CC BY
1УДК 616.24-053.31-036.88-091 ОСОБЕННОСТИ МОРФОЛОГИЧЕСКИХ ИЗМЕНЕНИЙ В ЛЕГКИХ У ДЕТЕЙ, РОЖДЕННЫХ С ПНЕВМОПАТИЯМИ, В ПОПУЛЯЦИИ ФЕРГАНСКОЙ ДОЛИНЫ
Абдуллаева Н.Ж., Маматалиев А.Р.
Андижанский государственный медицинский институт
В Ферганской долине влияние неблагоприятных факторов внешней среды последних лет сказывается на состоянии системы мать-плацента-плод, что приводит к развитию патологии плода и новорожденных. В районе Ферганской долины выявлена высокая частота репродуктивной патологии, осложненное течение беременности и родов, повышенная заболеваемость и смертность новорожденных.
В раннем неонатальном периоде у 25-80% недоношенных детей развивается нарушение дыхания, определяющее тяжесть детского состояния и дисфункциональные исходы.
Однако на сегодняшний день вопросы пре-и перинатальных потерь в экологически неблагополучном регионе Ферганской долины изучены недостаточно в сравнении с состоянием здоровья беременных, а также патоморфологическими изменениями дыхательной системы плода и новорожденного.
Ключевые слова: перинатальная смертность, нозологическая структура, Ферганская долина, пневмопатия, недоношенные дети.
FARG'ONA VODIYSIPOPULYATSIYASIDA PNEVMOPATIYA BILAN TUG'ILGAN BOLALARDA O'PKADA MORFOLOGIK OZGARISHLARNING XUSUSIYA TLARI
Farg'ona vodiysida so'nggi yillardagi salbiy atrof-muhit omillarining ta'siri ona-platsenta-homila tizimining holatiga ta'sir qiladi, bu homila vayangi tug'ilgan chaqaloqlarningpatologiyasini rivojlanishiga olib keladi. Farg'ona vodiysi mintaqasida reproduktiv patologiyaning yuqori chastotasi, homiladorlik va tug'ilishning murakkab kechishi, yangi tug'ilgan chaqaloqlarda kasallanish va o 'limning ko 'payishi aniqlandi.
Erta neonatal davrda erta tug'ilgan chaqaloqlarning 25-80 foizida nafas olish buzilishi rivojlanadi, bu bolalar holatining og'irligini va disfunktsional natijalarni aniqlaydi.
Biroq, hozirgi kunga qadar, homilador ayollarning sog'lig'i holati, shuningdek, homila va yangi tug'ilgan chaqaloqlarning nafas olish tizimidagi patomorfologik o'zgarishlar bilan taqqoslaganda, Farg'ona vodiysi ekologikjihatdan noqulay mintaqadaPre-vaperinatalyo'qotishlar masalalari etarlicha o'rganilmagan.
Kalit so'zlar: perinatal o'lim, nozologik tuzilish, Farg'ona vodiysi, pnevmopatiya, erta tug'ilgan chaqaloqlar.
FEATURES OF MORPHOLOGICAL CHANGES IN THE LUNGS OF CHILDREN BORN WITH PNEUMOPATHY IN THE POPULATION OF THE FERGHANA VALLEY
In the Ferghana Valley, the influence of adverse environmental factors in recent years has affected the state of the mother-placenta-fetus system, which leads to the development of fetal and newborn pathology. In the Ferghana Valley region, a high incidence of reproductive pathology, complicatedpregnancy and childbirth, increased morbidity and mortality of newborns were revealed.
In the early neonatal period, 25-80% of premature infants develop respiratory disorders, which determine the severity of the child's condition and dysfunctional outcomes.
However, to date, the issues of pre- and perinatal losses in the ecologically disadvantaged region of the Ferghana Valley have not been sufficiently studied in comparison with the state of health ofpregnant women, as well as pathomorphological changes in the respiratory system of the fetus and newborn.
Key words: perinatal mortality, nosological structure, Ferghana Valley, pneumopathy, premature infants.
Kirish. Hozirgi vaqtda o'pkaning etuklik darajasini aniqlash faqat otopsi materialini o'rganish orqali mumkin, unga ko'ra o'pka rivojlanishining besh bosqichi aniqlanadi: embrion (5-7 haftagacha), psevdoglandular (5-17 hafta), kanalikulyar (16-26 hafta), sakkulyar (24-38 hafta) va alveolyar (tug'ruqdan keyingi) [5]. O'pka rivojlanishidagi jarayonlarning aksariyati proksimal tarzda boshlanib, atrof-muhitga tarqalganligi sababli, o'pka rivojlanishining barcha bosqichlari to'xtatiladi va ularning boshlanishi va tugashi uchun aniq vaqt yo'q[4].
