79Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-875-881
ODDIY VA MURAKKAB MODDALARNING EKVIVALENTLARINI INTERFAOL METODLARIDA ANIQLASH METODIKASI
Maxsuda Sag'dullayevna Inatova
Jizzax Davlat pedagogika instituti -PhD
Farhod Sodiqvich G'aybullayev
Jizzax Davlat pedagogika instituti magistranti Javohirmirzo7375@mail .ru
ANNOTATSIYA
Interfaol metodlarida oddiy va murakkab moddalarning ekvivalentlarini masofaviy (distansion) talim muhitida aniqlash va o'qitish metodikasi. Elementlar kimyoviy reaksiyalarga kirishayotganda o'z ekvivalentlariga proporsional miqdorlarda birikadi va almashinadi.
Kalit so'z: Interfaol mashg'ulot turlari va ulami tanlash, interfaol ta'lim va tarbiya jarayoni ishtirokchilari, ekvivalent - teng qiymatli, moderator, trener, tyutor, fasilitator, mentor, kouch, konsulbtant, lektor, ekspert, innovator, kommunikator, o'qituvchi, menedjer, spekter, asissent.
ABSTRACT
Methods of determining and teaching the equivalents of simple and complex substances in interactive methods in the distance learning environment. When elements enter into chemical reactions, they bind and exchange in quantities proportional to their equivalents
Keywords: types of interactive training and their selection, participants of the interactive training and educational process, equivalent - equal, moderator, coach, tutor, facilitator, mentor, coach, consultant, lecturer, expert, innovator, communicator, teacher, manager, spectator, assistant
KIRISH
Interfaol mashg'ulot turlari va ularni tanlash, tayyorgarlik ko'rish jarayoni, o'quvchilarning interfaol mashg'ulotda ishtirok etish uchun tayyorliklariga qo'yiladigan talablar, mashg'ulotda vaqtdan unumli foydalanish, vositalarni tanlash, tayyorlash, mashg'ulot o'tkazuvchilar va ularning vazifalari. Interfaol metodlar bilan
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-875-881
an'anaviy ta'lim usullari orasidagi o'zaro farqlar, qiyosiy afzalliklar va kamchiliklar. Yangi bilimlarni berish, ko'nikmalarni shakllantirish, rivojlantirish, mustahkamlash, bilimlarni takrorlash, amalda qo'llash mashg'ulotlarida hamda o'quv fanining xususiyatlarini hisobga olgan holda har bir mavzu bo'yicha mashg'ulot uchun eng maqsadga muvofiq bo'lgan interfaol yoki boshqa metodlarni to'g'ri tanlash. To'g'ri tanlangan metodlarni qo'llash mashg'ulotning qiziqarli va samarali bo'lishini ta'minlashi. Interfaol metodlarning konstruktivizm nazariyasi bilan bog'liqligi. Konstruktivizmning quyidagi asosiy xulosalari: O'quvchi o'zi o'rganishi kerak, aks holda unga hech kim hech narsani o'rgata olmaydi; O'qituvchi o'quvchilarga bilimlarni «kashf qilishga» yordam beradigan jarayonni tashkil qiladi; Bilim borliqdan ko'chirilgan nusxa emas, uni odam shakllantiradi.
METODOLOGIYA
Interfaol ta'lim va tarbiya jarayoni ishtirokchilari: Moderator, trener, tyutor, fasilitator, mentor, kouch, konsulbtant, lektor, ekspert, innovator, kommunikator, o'qituvchi, menedjer, spekter, asissent, sekretarb va ularning asosiy vazifalari, bir-birining o'rnini bosishi, ya'ni bir vaqtda bir kishi bir mashg'ulot davomida bir nechta vazifani bajarishi imkoniyatlari. O'quvchilarning asosiy vazifalari. Interfaol metodlarning pedagogik va psixologik xususiyatlari. Pedagogika fanida konstruktivizmning nazariy va amaliy yo'nalishi. Konstruktivizm nuqtai nazaridan ta'lim-bu fikrlash faoliyati yordamida shaxsiy tajriba asosida bilimni shakllantirib boriladigan faol jarayondan iborat ekanligi. Bunda haqiqatni bilishga tomon yo'naltirilgan harakat jarayoniga asosiy e'tibor qaratilishi.
