CC BY
4NAZORAT QILINADIGAN BITIMLAR TO'G'RISIDAGI TUSHUNCHA VA
UNING O'ZIGA XOS JIHATLARI
Kudbiyev Davlatbay Tohirovich
Farg 'ona politexnika instituti, "Buxgalteriya hisobi va audit" kafedrasi professori
i.f.d.
davlatbay. kudbiyev@ferpi. uz
Annotatsiya: Bugungi kunda soliq organlar shaxslar o'rtasidagi nazorat qilinadigan bitimlarga katta e'tibor berishadi. Shundan kelib chiqqan holda biz ushbu maqola doirasida soliq qonunchiligi nuqtai nazaridan o'zaro aloqador shaxslar o'rtasidagi nazorat qilinadigan bitimlar to'g'risida fikr yuritamiz. Zero, hozirgi zamonaviy iqtisodiyot sharoitida tadbirkorlarimiz o'z biznesini tashkil etishda turli xil uyushmalar va guruhlar yaratilish orqali amalga oshirishadi, ya'ni bu asosan yuridik shaxslar tomonidan yangi xo'jalik yurituvchi subyektlar vujudga kelishida ko'rinadi. Shu asnoda ushbu masalalarning soliq qonunchiligi nuqtai nazaridan tahlil etishni va o'rganishni talab etadi.
Kalit so'zlar: yuridik shaxslar, o'zaro aloqador shaxslar, nazorat qilinadigan bitimlar, ikki yoqlama soliqqa tortish, soliq rejimi.
ПОНЯТИЕ КОНТРОЛИРУЕМЫХ СДЕЛОК И ЕГО СПЕЦИФИЧЕСКИЕ
АСПЕКТЫ
Кудбиев Давлатбай Тохирович
Ферганский политехнический институт, д.э.н., профессор кафедры
"Бухгалтерский учет и аудит "
davlatbay. kudbiyev@ferpi. uz
Аннотация: Сегодня налоговые органы уделяют большое внимание контролируемым сделкам между физическими лицами. Исходя из этого, в рамках данной статьи будем рассуждать о контролируемых сделках между заинтересованными лицами с точки зрения налогового законодательства. Ведь в условиях нынешней современной экономики наши предприниматели осуществляют различные объединения и группы в организации своего бизнеса путем создания, то есть в основном это проявляется в появлении юридическими лицами новых хозяйствующих субъектов. В этом контексте он требует анализа и изучения этих вопросов с точки зрения налогового законодательства.
Ключевые слова: юридические лица, взаимосвязанные лица, контролируемые сделки, двойное налогообложение, налоговый режим.
THE CONCEPT OF CONTROLLED TRANSACTIONS AND ITS SPECIFIC
ASPECTS
Kudbiyev Davlatbay Tohirovich
Fergana polytechnic institute, Department of Accounting and Audit, doctor of Economic Sciences, professor davlatbay.kudbiyev@ferpi. uz
Abstract: Today, the tax authorities pay great attention to controlled transactions between individuals. Based on this, in this article we will discuss controlled transactions between interested parties from the point of view of tax legislation. Indeed, in the conditions of the current modern economy, our entrepreneurs carry out various associations and groups in organizing their business by creating, that is, this is mainly manifested in the emergence of new business entities by legal entities. In this context, it requires an analysis and study of these issues from the point of view of tax legislation.
Keywords: legal entities, related parties, controlled transactions, double taxation, tax regime.
KIRISH
Har qanday soliq tizimining asosiy tamoyillaridan biri bu soliq to'lovchilarning bir xil guruhlarini soliqqa tortishda tenglikni ta'minlashdir. Xususan, ushbu tamoyil shuni anglatadiki, boshqa barcha narsalar teng (agar alohida imtiyozlar qo'llanilmasa), mamlakat ichkarisiga sarmoya kiritadigan soliq rezidentlari va milliy chegaralardan tashqarida sarmoya kiritadigan soliq rezidentlari taxminan bir xil soliq yukini ko'tarishlari kerak.
