CC BY
32Ключевые слова: теоретические и практические основы иностранных языков для студентов языковых институтов, классификация и индексация видов деятельности, классификация и индексация методы обучения, способы обучения, содержание образования исследуется с новой теоретической точки зрения.
THEORETICAL AND PRACTICAL BASIS OF FORMATION OF CREATIVE THINKING IN HIGHER LANGUAGE UNIVERSITIES STUDENTS
This article is devoted to the theoretical and practical foundations of the formation of creative thinking in practical classes inforeign languages among senior students of language institutes and the definition of the concept of "creative thinking". The article also discusses the use of theformation of human creative thinking in the process of activity, the formation of the correctpurposefulpronunciation.
Keywords: theoretical and practical foundations of foreign languages for students of language institutes, classification and indexing of activities, classification and indexing of teaching methods, teaching methods, educational content is studied from a new theoreticalpoint of view.
Сведения об авторе:
Назриев Мустафо Шералиевич — ассистент кафедры английского языка, Таджикского Государственного педагогического Университета имени Садриддин Айни Тел: (+992) 936110111 E-mail: Nmustafo.1991@gmail.com
About the author:
Nazriev Mustafo Sheralievich—assistant of English chair, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini. Phone: (+992) 936110111. Email - Nmustafo.1991@gmail.com.
ИСГЩЛОЛИЯТ ВА ВАХДАГ ЗАМИНАИ РУШДИ АХЛО; ДАР МУАССИСАХОИ ТАХСИЛОТИ ИБТИДОЙ ВА МИЁНАИ КАСБЙ
Сафарова М.Д.
Пажущшгощ рушди маорифи ба номи А. Цомй ХасановаХ
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Вахдати миллй ва Сулхи пойдори точикон дар хашт мархила аз соли 1994 то 27-уми июни соли 1997 амалй гардид. Пешвои миллат, Президенти Чумкурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон дар суханронии хеш дар конференсияхои чумхуриявии илмию- амалй бахшида ба чашнворахои 15- солагии Вахдати миллй, 21- солагии Истиклолияти давлатй ва 20- солагии Ичлосияи XV1 Шурои Олии Чумхурии Точикистон дурбинона кайд намуда буд: «Ацли солим ва хиради дурбин пируз шуд. Рузи фархундае, ки онро дар хрма шар нощяцо ва дехрти дурдаст, дар хрма оилауо интизор буданд, фаро расид. Баъд аз имзои Созишномаи умумии истщлоли сущ ва ризоияти милли дар Тоцикистон ва дар натщаи кушишхри мунтазами Хукумат дар кишвар фазои сущу оштии милли мо тавонистем вахдати милли ва якпорчагии Ватанамонро таъмин намуда, чорабинщои бузургиумумимиллии худро гузаронем». [ 1, с.157]
Истиклолият ва вахдати миллй меваи шахдвори хар як халку миллат буда, равшан аст, ки сохибихтиёрии давлат дар хама сохаи зиндагй, чй сиёсй, чй иктисодй, чй ичтимой ва чй фархангй тачассум меёбад. Дар ин замина муассисахои таълимй хамчун рукни мустакил бо симои хоси худ ва дар пояи маданияти миллй, забон, таъриху суннатхои анъанавии мардуми сарзамин арзи вучуд мекарданд ва мекунанд.
Методологияи илм ва тачрибаи хаёт собит месозад, ки муассисахои тахсилоти миллии точик комилан дорои хусусиятхои хос ва низоми мустакил буда, ба худ унсурхои маълумот, шаклхои ташкили кори омузишу парвариш, усул ва тарзу воситахои таълиму тарбиятро тачассум менамояд. Ин гуна муассисахо дар холате ташаккул меёбанд, ки агар кадоме аз ин унсурхо дар заминаи маданияти миллй комилан мустакилона нумуъ кунад. Аз ин чихат барои эхёи муассисахои миллй ва рушди минбаъдаи он омилхои дохилй ва берунй заруранд.
