Научная статья на тему 'Некоторые проблемы крестьянствования: институциональный анализ'

Некоторые проблемы крестьянствования: институциональный анализ Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
145
132
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дењќоникунонї / тањлили нињодї / истењсоли мањсулот / таѓйирёбии нархњо / бозори мањсулоти кишоварзї / истењсоли мањсулоти кишоварзї / адами њампоягии нарх / крестьянствование / институциональный анализ / товаропроизводство / колебания цен / агропродовольственный рынок / сельхозпроизводство / диспаритет цен / PEASANTRY / institutional analysis / production of the goods / fluctuation of prices / agrarian food market / Agricultural production / price discrepancy

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Ашуров Сохибназар Худойназарович, Мирсаидов Саидакмал Аброрович

В статье рассматриваются причины низкой доходности сельскохозяйственного товаропроизводства в условиях сохраняющегося диспаритета цен, нестабильного характера функционирования агропродовольственного рынка и его отдельных сегментов, резкого колебания цен на сельскохозяйственную продукцию, сырье и продовольствие, которые ослабляют стимулы для роста сельхозпроизводства. Ставятся вопросы о причинах нарушения баланса экономических интересов производителей сельскохозяйственной продукции, потребителей и торговых организаций. Указывается, что крестьянство всегда было донором жизни общества, и если государство его поддержит на этом весьма непростом кризисном этапе, то сельское хозяйство получит серьезный импульс к возрождению. Решать столь важную задачу надо, постепенно продвигаясь по всем направлениям стратегии развития агропромышленного комплекса страны.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The reasons of low income of agricultural commodity production in conditions of persistent price discrepancy, unstable character of agricultural commodity production’s market and its separate segments, rapid price fluctuations of the agricultural commodities, row material that weaken the stimulus for growth of agricultural commodities are examined in the article. The questions of the causes of the imbalance interest of the producers of agricultural products, the consumers and trade organizations are raised. It mentions that peasantry has always been donor of the society’s life and if the government supports it in such difficult crisis stage agriculture shall have strong impetus to revival. The solution of such an important issue should be made gradually, covering all directions of the development strategy of the agrarian commodity complex of the country.

Текст научной работы на тему «Некоторые проблемы крестьянствования: институциональный анализ»

Академии сельскохозяйственных наук РТ Экспорт безупречных фруктов за счет возобновления старых и закладки новых

садов и виноградников

С целью реализации приказа Президента Республики Таджикистан №683 от 29 августа 2009 года “О дополнительных мерах по развитию садоводства и виноградарства на период 2010 -2014 годов” в масштабе районов Республики Таджикистан, и в частности в Согдийской области, проводилась и проводится определенная работа. Для обеспечения дехканско - фермерских хозяйств и частных садоводов стандартными саженцами плодово - ягодных культур, а также декоративными саженцами, в четырнадцати районах республики функционируют плодопитомники “Тол>икниъолпарвар” Министерства сельского хозяйства Таджикистана.

Для освоения новых площадей под сады и виноградники, урожай которых предназначен для удовлетворения внутренних потребностей, и экспорта экологически чистых свежих фруктов и сухофруктов привлекаются предприниматели и частные инвесторы для создания новых рабочих мест в сельскохозяйственном производстве, чему и посвящена данная статья.

Azimov A.J., Rashidov N.J.

Export of faultless fruit at the expense of renewal of old and bookmarks of new gardens

and vineyards

For the purpose of realization President’s order under №683 from August, 29th, 2009 “About additional measures on development of gardening and vine growing for 2010 - 1014” on the scale of Tajikistan areas, and in particular in Sogd Region certain works are carried out. There about fourteen areas of republic nurseries “Tojikniholparvar” at the Ministry of Agriculture of Tajikistan are functioning to prowide peasant- farms and private gardeners with standard saplings of fruit-berry cultures, and also decorative saplings.

For development of new areas under gardens and vineyards, which harvest is intended for satisfaction of internal requirements, and for export of ecologically pure, fresh fruit and dried fruits are attracted businessmen and private investors which creates of new workplaces in an agricultural production to what is devoted the given article.