Tenglik prinsipi ba'zi soliq rezidentlari past soliq va soliqsiz yurisdiksiyalarda kompaniyalar tuzadigan vaziyatda buzilishi mumkin-bu yerda bunday kompaniyalarning samarali soliq stavkasi nolga teng. Shunday qilib, davlat ichida investitsiya kirituvchilar va tashqi investorlar bilan solishtirganda, kimning foydasiga soliq yuki yuqori yoki pastligi muhim ahamiyat kasb etadi.
Bundan tashqari, bu holat adolat va tenglik tamoyillariga rioya qilish nuqtai nazaridan shubhalarni keltirib chiqaradi, chunki past soliqli va soliqsiz yurisdiksiyalarda ro'yxatdan o'tgan filiallar aslida yuqori soliq stavkalari qo'llaniladigan boshqa shartlarda iqtisodiy faoliyatni amalga oshiradilar, ammo
ularning offshor yurisdiksiyada yashashlari tufayli (masalan, offshorga qo'shilish tufayli), aslida ular daromad kelib chiqqan joyda o'z daromadlaridan soliq to'lamaydilar, shu bilan birga soliq imtiyozlarini olishadi.
Bugungi kunga kelib O'zbekiston Respublikasida bozor iqtisodiyotiga ega davlatning zamonaviy soliq tizimi asoslarini shakllantirish tugallanish bosqichida ketmoqda. Umuman O'zbekiston soliq tizimi tuzilishining asosiy parametrlari zamonaviy jahon amaliyotida umum e'tirof yetilgan darajaga mos keladi. Xususiy va oilaviy tadbirkorlik, shu jumladan qishloq (dehqon) iqtisodiyoti asosida shakllanadigan kichik biznes odatda o'z tadbirkorligini oila a'zolari, qarindoshlari, qo'shnilari va boshqa yaqinlarini jalb qilish orqali tashkil qiladi. Shu bilan birga, ishga qabul qilish jarayoni tartibda tez va oson bo'ladi [8]. Shu bilan birga, O'zbekiston iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshirish maqsadida soliq va huquqiy institutlarning sifatini oshirishga qaratilgan keyingi islohotlarni amalga oshirish, O'zbekiston iqtisodiyotining globallashuv jarayonlariga qo'shilishi muqarrar ravishda soliq qonunchiligida yanada o'zgarishlarni talab qiladi.
Hozirgi kunda o'zaro aloqador shaxslarni soliqqa tortishning tizimli, izchil va iqtisodiy jihatdan sog'lom huquqiy rejimini shakllantirish masalasi O'zbekiston soliq qonunchiligi uchun dolzarbdir.
O'zaro aloqador tashkilotlar guruhlari nafaqat resurs ishlab chiqaradigan tarmoqlarda, balki iqtisodiyotning yuqori texnologiyali sektorida ham hal qiluvchi rol o'ynaydi. Misoli uchun hozirgi kunda kapitalning tez konsentratsiyasi ro'y berayotgan va korporativ tuzilmalar-klasterlar va xoldingi shakllanayotgan O'zbekiston agrosanoat kompleksida xam vaziyat xuddi shunday [7].
Zamonaviy jahon iqtisodiyotida integratsiyalashgan korporativ tuzilmalar, ayniqsa xalqaro tuzilmalar yetakchi rol o'ynaydi. Shunday qilib, G'arbiy Yevropa va AQSHning deyarli barcha yirik kompaniyalari xolding tuzilishiga ega va tadqiqotchilarning fikriga ko'ra, transmilliy korporatsiyalar zamonaviy dunyoda tovarlar, ishlar va xizmatlarning asosiy qismini (ba'zi sohalarda 3/4 dan ortiq) ishlab chiqaradi va realizatsiya qilinadi [6].