Ingliz olimi Dalton XVIII asrning oxirida elementlarning o'zaro muayyan miqdordagina birika olishini aytdi hamda bu miqdorlarni «birikuvchi miqdorlar» deb atadi. Keyinchalik «birikuvchi miqdorlar» termini «ekvivalent» termini bilan almashtirildi. Ekvivalent - teng qiymatli demakdir. Ekvivalentlik tushunchasini 1820 yilda Volleston tomonidan fanga kiritilgan. Elementlarning ekvivalentini aniqlashda vodorod va kislorod ekvivalentlari asos qilib qabul qilingan. Elementning 8 og'irlik qism kislorod yoki 1,008 og'irlik qism vodorod bilan birikadigan, yoki birikmalarda shuncha kislorod, yoxud shuncha vodorod o'rnini oladigan og'irlik qismini ko'rsatuvchi son shu elementning ekvivalentidcytedi. Ekvivalentlar qonuni shunday ta'riflanadi: Elementlar kimyoviy reaksiyalarga kirishayotganda o'z ekvivalentlariga proporsional miqdorlarda birikadi va almashinadi.
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-875-881
1 mol vodorod atomlari bilan birika oladigan yoki kimyoviy reaksialardan 1 mol vodorod atomining o'mini almashtira oladigan modda miqdori uning ekvivalenti deb ataladi. 1 ekvivalent moddaning massasi ekvivalent massa deb ataladi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Ekvivalent va ekvivalent massa odatda birikmalarning tarkibini o'rganib, bir elementning о'rnmi boshqa elementdan qanchasi egallashini tekshirib aniqlanadi. Buning uchun albatta shu elementning vodorodli birikmasidan foydalanish shart emas, ekvivalenti aniq bo'lgan boshqa element bilan birikmasidan ham foydalanish mumkin. Masalan, CaO ohakda kalsiyning ekvivalenti va ekvivalent massasini topishda, suvda topilgan О kislorodning bir ekvivalenti 8 g/mol ekanligini bilsak, 40 g/mol Ca ga 16 g/mol О to'g'ri kelsa, 8 g/mol О ga 20 g/mol Ca ekvivalent massasi to'g'ri keladi.
1. Elementlarning ekvivalentini topish: elementning nisbiy atom massasini shu elementning valentligiga nisbati orqali topammiz.
Ar (elmentni)
element jr
elment valentli
Eeiment-elementning ekvivalenti.
Ar-elmentning nisbiy atom masasi.
V-elmetning valentligi.
Masalan:
1. Al ning ekvivalentini aniqlang?
A (Al) 27 Ea, = a^ = 27 = 9g / mol ga teng.
V Al 3
2. Mustaqil ravishda Cu(II), Fe(III), C(II,IV), P(III), Hg, Au, Ag, Zn larning ekvivalentini aniqlang?
2. Oksidlarning ekvivakentini topish: Buning uchun oksidning malekulyar massasini oksid hosil qilgan elemet soni va valentligi (indeksidagi son) ko'paytmasining nisbatidan topamiz.
m„
EEoksid
_oksid
V, ■ n
elment soni
Eoksid-oksidning ekvivakenti. Mr-oksidning molekulyar massasi. V-oksid hosil qilgan elementning valentligi.
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-875-881
n-oksid hosil qilgan element soni.
Masala:
1. Al2O3 ning ekvivalentini aniqlang?
Birnchi navbatda Al2O3 ning malekulyar massasini topaniz.
Mr(Al2O3)=2Ar(Al) + 3Ar(O)=2 27 + 3 16 = 54+48=1O2g/mol ga teng.
Mr
Eao - - 17g/mal ga teng.
23 VAl ■ nAl 3 • 2
102 g / mal
2. Mustaqil ishlash uchun: CuO, CrO3, Cl2O7, P4O1O, Na2O larning ekvivalentini aniqlang?
3. Asoslarning ekvivalentini topish: Buning uchun asosning malekulyar massasini asos tarkibidagi - OH lar soniga nisbati orqali topamiz.