Агар инкишоф ва пешрафти муассисахои ибтидоии касбиро аз солхои 1990 то соли 2016 киёс кунем маълум мегардад, ки дар ин давра мо ба дастовардхои назаррасе бо шарофати истиклолият ва вахдату сулху суббот ноил гардидем.
Истиклолият ва вахдати миллй аз хама бештар дастовардхояшон дар руши зинахои таълим назаррас мебошад. Теъдоди муассисахои ибтидоии касбй дар даврони сохибистиклолии Точикистон чунин мебошад: аз чумла, дар ВМКБ 1 муассисаи ибтидоии касбй фаъолият намуда, теъдоди донишчуёнаш 395 нафар, вилояти Сугд 22, теъдоди донишчуёнаш 6520 нафар, вилояти Хатлон 18 , шумораи донишчуён 6502 нафар, нохияхои тобеи чумхурй 10 муассиса, ки 2752 нафар донишчуро фаро мегирад, дар шахри
Душанбе 11 муассиса 5574 нафар донишчуро фаро мегиранд, ки дар мачмуъ дар чумхурй 21743 нафар донишчуёнро ташкил медихад, ки аз он 4370 нафарашонро духтарон ташкил медиханд [Истикболи истиклол, вахдати миллй ва ичлосияи такдирсоз.- [2, с.131].
Дар ин муассисахо, дар солхои пешин кариб омузгорон ва устохои таьлимй намерасиданд. Бо шарофати вахдати миллй ва истиклолияти давлатй тамоми норасоихо бартараф гардида, холо бештар 1991нафар омузгорон дар муассисахои ибтидоии касбй фаъолият доранд, ки аз онхо 964 нафарашон бо маълумоти олй, 524 нафар омузгорон бо маълумоти олии нопурра, 363 нафар бо маълумоти миёнаи касбй ва 371 нафар бо маълумоти миёнаи умумй кору фаьолият доранд. Таьминоти муассисахои ибтидоии касбиро бо устохои таълимй- истехсолй чунин метавон арзёбй намуд: дар шароити кунунй аз 725 нафар устои таълимй 253 нафар бо маълумоти олй, 133 нафар бо маълумоти олии нопурра, 176 нафар бо маълумоти миёнаи махсус, 163 нафар бо маълумоти миёнаи умумй фаъолият доранд, ки ин микдор, мутаассифона, сифати арзандаи таълимро ба пуррагй таъмин карда наметавонад [3, с.55].
Дар раванди омодагй ба чашни Вахдати миллй ва Истиклолияти давлатй дар муассисахои ибтидоии касбй 118 бинои таълимй, 1110 синфхона бо 23835 чои нишаст барои касбомузии донишчуён мухайё карда шудааст, ки ин дастоварди арзанда мебошад. Вобаста ба барномаи давлатии компютеркунонии муассисахои таълимй дар муассисахои ибтидоии касбй 545 синфхонаи компютерй ташкил дода шудааст, ки дар онхо бештар аз 1194 компютер махфуз мебошад. Муассисахои тахсилоти ибтидоии касбй кариб хамаашон дорои китобхона, тахтахои электронй ва се китобхонаи электронй мебошанд. [4, с.55]
Дар даврони истиклолият муассисахои тахсилоти ибтидоии гасбй дорои 51 толори замонавии мачлисгох, 28 хучраи тиббй, 61 нуктаи хурокхурй, 48 толори варзишй, 65 майдончахои варзишй, 80 хучраи хизматрасонй, хавзхои шиноварй ва устохонахои замонавию озмоишгоххо мебошанд, ки ин ифодагари рушди босубботи тахсилоти касбй мебошад.
