CC BY
49"Talqin va tadqiqotlar" ilmiy-uslubiy jurnali №13
O'QUVCHILARDA TADQIQOTCHILIK KO'NIKMALARINI RIVOJLANTIRISHDA TURLI TOPSHIRIQLARDA FOYLALANISH
Nurxon Mo'minova
ADPI o'zbek tili va dabiyoti magistranti https://doi.org/10.5281/zenodo.7425077
Annotatsiya: ushbu maqolada maktab yoshidagi o'quvchilarning ona tili va adabiyot darslarida fikrlash, dunyoqarashlarini kengaytiruvchi metodalrdan foydalanish kerak ekanligi haqidagi fikrlar yoritilgan.
Kalit so'zlar: fikrlash qobiliyati, metod, borliq, dunyoqarash, baholash jadvali, smile, tadqiqot, publistik.
Bir yil avval mamlakatimiz rahbarining davlat tili haqidagi qonunning 32 yilligini munosib nishonlash to'g'risidagi qarori e'l on qilingan edi. Prezident Shavkat Mirziyoyevning "Dunyodagi qadimiy va boy tillardan biri bo'lgan o'zbek tili xalqimiz uchun milliy o'zlik va mustaqil davlatchilik timsoli, bebaho ma'naviy boylik, mamlakatimizning siyosiy-ijtimoiy, ma'naviy-ma'rifiy taraqqiyotida g'oyat muhim o'rin egallab kelayotgan buyuk qadriyatdir" degan so'zlari qalbimizda olam-olam quvonch, iftixor tuyg'ularni uyg'otish barobarida zimmamizga ulkan vazifalarni, zalvorli mas'uliyatni ham yukladi. Darhaqiqat, ona tili milliy qadriyat sifatida xalqning milliy uyg'onishi, milliy o'zlikni anglashi, jipslashuvi, ma'naviy kamolotga erishuvida tutgan o'rniga ko'ra ulkan ahamiyat kasb etadi. Zero, til -millatning qalbi, uning dunyoda borlig'ining asosiy belgisi. O'zbek tili milliy o'zlik va mustaqil davlatchilik timsolidir. Bu bebaho qadriyat istiqlol zaminidan kuch oldi.
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida davlat tilining maqomi huquqiy jihatdan mustahkamlab qo'yilgan. Shu tariqa o'zbek tili mustaqil davlatimizning Bayrog'i, Gerbi, Madhiyasi qatorida turadigan, qonun yo'li bilan himoya qilinadigan muqaddas davlat ramziga aylandi. Bir paytlari burchakka siqib qo'yilgan, ovozini ko'tarmay yashashga mahkum bo'lgan ona tilimizning, ayniqsa, keyingi bir yilda qadri, nufuzi misli ko'rilmagan darajada yanada ortdi. Mubolag'asiz aytish mumkinki, o'zbek tili tarixida yangi davr boshlandi. Zero, endi uning qadrqimmati eng muqaddas tutilgan ne'matlarimiz, boyliklarimizga teng ko'rilmoqda. Prezidentimiz so'zi bilan aytganda, "Har birimiz davlat tiliga bo'lgan e'tiborni mustaqillikka bo'lgan e'tibor deb, davlat tiliga ehtirom va sadoqatni ona Vatanga ehtirom va sadoqat deb bilishimiz, shunday qarashni hayotimiz qoidasiga aylantirishimiz lozim".
Barchamizga ma'lumki, rivojlanib borayotgan mamlakatlarning pedagogik jarayonlari, o'quvchi tafakkuri va fikrlash doirasi ham rivojlanib bormoqda.
"Talqin va tadqiqotlar" ilmiy-uslubiy jurnali №13
O'zbekistonda ham yangi o'qitish metodlari, yangi topshiriqlar, yangi innavatsion darsliklar ishlab chiqilmoqda.
Bugungi kun o'quvchisi topqir, fikrlari teran va mavzuga har tomonlama baho bera oladigan avloddir.
O'quvchilarda ona tili va adabiyot darslarida ularning fikrlanini rivojlantirish va dunyqarashini o'stirish maqsadida turli topshiriqlar berilishi zarur. Bunday topshiriqlar o'quvchilarda tadqiqotchilik ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.
Dars davomida qo'yiladigan muammolar tui hil bo'lishi mumkin. Xududiy yoki global, mahallalliy yoki areal bo'lishi mumkin. Muhimi esa, bu topshiriqlar ularning fikrlash qobiliyati, muammoga boshqa boshqa nigoh bilan qarashi baholanadi. Shunday topshiriqlardan biri quyidagicha, hammamiz bilgan skikerlar 1959-yilda mashhur rassom tomonidan chizilgan. Hozirda ular juda ommalashgan, xatto, insonlar so'zlardan foydalanmay, mana shu smile( stiker) lardan foydalanishadi.
Topshiriq: Mana shu stikerlarga umumiy bo'lgan o'zbekcha nom tollpishingiz kerak.
Bunda o'quvchilar har tomonlama, fikr bildirishadi va o'z qarashlarini bayon qilishadi.
Yana bir topshiriqda esa, bir emas, ikki masala qo'yiladi: Inson salomatligi muhimmi yoki iqtisodiyot?
Bunda o'quvchilar zavodlar ulardan chiqayotgan zaharli tutunlar iqtisodaga foyda, lekin inson sog'lig'iga zarar. Tamaki mahsulotlari, spirtli ichimliklar inson salomatligiga salbiy ta'sir ko'rsatishini bilsakda, sotiladi va harid qilinadi. Shu sabali iqtisodni tanlash kerakmi, yoki inson salomatligi?
Shu kabi topshiriqlarni ishlab chiqish, topshirish va bajarilishi tekshirish bilan o'quvchilarda tadqiqotchilik ko'nikmalarni shakillantirish mumkin.
Toshiriqlar berilib, darlik mashqlari bajarilgandan so'ng o'quvchilarga o'z - o'zini baholash uchun baholash varog'i taqdim etilari. Baholash varaqasi quyidagicha bo'lishi mumkin:
Baholash jadavali:
1. Dars jarayonidagi ishtiroki:
2. Darsga vaqtida kirishi:
3. O'quv qurolarini va maktab formasining borligi:
4. Darsda jarayonida ustozlarga bo'lgan hurmati:
5. Ona tili fanidan o'zlashtirishi:
6. Adabiyot faniga bo'lgan qiziqishi:
Ushbu jadval asosida o'quvchilar o'zlariga 1da 5gacha baho qo'yadilar. Ushbu baholash usuli o'quvchining darsga va o'ziga bo'lgan munosabatini bilishga yordam beradi.
"ТаЩт уа tadqiqotlar" ¡1т1у-и$!иЫу ]игпаП №13
Foydalanilgan adabiyotlar го'уха11:
1. Хрзирги узбек адабий тили дарсларида юксак маънавиятли шахс тарбияси. Услубий кулланма. Тошкент. Баёз.2010 йил,
2. Она тили укитишда интерфаол усуллар ва компьютер дастури Укув-услубий кулланма. Тошкент. Баёз.2013
3. Она тили укитиш мазмуни Укув -услубий кулланма- Тоshkent: «Navro'z», 2014