Ашуров Сотибназар Худойназарович -

номзади илмпои биологг, дотсент, мудири кафедраи маркетинг-агробизнеси ДД^БСТ Мирсаидов Саидакмал Аброрович -

номзади илмтои иктисодг, омузгори кафедраи маркетинг-агробизнеси ДДЫБСТ

БАЪЗЕ МУАММОШО ДАР РОШИ ФАЪОЛИЯТИ ДЕШКОНОН:

ТАШЛИЛИ НИ&ОД1

Бааодиаии вазъи бахши аграрии лумаур!, таъмини рушди он (баромадан аз буарон), муайян! бахшидан ба низоми аадафаову тамоили аввалияи инкишофи минбаъдаи ин соаа бидуни таалили талрибааои

таърихии рушди дешоти кишвар гайриимкон аст. Ин ло аниктараш сyхан оид ба Стратегияи давлатии таъмини рушди сошашои аграрЇ, сатши инъикоси тамоили иктисодЇ-илтимоии лашонЇ, сифатшои хоси сошашои аграрЇ, вазъи он дар иктисоди миллЇ, анъана ва менталитети миллЇ дар он меравад.

Вактшои охир пажyшишгарони ватаниро мунтазам масъалаи омузиши алокашову муносибатшои миёни дешкону давлат, аниктараш фаркияти миёни маъсулияту манфиат дар шокимият ва амали хизматчии давлатЇ, тамоили хилоф миёни оншо (манфиату масъулият) лалб намудааст. Вокеан, саволе ба миён меояд, ки чаро ин хилоф ва ё тазод миёни маъсулияту манфиат карншо реша гирифтаасту то имруз арзи шастЇ дорад ва шануз шам дар майдони пажушиш карор дорад? Карншост, ки сошаи кишоварзЇ нисбат ба дигар сошашо бештар зери таъсири сиёсат карор дорад. йизбшои сиёс'1 бошанд, чун анъана дар барномашои пешазинтихоботии худ дарду доги дехкононро инъикос карда шалли онро ваъда медишанд, аммо баъди сари кудрат омадан он ваъдашоро ба лазираи фаромушишо шавола медишанд. Мо тарафдори танкиди ашзоби сиёсие, ки дар кишвар аст, намебошем. Вакти созишшои (консенсус) оншо омадааст. Лашони тамаддунЇ аллакай инро дарк кардааст ва бо шамин рош инкишоф дорад. Ба шамагон шояд маълум аст, ки на капитализм, на сотсиализм ва на коммунизм аз нигоши назариявии соф ин масъалаи мушимро - бештар кардани сифати шаётии дешкон, умуман одамонро, ки дар лашони глобал созиш бо табиату ломеаи лашонЇ зиндагЇ кунанд, шал карда наметавонад.

Тарзу услуби ислошот дигаргунишоро, ки дар ломеаи пасазшуравЇ сурат гирифта истодааст, метавон на ташаввулотЇ, балки инкилобЇ арзёб'1' кард, зеро ки он, пеш аз шама, аз нигоши манфиату хошиши (амбитсияи) элитаи сиёсие, ки дар сари шокимият карор доранд, амалЇ шуда истодааст. Чунин гузориш бо тафаккури ломеа аз тарафи назариячишои бешумору сиёсатмадорони ислошотгар афсонашои (мифшои) доманадорро бор мекунанд, чаро ки дешкон мазмуни ин ислошотшоро дар ботини худ набохтааст. Шуури дешкони толикро тасаввуроти иттишодЇ (коллективЇ), табакавЇ тасарруф кардааст ва шояд он даврашои тулонЇ бокЇ монад. Машз шамин буд, ки таърихи ислошоти аграрии кишвар дар тули таърих хосияти фолиавиро дошт.