ADABIYOTLAR TAHLILI
O'zbekiston Respublikasida 2020-yil 1-yanvardan boshlab kuchga kirgan yangi tahrirdagi "Soliq kodeksi"ning 21 -bobi "nazorat qilinadigan bitimlar" 180-moddasi "o'zaro aloqador shaxslar o'rtasidagi nazorat qilinadigan bitimlar" [1] deb nomlanib ushbu bob moddalari orqali o'rganilayotgan masala soliq qonunchiligi nuqta nazari bilan tartibga solinadi. Xususan "o'zaro aloqador shaxslar o'rtasidagi nazorat qilinadigan bitimlar" nomli 180-moddasida O'zbekiston Respublikasining soliq rezidenti bo'lgan o'zaro aloqador shaxslar o'rtasidagi bitim quyidagi holatlardan hech
bo'lmaganda bittasi mavjud bo'lgan taqdirdagina nazorat qilinadigan bitim deb e'tirof etiladi. Jumladan:
1) mazkur shaxslar o'rtasidagi bitimlar bo'yicha tegishli kalendar yildagi daromadlar summasi (bitimlar narxlarining summasi) besh milliard so'mdan oshsa;
2) bitimning hech bo'lmaganda bitta tarafi maxsus soliq rejimini qo'llasa yoki maxsus iqtisodiy zona ishtirokchisi bo'lsa, bunda bu bitimning boshqa taraflari orasida maxsus soliq rejimlarini qo'llamaydigan shaxs bo'lsa (kalendar yildagi summasi besh yuz million so'mdan ortiq bo'lsa);
3) bitimning hech bo'lmaganda bitta tarafi foyda solig'ini to'lashdan ozod etilgan bo'lsa, pasaytirilgan soliq stavkasini yoki boshqa soliq imtiyozlarini qo'llasa, bunda bu bitimning boshqa taraflari orasida bunday soliqni to'lashdan ozod etilmagan va imtiyozlarni qo'llamaydigan shaxs bo'lsa;
4) bitimning taraflaridan biri tomonidan qazib olingan foydali qazilma bitim predmeti bo'lsa, agar ushbu foydali qazilmaga nisbatan yer qa'ridan foydalanganlik uchun soliqning advalor soliq stavkasi nazarda tutilgan bo'lsa (kalendar yildagi summasi besh yuz million so'mdan ortiq bo'lsa) nazorat qilinadigan bitimlar deb e'tirof etiladi.
Tovarlarni (xizmatlarni) realizatsiya qilishga doir, ushbu tovarlarning (xizmatlarning) birinchi sotuvchisi va oxirgi xaridori bilan o'zaro aloqador bo'lmagan shaxslar ishtirokida (vositachiligida) tuziladigan bitimlar ketma-ketligi yoki majmui, agar mazkur sotuvchi va xaridor o'zaro aloqador shaxslar bo'lsa, ushbu Kodeks maqsadida o'zaro aloqador shaxslar o'rtasidagi bitimga tenglashtiriladi. Bunday hollarda, o'z ishtirokida (vositachiligida) bitimlarning mazkur ketma-ketligi yoki majmui amalga oshiriladigan uchinchi shaxslarning mavjudligi e'tiborga olinmaydi.
Ushbu moddaning to'rtinchi qismida belgilangan qoida, basharti bitimlarning mazkur ketma-ketligida yoki majmuida ishtirok etuvchi bunday uchinchi shaxslar:
1) bitimlarning ushbu ketma-ketligida yoki majmuida hech qanday qo'shimcha vazifalarni bajarmasa, bundan tovarlarni (xizmatlarni) bir shaxs tomonidan boshqa shaxsga realizatsiya qilishni (qayta sotishni) tashkil etish mustasno;
2) o'z zimmasiga hech qanday tavakkalchiliklarni qabul qilmasa va tovarlarni (xizmatlarni) bir shaxs tomonidan boshqa shaxsga realizatsiya qilishni (qayta sotishni) tashkil etish uchun hech qanday aktivlardan foydalanmasa, qo'llaniladi.