O'pka rivojlanishi kontseptsiyadan keyingi uchinchi haftaning oxiridan boshlanib, tug'ruqdan keyingi davrda davom etadigan ko'p bosqichli jarayondir[2]. O'pka erta yoshdagi shikastlanishdan tiklanish uchun cheklangan potentsialga ega, bu balog'at yoshida nafas olish tizimi patologiyasining rivojlanishida namoyon bo'ladi[6]. Tug'ilishda omon qolish o'pkaning intrauterin rivojlanishi va kamolotiga bog'liq[1].
O'pka to'qimalarining morfofunktsional etukligi yangi tug'ilgan chaqaloqlarda nafas olish buzilishining rivojlanishiga asoslanadi, chunki o'pkaning funktsional va morfologik etukligiga erishish tug'ruqdan keyingi davrda sodir bo'ladi[3].
Tadqiqotning maqsadi. Tadqiqotning maqsadi Farg'ona vodiysi aholisi orasida pnevmopatiya bilan tug'ilgan bolalarda o'pkada morfologik o'zgarishlarning xususiyatlarini o'rganishdir.
Materiallar va tadqiqot usullari. Tibbiy hujjatlarning retrospektiv tahlili o'tkazildi: homilador ayol va tug'ruqxonaning individual almashinuv va xabarnoma kartalari (n 111/u-20 shakli), homilador ayolning tibbiy yozuvlari, statsionar sharoitda tibbiy yordam oladigan tug'ruqdagi ayol va tug'ruqxona xodimi (n 096/u-20 shakli), yangi tug'ilgan chaqaloqning rivojlanish tarixi (№097/u shakli) va homila, o'lik tug'ilgan va yangi tug'ilgan chaqaloqning patologik-anatomik otopsi protokollari (№013/y shakl).
Tadqiqot natijalari va ularni muhokama qilish. Tekshiruv natijalariga ko'ra, erta erta tug'ilish davrida tug'ilgan ayollar yoshi (32,3±7 va 30,1±5,5 yosh) va ekstragenital patologiya bilan taqqoslanganligi, yurak-qon tomir tizimining buzilishi (arterial gipertenziya), oshqozon-ichak trakti kasalliklari (surunkali pielonefrit va pankreatit), endokrin patologiya (hipotiroidizm), yurak-qon tomir kasalliklari (arterial gipertenziya), bu holatlarning 10% dan oshmagan, har uchinchi ayolda semirish, har to'rtinchi ayolda infektsiya (Arvi, NKVI) qayd etilgan. 1-guruh ayollarida homiladorlik davrining asoratlari orasida abort qilish xavfi ustunlik qildi (39,2% ga nisbatan 16,6%). 2-guruh onalarida ushbu homiladorlik kursi engil anemiya, preeklampsi (PE), subkompensatsiyalangan surunkali fetoplasental etishmovchilik (CFPN) rivojlanishi bilan deyarli 2 baravar ko'proq murakkablashdi. Platsentaning patomorfologik holatini baholash shuni ko'rsatdiki, choriodetsiduit va bazal desiduit 1-guruh ayollarida 2,03 va 1,6 baravar ko'p bo'lgan (67,8% ga nisbatan 33,3%, p<0,05 va 60,7% ga nisbatan 38,8%, p>0,05).
Erta neonatal davrda (1-7 kun) o'lim ko'pincha o'pka rivojlanishining kanalikulyar bosqichi bo'lgan bolalarda qayd etilgan (75% ga nisbatan 44,5%, p<0,05) hayotning 1-3 kunida eng ko'p o'lim bilan, o'lim sababi patologik xulosaga ko'ra: infektsiya-61,5%, RDS-38,5%. Sakkulyar rivojlanish bosqichi bo'lgan bolalarda yarmidan ko'pi kech neonatal davrgacha (8-28 kun) yashagan, 100% hollarda o'lim sababi infektsiya bo'lgan. Neonatal davrda ikkala guruhdagi bolalarda aniqlanmagan etiologiyaning intrauterin infektsiyasi (35,7 va 61,1%) o'limning asosiy sababi sifatida, bakterial etiologiya mos ravishda 17,8% va 11,1%, virusli infektsiya faqat 1-guruhda uchraydi va bolalar 7,1% ni tashkil etdi.
