CC BY
20Neft va gaz sanoatida metallarning passivlanish mohiyati va
omillari
Firuza Solexovna Qurbonova Olima Isomitdinovna Ravshanova fsqurbonova@mail .ru Buxoro neft va gaz sanoati koleji
Annotatsiya: Korroziya jarayonlarning yuzaga kelishi natijasida passivlanish tufayli metall sirtida hosil bo'ladigan himoya qavat bir tekis bo'lmasdan faqatgina bir qavatdan iborat bo'ladi. Ushbu holatda passivlashgan metall sirtida ba'zi bir korroziyaga moyil nuqtalar bo'lsa, ayrimlari esa - passiv holda bo'lishiga sabab bo'ladi va uning sirti kimyoviy jihatdan geterogen yuza bo'ladi.
Kalit so'zlar: ingibitor, antikorrozion, elеktrokimyoviy korroziya, biologik korroziya, korroziya tezligi, metallarning passivlanishi
Nature and factors of passivation of metals in the oil and gas
industry
Firuza Solexovna Qurbonova Olima Isomitdinovna Ravshanova fsqurbonova@mail .ru Bukhara College of Oil and Gas Industry
Abstract: As a result of the occurrence of corrosion processes, the protective layer formed on the metal surface due to passivation is not uniform, but consists of only one layer. In this case, the surface of the passivated metal has some corrosion-prone points, while others are passive, and its surface becomes a chemically heterogeneous surface.
Keywords: inhibitor, anticorrosion, electrochemical corrosion, biological corrosion, corrosion rate, metal passivation.
Qadimdan insonlar metallar va ularning qotishmalari asosida yasalgan buyumlar, jihozlar va uskunalardan foydalanganllar hamda shu bilan birgalikda, ushbu metall buyumlarining tabiiy muhit ta'sirida yemirilishi muammosiga ham duch keilngan. Bu muammo - metallar korroziyasi bo'lib, bugungi kunda ham dolzarbligini yoqotgani yo'q va aksincha juda katta mummo bo'lib tiribdi.
Shunga e'tibor berish kerakki, korroziyalanish faqatgina metallar uchun emas balki nometall materiallar (sement, yog'och materiallari, plastik mahsulotlar, sopol, shisha, keramika buyumlar) ham ishqorli yoki korrozion muhit ta'sirida korroziya uchraydi. Shu sababli korroziya hodisasiga keng ma'noda qarash va uning mohiyatini har bir holat uchun to'g'ri tushunib yechish kerak.
So'ngi yillarda antropogen omillar oqibatida atrof-muhitda juda katta o'zgarishlar, atmosferaga yangidan-yangi azon tuynuklari, tabiy ofatlar va yer osti va yer usti resurslarini nobud bo'lishiga guvoh bo'lmoqdamiz. Atrof-muhitda bo'lgan o'zgarishlar natijasida atmosfera omillari juda katta zarar ko'radi va ular metall konstruksiyalarga salbiy ta'sir ko'rsatib, ularda korroziyani shakllanishiga sabab bo'ladi. Shu sababli ko'plab metall konstruktsiyalarning xossalariga salbiy ta'sir qilib ularning mustahkamligini va korroziya bardoshliligini kamaytiradi. O'z navbatida bu esa ularga qo'yilgan ishlash muddati va belgilangan me'yoriy talablarni buzilishiga olib keladi. Korroziyalanish yuzasidan har yili ishlab chiqarish va maishiy sanotda foydalanilayotgan metallarning 15 foizigacha bo'lgan qismi yaroqsiz holatda kelib qoladi.
Korrozion chora-tadbirlarni ishlab chiqish va korroziyaga qarshi kurashish sohasida yangi ilg'or xorijiy texnologiyalarni qo'llashning asosiy maqsadi bugungi kunda kamayib boarayotgan metall resurslarini asrash tejashdan iborat. Bu katta iqtisodiy ahamiyatga ega. Korrozion jarayon, jihoz va qurilmalarning metall qismlarini, neft va gaz quvurlarni, metall rezervuarlarni, quduqlarni burg'ilash va ishlatish hamda boshqa agressiv muhitdagi metallarning korroziyaga uchrashi va yemirilishidan juda ko'plab metallarning yo'qotilishiga sabab bo'ladi. Korroziya jarayoni va elementlari metallarni o'z xususiyatlarini va ularni foydalanishga sifatsiz bo'lishiga hattoki ularni kukun yoki chang holatida aylantiradi.
