи вояга етмаган шахслар иштирокида юзлаштириш тергов харакатини утказиш шаклини ани;лаб олганидан сунг ушбу жараёнда кулланиладиган тактик усулларни тугри танлаши ва улардан унумли фойдаланиши мухим хисобланади. Чунки, тактик усуллардан фойдаланмаслик ёки уларнинг нотугри кулланилиши юзлаштириш самарасиз утказилишига олиб келиши мумкин.

Юзлаштириш мавзусида тад;и;от олиб борган купчилик мутахассислар тактик нуктаи назардан асосий эътиборни курсатув бериш имконияти дастлаб ;айси иштирокчига берилиши масаласига каратишган. Жумладан, М.Х,. Рустамбоев ва А.Норбоевлар дастлаб терговчининг фикрига кура хакконий курсатув бераётган шахсга курсатув бериш имкониятини бериш лозимлигини таъкидлашган8.

7 Стельмах В.Ю. Процессуальные, тактические и психологические аспекты производства очной ставки // Юридическая наука и правоохранительная практика. 2016. № 2 (36). С. 108.

8 Криминалистика (схемалар): Ук,ув кулланма. М.Х,.Рустамбоев, А.Норбоев. Т. 2002. Б. 60

Т.Б.Мамат;улов, Ш.Х.Хасанов9 ва К.А.Соловьевлар10 хам ушбу фикрни куллаб-;увватлашган.

Н.А.Рамазонова эса, юзлаштириш тергов харакатида икки шахсдан бири вояга етмаган шахс ва иккинчиси вояга етган шахс буладиган булса, тушунтириш бериш навбатини олдин вояга етмаган шахсга, агар иккаласи хам вояга етмаган шахс булиб, улардан бири судланган булса, судланмаган шахсга, башарти икки шахс хам судланмаган вояга етмаган шахслар буладиган булса, унда тушунтириш бериш навбатини аввал энг кичик ёшдагисидан бошлаш, ёши тенг буладиган булса, ижобий хул;-атворга эга булган шахсдан бошлаш керак, деган фикрни билдирган11.

Л.Ю.Аксенова ушбу масалага чукурро; ёндошиб, вояга етмаган ва катта ёшдаги шахслар уртасида утказиладиган юзлаштириш жараёнида курсатув бериш навбати дастлаб вояга етмаган шахсга берилиши зарурлигини, биро; уларнинг ёши уртасидаги фар; катта булмаса хамда жиноят иштирокчиликда содир этилган булса, терговчи курсатув бериш навбатини иш холатлари ва курсатувларнинг ха;;онийлигидан келиб чи;иб хал этиши кераклигини таъкидлаган12.

Бизнинг фикримизча, вояга етмаган ва катта ёшдаги шахслар уртасида юзлаштириш утказишда курсатув бериш навбатини белгилаш масаласида Л.Ю.Аксенованинг фикрлари ма;булро;. Чунки, иштирокчиликда содир этилган жиноятларда вояга етмаган шахснинг ёш хусусиятлари эмас, балки гурух аъзолари уртасидаги мав;еи мухимро; урин тутади. Жумладан, гурух аъзолари синфдошлар ёки махаллада бирга усиб-улгайган тенгдошлардан ташкил топган булса, уларнинг ёшидаги 2-3 йиллик тафовут узаро тенг муносабатга киришишига хала;ит бермайди. Шунингдек, вояга етмаганлар ва катта ёшдаги иштирокчилардан ташкил топган айрим гурухларга вояга етмаган шахс етакчилик ;илиши мумкин. Бундай холатларда юзлаштиришда курсатув бериш навбати вояга етмаган шахснинг гурухдаги урни ва мав;еига ;араб белгиланиши ма;садга мувофи;.

Юзлаштиришнинг хар иккала иштирокчиси вояга етмаган булса, курсатув бериш навбатини белгилашда Н.А.Рамазонованинг фикрларига ;ушилиш ма;садга мувофи;. Чунки улардан бири судланган булса, судланмаган шахс, хар иккаласи судланмаган булса, кичик ёшдагиси, ёши тенг булса, ижобий хул;-атворга эга булган шахсга биринчи булиб курсатув бериш имкониятини яратиш ма;садга мувофи;.