Kanalikulyar rivojlanish bosqichi bo'lgan bolalarda infektsiyadan o'lim nafas olish qiyinlishuvi sindromidan 1,8 baravar, o'pkaning sakkulyar bosqichi bo'lgan bolalarda bu patologik jarayonlar teng nisbatda qayd etilgan. Morfologik tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, kanalikulyar bosqichi bo'lgan bolalarning o'pka vazni biroz kamroq bo'lib, o'ng tomonda 14,26 g, 16,61 g va chap tomonda 12 g, 13,5 g (p>0,05) ga teng.
Tug'ilish paytida bolalarning homiladorlik yoshi va antropometrik ko'rsatkichlari farq qilmadi (p>0,05). Ushbu tadqiqotga kiritilgan barcha bolalarda o'sish sindromi bo'lmagan va Fenton shkalasi bo'yicha 15 dan 75 gacha bo'lgan percentildan oshmagan. 1-guruh bolalari orasida yangi tug'ilgan
erkaklar ko'proq uchraydi (64,3% 35,7% ga nisbatan, p<0,05), 2-guruhda yangi tug'ilgan chaqaloqlarning jinsi bo'yicha gender farqlari qayd etilmagan (55,6% ga nisbatan 44,5%). 1-va 5-daqiqalarda Apgar ballari taqqoslangan guruhlarda ishonchli farqlarga ega emas edi va 1-guruhda 3 va 5,5, 2-guruhda 3 va 6 ballni tashkil etdi. Tug'ilgandan boshlab barcha bolalar mexanik shamollatish orqali nafas olishni qo'llab-quvvatladilar va neonatal reanimatsiya va intensiv terapiya bo'limiga (ORITN) tayinlandilar.
Yangi tug'ilgan chaqaloqlar og'ir ahvolda edilar, bu nafas olish etishmovchiligi, nevrologik alomatlar va erta tug'ilish fonida yuqumli jarayonning mumkin bo'lgan kursi bilan bog'liq edi. Tug'ilganda, ikkala guruhdagi bolalarning 100 foizida yangi tug'ilgan chaqaloqdagi nafas olish buzilishi sindromi (P22.0) tashxisi qo'yilgan, og'ir tug'ilish asfiksiyasi (P21.0) 92,8% va 61,2%, o'rtacha va o'rtacha asfiksiya (P21.1) mos ravishda 7,1% va 38,8, haddan tashqari etuklik (P07.2) -ikkala guruhdagi bolalarning 100 foizida. Tug'ruqxonada 1-guruhdagi barcha yangi tug'ilgan chaqaloqlar 200 mg/kg miqdorida INSURE usuli bilan endotrakeal ekzogen sirt faol moddasining bir dozasini, 2-guruhda esa yangi tug'ilgan chaqaloqlarning 88,8 foizini olishdi.
Hayotning birinchi soatlarida oritn sharoitida sirt faol moddasini qayta kiritish 21,4% va 11,1% hollarda amalga oshirildi va yangi tug'ilgan chaqaloqda nafas olish etishmovchiligi, kislorodga qaramlikning oshishi bilan bog'liq edi.
Erta tug'ilgan chaqaloqlarning intrauterin rivojlanishi homiladorlikning uzilishi, preeklampsi, subkompensatsiyalangan va dekompensatsiyalangan surunkali fetoplasental etishmovchilik (CFPN), turli darajadagi uteroplasental qon oqimining buzilishi (BMPK) fonida yuzaga keldi. Erta neonatal davrda o'lim ko'pincha o'pka rivojlanishining kanalikulyar bosqichi bo'lgan bolalarda qayd etilgan (75% ga nisbatan 44,5%), infektsiyadan - 66,3%, RDS - 38,5%. Sakkulyar rivojlanish bosqichi bo'lgan bolalarda yarmidan ko'pi 8-28-kunlarda vafot etdi (55,6% ga nisbatan 25%), 100% hollarda infektsiya sabab bo'lgan. Barcha erta tug'ilgan chaqaloqlarda neonatal davr nafas olish qiyinlishuvi sindromi, pnevmopatiya, intrauterin infektsiya va nevrologik patologiyaning rivojlanishi bilan ajralib turardi.