Misol tariqasida: "SANOATGILAM" qo'shma korxonasi bilan "AZIYA GILAM" XK o'rtasida 500 mln so'mlik shartnoma tuzilgan. "SANOATGILAM" qo'shma korxonasi tuzilgan shartnoma bo'yicha "AZIYA GILAM" xususiy korxonasiga yetkazib bergan tovari yuzasidan soliq to'lovchi turidan kelib chiqqan holda soliq to'lovlarini to'laydi, biroq "AZIYA GILAM" xususiy korxonasini keyingi xaridorga tovarlarni realizatsiya qilish bo'yicha tuzilgan shartnomalari
"SANOATGILAM" qo'shma korxonasi bilan o'zaro aloqador bo'lgan shaxslar o'rtasidagi nazorat qilinadigan bitim sifatida baholanmaydi [4].
Bu yerda o'zaro aloqador shaxslar o'rtasidagi bitim "SANOATGILAM" qo'shma korxonasi va "AZIYA GILAM" xususiy korxonasi o'rtasidagi tuzilgan bitim hisoblanadi.
METODOLOGIYA
Ushbu maqolani yozishda quyidagi metod va usullar qo'llanildi: soha olimlarining o'rganilayotgan mavzu yuzasida bildirgan fikr va qarashlarining tizimli va qiyosiy tahlil etib, axborotni qayta ishlash amalga oshirildi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
O'zaro aloqador tashkilotlarga nisbatan davlat soliq siyosatini olib borishning eng samarali vositasi bu soliqqa tortishning tizimli rejimini shakllantirishdir, chunki tadqiqotchilar ta'kidlaganidek, aynan huquqiy rejimlar jamoatchilik bilan aloqalar guruhini barqaror tartibga solishni ta'minlaydi, bu ayniqsa iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy davrda juda muhimdir jumladan hozirgi kunda O'zbekistonda amalga oshirilayotgan o'zgarishlar davrida.
Shu bilan birga, biz o'zaro aloqador tashkilotlar faoliyatini, shu jumladan soliqqa tortish rejimini huquqiy tartibga solishning hozirgi holati hali ham ishlab chiqarish guruhiga birlashtirilgan korxonalar o'rtasidagi munosabatlarning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olmaganligini tan olishimiz kerak. Bugungi kunga kelib, o'zaro aloqador tashkilotlarni soliqqa tortishning huquqiy rejimi faqat uning shakllanish bosqichida va uni yanada rivojlantirishga muhtoj.
Ayni paytda ilm-fan, qonun ijodkorligi va huquqni muhofaza qilish amaliyotida soliqlarning o'zaro bog'liqligi muammosi asossiz ravishda torayib bormoqda va, qoida tariqasida, o'zaro aloqador shaxslar guruhi ichida narxlarni manipulyatsiya qilishga qarshi kurash usullarini ishlab chiqish va soliq nazoratining huquqiy vositalari va usullarini kuchaytirishga nisbatan kamayadi. Bunday soliq siyosati korxonalarning iqtisodiy faoliyatiga va umuman davlat iqtisodiyotiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda, O'zbekiston soliq qonunchiligida o'zaro aloqador tashkilotlarni soliqqa tortishning huquqiy rejimini o'rganish va takomillashtirish juda dolzarbdir.
O'zaro aloqador shaxslarni soliqqa tortish rejimi moddiy-huquqiy, umumiy soliq rejimi bo'lib, soliq munosabatlarida ishtirok etadigan subyektlarning huquqiy maqomi mezoni asosida boshqa huquqiy rejimlardan ajralib turadi. Shu nuqtai nazardan, o'zaro aloqador shaxslarning soliqqa tortish rejimi maxsus munosabatlar mavjudligi sababli boshqa soliq to'lovchilarning iqtisodiy faoliyati natijada ushbu faoliyatning soliq oqibatlariga ta'sir o'tkazish imkoniyatiga ega bo'lgan yoki o'zlari bunday ta'sir ostida bo'lgan soliq to'lovchilarga nisbatan qo'llaniladi.