E _ Masos
asas
n
nOH
Easos-asosning ekvivalenti. M-asosning molekulyar massasi. n-OH lar soni.
Masala:
1. Al(OH)3 ning ekvivalentini aniqlang?
Mr(Al(OH)3)=Ar(Al) +3Ar(O) +3Ar(H)=27 + 3 16 + 3 1 = 78g/mol
EAKohh - - - 26g / mal ga teng.
noH 3
Agarda asoslarning reaksiya paytidagi ekvivalentini aniqlash kerak bo'lsa, asosning reaksiya paytida nechta gidroksil gruppasini almashgan bo'lishiga qaraladi.
2. Mustaqil ishlash uchun: Cr(OH)3, Ca(OH)2, Fe(OH)3, Pb(OH)4 larning ekvivalentini aniqlang?
4. Kislotalarning ekvivalentini topish: Buning uchun kislotaning molekulyar massasini kislota tarkibidagi vodorod atomlari soniga nisbati orqali topamiz.
E
kislota
' kislota nH
Ekislota-kislotaning ekvivakenti. Mkislota- kislotaning malekulyar massasi. nH-kislota tarkibidagi vodortodlarning soni. Masala:
1. H2SO4 ning ekvivalentini aniqlang? Mr(H2SO4)=98g/mol
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-875-881
^ = 98gW = 49g / mol
nH 2
Agarda kislotaning reaksiya paytidagi ekvivalentini aniqlash kerak bo'lsa, kislota reaksiya paytida nechta vodorod atomi almashgan bo'lishiga qaraladi.
Masalan:
H3PO4 + NaOH ^ NaH2PO4 + H2O Bu reaksiyada H3PO4 tarkibidagi 3 ta vodorod atomining 1 tasi metall bilan almashgan shuning uchun kislotaning malekulyar massasini almashgan vodorod atomi soni 1 ga nisbati orqali topamiz.
Mvo, 98g / mo,
n I
almashganH larsoni
H3PO4 + 2NaOH=Na2HPO4 + 2H2O Bu reaksiyada H3PO4 tarkibidagi 3 ta vodorod atomining 2 tasi metal bilan almashgan shuning uchun kislotaning malekulyar massasini almashgan vodorod atomi soni 2 ga nisbati orqali topamiz.
Eh ,„4- Mh-4 JlgmL = 49 g / mo,
nalmashganH larsoni
H3PO4 + 3NaOH=Na3PO4 + 3H2O Bu reaksiyada H3PO4 tarkibidagi 3 ta vodorod atomining 3 tasi metal bilan almashgan shuning uchun kislotaning malekulyar massasini almashgan vodorod atomi soni 3 ga nisbati orqali topamiz.
98g / mol
eh po4 =-—-=---= 3267g / mo1
n 3
almashganH larsoni
Demak, kislota tarkibidagi vodorod atomlarining nechtasi metall bilan almashgan bo'lsa, shu songa nisbati orqali topamiz.
XULOSA
Hozirgi kunda pedagogik texnologiya haqidagi aniq tushuncha va tasavvurlar yuq bo'lsada, uni xususiy metodikalar bilan tenglashtirish hollari uchraydi. Aslida esa ular orasida jiddiy farqlar mavjud bo'lib, quyida ular haqida qisqacha bayon qilinadi. Pedagogik texnologiya - o'quvchini mustaqil o'qishga, bilim olishga, fikrlashga o'rgatishni kafolatlaydigan jarayondir. Metodika - o'qituvchining bilimi, ko'nikmasi mahorati, shaxsiy sifatlari, temperamentiga bog'liq bo'lib, ma'lum shaxs o'qituvchi uchun qulay bo'lgan o'qitish usullari va yo'llari majmuasidir. U alohida metodikalarga ajratiladi. Pedagogika fani ma'lum o'quv fanlarini o'qitish
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-875-881
qonuniyatlarini tadqiq qiladi. Masalan, tillar metodikasi, arifmetika metodikasi va shu kabilar. Metodikaning pedagogik texnologiyadan farqini tushunish va amalda har ikkisidan unumli foydalana bilish talab etiladi.