Ю;оридагилардан таш;ари, юзлаштириш жараёнида бош;а бир ;атор тактик усуллар ;улланилиши мумкин. Ушбу масала буйича олимлар томонидан бир ;анча ди;;атга сазовор фикр ва мулохазалар билдирилган. Жумладан, А.Д.Белоусов, И.Е.Реуцкая ва Г.В.Костылевалар зиддиятли вазиятларда суро; ;илиш жараёнида

9 Маматкулов Т. Б., Хасанов Ш. Х. Криминалистика: Чизмалар альбоми. - Т., 2005. - Б. 88.

10 Соловьев К. А. Тактические приемы проведения очной ставки // Научно-методический электронный журнал «Концепт». - 2014. - Спецвыпуск № 29. - С. 41-45. - URL: http://e-koncept.ru/2014/14845.htm. Кириш вацти: 10.10.2020 йил

11 К,аранг: Рамазонова Н.А. "Вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятларни тергов килиш услубиёти" Юридик фанлар буйича фалсафа доктори дисс. автореферати. - Т. 2019. - Б 22.

12 Аксенова Л.Ю. Тактические особенности производства очной ставки с участием несовершеннолетних // Вестник Сибирского института бизнеса и информационных технологий. 2018. № 2 (26). С. 73.

кулланиладиган курсатувларни ани;лаштириш, далилларни такдим ;илиш, терговчининг фикрига кура хакконий курсатув берган бош;а иштирокчиларнинг курсатувлари билан таништириш, юзлаштириш ма;садини ни;облаш, терговчининг иш холатларидан тули; хабардорлиги ха;ида тасаввур пайдо ;илиш каби тактик усуллардан юзлаштириш тергов харакатини утказишда хам фойдаланиш мумкин13лигини баён килганлар.

Л.А.Табакова юзлаштириш давомида иштирокчиларнинг вербал ва новербал харакатларини ди;;ат билан кузатиб бориш, юзлаштиришни кутилмаганда утказиш, бош;а шахслар иштирокида юзлаштириш каби усуллар ушбу тергов харакатини утказишда ижобий натижа беришини таъкидлаган14.

Шунингдек, В.С.Максимов юзлаштириш жараёнида терговчининг фикрига кура ёлгон курсатувлар бераётган иштирокчини кетма-кетликда бир нечта бош;а иштирокчилар билан юзлаштириш усулини15, М.В.Головин эса зиддиятли холат буйича иккала иштирокчи эркин бахслашиши учун имконият бериш хамда навбатма-навбат уларни ;уллаб-;увватлаш йули билан урталаридаги "зиддиятни авж олдириш" усулини16 куллаш мумкинлигини билдирган.

Н.МДушаев ва Ш.Ф.Файзиевлар жиноят процесси иштирокчиларининг узаро муносабатлари хамда характерининг узига хосликларини хисобга олган холда юзлаштириш тергов харакатини утказишнинг тактикасини танлаш лозимлигини таъкидлашган17.

Бизнинг фикримизча, ю;орида баён этилган тактик усулларнинг айримларидан вояга етмаганлар иштирокида утказиладиган юзлаштириш жараёнида хам фойдаланиш мумкин. Жумладан, юзлаштириш давомида ёлгон курсатув бераётган вояга етмаган шахснинг курсатувларни ани;лаштириш учун кушимча саволлар бериш, унга далилларни такдим ;илиш, терговчининг иш холатларидан тули; хабардорлиги ха;ида тасаввур пайдо ;илиш, унинг курсатув бериш жараёнидаги вербал ва новербал харакатларини диккат билан кузатиб бориш каби тактик усуллар юзлаштириш самарадорлигини оширишга ижобий таъсир курсатади.