O'zaro aloqador shaxslarni soliqqa tortishning huquqiy rejimi o'zaro aloqador shaxslar ishtirokida soliq munosabatlarini huquqiy tartibga solish mexanizmini tashkil yetuvchi, soliqlarni hisoblash va to'lashning maxsus tartibini belgilash orqali soliq sohasida xususiy va davlat manfaatlari muvozanatiga erishishga qaratilgan huquqiy vositalar tizimi sifatida tushunilishi kerak.
O'rganilayotgan soliqqa tortish rejimi umumiy normativ baza sifatida Konstitutsiya, soliq kodeksi, soliqqa tortish sohasidagi xalqaro shartnomalarni o'z ichiga olgan me'yoriy hujjatlar to'plamiga ega.
Huquqiy tartibga solishda hozirgi vaqtda asosiy qismi o'zaro aloqador shaxslarni soliqqa tortish ustidan soliq nazoratini axborot bilan ta'minlash masalalariga bag'ishlangan quyi qoidalar, shuningdek, eng yirik soliq to'lovchilar va ularning o'zaro aloqador shaxslarini soliq hisobining o'ziga xos xususiyatlari muhim rol o'ynaydi. Ko'rinib turibdiki, o'zaro aloqador tashkilotlarning soliqqa tortish rejimining tizimli rivojlanishi bilan bo'ysunuvchi qoidalar soni muqarrar ravishda ko'payishi kerak bo'ladi. Bir tomondan, bu tendensiya salbiy ko'rinishi mumkin, chunki O'zbekiston soliq huquqining shakllanishi soliq munosabatlarini qonun normalari bilan tartibga solish prinsipi asosida amalga oshiriladi.
Biroq, soliq munosabatlari sohasidagi ko'plab masalalarni tartibga solish quyi qoidalarsiz mumkin emas. Avvalo, biz O'zbekiston Respublikasining soliq kodeksida faqat sxematik va qo'shimcha tartibga solishga muhtoj bo'lgan turli xil soliq protseduralari haqida gapiramiz. Shu bilan birga, barcha soliq protseduralarini soliq kodeksi doirasiga o'tkazish afzal variant emas, chunki u ortiqcha yuk yuklaydi va uni haddan tashqari murakkablashtiradi [9]. Shunday qilib, har qanday jamoat huquqiy rejimining funksionalligi, bizning fikrimizcha, nafaqat uning tarkibiy Qonunchilik qoidalariga, balki asosan protseduralarni bo'ysunuvchi tartibga solish sifatiga ham bog'liq. Protsessual normalar, agar ular qonun normalariga mos keladigan bo'lsa, huquqiy rejim normalari va qoidalarining to'g'ri amalga oshirilishining yeng muhim kafolati hisoblanadi. Shuning uchun soliq munosabatlarini subyektiv tartibga solishning ahamiyatini inobatga olmaslik kerak.
O'zaro aloqador tashkilotlar guruhlari ishtirokida soliq munosabatlarini tartibga solishda O'zbekiston Respublikasining ikki yoqlama soliqqa tortishga yo'l qo'ymaslik to'g'risidagi xalqaro shartnomalari yeng muhim rol o'ynaydi.
Ikki yoqlama soliqqa tortish-yuridik shaxslarning ma'lum bir mamlakat hududida tadbirkorlik faoliyati natijasida olgan daromadlariga ham, ular faoliyat ko'rsatayotgan mamlakatda ham soliq solishdir. Ushbu vaziyatni bartaraf etish maqsadida davlatlar o'rtasida ikki yoqlama soliqqa tortishning oldini olishga qaratilgan bitimlar tuzish amaliyoti rivojlandi. O'zbekiston Respublikasi xorijiy investitsiyalarni jalb etish va milliy ishlab chiqaruvchilarning raqobatbardoshligini oshirish maqsadida bir qator davlatlar bilan shu kabi shartnomalar tuzgan.
1979-yilda BMT tomonidan manfaatdor davlatlar o'rtasidagi munosabatlarda ikki marta soliqqa tortishga barham berish uchun maxsus konvensiya ishlab chiqilgan bo'lib, uning asosida ikki tomonlama bitimlar imzolanadi. Ular tomonidan o'rnatilgan soliqqa tortish tartibiga ko'ra qo'shma korxona xorijiy ishtirokchisi o'z foydasini xorijga o'tkazayotgan paytda qo'shimcha soliqdan ozod qilinadi [2].