Дар Пёми пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон омадааст: «Хукумат барои таъмин намудани пешрафти со/аи илму маориф /амчун со/аи афзалятноки сиёсати щтимой аз тамоми имконият/о истифода карда, ба руШди илм/ои техникиву табиатшиноси а/амияти аввалиндараца меди/ад ва доир ба баланд бардоштани сат/у сифати таълим, цори намудан ва васеъ гардонидани доираи истифодаи технология/ои иттилоотиву коммуникатсиони, аз цумла шабакаи интернет дар низоми та/силот, таъмини самаранокии фаъолияти омузгорон ва такмили малакаи педагогии он/о тамоми чора/ои заруриро амалимегардонад». [5, с.140].
Истиклолият ва вахдати миллй дар инкишоф ва рушди тахсилоти ибтидой ва миёнаи касбй мавкеи босазоро ишгал менамояд. Дар шароити муосир дар Чумхурии Точикистон теъдоди муассисахои миёнаи касбй низ афзоиш ёфта аз 52 - то соли 2006, дар соли 2016 ба 60- 65 адад расидааст, ки аз он 53 тояш давлатй, 7-тояш Еайридавлатй мебошанд.
Муассисахои тахсилоти миёнаи касбй зиёда аз 59356 нафар донишчуёнро фаро гирифта, дар асоси талаботи бозори мехнат аз руи касбу хунархои гуногун барои хочагии халки чумхурй мутахассисонро омода месозанд. Хдмасола дар муассисахои тахсилоти миёнаи касбй бештар аз 11740 нафар мутахасисони чавон омода гардида, ба хочагии халки Чумхурии Точикистон мераванд. Дар шароити имруза муассисахои миёнаи касбй аз руи 320 ихтисос бо такроршавй аз руи ихтисоси техникй, технологи ва сохтмон 12 муассиса, аз руи ихтисосхои кишоварзй 2 муассиса, аз руи ихтисосхои икг'исодиёг 1 муассиса, аз руи ихтисоси омузгорй 16 муассиса, аз руи ихтисосх,ои тандурустй, тарбияи чисмонй варзиш ва кудратй 22 муассиса, санъат 7 муассиса ба омода намудани кадрхо барои бозори мехнат машгуланд. [Лутфуллоев М. Точикистони сохибистиклол ва маорифи навин[6, с. 157].
Дар даврони истиклолият барои муассисахои миёнаи касбй бештар аз 62 бинои хобгох бахри донишчуён бо тамоми шароитх,ои зарурй мухайё гардонида шудааст. Дар хобгохи донишчуёни муассисахои миёнаи касбй имконияти фаро гирифтани 59356 нафар донишчуён мавчуд аст. Аммо ба хобгох ва чойи зист танхо 4012 нафар донишчуён ниёз доранд, ки аз онхо 1674 нафарашонро духтарон ташкил медиханд. Муассисахои миёнаи касбй тамоми шароитхои моддй- маиширо барои зиндагии донишчуён дар хобгох мухайё намудаанд. Барои назорати холати саломатии донишчуёни муассисахои миёнаи касбй 26 бунгохи тиббй пайваста фаъолият менамояд. Дар муассисахои миёнаи касбй 45 хонахои истирохатй ва 31 китобхона бахри баланд гардидани сатх,и дониш ва маърифати донишчуён хизмат мерасонад [7, с.167].
Бо шарофати истиклолияти миллй ва сулху суббот дар муассисахои миёнаи касбии Чумхурии Точикистон 286 синфхонаи кампютерй ташкил шудааст, ки аз шумораи умуии 4050 компютер дар синфхонахои компютерй 1353 компютер васл карда шудааст ва дар истифода карор доранд. Ин, албата, талаботи замон дар рушди фарханги техникии насли наврас мебошад. [Истикболи истиклол, вахдати миллй ва ичлосияи такдирсоз.- [8, с.131].
