CC BY
37
16
AZ9RBAYCAN KiMYA JURNALI № 3 2013
UDK547.447.3; 542.951.1
NiTROBiRLa§M9NiN ТЭВП NEFT TUR§ULARININ DUZLARI УЭ AMiDL9 KOMPOZiSiYASINDAN YARADILMI§ KONSERVASiYA MAYESiNiN T9DQiQi
V.M.Abbasov, Y.C.Agazada, E.K.Has3nov, H.M.Agaki§iyeva, E.§.Abdullayev
Azdrbaycan Milli EA Y.H.Mdmmdddliyev adina Neft-Kimya Proseslari institutu
Поступила в редакцию 28.09.2012
Mineral yagin nitrola§masindan alinan nitrobirla§malarin aynliqda va neft tur§ularinin Co, Ni va Mg duzlan ila kompozisiyasi inhibitor kimi konservasiya mayesinda tadqiq edilmi§dir. a-Olefindan (Ci4H28) sintez olunmu§ nitrobirla§ma ila amidin kompozisiyasi yaradilmi§ va T-30 yaginda konservasiya mayelari kimi müxtalif mühitlarda yoxlanilmi§dir.
Agar sözlzr: mtrobirh§ma, neft tur^ularinin duzlari, amid, olefin, kompozisiya, konservasiya mayesi, korroziya.
Metal avadanliqlarinin saxlanilmasi, naql olunmasi va istismari asasan atmosfer §araitinda oldugundan, onlarin atmosfer korroziyasindan qorunmasi böyük ahamiyyat kasb edir [1].
Atmosferda metallarin korroziyaya ugramasi bark faza va qaz mühiti sarhaddinda inki§af edan fiziki-kimyavi proseslar naticasinda ba§ verir ki, bu da metallarin xassalarinin dayi§masina gatirib 9ixarir [2, 3].
Atmosfer korroziyasinin qar§isini almaq ü9ün konservasiya mayelarinin va sürtkülarinin istifadasi texniki cahatdan daha alveri§lidir va ucuz ba§a galir [4]. Hal-hazirda texnikanin intensiv inki§afi ila yana§i konservasiya mayelarina va sürtkülarina talabat ildan-ila artir, eyni zaman-da onlara qoyulan talablar da sartla§ir [5]. Odur ki, konservasiya materiallarinin korroziyadan mühafiza qabiliyyatini artirmaq maqsadi ila onlara inhibitor xassali sathi-aktiv maddalar alava etmak lazim galir [6].
inhibitorlarin istifadasi isa, o zaman alveri§li ola bilar ki, metalin tarkibini va metaldan hazirlanmi§ qurgularin, mexanizmlarin qurulu§unu dayi§dirmadan, korroziyanin süratini kaskin suratda azaltmaq va ya praktiki olaraq dayandirmaq mümkün olsun [7].
Azotlu üzvi birla§malarin sintezi va korroziya inhibitoru kimi tadqiqi sahasinda Azarbaycan alimlari da geni§ tadqiqat i§lari aparmi§ va üzvi aminlar, nitrobirla§malar, onlarin töramalari va kompozisiyalari asasinda yüksak keyfiyyatli, 9oxfunksiyali korroziya inhibitorlari yaratmi§lar [8].
ödabiyyatda korroziya inhibitoru kimi istifada etmak maqsadi ila mineral yaglari nitrola§-diraraq nitrola§mi§ yag almi§lar [9]. Yaglarin nitrola§masindan alinan bu inhibitorlar asasan aro-matik radikalli nitrobirla§malardan, ibarat oldugu ü9ün korroziyadan mühafiza qabiliyyatlari a§a-gidir. Digar tarafdan, xammal kimi istifada olunan mineral yaglarda aromatik karbohidrogenlarin tarkibi müxtalif oldugundan bu yolla stabil tarkibli inhibitorlarin alinmasi 9atinla§ir [10].
Mineral yagin nitrola§masindan sonra tarkibinda nitrobirla§ma saxlayan yag qan§igi inhibitor xassasina malik olur ki, bu da ondan konservasiya mayesi kimi istifada etmaya imkan yaradir.