O'zbekiston Respublikasining daromad va kapital soliqlariga ikki tomonlama soliqdan qochish to'g'risidagi amaldagi shartnomalarida turli davlatlarning rezidentlari bo'lgan shaxslarni o'zaro bog'liqlik munosabatlariga bog'liq bo'lgan soliqqa tortishni tartibga soluvchi ko'plab qoidalar mavjud [11]. Ushbu qoidalar transchegaraviy kompaniyalar guruhlarini (xoldinglar) soliqqa tortish rejimi uchun me'yoriy-huquqiy bazaning eng muhim qismini tashkil etadi.
Ko'rib chiqilayotgan soliqqa tortish rejimining subyektlari haqida gapirganda, birinchi navbatda, soliq qonunchiligida o'zaro aloqador shaxslarning huquqiy holati muammosini hal qilish kerak. Shuni ta'kidlash kerakki, huquqiy rejim subyektlarining huquqiy holati huquqiy rejim bilan bir xil emas. Rus siyosatchisi va huquq fanlari doktori V.B. Rushaylo "huquqiy maqom" va "huquqiy rejim" tushunchalarini farqlash masalasiga e'tibor bergan [3]. U o'z ishida maqom - bu muayyan huquq subyektining turli obyektlarga nisbatan huquqlari, burchlari va majburiyatlari majmui, huquqiy rejim yesa turli subyektlarning muayyan faoliyatini, ularning muayyan obyektga bo'lgan munosabatlarini tartibga soluvchi normalar tizimidir deb ta'kidlagan. Shu asosda, turli xil huquqiy rejimlar doirasida u yoki bu shaxs turli xil huquqiy maqomlarga ega bo'lishi mumkin degan xulosaga kelish mumkin. Shuning uchun huquq va majburiyatlari muayyan huquqiy rejim bilan bog'liq bo'lgan subyektning huquqiy maqomini shakllantiradigan muayyan huquqiy rejimning huquqiy vositasi.
Kompaniyalar guruhi tarkibidagi tashkilotlar faoliyatini moliyalashtirishning asosiy usullaridan biri ayrim guruh a'zolarining boshqa ishtirokchilar kapitalida ishtirok yetishidir [5]. Kompaniyalar guruhida moliyaviy resurslarni qayta taqsimlashning ushbu vositasi guruh ichidagi loyihalarni yoki faoliyatni uzoq muddatli investitsiya qilish maqsadida qo'llaniladi.
Shu munosabat bilan kompaniyalar guruhi a'zolari o'rtasida to'lanadigan dividendlarni soliqqa tortishning huquqiy rejimi soliq solish rejimining o'ta muhim tarkibiy qismidir, chunki u dividendlar miqdorini (to'lovchi kompaniya darajasida va qabul qiluvchi kompaniya darajasida) ikki tomonlama soliqqa tortishni bartaraf etishni ta'minlaydi. Tarqatilgan foydani ikki tomonlama soliqqa tortishni bartaraf yetish orqali qulay investitsiya muhitini yaratish, masalan, qarz mablag'lari bilan moliyalashtirish "zaif kapitallashuv" kabi turli xil soliqlardan qochish sxemalaridan foydalanishni rag'batlantiradi.
Tashkilot soliq huquqiy munosabatlarining subyekti sifatida, agar qonunda nazarda tutilgan ayrim omillar (kapitalda bevosita yoki bilvosita ishtirok yetish,
shartnomaviy munosabatlar va boshqalar) tufayli o'zaro aloqador shaxslarning soliqqa tortish rejimining subyekti maqomini oladi, u boshqa shaxsning iqtisodiy faoliyati sharoitlari yoki natijalariga va ularning soliq oqibatlariga ta'sir qilish imkoniyatiga ega yoki o'zi bunday ta'sir obyekti hisoblanadi.