Таъминоти кадрии муассисахои миёнаи касбии Точикистон дар мукоиса ба солхои пешин хеле хуб гардида истодааст. Агар дар солхои 2006- 2007 дар муассисахои миёнаи касбй 3044 омузгор фаъолият дошта бошанд, соли 2015-16 ин теъдод ба 4500 нафар расид, ки 2019 нафарашро занон ташкил медиханд.
,3ap муддати да^ coл тeъдoди oмyзгopoни мyaccиcaxoи миëнaи кacбй aß 1400 нш^ зиёд гapдид, ки ин натичаи Faмxopии Хукумати Чyмxypии Тoчикистoн мeбoшaд.[9, с.225].
Дap дaвpoни coxибиcгиклoлии Тoчикистoн oмyзгopoни дopoи дapaчa вш yнвoни илмй дap мyaccиcaxoи миëнaи кacбй aфзoиm ёфтанд, ки ин гуш^и бex;гap гapдидaни еифати таълим мeбoшaд. Hwpy дap мyaccиcaxoи миёнаи кacбй 28 нaфap пpoфeccopoн, 51 нaфap дoтceнтoн, 10 нaфap дoктopoни илм, 93 нaфap нoмзaдx,oи илм, 27 нaфap oмyзгopoни кaлoн, 165 нaфap accиcгeнтoн ба кopи таълим ва тapбияи нacли нaвpac машгуланд. Такя ба иmopaxoи бoлo кайд кapдaн 6o мaвpид аст, ки paвaнди xyд инкиmoфëбй ва xyд такмили мyaccиcax,oи ибтидoй ва миёнаи кш;бии мамлакат ба даст oмaдaaнд.
[10, c.335].
Бapoи бте ^ам pymдy нумуъ кapдaни мyaccиcaxoи мaзкyp вaзифaxoи зepинpo w^po намудан sapyp аст:
1. Myrnaxxac намудани макаду вaзифaxo.
2. Муайян намудани мазмуни мaълyмoт дap агаш тaлaбoтx,oи иннoвaтcиoнй;
3. Аникк ^дани шaклx,oи ташкили таълим.
4. Myrac^arn oH^orn 6O ycyлx,oи тaдpиc.
5. Myx^ë coxтaни вocитaxoи таълим.
6. Иcгифoдa аз шакл^и мaълyмoт 6o тexнoлoгияи мyocиp.
7. ^нсь гapдoнидaни тaлaбoти чoмea ба мaълyмoт ва тaxaccyc мyвoфики тaлaбoтx,oи бoзopи мexpaт;
В. Мутобикк гapдoнидaни мaълyмoт ба тaлaбoти бoзopи мexpaт.
9. Ба стандарти чaxoнй наздик гapдoнидaни мaълyмoти кacбй.
10. Myx^ë coxтaни баъзаи мoддй- тexникии oмyзиmи кacб ва xyrnp дap мyaccиcшxoи ибтидoй ва миëнaи кaCбй дap шахи тaлaбoти бoзopи мexpaт.
11. Myx^ë coxтaни шapoит бapoи вopид гapдидaни тaxcилoти кacбйбa тaлaбoтx,oи дeмoкpaтй ва низoми кpeдeтй.
Hvrpy мo дap apaфaи чашни 29 - галатии Истиклoлияти давлатии Чyмxypии Тoчикиcтoн ^pop дopeм, ки бapoи xap яки мo тoчикy тoчикиcтoниëн мyкaддacy азиз мeбoшaд. Ба ^амаи мo мшълум acт, ки дap ypфият мeгyянд: Aтap xox^ oяндapo бубинй, ба гузашта нaзap кун. Аз ^амин xorap, мo гаштаю бapгamтa ба гузаштаи тaxcилoти ибтидoй ва минаи кacбй нaзap афканда, oяндaи oнpo дap acocи тaлaбoти чaxoниmaвй дap фaзoи чaxoнии тaxcилoт мeбинeм.