Qeyd olunanlari nazara alaraq "Azarneftyag" NEZ-da istehsal olunan mineral yagi, se9il-mi§ optimal §araitda nitrola§dirib, alinan nitrola§mi§ yagdan konservasiya mayesi kimi istifada etmak nazarda tutulmu§dur.
istifadaya hazir olan nitrola§mi§ yagin konservasiya mayesi kimi xassasini yoxlamaq ü9ün sart mühit olan "Г-4" hidrokamerasindan istifada edilmi§dir.
Eyni zamanda alinmi§ nitrola§mi§ yagin tabii neft tur§ularinin Mg, Co va Ni duzlari ila kompozisiyalari hazirlanaraq onlarin da konservasiya mayesi kimi xassalari öyranilmi§dir.
Alinmi§ naticalar cadval 1-da verilmi§dir. Cadvaldan göründüyü kimi, nitrola§mi§ mineral yagin istar ayriliqda, istarsa da neft tur§usunun Co, Ni va Mg duzlari ila kompozisiyalarin i§tiraki ila "Г-4" hidrokamerasinda Polad-3 metal lövhasinin korroziyadan mühafizasi zaifdir. Göründü-
NÍTROBÍRL9§M9NÍN TeBÍÍ NEFT TURÇULARININ DUZLARI УЭ AMÍDLe
17
yü kimi, nitrolaçmiç yag Polad-3 metal lovhoni korroziyadan 55 gün mühafizo etdiyi halda, neft turçularinin duzlari ilo mühafizo gostoricisi 45-62 gün arasinda olmuçdur.
Codvol 1. Kompozisiyalann xassolori
Konservasiya mayesinin torkibi, % Polad-3 metal lovholorin "Г-4" hidrokamerasinda korroziyaya davamliligi, sutka
Nitrolaçmiç mineral yag, 100% 55
Nitrolaçmiç mineral yag, 90% + tobii neft turçusu-nun Co duzu, 10% 62
Nitrolaçmiç mineral yag, 90% + tobii neft turçusu-nun Ni duzu, 10% 45
Nitrolaçmiç mineral yag, 90% + tobii neft turçusu-nun Mg duzu, 10% 57
Nitrolaçmiç yag fraksiyasinin konservasiya mayesi kimi zoif notico gostormosini yagin tor-kibindo olan nitrobirloçmonin karbohidrogen radikalinin aromatik radikal olmasi ilo izah etmok olar.
Bizo qodor aparilmiç todqiqatlardan da molumdur ki, torkibindo aromatik radikallar saxlayan inhibitorlar zoif, 'zo-birloçmolor nisboton yaxçi, normal quruluçlu radikali olan birloç-molor iso korroziyadan yüksok müdafio effektino malikdir [11].
Mineral yagin nitrolaçmasi noticosindo alinmiç aromatik korbohidrogenlorin nitrobirloç-molori ilo müqayiso üçün Ci4H28 a-olefini nitrolaçdirmaqla nitrobirloçmolor sintez olunmuçdur.
Alinmiç nitrobirloçmo qurudulduqdan sonra T-30 turbin yaginda 10%-li mohlul hazirlanaraq korroziyaya qarçi konservasiya mayelori kimi Polad-3 metal lovholorino tosiri oyronilmiçdir. Alinan notico codvol 2-do verilmiçdir.
Codvol 2. Korroziyadan mühafizo effektinin todqiqi noticolori
№ Nümunatarin tarkibi, % Nümunodo inhibi-torun ümumi miq-dari, % Korroziyadan mühafizo, gün
"Г-4" hidrokamerasinda doniz suyunda H2SO4-ün 0.001%-li sulu mohlulu
1 T-30 turbin yagi, 100% - 34 15 9
2 T-30 turbin yagi, 90% + C14H28 a-olefin nitrobirtaçmssi, 10% 10 108 75 45
3 T-30 turbin yagi, 97% + (TNT+ PEPA 1:1), 1.5%+C14H28 a-olefin nitrobirtaçmssi, 1.5% 3 75 45 60
4 T-30 turbin yagi, 95% + (TNT+ PEPA 1:1), 2.5% + C14H28 a-ole-fin nitrobirtaçmssi, 2.5% 5 112 davam edir 51 69
5 T-30 turbin yagi, 93% + (TNT+ PEPA 1:1), 3.5% + C14H28 a-ole-fin nitrobirtaçmssi, 3.5% 7 112 davam edir 56 73
6 T-30 turbin yagi, 90% + (TNT+ PEPA 1:1), 5% + C14H28 a-olefin mtrobirtaçmasi, 5% 10 112 davam edir 61 78
7 T-30 turbin yagi, 97% + (TNT+PEPA 2:1), 1.5% + C14H28 a-olefin nitrobirtaçmssi, 1.5% 3 112 davam edir 47 63
8 T-30 turbin yagi, 95% + (TNT+PEPA 2:1), 2.5% + C14H28 a-olefin nitrobirtaçmssi, 2.5% 5 112 davam edir 53 70
9 T-30 turbin yagi, 93% + (TNT+PEPA 2:1), 3.5% + C14H28 a-olefin nitrobirtaçmssi, 3.5% 7 112 davam edir 67 79
10 T-30 turbin yagi, 90% + (TNT+PEPA 2:1), 5% + C14H28 a-olefin nitrobirtaçmssi, 5% 10 112 davam edir 79 davam edir 79 davam edir
Qeyd: TNT - texniki naften turçusu, PEPA - polietilenpoliamin.