Сошашои кишоварзЇ арзи шастЇ дошт, ашолиро мехуронд, сошашои саноату мудофиаро аз шисоби бозтаксими даромадшои дешконон, вайрон шудани шампоягии (диспаритет цен) нархшо рушд медод. Агар дар даврони шуравЇ шампоягии нарх каму беш аз тарафи давлат ба танзим гирифта мешуд, аммо имруз ба сабаби шокимии алтернативии либералЇ - бозори бешудуд шодисоти вайрон шудани шампоягии нарх ба авли баланд расидааст ва дешотро ба зону шинонида муфлис шам кардааст. Умуман, даромади пасти истешсолгарони машсулоти кишоварзЇ, хусусияти ноустувори бозори маводи гизоЇ, таийири бузурги нархи машсулоти кишоварзЇ, ашёву озукворЇ шавасмандии дешконро дар рушди соша паст намудааст. Бинобарон, даромади нисбатан пасти аз чор се шиссаи субъектшои истешсолгари

- бо -

машсулоти кишоварзЇ наметавонанд фишангшои амалкунандаи иктисодЇ ва шавасмандкуниро, ки давлат ва конун муайян кардааст, истифода баранд. йарчанд дар таи солшои 2005-2009 шалми машсулоти кишоварзЇ дар вилоят беш аз 1,7 маротиба афзудааст, аммо аксари корхонашои кишоварзЇ на таншо такрористешсолкунии васеъро, балки оддиро наметавонанд ба рош монанд. Илова бар ин беш аз 26% корхонашои кишоварзии вилоят зарар дидаанд.1 Ин ло сабаби асосЇ вайроншавии баробарвазнЇ ва ё шампоягии нарх мебошад.

Имрузшо тавозун миёни манфиатшои истешсолгарони машсулоти кишоварзЇ-дешконЇ, ташкилотшои тилоратЇ ва истеъмолгарон фалаж шудааст. Кариб 92 фоизи савдои чакана ба бозори гайримуташаккил рост меояд ва табиист, ки вай бозори дохилии маводи гизоиро зери назорат ва шатто тасарруфи худ гирифтааст. «Толикматлубот», ки каблан каму беш манфиати дешкононро шимоя мекард, имруз шамагЇ ба 2 фоизи ин бозор дахл дораду халос. Илова бар ин кулли шабакашои савдо муносибати муштараки худро ба истешсолгарони махсулоти кишоварзЇ чунон муайян кардаанд, ки аксаран на таншо ба чорчубаи инсофу ахлок рост намеояд, балки дар ин малро талаби санадшои конуниро низ вайрон кардаанд. Миёнаравии тилоратЇ болонархиро беш аз 40-50 фоиз муаяйн мекунанд, ки сатши дастрасии иктисодии маводи гизоиро ба нуфузи зиёди ашолЇ мушкил менамоянд. Яъне, бо сабаби нотакмилии инфрасохторшои бозорЇ дар хати шаракати машсулоти кишоварзЇ аз истешсолгар то истеъмолгар арзишу нархи он дучанд мегардад. Масалан, миёнарав шар килограми пиёзро як сомонЇ харида, ду сомонЇ мефурушад ва дар ин асно кисми зиёди даромади шам истешсолгар ва шам истеъмолгарро аз худ мекунад. Истешсолгарони машсулоти кишоварзЇ - дешконон наметавонанд нархи машсулоти худро мутобик ба болоравии харочоти худ баланд намоянд, аммо истеъмолгарон болоравии шармошаи нархи маводи гизоиро мушошида мекунанд, ки онро асосан тилорати беназорат боис гаштааст.

