25Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
O'QITUVCHILARINING SOTSIOLINGVISTIK XUSUSIYATLARI
Shaxlo Anvarovna Ataxo'jayeva
Turan International University o'qituvchisi shaxloataxui ayeva@gmail.com https://orcid.org/0000-0002-6523-3951
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada bo'lajak ingliz tili fani o'qituvchilarining sotsiolingvistik xususiyatlariga urg'u berilgan. Ingliz tili fani o'qituvchilari uchun sotsiolingvistik kompetensiyaning ahamiyat, uning o'rganilganlik darajasiga to'xtalib o'tilgan. Shuningdek, maqolada bugungi kundaa butun dunyoda o'qituvchilar ustida olib borilayotgan tajriba-sinov ishlari, mamlakatimiz o'qituvchilarida o'rganilayotgan jihatlarga ham e'tibor qaratilgan.
Kalit so'zlar: bo'lajak ingliz tili fani o'qituvchilari, amaliy tadqiqotlar, ijtimoiy intellekt, sotsiolingvistik xususiyatlar, ijtimoiy normalar.
АННОТАЦИЯ
Данная статья посвящена социолингвистическим характеристикам будущих учителей английского языка. Обсуждается важность социолингвистической компетентности для учителей английского языка и уровень ее изученности. Кроме того, в статье акцентируется внимание на экспериментальной работе, проводимой над учителями всего мира, и аспектах, изучаемых учителями нашей страны.
Ключевые слова: будущие учителя английского языка, кейсы, социальный интеллект, социолингвистические особенности, социальные нормы.
ABSTRACT
This article focuses on the sociolinguistic characteristics of future English language teachers. The importance of sociolinguistic competence for English language teachers and its level of study are discussed. In addition, the article focuses on the experimental work conducted on teachers all over the world and the aspects studied by the teachers of our country.
Keywords: future English language teachers, case studies, social intelligence, sociolinguistic features, social norms.
Kirish. XX asr boshidan ingliz tilini o'qitish nazariyasi va amaliyotida o'zgarishlar, xususan, tilni o'qitish va o'rganishda
May 6
111
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
yangi yondashuvlarni izlash faollashdi. Shuningdek, bu bo'lajak ingliz tili o'qituvchilarining ijtimoiy intellektini rivojlanitirishini dolzarb savolga aylantirdi. Bu til materialini tanlashda ham, o'qitishning maqsad va vazifalarini qayta ko'rib chiqishda ham namoyon bo'ldi, ular orasida madaniyatlar muloqoti sharoitida ingliz tilida muloqot qilishni o'rganish yetakchi rol o'ynay boshladi [4]. Tilshunoslik rivojlanishining zamonaviy bosqichi tilga dunyoning maxsus bilimi sifatida e'tiborning kuchayishi bilan tavsiflanadi. Ikki va undan ortiq tilda so'zlasha oladigan o'qituvchilarnig sotsial intellekt darajasi qanday bo'lishi mutaxassislarni ham qiziqtira boshladi.
Adabiyotlar tahlili va metodlar. Bugungi kunda ikkita klassik amaliy tadqiqotlar maktablari - Garvard (Amerika) va Manchester (Yevropa) mavjud. Birinchi maktab doirasida usulning maqsadi yagona to'g'ri echimni izlashga o'rgatishdir, ikkinchisi muammoning ko'p variantli echimini nazarda tutadi.
Muayyan vaziyatlarni o'rganish usuli "muhokama" kabi uning asosiy tarkibiy qismlarini ajratish jarayoni sifatida qaralishi xarakterlidir. Usul izdoshlari an'anaviy tarzda o'qitishda "Haqiqat sari harakat haqiqatning o'zidan muhimroqdir" tamoyili asosida Case Studilardan foydalanadilar.
A.M. Zobov ideal konkret vaziyatni quyidagicha ko'radi:
- ma'lum bir biznesning odatiy, ammo qiziqarli hikoyasi yoki ushbu biznes tarixidan mavjud bo'lgan voqea;
- ichki intriga, yechish kerak bo'lgan jumboq;
- tahlili ahamiyatsiz bo'lmagan va qo'shimcha ma'lumot qidirishni talabqiladigan ma'lumotlarning ko'pligi;
- kelajakda vaziyatni davom ettirishi mumkin bo'lgan dolzarb muammo.
Hamma narsani tasvirlay oladigan til bilan biz ongning tuzilishi haqida bilib
olamiz. Shu bois, chet davlat va uning madaniyati haqidagi bilimlardagi bo'shliqlar doimo tilda paydo bo'ladi. Qoida tariqasida, vaqt va oliy ta'lim muassasasidagi imkoniyat tufayli bo'lajak ingliz tili fani o'qituvchilari o'rganilayotgan til mamlakatining madaniyati, an'analari, urf-odatlari va ijtimoiy normalari muhitiga sho'ng'ish imkoniyatiga sazovordir.