Dunyodagi neft-kimyo va gazkimyo sanoati rivojlangan mamlakatlarida metallar korroziyasi natijasida yetkaziladigan zarar ishlab chiqariladigan metallarning yillik miqdorining 30 foizini tashkil qiladi, shuning uchun korroziyaga qarshi ingibitorlar va antikorrozion qoplamalarni yaratish hamda ishlatish muhim ahamiyat kasb etadi.
Mеtall (matеrial)lari ularni qurshab turgan muhitlarning tajavvuzkorlik хususiyatlariga bog'liq ravishda turli хil tеzlikda yеmiriladi. Ushbu yemirilishning eng asosiy omili mеtall sirtining tashqi muhit bilan kimyoviy yoki elеtrokimyoviy o'zaro ta'sirlashish natijasida sodir bo'ladi. Shu sababli korrozion jarayonlar mеtall yuzasida boradigan jarayonlar mехanizmiga ko'ra kimyoviy va elеktrokimyoviy korroziyalarga bo'linadi.
Umuman olganda korroziya turlarini hosil bo'lish sharoiti va mexanizmiga ko'ra qo'yidagicha tasniflash mumkin:
• metallar yuzasini tashqi muhitlar bilan o'zaro ta'sirlashishidagi jarayonlar mexanizmlari bo'yicha: kimyoviy va elektrokimyoviy korroziya;
• korroziya hosil bo'ladigan muhit joyiga asosan: atmosferali, gazli, elektrolitlardagi, elektrolitmaslardagi, dengizda, tuproqda, adashgan toklar ta'sirida va biologik korroziyalar;
• turli mexanik kuchlanishlarning ta'siriga asosan: tortuvchi va o'zgaruvchi kuchlanishlar ta'sirida, ishqalanish natijasida, bosim ta'sirida va shu kabilar;
• korrozion yemirilishning metallarda hosil bo'lish o'rniga asosan: metall yuzasidagi va ichki qismidagi korroziya.
Korroziyaning hosil bo'lish sharoiti va sabablarini aniq bilgandan so'ng korroziyaga qarshi chora-tadbirlani tanlash korroziya tezligini samarali kamaytirishga erishish uchun muhim ahamiyat kasb etadi.
Ishlab chiqarish sanoatida jihoz va qurilmalardan foydalanish davomiyligida ularning ishlash qobiliyatini o'zgartirmasdan, uzoq vaqt davomida ishonchli ishlashini ta'minlash uchun ularni turli xil muhitlar ta'siridagi korroziyadan himoya qilish bilan tavsiflanadi.
Xususan atmosferada turli xil korrozion - faol moddalar bilan brgalida umumiy agressivlanishi, hamda neft va gazni qazib chiqarish, tashish, saqlash, va qayta ishlashda mahsulotlarning tarkibini o'ziga xos xususiyatlari shu sohadagi foydalanilayotgan jihozlarning uzoq vaqt davomida ishlashini ta'minlash uchun korroziya bardoshlilikni oshirishni zarur bo'ladi.
Neft va gaz sanoatidagi asosiy qurilma va jihozlar materiallari asosan po'lat va temirdan tayyorlangan bo'lib, bu esa sanoatdagi barcha jihozlarni korroziyaga uchrash xavfi yuqor ekanligini bildiradi.
Elektrokimyoviy korroziya qonuniyatlariga asosan metallning elektrod potentsial qiymatini musbat qiymati ortib borish tomoniga surilsa, anod jarayoni tezligi ortib boradi. Shunday holat bo'ladiki, bu musbat potentsialning ma'lum qiymatida yemirilish jarayoni tezligi kamaya boshlaydi va bir necha martaga kam qiymatga tushib qoladi. Bu o'zgarish metallning anod jarayonida erishi vaqtida yuzaga keladigan "qiyinchilik"lar sababli yuz beradi.
Metall yemirilishining yuqori termodinamik imkoniyati bo'la turib, anod jarayoni tezligining keskin kamayib ketishi metallarning passivlanishi hisoblanadi. Bunday holatda metallning korroziya bardoshliligi ortib 9EMe>9EOx munosabatda, oksidlovchi qaytarilishining yoki diffuziyasining yuqori o'ta kuchlanishi qiymati bilan ham yuzaga kelishi mumkin, lekin uning passivlinishga aloqasi yo'q.