Терговчининг фикрига кура ха;и;атга тугри келадиган курсатув берган бош;а иштирокчиларнинг курсатувлари билан вояга етмаган шахсни таништириш, юзлаштириш ма;садини ни;облаш, юзлаштиришни кутилмаганда утказиш, бош;а

13 Белоусов А.Д., Реуцкая И.Е., Костылева Г.В. Психология очной ставки // Психопедагогика в правоохранительных органах, 2006, №2(26). С. 34.

14 Табакова Л.А. Психологические аспекты очной ставки // Бюллетень инновационных технологий, 2018, Том 2 №1(5). С. 25.

15 Максимов В.С. Повышения эффективности очной ставки на досудебном производстве // Вестник Омского университета. Серия "Право", 2011, №1(26). С. 188-191. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/povyshenie-effektivnosti-ochnoy-stavki-na-dosudebnom-proizvodstve. Кириш вак,ти: 10.10.2020 йил

16 Головин М.В. Тактика очной ставки // Политематический сетевой электронный научный журнал Кубанского государственного аграрного университета [Электронный ресурс]. -Краснодар: 2015. - №114. С. 9 - 10. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/taktika-ochnoy-stavki.

17 ^ушаев Н.М., Файзиев Ш.Ф. Жиноят процессида утказиладиган тергов харакатлари. Укув кулланма /ю.ф.н. доц. З.Ф.Иногомжонованинг тахрири остида. -Т., 2007. Б. 42.

шахслар иштирокида юзлаштириш, терговчининг фикрига кура ёлгон курсатувлар бераётган иштирокчини кетма-кетликда бир нечта бошка иштирокчилар билан юзлаштириш каби усуллар вояга етмаган шахсни катта ёшдаги шахс билан юзлаштириш жараёнида кулланилмагани маъ;ул. Чунки, бу холат катта ёшдаги шахс таъсирида психологик босим остида булган вояга етмаган шахс холатини янада мураккаблаштириши мумкин. Натижада у курсатув беришдан, юзлаштиришда иштирок этишдан бош тортиши ёки ушбу харакатлар натижасида унга "психологик жарохат" етказилиши мумкин. Шу сабабли ушбу усуллардан фа;ат юзлаштирилаётган иккинчи иштирокчи билан ёши ва мав;еи ну;таи назардан тенг булган вазиятларда утказиладиган юзлаштириш жараёнларида фойдаланиш ма;садга мувофи;.

Шунингдек, ха;и;атга тугри келадиган курсатувлар бераётган вояга етмаган шахс билан катта ёшдаги бошка процесс иштирокчиларини юзлаштиришда ушбу тергов харакатининг ма;садини ни;облаш, уни кутилмаганда утказиш, бошка шахслар иштирокида юзлаштириш каби тактик усулларни вояга етмаган шахсга ёрдам бериш ма;садида катта ёшдаги шахсга нисбатан кулланилиши ижобий самара бериши мумкин.

Х,а;и;атга мос келадиган курсатувлар бераётган вояга етмаган шахс юзлаштириш жараёнидаги зиддиятли вазиятда узини йукотиб куймаслиги учун у билан юзлаштириладиган процесс иштирокчисининг сурок даврида берган курсатувлари билан таништириш усулини куллаш ма;садга мувофи;. С.Б.Россинский ушбу масалага алохида эътибор каратиб, юзлаштиришдан олдин иштирокчилар узининг ушбу тергов харакатидаги "ра;иби" томонидан сурок даврида берилган курсатувлари билан танишиб чи;иш хукукини процессуал конунчиликда белгилаш буйича фикр билдирган18.

Юкоридагилардан ташкари, Я.М.Мазунин ва П.Я.Мазунинлар кайта юзлаштириш утказишни ушбу тергов харакатини кулланиладиган тактик усуллардан бири сифатида баён килишган19. Фикримизча, вояга етмаганлар жиноятларини тергов килишда ушбу усулдан купрок фойдаланиш зарурати юзага келиши мумкин. Зеро, айрим холларда иштирокчилар юзлаштириш жараёнида салбий рухий таъсир утказилиши натижасида илгари берган хакикатга мос келувчи курсатувларини узгартиришга мажбур булиши мумкин20.