Вoбacтa ба ин Пeшвoи миллaт,Пpeзидeнти Чyмxypии Тoчикиcтoн, мyx;гapaм Эмoмaлй Pax^« чунин мсгуяд: «Имдуз 6a mwбucmщлoл ¿cpH^am кuшвapu moцuкaн ва 6a мuён aMaàam më3u yuôM 6apou дapёфmu paxy MapaMu Mycmavuu чyмщuaмaн 6a cyüu amàau MyrncMaböm вакщаш pacuàaacm, m mo nrnoMu maълuмy шо^я ва MMimajy мappuфpa àap зaмuнau цомон capsamu 6e6axpu маънавй, ахющ фapxaнгй so paßamu хащамон so neдaгaгuкau мтлй 6a àapнaзapàoшmu uмкaнamy mavpp3ou 3aMom Myacup so apзuшp yмyмu6aшapй 6apa% монвм»[11, c.541].
Тaчpибa ва амалияи истикдолият обит мecoзaд, ки мyaccиcax,oи ибтидoй ва минши каобй бoяд ^амкадами зaмoн бoшaнд ва дap ин paвaнд дap фамлияти xeш низoмx,oи нави тaxcилoтpo татбикк нaмoянд. Яте аз чунин низoм низoми кpидитии тaxcилoт мeбoшaд.Эxëи мyaccиcax,oи ибтидoй ва мгёнаи кacбии миллй чapaëни пeдaгoгиpo фapo гиpифтa, пeш аз ^ама, дap мазмуни таълим, тapбия, тapaкщëт ва pyrn^ нумуъи coxapo ифoдa мeгapдaд. Дap ин ^лат вазифаи чapaëни таълим ниcбaтaн ва^ъ шapx дoдa мeшaвaд, ки бaëни чaндe аз ornopo лoзим мeшyмopeм.
1 .Вазифаи а^ии таълим oмyxтaн ë poxy тapзxoи oмyxтaнpo oмyзoндaн ва татбики дoнишxoи aндyxтa дap вaзъиятx,oи гудагун мeбoшaд.
2.Уcyл ва тapзи таълим xaмoн вакт apзиm дopaнд, ки arap майли табии чaвoнoнpo ниобат ба фа^мидан, чустучу ва та^ки^ фaъoл намуда, oxamn тaъcиppo бapaнгeзaнд, фа^^лияти эчoдй ва мyстaкилиятpo бeдop намуда, мyнocибaти дoниmчyëнpo дoиp ба x,aëra вoкeи чиддй нaмoянд.
3.MyacxMcaxM таълимй муваззафанд, ки дap aндyxтaни дoниmи илoвaгй ба шoгиpдoн, ки дap пeшpaфTи oн накши муайян мeбoзaнд, кумак pacoнaнд.
4.,Öap rnapomn имpyзa бoяд cифaти raopxo^ кypcй ва диплoмии дoниmчyëн бemтap xapaктepи эчoдй, чустучуй ва иxтиpoкopй пaйдo нaмoяд.
Аз paфти oзмoиm ва xaмкopй 6o мyaccиcax,oи таълимии чyмxypй бapмeoяд, ки xowo дap мyaccиcax,oи таълимй caмти axбopй бemтap ба^^й дopaд, тaмoми вазн бap души xorapa 6op кapдa шyдaacт,ки ин мавддшк нecт. Хoтиpaи шoгиpдoнpo аз ^нуну ^ида, мaъpифaт ва далслу pa^a^ix^ шaxшyдa nyp кapдaн зapypaт нaдopaд.
Ба инкиmoфи тaфaккypи интикoдии oнxo, ба oзoдии aфкop бeштap бoяд диккат дoд, тo ки oнxo аз Fyлoмии акидавии мф^й oзoд гapдaнд. Дap шapoити н^^узеи чaxoниmaвй ва pymди фapx,aнти тexБикй дap мaфкypaи дoниmчyëн ва xoнaндaгoн як paфтopи тaйëpaxypй ба мyшoxидa мepacaд. Онxo xoлo ^ам кушиш мскуншнд, ки ^ама дoниmx,opo дap шакли тaйëp аз ycгoдoн г^анд.