Аз ин ташлилшо бармеояд, ки сошашои кишоварзЇ дар мавриди таъмини баробарпоягии нарх метавонад мустакилона рушд намояд ва шатто ба дастгирии давлат. Аммо таъмини чунин мувозинат бо сабабшои субъектив'1' руи кор намеояд. Масалан, талаботи конуни арзиш ва муомилоти пулЇ аз тарафи давлат вайрон мешавад. Ташаккули пешнишоди пул ва ё массаи пул дар иктисодиёт пайваста бо воридгардии асъори хорилЇ суръат мегирад. Дар ин маврид вобастагии иктисоди миллЇ аз вазъи иктисоди лашонЇ неру мегирад, чаро ки таъмини иктисодиёт бо захирашои пули миллиро мушити беруна асосан муайян мекунад. Азбаски доираи фаъолияти савдои берунаи кишварро ашёи хом ташкил медишад, бинобарон содиркунанда асъори хорилии худро фурухта сомонЇ ба даст меорад ва ба туфайли додани супориш ба дигар сошашои иктисодиёт, аз он лумла сошашои аграрЇ, таклифу

1 Статистический ежегодник Согдийской области. - Худжанд, 2010. -с.210

пешнишоди сомонЇ элод менамояд.1 Пас, сошашои аграрЇ низ бештар барои хизматрасонии манфиатшои «сошашои ашё1» хидмат мекунанд ва шамин тарик боз афзалияти доираи содиркунандаи ашё боло меравад ва дешконон аз таксиму бозтаксими адолатонаи даромадшои иктисодиёт берун мемонанд.

Шаклу методшои иштироки давлат дар танзими равандшои иктисодиву илтимоЇ маъмул аст. Вай бояд дар давраи гузариш накши махсусро дар танзими бозор ва таъмини адолати илтимоЇ дошта бошад. Фишангшои дашшатноки бозори имруз фоизи бисёри ашолиро ба гушаи нодорЇ шам кашидааст ва бинобар он ба мушолирати мешнатЇ руй овардаанд.

Замин шамчун воситаи асосии истешсолот дар дешот бе сошиб мондааст. Замин дар мазмуни иктисодЇ неъмати умумиинсонЇ аст, бинобарон предмети хариду фуруш шам нест. Ва дар бисёр кишваршои тамаддун моликияти хусусЇ бар замин феълан лой надорад (Масалан, Австралия, Изроил, Чин, Шветсия ва г.) Зимнан, собик вазири адлияи ИМА, олим-муаррих Р.Кларкс шини баромадаш дар Шурои Федератсияи Русия (майи соли 1996) ба сенаторон муролиат карда буд: Мардуми рус! Заминро нафурушед. Ин ягона чизе, ки ба шумо барои истиклолияти миллЇ бокЇ мондааст.

Таъсири фишангшои иктисодии давлат ва дастгирии он нисбати сошаи кишоварзЇ, умуман дешконон, ки сошаро ба суи фаъолияти самараноку инкишоф кашанд, чандон назаррас намебошад. Дар мавриди чунин таъкид хизматчиёни давлатиро малол меояд. Аммо чунонки академик А. Абалкин таъкид кардааст, набояд фарки миёни шокимият, ки шадафшои олии давлатро инъикос мекунад ва хизматчиёни давлатиро омехта кард. Ин ло танкид ба бесару сомонЇ ва зуроварии бархе аз хизматчиёни давлатЇ, криминализатсияи иктисодиёт, шамлояшавии шокимияти хизматчиён ва сармояи криминалЇ, ки иктисодиёти кишварро кошиш додаст, равона шудааст.

Олимони муосир, сиёсатмадорон, ашолЇ, бахусус дешконон вазъи имрузро дарк намудаанд, нигоши навро, ислошотро зарур мешуморанд. Мавли назариявЇ, ки кулли доираи донишшои илмии ломеа ва инсонро дар бар мегирад, зарур аст. Дешкон дар шакли табакавЇ нисбат ба давлат барвакт пайдо шудааст ва вай сифати коллективЇ ва худидоракуниро дошт. Бо пайдо шудани давлат дешконон комилан ба он тобеъ гаштанд ва нишоят манфиати иктисодии шар ду тараф бо шам рост намеомаданд. Дар ин алокашо давлат дешконро шама вакт назди худ масъул мепиндошт, аммо масъулияти худро дар назди у «фаромуш» мекард, аз илрои вазифашои классикии худ дур мерафт.

