CC BY
1O'QUVCHILARDA YOZUV KO'NIKMASIDA IJODIY FIKRLASH BO'YICHA YUZAGA KELADIGAN QIYINCHILIKLAR
1Muminova Mavjuda Muxtorovna, 2Baybayeva Muhayyo Xudaybergenovna
1A.Avloniy nomidagi milliy-tadqiqot instituti, mustaqil izlanuvchi, 2pedagogika fanlari doktori, professor, Nizomiy TDPU "Pedagogika" kafedrasi professori https://doi.org/10.5281/zenodo.11368595
Annotatsiya. Mazkur maqolada umumiy o'rta ta'lim maktablarining yuqori sinf o'quvchilarida yozuv ko 'nikmasida ijodiy fikrlash bo'yicha yuzaga keladigan qiyinchiliklar va ularni bartaraf etish bo'yicha tavsiyalar ko'rsatib o'tilgan.
Kalit so'zlar: yozuvda ijodiy yondashuv, ilhom, motivatsiya, vaqtni to'g'ri taqsimlash, cheklangan lug'at boyligi,janr yoki uslub qoidalari, qoralama va tuzatishlar.
Аннотaция. В данной статье показаны трудности, возникающие при творческом мышлении в навыках письма у старшеклассников общеобразовательных школ, и даны рекомендации по их устранению.
Ключевые слова: творческий подход к написанию, вдохновение, мотивация, правильный тайм-менеджмент, проверка словарного запаса, правила жанра или стиля, черновики и доработки.
Abstract. This article shows the difficulties that arise in creative thinking in the writing skills of high school students of general secondary schools and recommendations for their elimination.
Key words: creative approach to writing, inspiration, motivation, proper time management, check vocabulary, genre or style rules, drafts and revisions.
Ba'zida o'quvchilar yozish jarayonida ularda yangi g'oyalarni vujudga kelishida yoki yozish uchun motivatsiya topishda qiyinchiliklarga dush keladi. Bu esa ularning yozuv ko'nikmasi ijodiy yozdashuviga to'sqinlik qilishi mumkin. Ilhom yoki motivatsiyaning yetishmasligi ko'plab o'quvchilar duch keladigan umumiy muammodir. Muayyan yozish maqsadlarini qo'yish: aniq va erishish mumkin bo'lgan yozish maqsadlarini belgilash- kuniga ma'lum miqdordagi so'zlarni bajarish yoki muayyan bir inshoni belgilangan muddatda tugatish motivatsiyani oshirishga yordam beradi. Ilhom manbasini topish ham muhim hisoblanadi, misol uchun sevimli janrdagi kitoblarni o'qish, tabiatni o'rganish, musiqa tinglash yoki ijodiy faoliyat bilan shug'ullanish kabi inson o'ziga yoqadigan ilhom manbalari izlashi kerak. O'z-o'zini ilhom bilan o'rab olish o'quvchining ijodiy fikrlashini faollashtirishi va uni yozishga undashi mumkin. Boshqa qo'llab-quvvatlash, fikr-mulohaza va dalda berishlari mumkin bo'lgan ijdkor o'quvchilar bilan bog'lanish, ijodiy fikr bayon qilishni boshqalar bilan baham ko'rish motivatsiya va ilhomlantirishga yordam beradi. Ba'zida charchashning oldini olish va ijodiy kuchni to'ldirish uchun tanaffuslar qilish va o'z-o'ziga g'amxo'rlik qilishga ustuvor ahamiyat berish muhimdir. Meditatsiya, mashq qilish, yaqinlar bilan vaqt o'tkazish yoki yozishdan tashqari sevimli mashg'ulotlar bilan shug'ullanish kabi o'quvchini tinchlantiradigan va yoshartiruvchi mashg'ulotlar bilan shug'ullanish ham kerak.
Vaqtni noto'g'ri boshqarish o'quvchining yozish jarayoniga to'sqinlik qilishi va kechiktirishga yoki tugallanmagan insholarga olib kelishi mumkin. Yozishda vaqtni boshqarish ko'nikmalarini yaxshilash uchun aniq va erishish mumkin bo'lgan yozish maqsadlarini belgilash,
masalan, kuniga ma'lum miqdordagi so'z yoki sahifalarni to'ldirish, bo'limni belgilangan muddatda tugatish mumkin bo'ladi. Diqqatni jamlash va belgilangan muddatlarga rioya qilish uchun eslatmalar, signallar yoki bildirishnomalarni o'rnatish ham muhim. Chalg'itadigan narsalarni yo'q qilish, bildirishnomalarni o'chirish, boshqalar bilan chegaralarni o'rnatish yoki shovqinni bekor qiluvchi minigarnituralardan foydalanish orqali chalg'itmaydigan yozish muhitini yaratib olish kerak bo'ladi.