Passivlanish quyidagi bosqichlardan iborat bo'ladi (1-rasm):
• muvozanat potentsialiga yaqin potentsiallar qiymatida uning ortishi metallning erish tezligini oshiradi, aktiv holat (1);
• korroziya tezligi juda yuqori qiymatga ega bo'lgan kritik potentsial qiymati (9kr) dan o'tgandan so'ng korroziya tezligi kamaya boshlaydi, korroziyalanishning qo'shimcha qiyinchiliklari boshlanadigan holat (2);
• potentsial qiymatining keyingi ortishidan qat'iy nazar korroziya tezligi kichik qiymatni tashkil etib, potentsial o'zgarishi bilan o'zgarmay qoladigan holat (3) passiv holat.
Metallning aktiv holatdan passiv holatga o'tish boshlanadigan potentsial qiymati passivlanishning kritik potentsiali bo'lib, bunga mos keladigan tokning zichligi -kritik passivlanish tok zichligi (ikr) bo'ladi.
Metallning to'liq passiv holatiga o'tish potentsiali to'liq passivlanish potentsiali (9tp) hisoblanadi.
Passiv holatda metallning korroziyalanish tezligi passiv holat tok zichligi - ipas bilan o'lchanadi.
Umuman, passivlanish va to'liq passivlanish potentsialining qiymatlari qanchalik kichik (yoki manfiy qiymatli) bo'lib, passivlanish toki zichligi ham kichik bo'lsa, ayni metall passiv holatga shunchalik oson o'tadi. Shu bilan birgalikda qanchalik ipas kichik bo'lsa, metall ayni sharoitda shunchalik sekin korroziyalanadi.
2-rasm. Xromning H2SO4 ta'sirida korroziyalanish polyarizatsiya diagrammasi 25oC haroaratda (ABCDE); AB - aktiv holat, BC - aktiv-passiv holat, CD -passiv holat, DE - o'ta (qayta) passiv (aktiv) holat.
1- jadvaldan ko'rinib turibdiki, passivlanishga asosan d-metallar moyil bo'lib, bu ularning o'ziga xos kimyoviy va adsorbtsion xususiyatlaridan kelib chiqadi. Molibden kuchli passivlanadigan metall bo'lib, undan keyin Ti va Cr turadi. Temirning passivlanishga moyilligi xromga nisbatan 300 marta kamdir.
1-rasm. Passivlangan metallning anod polyarizatsiya diagrammasi. 1-aktiv holat. 2-aktiv passiv holat. 3-passiv holat.
1-Jadval
Ayrim metallarning passivlanishga moyilligini ifodalovchi kattaliklar
Metall 9kr (pas); v. Ikr (pas) A/sm2 Ipas, A/sm2 o'ta, v
Fe +0,460 2*10-1 7*10-6 -
Ni +0,150 M0-2 2,5*10-6 +1,10
Cr -0,35 3,2*10-2 5,0*10-8 +1,10
Ti -0,25 6,0*10-5 1,0*10-6 -
No -0,20 1*10-5 1,5*10-6 +0,40
Tashqi manba yordamida yoki oksidlovchi ta'sirida passivlangan metall potentsialini yanayam katta qiymat tomonga o'zgartirilsa, korroziyalanish tezligi ham mutanosib ravishda orta boradi. Bu holatga o'ta passivlanish (aniqrog'i qayta passivlanish) deb yuritiladi.
Xulosa o'rnida shuni aytish mumkinki, passivlanish metallning potentsialini mos qiymatga musbat tomonga surish bilan amalga oshiriladi. Bunga oksidlovchining o'ta kuchlanishi kamayishi (n'o^nW) yoki korrozion muhitning oksidlovchilik xususiyatini oshirish (oksidlovchilarning ko'shishi) bilan (9Eox2 > 9Eoxi) erishish mumkin.
Oksidlovchilar ta'sirida passivlash bilan metallarni korroziyadan himoyalashda kuchli oksidlovchilar: HNO3, KM4O4, Fe2(SO4)3; H2SO4, K2Cr2O4, Ce(SO4)2 bilan birgalikda O2 gazi ham ishlatiladi.