Дар кишвар таи бист сол ислошоти иктисодиву сиёй сурат гирифт. йамзамон бояд таъкид кард, ки он дигаргунишое, ки бо сифату хусусиятшои

1 Ершов М. Экономический рост: новые проблемы и новые риски.// Вопросы экономики, 2006, №12, -с.23.

милл! дар ааёти ломеаи мо ба вукуъ омад, факат лузъе дар инкишофи тамаддуни инсон! аст. Имруз инсоният ба муаммоаои нав ру ба ру шудааст, ки аалли саривактии худро такозо дорад. Ин ло муаимтарини онаоро таъкид менамоем: нодиргардии захирааои бозтавлидшаванда, пеш аз аама маводи гизо!; буарони эколог!; афзудани нуфузи ааолии гушааои алоаидаи лааон; коаишаои генофонди инсон ва зарурати «таъмири генн!»; коста гаштани тарзи анъанавии истеасоли дониши илм!, талабот ба самтаои нави пажуаиши байнисоаав!; болоравии талабот ба эътимоди равон! ва илтимоии инсон чун субъекти низоми истеасол!.

Дар мавриди лилавгирии прагматик! ин муаммоао аалли худро дармеёбанд. Дар таффакури омма бояд тагйиротаои каърии иктисодиёту ломеаи кишвар, ки онаоро натилааои муносибатаои зичи интегратсионии Толикистон бо низоми ягонаи иктисоди лааон! боис гаштааст, инъикос ёбад ва устувор гардад. Барои фишангаои фаъолияти пурсамари иктисодии кишвар окибати чунин интегратсия нисбат ба окибатаои тагйироти дохил! ааамияти басо муаимро дорост: эаёву инкишофи моликияти хусус! ва соаибкор!, васеъшавии доираи озодии иктисод!, гайридавлатикунонии холагиао ва г. Вокеият чунин аст, ки байналмилалгардии иктисодиёти кишвар ва вазъи кишварро на танао карораои дохил!, балки карораое, ки субъектаои иктисодиву сиёсии берун аз кишвар ва вазъи умумии иктисодии лааон муайян мекунад,

Имруз дар мамлакат низоми иктисодии нав бо баъзе ланинаои бозор! ташаккул ёфтааст. Фишангхои бозориро бо фармону карорао руи кор овардан мумкин намебошад. Ин кор равандаои хеле мураккаби идорашаванда буда, зааматаои тулониву сангинро такозо дорад, зеро ки монеааои обеъктивию субъектив! пеш меояд. Барои бартараф кардани он бояд фишангаои иловагии бозориро истифода бурд ва ба фаъолнокии давлат неру бахшид, аммо дар ин раванд меъёри озодии бозориро аз мадди назар набояд дур кард.

Давлат ва самаранок! дар иктисодиёт бо давлатикунониву баргаштан ба фаъолияти холагидории маъмур! ааммазмун намебошад. Ин чунин аст: бояд давлат тавонад моликияти ба он тааллукдоштаро сариштакорона лойгир намояд, то ин ки аалми воридот ба була ва сармоягузор! афзояд ва талдиду инкишоф руи кор ояд. Вокеан, давлат бояд тадбираои мушаххасро доир ба равнаки соаибкориву холагиаои деакон! андешад. Бояд конунаои зиддимонополиро такмил ва дастгоааои таъсири мушаххаси маадудкунии корпоративии иктисоди озодро инкишоф дод. Ин ло, албатта, таъмини бехатарии иктисодии давлатро ба назар гирифт. Зарур аст, ки элоди ангезандагони илтимоиро дар баландбардории аосилнокии меанат ва рушди иктисод! ба роа монд. Омиле дар ин роа васеъ намудан ва баланд бардоштани талаботи бо пул таъминбудаи дохил! мебошад.