Natija. Bo'lajak ingliz tili fani o'qituvchilari oliy ta'limni tugatganlarida ingliz tilida so'zlashuvchilarni mukammal tushunishlari ajablanarli emas va ularning nutqida ham grammatik, ham xatti-harakatlarida ijtimoiy moslashuv mavjud bo'lishi
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
y
tabiiy holdir. Ingliz tilini o'rganish bilan bir vaqtda bo'lajak ingliz tili fani o'qituvchilarida til madaniyatini o'rganish ijtimoiy intellektuallikni yanada yuqori bosqichga ko'taradi [1].
Millatlararo munosabatlar tez-tez keskinlashgan, vatanparvarlik va baynalmilal tarbiya muhim ahamiyatga ega bo'lgan zamonaviy dunyoda ijtimoiy intellektual jihatdan rivojlangan pedagoglarga bugun butun dunyo ehtiyoj sezmoqda. Vaholanki, bugungi kunda ingliz tili o'qituvchilarining sezilarli foizi ikkinchi tili ingliz tili bo'lgan davlatlarda ingliz tili o'qituvchisi sifatida faoliyat olib borishini nazarda tutadigan bo'lsak, ulardagi sotsial intellekt bugungi kunda nafaqat lingvistik jihatdan, balki geo-lokatsiya bo'yicha ham rivojlana olish bosqichiga ko'tarilmoqda [2]. Bunda yetakchi qobiliyat sifatida biz ijtimoiy intellekt bugungi ko'p madaniyatli dunyoda yashash va o'zaro munosabatda bo'lish istagi va qobiliyatini bo'lajak ingliz tili fani o'qituvchilarining maqsadida faollashishini o'z ichiga oladi. Ingliz tilini o'rgatish bo'lajak ingliz tili fani o'qituvchilarida bolalarni mehribonlik, bag'rikenglik, boshqa odamlarni hurmat qilish, barcha xalqlar bilan tinchlik va do'stlikda yashashga o'rgatish uchun katta imkoniyatlar yaratadi.
Muhokama. XXI asr boshlarida ingliz tilini o'qitishning maqsadi endi lingvistik bilim, ko'nikma va hatto mamlakatga xos ma'lumotlarni ensiklopedik rivojlantirish bo'lishi mumkin emas, bu esa, birinchi navbatda, geografik ma'lumotlar yig'indisi bilan cheklangan bo'libgina qolmay, tili o'rganilayotgan mamlakatni to'la bilish orqali bo'lajak ingliz tili fani o'qituvchilarini sotsial intellektini orttirishdan iborat bo'lishi zarur [5]. Pedagogik jarayonda madaniyatlararo muloqotda ishtirok etish ko'nikmalarini rivojlantirish markaziy o'rinni egallashi bilan bir qatorda, bu xalqlar, tillar, madaniyatlarning aralashib ketishi misli ko'rilmagan miqyosga yetgan va har doimgidek boshqa madaniyatlarga nisbatan bag'rikenglikni tarbiyalash muammosi mavjud bo'lgan hozirgi paytda sotsial intellekti yuqori bo'lgan pedadodlarga ehtiyoj ortib bormoqda. Bu esa yana sotsial jihatdan mukammal bo'lgan pedagog yetakchiligini nazarda tutadi. Bo'lajak ingliz tili o'qituvchilarida esa boshqa fan o'qituvchilaridan farqli o'laroq, til kompetensiyasi orqali matnlarni, adabiyotlarni, ommaviy axborot vositalarini tarjimalarsiz kuzatish imkoniyati mavjud bo'ladi. Ular xulosalar yasashda ham usha xalqdek o'ylash, fikr yuritish imkoniyatiga ega bo'ladilar [3].
Bo'lajak ingliz tili fani o'qituvchilari uzluksiz ta'lim jarayonida ingliz tilini o'rgatishi madaniyatlararo muloqotda qatnashishga qodir ~ tayyor shaxsni shakllantirish uchun mo'ljallangan. Ammo
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
y
vazifani ijtimoiylashuvni rivojlantirmasdan amalga oshirib bo'lmaydi. Ilg'or muloqot qobiliyatlari va malakali kasbiy tayyorgarlikdan tashqari, pedagogik kasb vakillari o'zlarining xatti-harakatlarini tushunishlari, baholashlari va ularga to'g'ri munosabatda bo'lishlari, shuningdek, boshqalarning xatti-harakatlarini hisobga olishlari kerak. Bu qobiliyat ijtimoiy kompetentsiyaning tarkibiy birligi bo'lgan ijtimoiy intellekt uchun javobgardir.