Айникса, вояга етмаганларнинг индивидуал-психологик хусусиятлари (диккати, хотираси ва х.к.)нинг узига хослиги натижасида юзлаштириш тергов харкатини утказилгандан кейин иш учун ахамиятли булган янги холатларни эслаши ёки ташки психологик таъсирлар (юзлаштирилаётган иккинчи иштирокчидан уялиши, куркиши ва шу кабилар) натижасида юзлаштириш

18 Россинский С.Б. Очная ставка как предварительная процессуальная гарантия обеспечения права на справедливое судебное разбирательство // Вестник Восточно-Сибирского института МВД России, 2019, №2(89). С. 152.

19 Мазунин Я.М., Мазунин П.Я. Особенности очной ставки при расследовании деятельности организованных преступных формирований // Научный вестник Омской академии МВД России, 2015, № 2 (57), С. 25.

20 Мадрахимов Б. С. Жамоат жойларида содир этиладиган талончилик жиноятини тергов килиш: Ук;ув кулланма. - Т., 2014. - Б. 49.

жараёнида сурок; даврида берган х,ак;ик;атга мос келувчи курсатувларини узгартириши мумкин.

Агарда вояга етмаган шахс кушимча сурок; ;илиш даврида иш учун ахамиятли булган янги холатлар тугрисида курсатув берса ёки юзлаштириш жараёнида рухий босим остида нотугри курсатувларини узгартиришга мажбур булганини баён ;илса, юзлаштириш тергов харакатини ;айта утказиш мумкин. Бундай вазиятда терговчи психолог иштирокида вояга етмаган шахсни юзлаштириш тергов харакатига тайёрлаши хамда тергов харакати жараёни ва натижасини олдиндан башорат ;илиши ма;садга мувофик;. Агарда дастлабки юзлаштиришдаги натижанинг такрорланиш эхтимоли ю;ори булса, ушбу тергов харакатини ;айта утказмаслик тавсия этилади.

Айрим муаллифлар жиноят ишларини тергов ;илиш жараёнида юзлаштириш тергов харакатини утказиш учун ;онунда курсатилган асослар юзага келган булиши хамда унда ;атнашадиган иштирокчиларнинг хукукларини таъминлаш масаласига эътибор ;аратишган. Жумладан, А.Р.Белкин курсатув беришдан бош тортган ёки сурок; давомида айрим саволларга жавоб бермаган процесс иштирокчиси билан юзлаштириш тергов харакатини утказиш муаммоли масала эканлигини таъкидлаб, ;онунчиликда бундай холатлар хам юзлаштириш тергов харакатини утказишга асос булиши белгилаб куйилиши зарурлигини баён этган21.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Ушбу масала буйича Р.С.Яновский курсатув беришдан бош тортиш хукуки гумон килинувчи ва айбланувчи тегишли булганлиги боис улар иштирокида утказиладиган юзлаштириш фа;ат ушбу иштирокчиларнинг илтимосига кура утказилиши буйича ;онунчиликка узгартириш киритиш лозимлигини билдирган22.

Вояга етмаганлар иштирокида юзлаштириш тергов харакатини утказиш масаласини хал ;илишда ;айд этилган фикрларнинг ахамияти янада ортади. Чунки, вояга етмаганлар жиноятларини тергов ;илишда гумон килинувчи ва айбланувчи билан бир каторда 16 ёшга тулмаган гувох ва жабрланувчилар хам курсатув беришдан бош тортганлиги учун жиноий жавобгарлик тугрисида огохлантирилмайди. Шу сабабли улар курсатув беришдан бош тортган холатларда юзлаштириш утказиш тугри ёки нотугри булиши масаласига ойдинлик киритилиши ма;садга мувофик;.