Moяи ифтиxop acт, ки миллати мo ист'иклoлияти миллиpo ба даст oвapдa, дap ^амш чaбxax,o pyrnAy нумуъ ëфт. Дap coxaи таълиму тapбия ин миллат ^ак дopaд намунаи мшъpyфи эътиpoфгamтaи мактаби миллии xempo интиxoб нaмoяд, ки мyx,имтapин вaзифax,oяш инxoянд:
1.Зохир намудани гамхорй, дар бобати сихату саломатии насли наврас,ки мувофики омузишхо хамаи онхо бе нукс нестанд.
2.Заминаи боэътимод фарохам овардан бахри инкишофи кобилият ва истеъдоди фардии хар як толиб
илм.
3.Дар заминаи донишхои ахлокй мустахками маънавиёт ва ахлоки хамидаи инсонро гузошта, онро ба хакнигорй, шарафмандй, чустучу ва эчодкорй, некбинй, химматбаландй, покию росткорй, пархезкорй, шарму хаё, омузиши илму маърифат, эътикод, кушиш бахри истиклолияту эчодкорй, дустиву рафокат, сулху салох, мукаддас донистани об, хок, замин, оташу хаво, хурмати волидайн, калонсолон, эхтироми хурдсолон ва амсоли инхо хидоят намудан.
4. Диккати чиддй додан ба инкишофи аклу хирад, диккат, хотира, ирода, эхсоси инсонй.
5.Тарбияи гуманистии насли наврас. Таргиби пайвандии наслхо.
6. Бедор намудани хисси шахрвандии шогирдон бо максади риояи ухдадориву хукукхои худ дар назди халку чомеа ва давлату миллат.
7.Ба рох мондани иштироки фаъолонаи чавоно дар мухокимаи масъалахои сиёсй, иктисодй, ичтимоию фархангй.
Дар даврони истиклолият ва бархурди тамаддунхо хачми (маълумот) дониш ва азхудкунии он хатто кисман гайри имкон гардидааст. Шумораи иттилоот (маълумот) инкишоф ёфта, аз руи баъзе баходихихо хар 10 сола ду маротиба афзоиш меёбад. Хдр як ширкаткунандаи чараёни таълим хох омузгор бошад, хох донишчу, хамаи донишхоро хатто аз руи як фан аз худ карда наметавонад.
Барои рушду ташаккули шахсияти хатмкунандагони муассисахои тахсилоти миёнаи касбй пеш аз хама то андозае фахмидан, дарк кардан, дар халли ин ё он масъала сахм гузошта тавонистан, махорати эчодии худро ба кор дароварда, махорату малакаи мустакилонаи донишхои азхудкардаро истифода карда тавонистан зарур мебошад.
АДАбиёт
1. Лутфуллоев М Точикистони сохибистиклол ва маорифи навин.- Душанбе, 2006.
2. Мачмуаи омори сохаи маорифи Чумхурии Точикистон.- Душанбе, 2015. - 131 с.
3. Истикболи истиклол, вахдати миллй ва ичлосияитакдирсоз.- Душанбе, 2012. - 55 с.
4. Государственная программа развития образования в Республики Таджикистан на2010-2015 годы. Душанбе, 2009. - 55 с.
5. Корсгард О. Демократия и просвещение- неотъемлемые части образовательного процесса. М 1999.