Qoida tariqasida, soliq qonunchiligidagi o'zaro aloqadorlik tushunchasi mustaqil emas, u har doim yuridik va jismoniy shaxslarning o'zaro aloqadorligini (mansubligi, bog'liqligi) aniqlashga yondashuvlarni ishlab chiqqan boshqa huquq va qonunchilikdan kelib chiqadi [10]. Bunday tarmoqlarga, birinchi navbatda, fuqarolik, oila huquqi, antimonopol qonunchilik kiradi. Ko'pgina mamlakatlarda fiskal tarmoqlar (soliq, bojxona huquqi), yuqorida aytib o'tilgan huquq va qonunchilik sohalariga rioya qilgan holda, majburiy to'lovlarni hisoblash va to'lash maqsadlari uchun aloqadorlik (bog'liqlik, o'zaro aloqadorlik) tushunchasini qabul qiladi.
XULOSA VA TAKLIFLAR
Yurtimiz qonunchiligida qonunchilikning barcha sohalarida qo'llaniladigan o'zaro aloqadorlik shaxslar guruhini belgilash uchun universal tushuncha mavjud yemas. Normativ hujjatlarning tahlili "vertikal integral tuzilma" atamasi ma'lum turdagi kompaniyalar guruhlarini (vertikal tipdagi xoldinglar) belgilash uchun keng qo'llaniladi degan xulosaga kelishimizga imkon beradi. Shuni ta'kidlash kerakki, tashkilotlarning moliyaviy yoki sanoat-iqtisodiy majmuasi yoki o'zaro aloqador yuridik shaxslar majmui sifatida xolding soliq huquqining mustaqil predmeti emas.
Amaldagi me'yoriy-huquqiy bazani, shuningdek o'zaro aloqador subyektlarning soliqqa tortish muammolarini huquqiy tartibga solishning jahon tajribasini tahlil qilish, o'zaro aloqador tashkilotlarni soliqqa tortishni huquqiy tartibga solishning hozirgi holati iqtisodiyotning zamonaviy ehtiyojlari va soliq tizimlarini rivojlantirishning global tendensiyalariga javob bermaydi degan xulosaga kelishimizga imkon berdi. Amaldagi soliqqa tortish rejimini takomillashtirish bir vaqtning o'zida ikki yo'nalishda, ya'ni mavjud rejimning elementlarini isloh qilish, shuningdek ushbu huquqiy rejimga soliq solishning jahon amaliyotida shu kungacha ishlab chiqilgan tubdan yangi elementlarni kiritish orqali amalga oshirilishi kerak — masalan, turli shakllar va dastlabki soliq nazorati usullari.
Tadqiqot doirasida o'zaro aloqador shaxslarni soliqqa tortish rejimini yaxshilash uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan quyidagi tavsiyalar ishlab chiqildi:
Amaldagi soliq kodeksiga o'zaro aloqador shaxslar tomonidan qo'llaniladigan narxlarga muvofiqligini aniqlash usullarini belgilaydigan bob yoki modda kiritish zarurati bor, chunki dastlabki narxlash shartnomalarini imzolangan vaqtdan, to shartnoma majburiyatlari bajarishgacha qancha vaqt ketishini aniq aytish qiyin.
Amaldagi soliq kodeksiga tegishli o'zgartirishlar kiritish orqali o'zaro aloqador tashkilotlar guruhlari bo'yicha taqsimlangan dividendlarga nisbatan "nol" soliq stavkasi doirasini kengaytirish.
Shunday qilib, ushbu tadqiqot doirasida o'zaro aloqador shaxslarni soliqqa tortish muammolarini huquqiy rejimlar nazariyasi nuqtai nazaridan birinchi har tomonlama o'rganish amalga oshirildi. Bundan tashqari, xalqaro miqyosda ham, xorijiy davlatlarning milliy soliq tizimlari darajasida kompaniyalar guruhlarini soliqqa tortish huquqiy rejimlarining o'ziga xos xususiyatlarini qiyosiy huquqiy o'rganish o'tkazildi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. O'zbekiston Respublikasining "Soliq kodeksi" (yangi tahriri), 2019-yil 30-dekabr.
