CC BY
1OPTIMIZATION OF THE TREATMENT TACTICS AND DIAGNOSTIC OF PATHOLOGICAL FRACTURES OF THE SPINE IN OSTEOPOROSIS
Davlatov B.N.1, Maksudov B.M.2
1Davlatov Baxodir Nabijanovich - Doctor of medical sciences, Associate
Professor;
2Maqsudov Baxtiyor - Independent researcher, Andijan State Medical Institute, Andijan, Republic of Azerbaijan
Abstract: optimization of the treatment tactics and diagnostic of pathological fractures of the spine in osteoporosis. This article presents the experiences of optimization of the treatment tactics and diagnostic ofpathological fractures of the spine in osteoporosis.
Keywords: optimization, fracture, osteoporosis, calcium, MRT, treatment tactics, spine, pathological fracture diagnosis, surgery.
Rentgenografiya osteoporozni erta bosqichda aniqlay olmaydi. Osteoporoz komyuter tomografiyasi (KT) yoki magnit-rezonans tomografiya (MRT) yordamida suyak to'qimasida suyak zichligi pasaygan o'choqlar shaklida aniqlanadi. Tadqiqot ma'lumotlarini vaqt bo'yicha taqqoslash katta ahamiyatga ega. Zamonaviy kompyuter tomografiyalari suyakning uch o'lchamli modelini olish, suyak to'qimalarining zichligini o'lchash, uning hajmini va ular orasidagi bo'shliqni o'lchash, suyak kuchini aniqlaydigan minerallarning tarqalishini baholash imkonini beradi.
Suyak to'qimalarining metabolizmi buzilishlarini aniqlashning biokimyoviy usullari:
■ kalsiy-fosfor almashinuvi va kalsiyni tartibga soluvchi gormonlar;
■ suyak to'qimalarining shakllanishi va rezorbsiyasi belgilari.
Kalsiy-fosfor almashinuvi va kalsiyni tartibga soluvchi gormonlar ya'ni
quyidagilar kiradi: fosfor va kalsiy kunlik chiqarilishini aniqlash shuningdek, kreatininga nisbatan kaltsiy, ularning qondagi darajasini aniqlash, kalsitonin, paratiroid gormoni, D vitamin darajasini aniqlash.
Suyak to'qimalarining shakllanishi va rezorbsiyasi belgilari ya'ni gidroksid fosfataza (osteokalsin), kislota fosfataza, gidroksiprolin va boshqalar. Boshqa diagnostika usullarida bo'lgani kabi, vaqt o'tishi bilan olingan natijalarni solishtirish muhimdir.
Hozirda klinik amaliyotda uzoq muddatli ko'p markazli platsebo-nazoratli klinik tadkikotlarda turli joylarda sinish xavfini kamaytirishda samarali ekanligi isbotlangan dorilar qo'llaniladi. Terapiyani tanlash o'ziga xos klinik holatga va individual dori-darmonlarni buyurishda, shuningdek, qabul qilishning afzal qilingan yo'liga: og'iz orqali, teri ostiga yoki tomir ichiga bog'liq.
Umurtqa pog'pnasi osteoparozida quyidagi diagnostik belgilar muhim ahamiyatga ega:
■ o'sishning pasayishi (tananing uzunligi qo'l oralig'idan 12 sm yoki undan ko'proq);
■ umurtqa pog'onasing urish va palpatsiya paytida og'riq, orqa mushaklarning tonusini oshishi;
■ egilish, ko'krak kifozining rivojlanishi va bel sohasida lordozning kuchayishi;
■ umurtqa pog'onasi uzunligining qisqarishi tufayli yonbosh suyagii va pastki qovurg'alar orasidagi masofaning qisqarishi;
■ qorinning yon tomonlarida teri burmalari paydo bo'lishi.
Skeletning boshqa suyaklarida umumiy og'riq sindromi kam uchraydi. Osteoporozning og'ir asorati son suyagi bo'yinining sinishi bo'lib, u yuqori o'lim, nogironlik va yuqori davolanish xarajatlariga sabab bo'ladi. Steroid (postmenopauzadagi ayol) osteoporozi ko'plab qovurg'a sinishi bilan tavsiflanadi.
Klinisistlar sekin rivojlanuvchi va o'tkir osteoporozni quyidagicha farqlaydilar.
■ Sekin rivojlanuvchi osteoporoz uchun kasallikning boshlanishida o'tkir og'riqlar xos emas. Bu umurtqa pog'onasining asta-sekin o'zgaruvchan deformatsiyasi bilan bog'liq.