Birinchi guruhdagi bolalarda miyaning chuqur morfofunktsional etukligi tez-tez qayd etilgan. Hayotning birinchi kunida gaz gomeostazi va kapillyar qonning kislota-asos holatiga ko'ra, barcha erta tug'ilgan chaqaloqlarda aralash va metabolik atsidoz kuzatilgan.
Beshinchi kunga kelib, nafas olish-metabolik atsidoz ustunlik qildi, bu gaz almashinuvi uchun substrat etishmovchiligi va kanalikulyar bosqichi bo'lgan bolalarda sirt faol moddalar etishmovchiligi va sakkulyar bosqichi bo'lgan bolalarda nafas olish buzilishlarining ko'payishi tufayli nafas olish etishmovchiligining saqlanib qolishi bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Hayotning birinchi kunida erta tug'ilgan chaqaloqlarning gemogrammasi mutlaq Leyk va limfotsitoz bilan tavsiflangan. Hayotning birinchi soatlarida qizil qon ko'rsatkichlarida barcha erta tug'ilgan chaqaloqlarda gemoglobin va gematokritning pasayishi kuzatildi, bu nafas olish buzilishi va ahvolning yomonlashishi fonida o'pka rivojlanishining kanalikulyar bosqichi bo'lgan yangi tug'ilgan chaqaloqlarda tez-tez qon quyilishini talab qildi (60,7% ga nisbatan 22,2%).
Hayotning 5-kunida barcha yangi tug'ilgan chaqaloqlarda trombotsitlar va limfotsitlar sonining kamayishi qayd etildi. Mutlaq leykotsitoz fonida limfotsitopeniya ko'pincha kanalikulyar bosqichi bo'lgan erta tug'ilgan chaqaloqlarda aniqlanadi (60% va 16,6% holatlar).
Xulosa. Shunday qilib, erta erta tug'ilish davrida tug'ilgan chaqaloqlarda o'pka rivojlanishining kanalikulyar bosqichi bo'lishi mumkin, bu erda yangi tug'ilgan chaqaloqning o'pkasida etarli gaz almashinuvini ta'minlaydigan sirt faol tizim hali ham faol emas. Shunday qilib, o'pka rivojlanishining kanalikulyar va sakkulyar bosqichi bo'lgan erta tug'ilgan chaqaloqlar neonatal davrning o'xshash yo'nalishiga ega, ammo kanalikulyar bosqichda patologik jarayonlarning rivojlanishi o'pka to'qimalarining etukligi va mahalliy immunitet tufayli tez sodir bo'ladi; sakkulyar bosqichda patogenetik o'zgarishlarning asta-sekin o'sishi, bu intensiv terapiya uchun shaxsiylashtirilgan yondashuvni ishlab chiqish va ekzogen sirt faol moddalarni qayta kiritish uchun
yangi tug'ilgan chaqaloqlarda o'pkaning etuklik darajasini aniqlash uchun laboratoriya diagnostik mezonlarini izlash zarurligini taqozo etadi.
ADABIYOTLAR:
1. Александрович Ю.С., Пшениснов К.В. Мониторинг газообмена и оксигенации у детей в критическом состоянии // Тольяттинский медицинский консилиум. 2012. № 5-6. С. 13-20.
2. Зернова Н.И., Плешкова Е.М., Туркова Л.И., Кузнецова Т.И. Анемии у недоношенных детей. Смоленский медицинский альманах. 2016. № 4. С. 143-148.
3. Фурман Е.Г., Николенко А.В., Кулижников Г.В. Клинические и лабораторные предикторы неблагоприятного исхода у глубоко недоношенных детей // Доктор.Ру. 2020. Т. 19. № 10. С. 10-15.
4. Clair G., Bramer L.M., Misra R., mcgraw M.D., Bhattacharya S., Kitzmiller J.A., Feng S., Danna V.G., Bandyopadhyay G., Bhotika H., Huyck H.L., Deutsch G.H., Mariani T.J., Carson J.P., Whitsett J.A., Pryhuber G.S., Adkins J.N., Ansong C. Proteomic Analysis of Human Lung Development // American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine. 2022. Vol. 205, Is. 2. P. 208-218.
5. Mullassery D., Smith N.P. Lung development // Seminars in Pediatric Surgery. 2015. Vol. 24, Is. 4. P. 152-155.
6. Schittny J.C. Development of the lung // Cell Tissue Res. 2017. Vol. 367, Is. 3. P. 427-444.