REFERENCES
1.Нурмухаммадов, Ж. Ш., Сманова, З. А., Таджимухамедов, Х. С., Инатова, М. С. (2014). Синтез и свойства нового аналитического реагента-2-гидрокси-3-нитрозонафталин-1-карбальдегида. Журнал органической химии, 50(6), 918920.
2.Инатова, М. С., Сманова, З. А., Нурмухамадов, Ж., & Гафуров, А. А. (2016). Cорбционно-фотометрическое определение ионов кобальта с помощью иммобилизованного реагента 4-амил-2-нитрозо-1-нафтола. European research, (8
(19)).
3.Инатова, М. С., Алимова, Д. Б., Сманова, З. А. (2017). Иммобилизованные реагенты на основе производных нитрозонафтолов для определения ионов металлов. Химическая промышленность, 94(5), 266-270.
4.Инатова, М. (2020). Atrof-muhit ob'ektlarida temir(ii) ionini yangi analitik reafent yordamida aniqlash. Журнал естественных наук, 1(1). извлечено от https://natscience.jspi.uz/index.php/natscience/article/view/219
5.Инатова, М. (2020). шрбционно-фотометрическое определение ионов некоторых металлов иммобилизованными реагентами . Журнал естественных наук,1(1).извлечено от
https: //natscience. j spi.uz/index.php/natscience/article/view/765
6.Инатова, М. С., Алимова, Д. Б., Сманова, З. А. (2016). Иммобилизованные реагенты для определения ионов металлов. European research, (4 (15)).
7. Smanova, Z. A., Tojimukhamedov, H. S., & Inatova, M. S. (2013). Synthesis o-nitrosonaphthols and their application in analytical chemistry. The Advanced Science. USA, (10), 16-22.
8 Сманова.З.А., Инатова М.С., Гофурова Д.А. Физико-химические свойства новых нитрозонафтолов иммобилизованных на полимерных подложках при анализе нефтепродуктов.// ^арши Давлат университети Академик А.Г.Ганиевнинг 85йиллигига багишланган Нефт ва газ комплексидан бургулаш, казиб олиш ва кдйта ишлаш жараёнларининг замонавий технологиялар 20-21 апрель 2018.-Б.417.
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-875-881
9. Сманова З.А., Мадусманова Н.К., Инатова М.С., Усманова Х.У.Новые производные нитрозонафтолов и их комплекссообразование с ионами меди,кобальта и железа./ZNew Functional Materials and High Technologh" 6th International Conference Abstracts Tivat,Montenegro,2018.-C.170.
10. Инатова М.С., ЖураевИ.И., ЯнгибаевА.Э. Огир металларни аниклашда антипирин ва пиридин хрсилалари аналитик реагентлар сифатида кулланилиши.// Самарканд Давлат Университети "Узбекистоннинг иктисодий ривожланишида кимёнинг урни" мавзусидаги республика илмий-амалий анжумани2018 йил 24-25 май 2-кисми.-Б.148
11.Сманова.З.А., Инатова М.С.,Тожимухамедов Х.С.,Нурмухаммадов Ж.Ш. Кобальт(П) ионини нитрозобирикма хосилалари ёрдамида сорбцион-фотометрик аниклаш.// Узбекистонда аналитик кимёнингривожланиш истикболлари Республика илмий-амалий анжумани 2018.-Б.480-481
12. Karimova, S. B. (2021). TA'LIM TIZIMIDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARNING ROLI. Журнал естественных наук, 7(2).
13. Sattarova, G. Y., & Sultonmurodov, D. S. (2021). O'zbekiston Respublikasi rivojlantirishda korroziyadan himoya qilishning neft va gaz bilan ta'minlash tizimida Kimyo va kimyoviy texnologiya fanining o'rni va ahamiyati haqida. Журнал естественных наук, 1(2).