Boshqa bir jihati shundaki, potentsialning biror qiymatida passivlangan holatning yuzaga kelishi anod erish jarayoni (metallning yemirilishi) tezligini keskin kamaytirishdan foydalanib tashqi manbadan shunday potentsial berish bilan metallarni anodli himoyalash usuli ishlab chiqilgan.
"Anodli himoyalash" usuli asosan juda agressiv muhitlarda ishlatiladigan (kimyo va unga turdosh neft-kimyo sanoatida) jixozlarni korroziyadan himoyalashda qo'llaniladi. Bu usul bilan korroziya tezligini bir necha o'n martaga kamaytirish mumkin. Uning yordamida yuqori legirlangan po'lat o'rniga arzon bo'lgan kam legirlangan po'latdan yasalgan jixozlarni ishlatib sanoat ishlab chiqarish maxsulotlarini qo'shimcha moddalar (passivator va ingibitorlar)siz toza holda (ayniqsa nozik neft kimyosi maxsutlotlari, oziq-ovqat, meditsina preparatlari) olish imkoniyati paydo bo'ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Do'stov H.B. "Korroziyadan himoya qilish"-Buxoro,-Durdona Nashriyot.2019
2. Xoliqov A.J. Ko'p komponentli metallar korroziyasi ingibitorlari va antikorrozion qoplamalarning fizik - kimyoviy xossalari, Doktorlik dissertatsiyasi, Toshkent, 2016. - C. 112.
3. Ochilov, А. А., & Qurbonova, F. S. (2022). Metallarda korroziyaning hosil bo'lish sabablari va ularga qarshi kurashish. Science and Education, 3(5), 433-439.
4. Akbarov, D., & Xamdamov, S. (2022). METALLARNI KIMYOVIY KORROZIYADAN HIMOYA QILISH USULLARI. Science and innovation, 1(A7), 260-264.
5. Uzakbayev, K. A. O. G. L., & Ochilov, A. A. (2021). Nef quduqlarini shtangali chuqurlik nasoslari yordamida ishlatish. Scientific progress, 2(2), 11871190.
6. Очилов, А. А., & Суяров, М. Т. У. (2016). Образование устойчивых водонефтяных эмульсий. Наука и образование сегодня, (2 (3)).
7. Очилов, А. А., Кудратов, М. А., Аминов, М., & Артыкова, Р. Р. (2013). Изучения свойств деэмульгаторов используемых для разрушения эмульсий нефти. In Современные материалы, техника и технология (pp. 62-64).
8. Очилов, А. А., & Олимов, Б. С. У. (2017). Деэмульгаторы для разрушения устойчивых водонефтяных эмульсий. Вопросы науки и образования, (1 (2)).
9. Очилов, А. А., Абдурахимов, С. А., & Адизов, Б. З. (2019). Тяжелые нефти Узбекистана и их устойчивые водонефтяные эмульсии. Universum: технические науки, (9 (66)), 77-80.
10. Очилов, А. А., & Суяров, М. Т. У. (2016). Образование устойчивых водонефтяных эмульсий. Наука и образование сегодня, (2 (3)), 23-25.
11. Очилов, А. А., Кудратов, М. А., Аминов, М., & Артыкова, Р. Р. (2013). Изучения свойств деэмульгаторов используемых для разрушения эмульсий нефти. In Современные материалы, техника и технология (pp. 62-64).
12. Очилов, А. А. (2016). Электрические методы интенсификации процесса разрушения устойчивых водонефтяных эмульсий. Наука, техника и образование 2016. № 2 (20), 41.
13. Очилов, A. A. Методы анализов водонефтяных и нефтешламовых эмульсий тяжелых нефтей. Universum, 18-21.
14. Очилов А. А., & Ашуров, Б. Ш. (2021). Создания композиций деэмульгаторов для разрушения устойчивых эмульсий тяжелых нефтей. Science and Education, 2(2), 192-197.
15. Очилов А. А., & Урунов, Н. С. (2017). Исследование влияния технологических факторов на эффективность процесса деэмульгирования нефтей. Вопросы науки и образования, (2 (3)), 39-40.
16. Очилов А. А. (2017). Деэмульгирование нефти разрушением водонефтяных эмульсий. Вопросы науки и образования, (1 (2)), 8-10.
17. Очилов, А. А., & Олимов, Б. С. У. (2017). Образование устойчивых водонефтяных эмульсий. Вопросы науки и образования, (1 (2)), 10-11.