НЕЗАВИСИМОСТЬ И ЕДИНСТВО - ОСНОВА НРАВСТВЕННОГО РАЗВИТИЯ В НАЧАЛЬНЫХ И СРЕДНИХ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЯХ
Жизненный опыт доказывают, что таджикские национальные образовательные учреждения обладают совершенно уникальными особенностями и независимой системой, включающей элементы информации, формы организации воспитательной работы, методы и приемы преподавания и обучения. В годы независимости объем знаний увеличился, и получить нужные знания стало невозможно. Не каждый, кто участвует в учебном процессе, будь то учитель или ученик, может получить все знания даже по одному предмету. Для развития личности выпускников среднего профессионального образования, прежде всего, необходимо понимать, осмысливать, уметь вносить свой вклад в решение той или иной проблемы, применять свои творческие способности и самостоятельно применять полученные навыки. Имея это в виду, в данной статье обсуждается роль государственной независимости и единства и ее место в развитии нравственности учителей или учеников в начальных и средних профессиональных учреждениях.
Ключевые слова: независимость, национальное единство, национальная культура, нрав, поведение, начальные и средние профессиональные учебные заведения
INDEPENDENCE AND UNITY - THE BASIS OF MORAL DEVELOPMENT IN PRIMARY AND SECONDARY PROFESSIONAL INSTITUTIONS
The life experience prove that Tajik national educational institutions have completely unique features and an independent system that includes elements of information, forms of organization of educational work, methods and techniques of teaching and learning. During the years of independence, the volume of knowledge increased, and it became impossible to obtain the necessary knowledge. Not everyone who participates in the educationalprocess, be it a teacher or a student, can get all knowledge even in one subject. For the development of the personality of graduates of secondary vocational education, first of all, it is necessary to understand, comprehend, be able to contribute to the solution of this or that problem, apply their creative abilities and independently apply the acquired skills. With this in mind, this article discusses the role of state independence and unity and its place in the development of morality of teachers or students in primary and secondary vocational institutions.
Key words: independence, national unity, national culture, temper, behavior, primary and secondary vocational educational institutions
Сведение об авторах:
Сафарова Майрамби Давлатовна, Хрсанова Холбиби - соискательи отдела начального и среднего профессионального образования имени Абдурахмони Джоми Академии образования Таджикистана
About the authors:
Safarova Mariaynbi Davlatova, Hasanova Kholbibi - Applicant for the Department of Primary and Secondary Professional Education namedafter A. Jomi of the Academy of Education of Tajikistan
БАЪЗЕ ВИЖАГИХОИ САНЪАТИ ГУЛДУЗЙ (КАШИДАДУЗЙ) ДАР МАНОТШИ ВОДИИ ЗАРАФШОН
Саидова Б.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Санъати тасвирй яке аз воситахои асосии робитаи байни наслхост. Бо омузиши таърихи санъати тасвирй мо аз тарзи хаёт, маданияту маърифат, тахайюлот ва эчодиёти гузаштагонамон вокиф мегардем. Хар як тасвир бо кадом намуде, ки бошад, (тасвир дар руи санг, когаз, матоъ) забони худро дорад ва баёнгари сатхи хунару хунармандй, эчодкориву офарандагй ва зебоипарастии мардуми замонаш мебошад. Санъати дузандагй, бахусус накщофарй дар руи матоъ бо воситаи ресмонхои ранга ба худ номи санъати сузанидузиро гирифтааст. Ин санъат яке аз санъати миллй ва кадимаи халки точиик мебошад. Дар ин чода гузаштагонамон ба мо мероси бою пуробуранги сузанидузиро бокй гузоштанд. Хар як накш, ранг ва офарида дар худ мазмун ва гояи баландеро ифода мекунад. Вазифаи мухими имрузиён аст, ки мероси гании гузаштагони худро омузем, аз худ намоем, окилонаву эчодкорона онхоро такмил дода пеш барем. Истиклолияти кишвар ба мо имконияти бештаре фарохам овард, ки санъати волои хунархои мардумиамонро рушду инкишоф дихем ва ба чахониён муаррифй намоем.Хамин буд, ки Пешвои муаззами миллат, асосгузори сулху вахдати миллй, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон дар паёмхо ва баромадхои худ такрор ба такрор таъкид мекунанд, ки хунару хунармандй дар ватани мо такмил дода шавад ва он хунархои ба лавхи фаромушй рафтаи гузаштагонамон аз нав эхё ва инкишоф дода шавад. Яке аз чунин хунархо кашидадузихо, яъне гулдузихо дар руи матоъ ё худ сузанидузист.