■ O'tkir boshlanish lumbalgiya klinikasiga o'xshaydi va vertebra tanasini kompression sinishi bilan bog'liq, masalan, og'ir yuk ko'tarishdan keyin. Anamnezida qattiq og'riq travma belgilarisiz 1-2 kun davom etadi. Umurtqa pog'onasining osteoporozini davolash quyidagi holatlarda bo'ladi. Osteoporoz uchun parhez quyidagi tamoyillarga rioya qilishi kerak:
1. Ratsionning asosiy vazifasi oziq-ovqatdan kalsiy va D vitamining yetarli darajada iste'mol qilinishini ta'minlashdir. Postmenopozal ayollar va 50 yoshdan oshgan erkaklar uchun oziq-ovqatdan kaltsiyning kunlik iste'moli 1200-1500 mg bo'lishi kerak.
2. Achitilgan sut mahsulotlari kabi eruvchan shakllarda kaltsiyni afzal ko'rish tavsiya etiladi, garchi ba'zi vegetarianlar (ayniqsa, vegetarianlar osteoporozning asosiy sababi bo'lgan sut mahsulotlari, shuningdek, boshqa hayvonot mahsulotlari ekanligini ta'kidlashadi.
3. Kaltsiy eng yaxshi 1 g yog' va 10 mg kaltsiy nisbatida so'riladi. Bu nisbatning har ikki tomonga siljishi kaltsiyning so'rilishini kamaytiradi.
4. Magniy, kaliy va fosfor kaltsiyning so'rilishida muhim rol o'ynaydi va bu mikroelementlar uchun dieta muvozanatli bo'lishi kerak[16].
5. Kremniy, bor, rux, marganets, mis, vitamin C, D vitamini, E vitamini, K vitaminiga boy oziq-ovqatlarni yetarlicha iste'mol qilish tavsiya etiladi.
Medikamentoz davolash. Osteoporoz uchun farmakoterapiyaga muhtoj bo'lgan bemorlarni aniqlashda sinish xavfi yuqori bo'lgan uchta guruh ajratiladi.
Anamnezida kam energiyali sinishlar bo'lgan bemorlar;
■ Kam suyak massasi bo'lgan bemorlar;
■ Osteoporotik yoriqlar xavfi yuqori bo'lgan bemorlar. Bularga keyingi 10 yil ichida asosiy osteoporotik sinishlar rivojlanish xavfi 20 % yoki son suyagi sinishi xavfi 3 % bo'lgan bemorlar kiradi.
Bugungi kunda uzoq muddatli, ko'p markazli, platsebo-nazorat ostida o'tkazilgan klinik tadkikotlarda turli joylarda sinish xavfini kamaytirishda samarali
ekanligi isbotlangan dori-darmonlar klinik amaliyotda qo'llaniladi. Terapiyani tanlash o'ziga xos klinik holatga va individual dori-darmonlarni buyurishda, shuningdek, qabul qilishning afzal qilingan yo'liga (og'iz orqali, teri ostiga yoki tomir ichiga) bog'liq.Bunday preparatlarning teri osti shakli nafaqat yopishqoqlik qulayligi, balki iqtisodiy samaradorlik bilan ham afzalliklarga ega.
Osteoporozning oldini olishning umumiy qabul qilingan dori-darmon bo'lmagan usuli — bu turmush tarzini o'zgartirish ya'ni jismoniy faollikni saqlash, quyoshga yetarli darajada ta'sir qilish, ayniqsa shimoliy mamlakatlarning keksa aholisi uchun, chekishni tashlash, spirtli ichimliklarni suiste'mol qilish uchun shifokorning bemor bilan o'quv ishlari uchun hamkorligiga alohida e'tibor qaratiladi.
• To'liq uyqu.
• Kunlik ratsiondagi kaltsiy miqdorini mintaqa uchun tavsiya etilgan darajada saqlash o'rtacha, kuniga 1200-1500 mg.
• D vitamini darajasini saqlab turish. Yoshligida D vitaminining zarur miqdori biosintez bilan ta'minlanadi, ammo keksa va qarilikda D vitaminini qo'shimcha yuborish kerak, bu uning organizmdagi kaltsiyning tarkibini normallashtiradi va so'rilishini ta'minlaydi.
References
1. С. Шваца, Ф. Спенсер. Справочник по клиническому хирургу. Санкт-Петербург, Москва — Минск, 2000.
2. M.X. Muxtorov, R.A. Bekmurodova, T.I. Rajabov. Jarrohlik va reanimatsiya asoslari. T., «Meditsina», 1998.