ISSN 2181-0842 / IMPACT FACTOR 3.848 134 LME^^Sl
18. Ochilov, А. А., & Ochilov, X. G. A. (2022). Og'ir yuqori qovushqoqli nefflarda barqaror suv neft emulsiyalarining shakllanishi va barqarorlanishining sabablari. Science and Education, 3(4), 559-564.
19. Очилов, А. А. (2015). Рaзрушeниe устойчивых водонефтяных эмульсий местных нефтей дeэмульгaторaми серии Д. Молодой ученый, (8), 283-286.
20. Очилов, А. А. (2016). Электрические методы интeнсификaции процeссa рaзрушeния устойчивых водонефтяных эмульсий. Шута, тeхникa и обрaзовaниe, (2 (20)), 41-42.
21. Очилов А. А., Эшметов, Р. Ж., Сaлихaновa, Д. С., & Абдурaхимов, С. А. (2020). Синтез деэмульгаторов нa основе вторичных отходов мaсложировой промышленности. Universum: технические нaуки, (2-2 (71)).
22. Очилов А. А. (2016). Электрические методы интeнсификaции процeссa рaзрушeния устойчивых водонефтяных эмульсий. Шута, тeхникa и обрaзовaниe, (2 (20)).
23. Очилов А. А., & Кудрaтов, М. А. (2014). Процесс рaзрушeния устойчивых эмульсий местных нефтей с деэмульгатором. In Современные инновaции в туке и технике (pp. 278-279).
24. Очилов, А. А., & Очилов, Х. Г. (2021). Исходные покaзaтeли водонефтяной эмульсий и местных тяжелых нефтей. Science and Education, 2(2).
25. Akramova, Z. N. Q., & О^^, А. А. (2022). Gazlarni oltingugurt angidridi (SO2) dan absorbsion usulda tozalash. Science and Education, 3(10), 173-178.
26. Akramova, Z. N. Q.,& О^^, А. А. (2022). Tabiiy gazni kislotali component-dan absorbentlar yordamida tozalash. Science and Education, 3(10), 196200.
27. Uzakbaev, K. А. O. G. L. (2022). Gaz va gaz^ndensat kоnlarida quduq mahsulоtlariga qo'yiladigan talablar. Science and Education, 3(5), 340-346.
28. Ochilov, A., & Gulnara, T. (2022). Gaz kondensatlarini barqarorlashtirish. Ta'lim fidoyilari, 24(17), 521-523.
29. Очилов, А. А., & Суяров, М. Т. У. (2016). Адсорбция aромaтичeских углеводородов. Шута и обрaзовaниe сегодня, (2 (3)), 25-27.
30. Очилов, А. А., & Ашуров, Б. Ш. (2022). Дeэмульгировaния высоковязких тяжелых нефтей и способы их решения. Science and Education, 3(4), 510-515.
31. Очилов, А. А., Эшметов, Р. Ж., Сaлихaновa, Д. С., & Абдурaхимов, С. А. (2020). Синтез деэмульгаторов та основе вторичных отходов мaсложировой промышленности. Universum: технические муки, (2-2 (71)), 50-53.
32. Гудков А.Г. Мeхaничeскaя очистта сточных вод: Учебное пособие.-Волода ВоГТУ, 2003. - 152 с.
33. Ismailov, X. S. U., Uzakbayev, K. A. U., Ochilov, A. A., & Madrimov, A. A. U. (2023). Og'ir nefflarning suv neftli emulsiyalarini parchalash texnologiyalarini o'rganish bosqichlari. Science and Education, 4(1), 268-273.
34. Bozorov, N. B. O. G. L., Ochilov, A. A., Qarjawbayev, M. O., & Uzakbayev, K. A. U. (2023). Mahalliy ishlab chiqarish sanoatining ikkilamchi xomashyolari asosida deemulgator olish. Science and Education, 4(1), 262-267.
35. Ochilov, A. A. (2021). Quduqlarni ta'mirlashda "kaltyubing" texnologiyasidan foydalanish. Science and Education, 2(2), 121-125.
36. Очилов, А. А. (2022). СОЗДАНИЕ КОМПОЗИЦИЙ ДЕЭМУЛЬГАТОРОВ НА ОСНОВЕ ПАВ И РАЗРАБОТАННЫХ ДЕЭМУЛЬГАТОРОВ. Universum: технические науки, (12-5 (105)), 62-65.