Biz, odatda, intellektual qobiliyatlar tizimini ijtimoiy intellekt orqali tushunamiz. Bu esa bo'lajak ingliz tili fani o'qituvchilariga o'zlari va boshqa odamlar, ularning xatti-harakatlarini bashorat qilish, vaziyatga muvofiq adekvat javob berishning mumkin bo'lgan usullarini shakllantirishni tushunish imkonini beradi. Bizning fikrimizcha, bo'lajak ingliz tili fani o'qituvchilarning ijtimoiy intellekt darajasining yuqori bo'lishi kelajakdagi ishlarida ijtimoiy-pedagogik faoliyatni muvaffaqiyatli amalga oshirishning shartidir. Pedagogika universiteti talabalari bir-birlari bilan muvaffaqiyatli moslasha olishlari va samarali muloqot qilishlari kerak. Sifatli aloqani ta'minlash uchun ular yuqori darajadagi aloqa vakolatiga ega bo'lishi kerak. Bilim, ijtimoiyol tamoyiq ko'nikmalarini takomillashtirish va texnologiyadan (Ijtimoiy multimedia savodxonlik doirasi), shuningdek, uchinchi va to'rtinchi yil ijtimoiy bilimlarni rivojlantirish maqsadida muvaffaqiyatli amalga oshirilayotgan tadqiqotda biz ushbu texnologiyadan (ijtimoiy multimedia savodxonlik doirasi) ishlatdik Namangan davlat universiteti talabalari, Turan International Universitety, Chirchiq davlat pedagogika universiteti va Andijon davlat universiteti. Ijtimoiy multimedia savodxonlik doirasi bizning kelajakdagi ingliz tili o'qituvchilarining ijodiy vakolatlarini rivojlantirishda mustaqil mustaqil ta'lim texnologiyalaridan biridir. Bu talabalarning o'zini o'zi nazorat qiladigan ish, shu jumladan, amaliy materiallar, masalan, kitoblar, insholar, hikoyalar, jurnallar, jurnallar, jurnallar, nashrlar, shuningdek, o'quvchilarni almashishga xalaqit beradigan texnologiyalar.
Ma'lumki, ma'lum bir madaniyat va tadqiqotni boshqarish tizimlaridahaqiqiy multimedia bilan ishlash, www.new.edmodo.com saytiga to'g'ri keladi. Asar haqiqiy til muhitida bo'lganligi sababli, barcha talabalar barcha talabalar o'qishga (hujjatli filmlar, konferentsiya ma'ruzalari, komedika bo'yicha ma'ruzalar, qo'shiqlar, ijtimoiy reklama videolari va boshqalar) va boshqalarni o'qishga kirishdilar.
Xulosa. 1. Bugungi ta'lim sohasida o'zgarishlar ro'y berayotgan zamonaviy dunyoda ta'limni ijtimoiy-madaniy modernizatsiya qilish jarayonlari mavjud. Bunday sharoitda har yili uzluksiz ta'lim, o'z-
May 6
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023
Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
y
o'zini takomillashtirish va o'z-o'zini tarbiyalashning ahamiyati ta'lim sifatini belgilaydigan tobora salmoqli dalilga aylanadi. Zamonaviy maktablar muammolarga o'z yechimini yarata oladigan, ijtimoiy-madaniy modernizatsiya doirasida zarur bo'lgan barcha jarayonlarni amalga oshira oladigan pedagog kadrlarga juda muhtoj ekanini ko'rsatib qo'ydi. Shunga ko'ra, ijtimoiy intellekti yuqori, ijtimoiylashuvi stabil kadrlar masalasi ham yetakchi o'rinlarga ko'tarilmoqda.
2. Bo'lajak ingliz tili fani o'qituvchilarining sotsial intellekti - kommunikativ, ijtimoiylashuvi hamda kasbiy kompetentsiyasining tarkibiy qismi; o'rganilayotgan til mamlakati voqeligi, ona tilida so'zlashuvchilarining ijtimoiy va nutqiy xulq-atvorining milliy-madaniy xususiyatlari haqidagi bilimlar majmui; ushbu bilimlarni muloqot amaliyotida qo'llash va o'ziga xos urf-odatlar, etiketlar, qoidalar va xatti-harakatlar stereotiplarini kuzatish qobiliyatini rivojlantirishdir. Bu esa o'z navbatida o'qituvchi kasbiga qo'yilayotgan talablarning oshishiga sabab bo'lmoqda.
REFERENCES
1. Aleksieienko N.V. Social and emotional intelligence as an important competence of personnel penitentiary service: a theoretical overview. Scientific Bulletin of Kherson State University. Series: Psychological Sciences. 2017. No 1(2). pp. 8-12;
2. Avlaev O. U. Gender differences of social intelligence in student development. Scientific journal "Psychology". 2021. № Pages 1, 34-41.
3. ABnaeB, O. Y., & EyraeBa, Y. A. (2021). Tanaöa ncuxonoruK KaMonora Macanacu. Academic research in educational sciences, 2(5), 4-11.
4. ABnaeB, O. Y. (2021). Tanaöanap KaMonoraga h^THMOHH HHTenneKTHHHr reHgep ^apKnapu.«. PSIXOLOGIYA" ILMIY JURNAL, 3441.
5. Avlaev, O. U. (2020). The role of social intelligence in personal development. Association with Novateur Publication India's A Multidisciplinary Peer Reviewed Journal, 692-698. 4. Mamatkulov, H. A., Mamatkulova, Z. G., & Avlaev, O. (2020).