18
V.M.ABBASOV vo b.
Codvol 2-don goründüyü kimi, mühit kimi gotürülm^ T-30 turbin yagi inhibitorsuz "Г-4" hidrokamerasinda 34 gün vo doniz suyunda 15 gün, 0.001 %-li H2SO4-ün suda mohlulunda iso 9 gün müddotindo Polad-3 metal lovholori korroziyadan mühafizo edo bilmiçdir (tocrübo1).
Sonra T-30 turbin yagina 10% C14H28 a-olefinindon sintez olunmuç nitrobirloçmo olavo etdikdon sonra konservasiya mayesinin korroziyadan mühafizosi, müvafiq olaraq 108, 75 vo 45 gün davam etmiçdir (tocrübo 2).
Konservasiya mayesinin effektini artirmaq üçün mühito neft turçusunun polietilenpoli-aminlo sintezindon alinan amidoamini olavo etmoklo sinaqlar aparilmiçdir. Sinaqlarin noticosindon gorünür ki, a-olefinlorin nitrobirloçmolori ilo amidoamin birgo istifado olunduqda sinergizm m^ahido olunur ki, noticodo konservasiya mayesi daha yüksok effekto malik olur. Belo ki, konservasiya mayesindo 10% a-olefinin nitrobirloçmosi olduqda korroziyadan müdafio müxtolif mühitlordo 108, 75 vo 45 gün davam etdiyi halda, konservasiya mayesino 5% nitrobirloçmo vo 5% amidoamin olavo etmoklo (comi 10%) korroziyadan müdafio effekti müvafiq olaraq 112 gün (davam edir), 61 gün vo 78 gün olmuçdur ki, bu da yüksok noticodir (tocrübo 6).
Konservasiya mayesino olavo olunan amidoamini neft turçusunun polietilenpoliamino nisbotini 1:1 ovozino 2:1 gotürdükdo müdafio effekti daha da artir (tocrübo 10). Belo ki, neft turçusunun polietilenpoliamino nisbotini 2:1 gotürdükdo inhibitorun 7%-li mohlulu (tocrübo 9) 1:1 nisbotindo gotürülm^ 10%-li mohlulundan daha yaxçi notico gostorir (tocrübo 6).
Beloliklo amidoaminlo nitrobirloçmonin kompozisiyasi osasinda yaradilmiç konservasiya mayelorinin Polad-3 metal lovholorini daha yaxçi mühafizo etmok qabiliyyotino malik oldugu ^ün bu torkibdo konservasiya mayelorindon istifado etmok moqsodo uygun sayilir.