Дар минтакаи Зарафшон гулдузй дар либосхои занон кам истифода бурда мешавад. Дар ин минтака бештар матоъхоро кашидадузй мекунанд, ки онро сузанй ном мебаранд.
Хусусан сузанихое, ки на дар худи Панчакент, балки дар дехахои атрофи он духта шудаанд, басо гуногун мебошанд. Онхо аз чихати накщу нигори худ баъзан сузанихои уротеппагй ё конибодомиро ба хотир меоранд. Аммо аз чихати интихоби ранг онхо дар аксар вакт (хусусан дар маснуоти аввалхои асри 19) хилофи сузанихои номбурда буда, бо анвои рангхои нисбатан нарму нафиси худ фарк мекунанд.
«Гулбандина» (садбарг, турунчй, даврагй, даври гул, даври шамсй, шамсй, муддавар, гули коса) накшест дар шакли гули шукуфта (масалан, гули садбарг, бобуна, гули минова г). Офтобу мохтоб тавасссути гулбандинахо тасвир карда мешуданд - баъзан бо як гулбандинаи калон (офтобй, турунчй, давра, мохтобу офтоб) ва як гулбандинаи хурд (мохтобй, моху мехр).Гулбандинаи гирдбодшакл гояи доимо гардон будани чархи фалакро тачассум менамуд [ 2].
Сузанихои панчакентй бо обуранги бадеии накшхои худ, бо омезиши рангхои пасти гулобию кахвагй, ки дар гулдузихои точикй кам дучор мешаванд, фарк мекунанд. Гулбандинахои ин чо ситорахои осмонро ба хотир меоранд ва дар масохати калон бе дигар унсурхои иловагии атрофашон гулдузй карда мешаванд. Дар сузанихои панчакентй чунин мавзуъхои нодирро, ба монанди накши панчаи даст дучор шудан мумкин аст. Даст кувваи нихонй дорад, оламро аз балохо нигох медорад, дар кор ёрй мерасонад, таваллуди кудакро осон мегардонад. Панч ангушт рамзи пайгамбар (С) ва чор ёри у, панч ракъат намоз, панч талаботи ислом аст. Панчаро дар накшу нигорхо барои дур кардани хар гуна балохову чашми бад тасвир мекунанд. Ин рамзро халкхои бисёре дар санъати амалии худ истифода мебаранд. Дар Панчакент онро дар шакли шохигули дарозе, ки дар нугаш гули панчбарга дорад, тасвир мекунанд. Ин накшро аксар вакт хангоми оро додани чойнамозхо истифода мебаранд [ 3].
Хар як сузанй чандин тафсир дорад. Якум - сохти коинот. Дуюм- рамзхои чахор унсур- оташ, об, хок ва бод. Сеюмин, дар хар як накшу нигор маънии хаёт нухуфтааст. Маънии хаёт бошад, тибки тафсири сузанй ин пойдорй ва идомаи наслхост. Сузанй аввал дораду охир не. Тибки одати вддимй дар сузанй хатман як порча накши нотамом бокй монда мешавад. Онро пайдо кардан душвор аст, вале он хатман хаст.
Абадият рамзи асосии хар як сузанист. Ва нихоят дар он орзую ният ва таманнои офияту амнияти нафаре ифода ёфтааст, ки сузан ба у бахшида мешавад. Гул, бодом, каламфур, анор, дарахт, чом, чойник.. дар кадоме аз ин унсурхо маънии худро, фалсафаи худро доранд. Ин рамзхоро яктарафа, ба маънои махдудашон тафсир кардан хатои махз аст. Дар бодом корд, яъне рамзи химоя ва пуштибонй, дар