2. Soliqlar va soliqqa tortish: Darslik /Hammual.: A.Vahobov, A.Jo'rayev. - T.: "Sharq" nashriyoti - 2009. - 400 bet.
3. B.I.Isroilovning "Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida soliqlar hisobi va tahlilining nazariy va metodologik asoslari" mavzusidagi doktorlik dissertatsiyasi. 2006. 186-b.
4. Правoприменительная практика в oбласти бюджета: теoретикo-правoвые и судебш-арбитражные аспекты: мoнoграфия / Х.В. Пешгава (Белoгoрцева), В.В. Пачкун. — Moc^ : ИНФРА-М, 2022. — 239 с.
5. Исмашв, И. Н. (2021). Кoнcoлидациялашган x1иcoбoт тузиш ва такдим этишнинг ва максади цель пoдгoтoвки и представления oбъединеннoгo oтчета purpose and purpose of preparing and presenting a consolidated report. Таълим тизимида ижтимoий-гуманитар фанлар, 151.
6. Ismanov, I. N., & Axmadaliyev, B. A. (2022). BUXGALTERIYA HISOBINING HALQARO MODELLARI ISLOM MODELI HAMDA KLASSIK MODELLAR O'RTASIDAGI FARQLAR. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(4), 510-515.
7. Эрматов, А. А. (2022). ЗНАЧЕНИЕ УЧЕТА ШБСТВЕНГОШ КАПИТАЛА НА ПРЕДПРИЯТИИ В yCTOBR^X MOДЕРНИЗАЦИИ ЭКOНOMИКИ. Central Asian Journal of Theoretical and Applied Science, 3(6), 534542.
8. Кудбиев, Н., & Тoжиматoв, А. (2023). KORXONALARNING TIJORAT BANKLARI BILAN O'ZARO MUNOSABATLARI TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH MASALALARI. Ижтимoий-гуманитар фанларнинг дoлзарб муаммoлари/Актуальные прoблемы coциальнo-гуманитарных наук/Actual Problems of Humanities and Social Sciences., 3(2), 75-84.
9. Akbaralievich, E. A. (2022). OWN CAPITAL: ECONOMIC ESSENCE AND FORMATION ORDER. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(6), 546-561.
10. Kudbiev, D., Qudbiyev, N. T., & Imomova, Z. T. Q. (2022). Moliyaviy Hisobotlardan Moliyaviy Menejmentda Foydalanish Masallalari. Scientific progress, 3(4), 1030-1037.
11. Kunduzova, K. I. (2020). Ways to attract investment and improve its accounting. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(6), 216-221.
12. Tohirovich, Q. N., & Ibroximovna, N. I. (2022). Raqamli Iqtisodiyotda Eksport Va Importni Soliqqa Tortish Xususiyatlari. Архив научных исследoваний, 5(5).
13. Tohirovich, Q. N. (2024). IJARA MUNOSABATLARINING IQTISODIY-IJTIMOIY AHAMIYATI VA O'RNI. Raqamli iqtisodiyot (Цифрoвая экoнoмика), (7), 731-739.
14. Ismanov, I., & Davlyatova, G. (2023, June). Prospects for economic sustainable development of textile enterprises. In AIP Conference Proceedings (Vol. 2789, No. 1). AIP Publishing.
15. Kyp6oHoBa, Ш. (2024). ЩТИШДИЁТНИ ЭРКИНЛАШТИРИШ ВА ДИВЕРСИФИКАЦИЯЛАШ ШАРOИТИДА ЩТИгаДИЙ ТАХЛИЛНИНГ ТУТГАН УРНИ. Iqtisodiyot va ta'lim, 25(2), 397-402.
16. Исмашв, И. Н. (2023). Не^торые Bo^ocbi анализа финaнсoвoй yстoйчивoсти предприятия. In Устoйчивoе развитие: анализ тенденций рoссийскoй и мирoвoй экoнoмики (pp. 115-120).