Yozishdagi muvaffaqiyatsizlik yoki tanqiddan qo'rqish ko'plab o'quvchilar duch keladigan umumiy muammodir. Bu falaj bo'lishi mumkin va o'quvchi o'zi fikrini to'liq ifoda etishiga va ishini boshqalar bilan baham ko'rishiga to'sqinlik qilishi mumkin. Muvaffaqiyatsizlik yoki tanqiddan qo'rqish yozish jarayonining tabiiy qismi ekanligini tabiiy hol. Muvaffaqiyatsizlik yoki tanqidni salbiy natija sifatida ko'rish o'rniga, uni o'sish va o'rganish uchun imkoniyat sifatida ko'rish kerak. Ijobiy yoki salbiy fikr-mulohazalar yozish qobiliyatni yaxshilashga va kreativlikni rivojlanishida yordam berishi mumkinligini anglab yetish kerak bo'ladi. Esda tutish kerakki, har bir yozilgan insho yoki bayon mukammal bo'lavermaydi va bu yaxshi. Yozish jarayonini o'z-o'zini kashf qilish va takomillashtirish sayohati sifatida qabul qilish kerak. Qo'rquv va tanqidga duch kelganda o'ziga mehribon bo'lish va o'ziga rahm-shafqat qilish, undan qutulib ijodiylik tomon yo'nalishingizga ko'mak beradi. O'quvchilar o'z fikrlarini samarali ifodalash uchun to'g'ri so'zlarni topishda qiynalishi mumkin. Bu ularning fikrlarini aniq yetkazish qobiliyatiga to'sqinlik qilishi va yozish sifatiga ta'sir qilishi mumkin.
Cheklangan lug'at yoki til ko'nikmalariga ega bo'lish samarali yozish uchun to'siq bo'lishi mumkin. Ko'p kitob o'qish o'quvchini yangi so'zlar, jumla tuzilmalari va yozish uslublari bilan keng tanishtiradi. So'z boyligini kengaytirish va til ko'nikmalarini yaxshilash uchun turli janr va mavzulardagi kitoblar, maqolalar va boshqa yozma materiallarni o'qishni odat qilish kerak. Tezaurus sinonimlarni topish va so'z boyligini kengaytirish uchun qimmatli vositadir. Siz tez-tez ishlatadigan so'zlar o'rniga, yozishga rang-baranglik va chuqurlik kiritishi mumkin bo'lgan muqobil so'zlarni ishlatish maqsadga muvofiq bo'ladi. Yozuvda yangi so'zlarni eslab qolish va undan foydalanishni mashq qilish uchun lug'at jurnalini yuritish yoki lug'at yaratishga yordam beradigan ilovalardan foydalanish ham muhim hisoblanadi. Har qanday ko'nikma singari, yozish yaxshilanish uchun muntazam mashq qilishni talab qiladi. Yozuv faoliyati bilan muntazam shug'ullanmagan o'quvchilar vaqt o'tishi bilan o'zlarining ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishlari qiyin bo'lishi mumkin. Yozish uchun har kuni vaqt ajratish keark, xoh u kundalik yuritish, xoh ijodiy yozish, xoh shunchaki fikr va g'oyalarni yozib olish. Turli xil yozish mashqlari bilan tajriba o'tkazish kerak: narsalarni qiziqarli va qiyin qilish uchun turli mashqlar yoki takliflarni sinab ko'rish orqali yozish tartibini aralashtirib yuborish. Bu zerikishning oldini olishga va yozish amaliyotida ijodkorlikni kuchaytirishga yordam beradi.
O'quvchilar muayyan janr yoki uslubning qoidalari va usullarini yaxshi bilmasa, yozishda qiyinchiliklarga duch kelishlari mumkin. Bu ularning ijodiy imkoniyatlarini cheklashi va yozishning yangi shakllarini o'rganishni qiyinlashtirishi mumkin. Ma'lum bir janrda yozishga harakat qilishdan oldin, uning qoidalari, mavzulari va xususiyatlari bilan tanishib olish kerak. Uning uslubi, ohangi va tuzilishini tushunish uchun janrdagi kitoblar, maqolalar va boshqa asarlarni o'qish maqsadga muvofiq.