Шароити муаими такмили ниаод! аавасмандкунии тагйироти тамоили бонк!, ки ба масъалааои муаими рузи - бахши вокеии иктисодиёт равон гардад. Зарур аст, ки назорати давлатии бонкаое, ки дороии давлат лойгир

аст: ба ин бонкшо, ки вазифаи сармоягузорЇ вогузор аст, ба баркарорунЇ ва инкишофи бахши вокеии иктисодиёт ва аграрЇ бояд равона гардад. Зарурати объективии паст кардани сатши фоизи карзЇ ва лудо кардани карзшои дарозмуддати стратегЇ барои сошашои КАС ба миён омадааст.

Дар таърих масъалаи арзишмандии яке аз шаклшои моликият нисбат ба дигаре аз миён рафтааст. йамзистии кулли шаклшои моликият ва иктисодиёти бисёруклад'1' бо санадшои конунЇ тасдик шудааст. Назарияи «мавкеъгир'1» нуфузи муайяне пайдо кардааст, яъне шар як шакли моликият дар раванди эволютсияи илтимоЇ лойгаши худро ёфтааст ва устувориву самаранокии бархе аз оншо барало аст.

Калидвожашо: дешконикунонЇ, ташлили нишодЇ, истешсоли машсулот, тагйирёбии нархшо, бозори машсулоти кишоварзЇ, истешсоли машсулоти кишоварзЇ, адами шампоягии нарх Ключевые слова: крестьянствование, институциональный анализ, товаропроизводство, колебания цен, агропродовольственный рынок, сельхозпроизводство, диспаритет цен.

Key words: peasantry, institutional analysis, production of the goods, fluctuation of prices, agrarian food market, agricultural production, price discrepancy.

Пайнавишт:

1. Паёми Президента Лущурии Точикистон Эмомал! Рах,мон ба Маллиси Олии Лумхурии Толикистон - 25 апрели соли 2010.// «Омузгор», 29.04. 2010.

2. Абалкин Л. Размышление о долгосрочной стратегии, науке и демократии// Вопросы экономики.- 2006,- №6.- с. 4-20.

3. Коробейников М. Крестьянство и власть: ответственность и интересы// Вопросы экономики.- 2010.- № 2.- с.158.

4. Ершов М. Экономический рост: новые проблемы и новые риски// Вопросы экономики.- 2006.- №12.- с. 20-37.

5. Статистический ежегодник Согдийской области. - Худжанд, 2010.

Ашуров Сохибназар Худойназарович-

кандидат биологических наук, доцент, завкафедрой маркетинга-агробизнеса ТГУПБП Мирсаидов Саидакмал Аброрович-кандидат экономических наук, преп. кафедры маркетинга-агробизнеса ТГУПБП

Некоторые проблемы крестьянствования: институциональный анализ

В статье рассматриваются причины низкой доходности сельскохозяйственного товаропроизводства в условиях сохраняющегося диспаритета цен, нестабильного характера функционирования агропродовольственного рынка и его отдельных сегментов, резкого колебания цен на сельскохозяйственную продукцию,

сырье и продовольствие, которые ослабляют стимулы для роста

сельхозпроизводства. Ставятся вопросы о причинах нарушения баланса

экономических интересов производителей сельскохозяйственной продукции, потребителей и торговых организаций. Указывается, что крестьянство всегда было донором жизни общества, и если государство его поддержит на этом весьма непростом кризисном этапе, то сельское хозяйство получит серьезный импульс к возрождению. Решать столь важную задачу надо, постепенно продвигаясь по всем направлениям стратегии развития агропромышленного комплекса страны.

Ashurov S.Kh., Mirsaidov S.A.

Some problems of peasantry: Institutional Analysis

The reasons of low income of agricultural commodity production in conditions of persistent price discrepancy, unstable character of agricultural commodity production’s market and its separate segments, rapid price fluctuations of the agricultural commodities, row material that weaken the stimulus for growth of agricultural commodities are examined in the article. The questions of the causes of the imbalance interest of the producers of agricultural products, the consumers and trade organizations are raised. It mentions that peasantry has always been donor of the society’s life and if the government supports it in such difficult crisis stage agriculture shall have strong impetus to revival. The solution of such an important issue should be made gradually, covering all directions of the development strategy of the agrarian commodity complex of the country.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.