Aparilan todqiqatlardan molum olmuçdur ki, C14H28 a-olefinin nitrobirloçmosi T-30 turbin yagina 10% olavo edildikdo "Г-4" hidrokamerasinda korroziyadan mühafizo müddoti 108 gün, doniz suyunda 75 gün, 0.001 %-li H2SO4 mühitindo 45 gün olur. C14H28 a-olefinin nitrobirloçmosi ilo TNT-nin PEPA ilo 1:1 vo 2:1 mol nisbotindo gotürülmosi ilo alinan amidoaminlorin T-30 turbin yaginda qariçiq kompozisiyasinda sinergizm hadisosi m^ahido olunmuçdur. Müoyyon edilmiçdir ki, torkibindo 3.5 % nitrobirloçmo vo 3.5 % amidoamin (1:1 nisbotindo alinmiç) saxlayan konservasiya mayesi hidrokamerada, doniz suyunda vo sulfat turçusu mohlulunda uygun olaraq >112 gün (sinaq davam edir), 56 gün vo 73 gün mühafizo effekti gostormiçdir. Nisbot saxlanilmaqla inhibitorun qatiligi 10% gotürüldükdo müdafio effekti uygun olaraq >112 gün (davam edir) >79 gün (davam edir) olur. Neft turçusunun polietilenpoliamino nisboti 2:1 gotürüldükdo inhibitorun 7%-li mohlulu (tocrübo 9) 1:1 nisbotindo gotürülm^ 10%-li mohluluna nisboton daha yaxçi notico gostorir (tocrübo 6).
QDQBÍYYAT SÍYAHISI
1. Северный А.Э., Перновская О.Н., Мареев Г.В. // Защита металлов. 1996. Т. 32. № 4.
С.401-405.
2. Михайловский Ю.Н. Атмосферная коррозия металлов и методы их защиты.
М.: Металлургия, 1989. 102 с.
3. Михайловский Ю.Н., Соколов Н.А., Папченко Ю.М. // Защита металлов. 1985.
Т. 21. № 5. С. 675-681.
4. Коган З.А., Рыбаков Г.Д. Консервация и упаковка машиностроительной продукции.
М.: Машиностроение, 1973. 264 с.
5. Лашхи В.Л., Грищин Н.Н. // Химия и технология топлив и масел. 2004. № 5. С. 41-45.
6. Томин В.П., Корчевин Н.А., Ельшин А.И. // Химия и технология топлив и масел.
2000. № 3. С. 19-20.
7. Заявка 2000106508/04 Россия. РЖХим. 2002. № 3. 02.03-19П209П.
8. Аббасов В.М., Абдуллаев Е.Ш., Самедов А.М. и др. II Азерб. нефтяное хоз-во. 1993.
№ 3. С. 35-38.
NÎTROBÎRL9§M9NÎN ТЭВП NEFT TURÇULARININ DUZLARI УЭ AMIDL9
19
9. Рубинштейн Ф.И., Ошемкова В.И., Мараевичева С.В. // Лакокрасочные материалы и их применение. 1970. № 4. С. 68-71.
10. Розенфельд И.Л., Персианцева В.П., Оше Е.К. и др. // Журн. физ. химии. 1968. Т. 42. № 2. С. 502-509.
11. Шехтер Ю.Н., Калинин Э.В. // Химия и технология топлив и масел. 1990. № 8. С. 31-33.
СОЗДАНИЕ И ИСПЫТАНИЕ КОНСЕРВАЦИОННОЙ ЖИДКОСТИ НА ОСНОВЕ КОМПОЗИЦИИ НИТРОСОЕДИНЕНИЯ С АМИДОМ И СОЛЯМИ НЕФТЯНЫХ КИСЛОТ
В.М.Аббасов, Е.Дж.Агазаде, Э.К.Гасанов, Х.М.Агакишиева, Э.Ш.Абдуллаев
Полученное нитрованием минерального масла нитросоединение в отдельности и в композиции с Ni- и Mg-солями нефтяных кислот исследовано как ингибитор в консервационной жидкости. Созданная композиция синтезированного из а-олефина (Ci4H28) нитросоединения с амидом испытана в масле Т-30 как консервационная жидкость в различных средах.
Ключевые слова: нитросоединение, соли нефтяных кислот, амид, олефин, композиция, консервационная жидкость, коррозия.
DEVELOPMENT AND TEST OF CONSERVATION FLUID BASED ON THE COMPOSITION OF NITROCOMPOUND WITH AMIDE AND SALTS OF PETROLEUM
ACIDS
V.M.Abbasov, E.J.Agazade, E.K.Hasanov, X.M.Agakishieva, E.Sh.Abdullayev
Received by nitrating mineral oil nitrocompound taken separately or in composition with Co, Ni and Mg salts of petroleum acids has been investigated as inhibitor in the conserved liquid. Created composition synthesized from а-olephine (Ci4H28) of nitrocompound with amide was tested as conserved liquid in the different media.
Keywords: nitrocompound, salts of petroleum acids, amide, olefme, composition, conservation fluid, corrosion.