37. Очилов, А. А. (2023). ПОДГОТОВКА НЕФТЕШЛАМОВ К ПЕРЕРАБОТКЕ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ УГЛЕВОДОРОДНЫХ РАСТВОРИТЕЛЕЙ. Universum: технические науки, (5-5 (110)), 66-69.
38. Ahadov, A. A. O. G. L., & О^^, А. А. (2022). Tamponaj sementlari va ulardan neft va gaz quduqlarida foydalanish. Science and Education, 3(10), 201-206.
39. Ochilov, A. A. Olimov BS Dejemul'gatory dlja razrushenija ustojchivyh vodoneftjanyh jemul'sij. Voprosy nauki i obrazovanija-2016.-S, 144.
40. Очилов, А. (2023). ХИМИЧЕСКАЯ ОЧИСТКА СТОЧНЫХ ВОД. Innovations in Technology and Science Education, 2(14), 212-222.
41. Normatov, N. S. O. G. L., О^йо^ А. А., Aytmuratov, S. Q. U., & Tajimova, G. R. Q. (2023). Ko'p qatlamli konlarda quduqlarni bir vaqtining o'zida bir quduqlarni ishlatish konstruksiyasini ishlab chiqish. Science and Education, 4(6), 397-404.
42. О^^, А. А. (2022). Оg'ir у^оп qоvushqоqli nеftlаrdа gazlarning raft va suvda erishi. Science and Education, 3(5), 578-583.
43. Ochilov, A. A., Abdurakhimov, S. A., & Adizov, B. Z. (2019). Heavy oils of Uzbekistan and their stable oil-water emulsions. Universum: technical sciences,(9 (66)).
44. О^^, А. А., & Ochilov, X. G. A. (2022). Оg'ir у^оп qоvushqоqli raftlarda barqarar suv nеft emulsiyalarining shakllanishi va barqarоrlanishining sabablari. Science and Education, 3(4), 559-564.
45. Tilloyeva Sh.F. (2022). "Inson qadrini ulug'lash va faol mahalla yili"ga bag'ishlangan professor-o'qituvchilar, ilmiy izlanuvchilar, magistrlar va talabalarning ilmiy-amaliy anjumani TEZISLAR TO'PLAM 2022/5/27 27b.
46. Шaхнозa Фaхритдиновнa Тиллоевa (2023). Способы извлечения этилмеркaптaнa из сероорганических соединений в гaзовом конденсaте. Science and Education, 4 (1), 342-346.
47. Тиллоева, Ш. Ф., & Умарова, Н. F. (2023). Газконденсат таркибидаги олтингугурт органик бирикмаларни ажратиб олиш усуллари. Science and Education, 4(2), 755-762.
48. Ш.Ф.Тиллоева, Х.Ф Тиллоева. (2023).Газни водород сулфид ва углерод оксидан TOBenm.INTERNATIONAL CONFERENCES 1(1),837-839.
49. Очилов, А. А., & Очилов, Х. Г. (2021). Исходные показатели водонефтяной эмульсий и местных тяжелых нефтей. Science and Education, 2(2), 175-180.
50. Очилов, А. А., & Камолов, Д. Д. (2016). Анализ и сравнение технологических показателей процесса на УКПГ. Наука, техника и образование, (2 (20)), 43-45.
51. Сатторов М., Ямалетдинова А., Очилов А. и Бокиева С. (2021, сентябрь). Разрушение локальных водонефтяных эмульсий бинарными системами поверхностно-активных веществ. В серии конференций IOP: Наука о земле и окружающей среде (Том 839, № 4, стр. 042085). Публикация IOP.
52. Очилов А., Сатторов М., Ямалетдинова А. и Бокиева С. (2021, сентябрь). Снижение вязкости нефтешламовых эмульсий тяжелых нефтей с использованием газового конденсата. В серии конференций IOP: Наука о земле и окружающей среде (Том 839, № 4, стр. 042082). Публикация IOP.
53. Очилов А.А., Абдурахимов С.А., Адизов Б.З. Получение натриевой соли сульфированного экстракционного хлопкового масла для разрушения устойчивых водонефтяных эмульсий, образованных из тяжелых нефтей // Universum: Технические науки: электрон. научн. журн. - г. Москва , 2019, - № 10 (67) С.9-12.