Жиноят-процессуал ;онунчилик нормаларида илгари сурок; ;илинган икки шахс курсатувлари уртасида жиддий ;арама-;аршиликлар юзага келиши ушбу тергов харакатини утказишга асос булиши белгиланган булиб, гумон килинувчи ёки айбланувчи курсатув беришдан бош тортган холатларда юзлаштириш утказиш масаласи буйича бирон-бир ;оида назарда тутилмаган. Бизнинг фикримизча, курсатув беришдан бош тортганлик тактик жихатдан зиддиятли тергов вазиятини юзага келтириш мумкин, бирок; курсатувлар уртасидаги "жиддий ;арама-;аршилик"ни келтириб чи;армайди. Чунки, ;арама-;аршилик мазмунан бир-бирига зид булган икки хил курсатувлар уртасида келиб чи;иши мумкин. Иккинчи

21 Белкин А.Р. Процессуальные проблемы очной ставки // Юридическая наука и правоохранительная практика, 2015, № 3 (33), С. 99-100.

22 Яновский Р.С. К вопросу об эффективности производства очной ставки в уголовном судопроизводстве // Пробелы в российском законодательстве, 2011, № 6, С. 247-248.

томон курсатувларининг мавжуд эмаслиги уларни солиштириш имконияти йу;лигидан далолат беради.

Вояга етмаган шахс курсатув беришдан бош тортган холатларда хам юзлаштириш тергов харакатини утказиш тактик жихатдан самарали булиши мумкин. Яъни ушбу тергов харакатининг иккинчи иштирокчиси томонидан унинг ;илмишларига ало;адор курсатувларнинг юзма-юз баён ;илиниши курсатув беришни бошлашига сабаб булиши мумкин.

Биро; ;уйидаги асосларга кура бундай тактик усулнинг вояга етмаганларга нисбатан ;улланилиши ма;садга мувофи; булмайди:

Биринчидан, юзлаштириш тергов харакатини утказиш учун ;онунда курсатилган асосларнинг мавжуд эмаслиги ушбу тергов харакати натижаларининг нома;бул далил сифатида бахоланишига олиб келиши мумкин.

Иккинчидан, бизнинг фикримизча, бундай юзлаштириш вояга етмаган шахсни курсатув беришга мажбур ;илиш учун унга бош;а процесс иштирокчиси ор;али рухий босим утказиш шакли сифатида хам бахоланиши мумкин.

Шуларни инобатга олиб, мазкур масалада Р.С.Яновскийнинг фикрларига ;исман ;ушилган холда, курсатув беришдан бош тортган гумон ;илинувчи, айбланувчи хамда вояга етмаган гувох ва жабрланувчилар иштирокида утказиладиган юзлаштириш фа;ат ушбу иштирокчиларнинг розилиги билан амалга оширилиши буйича ;онунчиликка ;ушимча ва узгартиришлар киритилиши ма;садга мувофи;.

Ю;оридаги тахлиллардан келиб чи;иб, вояга етмаганлар иштирокида утказиладиган юзлаштириш тергов харакатини утказиш асослари, тартиби ва унда ;улланиладиган тактик усуллар борасида ;уйидаги хулосаларга келиш мумкин:

1) юзлаштириш жараёнида вояга етмаганларнинг ху;у; ва манфаатларини таъминловчи жиноят-процессуал ;онунчилик талабларига тули; риоя ;илиниши зарур;

2) курсатувлардаги ;арама-;аршиликларни бош;а тергов харакатлари билан бартараф этиш имкони булмаганда ва бу тергов харакати ор;али кутилган натижага эришиш мумкинлигига етарли асослар булгандагина юзлаштириш утказилиши ма;садга мувофи;;

3) ушбу тергов харакатини вояга етмаганларнинг психологик хусусиятларини инобатга олган холда ташкиллаштирилиши ва утказилиши талаб этилади;

4) Узбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодексига вояга етмаган шахслар иштирокида утказиладиган айрим тергов харакатларини видеоконференцало;а режимида утказиш буйича ;оидалари киритилиши лозим;

5) юзлаштириш иштирокчиларининг ёши, шахсига хос хусусиятлари ва тергов вазиятидан келиб чи;иб курсатув бериш навбатини белгилаш ма;садга мувофи;.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.