Yozish bir nechta qoralama va tuzatishlarni o'z ichiga olgan jarayondir. Qayta ko'rib chiqish va tahrirlash ko'plab o'quvchilar uchun qiyin bo'lishi mumkin bo'lgan yozish jarayonining muhim jihatlaridir. Qoralamani tugatgandan so'ng, qayta ko'rib chiqish va tahrirlashdan oldin tanaffus qilish muhim bo'lib, bu o'quvchiga o'zi yozgan ishiga yangicha qarash imkonini beradi
va yaxshilashga muhtoj bo'lgan joylarni aniqlashni osonlashtiradi. Yozuvlarni ovoz chiqarib o'qish noqulay iboralar, grammatik xatolar va nomuvofiqliklarni aniqlashga yordam beradi.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, yozish ko'nikmalarida ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish qiyin bo'lishi mumkin, ammo to'g'ri fikrlash va strategiyalar bilan erishish mumkin. O'sish tafakkurini rivojlantirish, turli manbalardan ilhom izlash, turli yozish uslublari va janrlari bilan tajriba o'tkazish, muntazam ravishda mashq qilish, fikr-mulohazalarni olish, muvaffaqiyatsizlikni o'rganish imkoniyati sifatida qabul qilish va yangi g'oyalarga ochiq qolish orqali o'quvchi ijodiy yozish qobiliyatini oshirishi mumkin. Bundan tashqari, aniq maqsadlarni belgilash, qo'llab-quvvatlovchi yozish muhitini yaratish, aqliy hujum mashg'ulotlarida qatnashish, turli nuqtai nazarlarni o'rganish va o'ziga tavakkal qilishga ruxsat berish ijodiy bloklarni yengib o'tishga va ijodiy salohiyatni kengaytirishga yordam beradi. Esda tutish kerakki, ijodkorlik vaqt o'tishi bilan fidoyilik va amaliyot bilan rivojlanib, tarbiyalanishi mumkin bo'lgan mahoratdir. O'quvchi ushbu yondashuvlarni yozish tartibiga qo'shish va sa'y-harakatlarida qat'iyatli bo'lish orqali qiyinchiliklarni yengishi va to'liq ijodiy fikrlash salohiyatini ochishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Ахмедова Л.Т. Личностно - ориентированный подход к современному обучению и воспитанию студентов высших учебных заведений. Conference.Fledu.uz //Сб. научно-методических материалов ТГЮИ: Нофилологик олий укув юртларида хорижий тил таълимининг долзарб муаммолари, 2011. - Б.11.
2. Ахметова Л.Р. Средства выражения причины и следствия в английском языке // Преподование языка и литературы.№5-Т. 2008. -С. 59.
3. Назарова Б.М., Ахмедова М.М. Некоторые аспекты интерактивного обучения письменному выражению мыслей, основанного на использовании Интернет-ресурсов. Олий укув юртларида тил ва адабиёт фанларини укитишнинг назарий ва амалий жихатлари. - Т.:ТДЮИ 2009.- 33 б.
4. Нургалиева З.Ш. Обучение студентов неязыкового ВУЗа письменной речи на иностранном языке. Чет тилларни укитиш ва ургатиш муаммолари Республика илмий-амалий анжумани. - Т. 2006. - 251 б.
5. Раджабова Р.В. Методические основы обучения английскому языку в неязыковых вузах. Олий укув юртларида тил ва адабиёт фанларини укитишнинг назарий ва амалий жихдтлари. -Т.: ТДЮИ 2009. -161б.
6. Хамракулова Ш.А.Развитие навыков письменной речи студентов иноязычных групп // Чет тилларни укитиш ва ургатиш муаммолари Республика илмий-амалий анжумани -Т. 2006. - 368 б.
7. Хильченко Т.В. Организационные формы самостоятельной учебной деятельности студентов по совершенствованию иноязычной письменной речи//Теория и практика развития современного высшего профессионального образования: Между. науч. конф. -Шадринск, 2006. - Ч. 2. - С. 139-142.
1. Фойдаланилган бошка адабиётлар
8. Абдалина Е.А., Хошимова Р.Ж., Шарер Н.А. Инглиз тили дарслиги. -Т.: Узбекистон, 1997. -376 б.
