CC BY
40
ТДУ37.0 ТКБ74.03
НАЦШИ ТА ЦРИБАОМУЗИХОИ Дадобоева Нодирахон Нуруллоевна, дотсенти
ТАЪЛИМИИ САХРОЙВА кафедраи геоэкология ва методикаи таълим он;
КОМПЛЕКСИИГЕОГРАФЙДАР Хайдарова Мавзуна Ма^мудцоновна; омузгори
ТАШАККУЛИ Х,ИССИ кафедраи экология ва уифзи табиати
ВАТАНДУСТИИДОНИШЧУЁН факултети геоэкологияи МДТ "ДДХ ба номи
акад.Б. Fафуров"(Тоцикисmон, Хуцанд)
РОЛЬ УЧЕБНО-ПОЛЕВЫХ И КОМПЛЕКСНЫХ ГЕОГРА ФИЧЕСКИХ ПРАКТИК В
РАЗВИТИИ ЧУВСТВА ПАТРИОТИЗМА У СТУДЕНТОВ
Дадобоева Нодирахон Нуруллоевна, доцент кафедры геоэкологии и методики её преподавания; Хайдарова Мавзуна
Махмуджановна, преподаватель кафедры экологии и охраны природы ГОУ «ХГУ имени акад.Б. Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
THE IMPORTANCE OF EDUCATIONAL - FIELD AND INTEGRATED GEOGRAPHICAL PRACTICES IN DEVELOPING THE SENSE OF PATRIOTISM IN STUDENTS
Dadoboeva Nodirakhon Nurulloevna associate professor of the Department of the Geoecology and methods of its teaching;Haidarova Mavzuna Mahmudgonovna, teacher of the Department of the Ecology and Nature Conservation at the of "Khujand State University named after acad. B. Gafurov" (Tajikistan, Khujand), E-mail: [email protected]
Вожщои калиди: тацрибаомузии таълимй, тацрибаомузии таълимии сайрой ва комплексии географй, омилуои таъсиррасон дар цараёни навъуои гуногуни тачрибаомузщо, арзишуои милливу маънавй, уисси ватандустй, педагогика, табиати кишвар, цавонони муосир, афкори худшиносй ва ватанпарастй
Мацола ба масъалаи ташаккули уисси ватандустй ва эутиром ба арзишуои миллй дар донишцуёни муассисауои таусилоти олии касбй тавассути тацрибаомузии таълимии сайрой ва комплексй бахшида шудааст. Муаллифон дар мацола раванди ташаккулёбии уисси ватандустй ва эутиром ба арзишуои миллиро дар донишцуён тавассути тацрибаомузиуои саурой ва комплексй, ки дар цамъи алоцауои дохилй ва берунаи нишондиуандауои меъёрии цузъуои он: маърифатй (дарки мафууми Ватан, донистани география, таърих, анъанауо, муцаддасот); уиссиётй (дарацаи шинохти худ уамчун шаурванд ва шахси ватандуст; арзёбии фаъолият ва рафтори худ нисбат ба онуо; аксуламали эмотсионалй вобаста ба мафууми Ватан); фаъолнокй дар амал (саум дар фаъолияти ицтимой; зоуир намудани мустацилият, ташаббускорй нисбат ба Ватан) зоуир мегардад, инъикос намудаанд. Дар мацола таъкид мегардад, ки раванди таълим дар тацрибаомузиуои саурой ва комплексй тавассути фаъолияти мацсадноки оила, муассисаи таълимй, масъулони уудудуои табиии мууофизатшаванда, объектуои ицтисодй ба роу монда шуда, бевосита дар мавзеъуои табий ва корхонауои ицтисодй сурат мегирад ва бевосита ландшафти табий, минтацауои мухталифи ицлимй, релефи гуногун, технологияи истеусолот диццати мууассилинро ба худ цалб менамоянд.Ба андешаи муаллифон табиат дар канори мууити таълимй воситаи самараноки таълим ва тарбия маусуб ёфта, имкониятуои пурицтидори педагогии дар донишцуён ташаккул додани уисси ватандустй ва эутиром ба арзишуои миллиро доро аст.
Ключевые слова: учебная практика, учебно-полевая и комплексная географическая практика, патриотизм, педагогика, природа, самопознание
Статья посвящена вопросу формирования чувства патриотизма и уважения к национальным ценностям у студентов средствами учебно-полевых и комплексных географических практик. Авторы статьи описывают процесс формирования чувства патриотизма и уважения к национальным ценностям средствами полевых и комплексных географических практик, которые включают сочетание внутренних и внешних ценностей у студентов, нормативных показателей его компонентов: когнитивных (понимание концепции Родины, знание географии, истории, традиций); эмоциональных (степень самосознания как гражданина и патриотичного человека;
участие в общественной деятельности; проявление самостоятельности, инициативы по отношению к Родине). В статье подчеркивается, что учебный процесс в учебно-полевых и комплексных практиках осуществляется через целенаправленную деятельность семьи, образовательного учреждения, должностных лиц охраняемых природных территорий, хозяйственных объектов, непосредственно на природных территориях и производственных предприятиях. Природный ландшафт, различные климатические зоны, разнообразный рельеф, технология производства привлекают внимание студентов. По мнению авторов, природа, наряду с образовательной средой, является эффективным средством обучения и воспитания, обладает мощным педагогическим потенциалом для формирования чувства патриотизма и уважения к национальным ценностям у студентов.
Key-words: educational practice, educational-field and integrated geographical practice, patriotism, pedagogy, nature, self -knowledge
The article dwells on the issue concerned with formation of a sense of patriotism and respect for national values in students by dint of educational-field and integrated geographical practices. The authors depicts the process aimed at the formation of the latter including a combination of both internal and external values in students and normative indicators of its components: cognitive (comprehension of the notion of the Hometown, knowledge of geography, history, traditions); emotional (the degree of self-awareness as a citizen and patriotic person; assessment of their activities and behavior toward to the Motherland; emotional reaction to the idea of the Motherland); activism in practice (participation in social activities; manifestation of independence, initiative in relation to the Motherland) being taken into account as well.
The authors of the article lay an emphasis upon the idea that the process of educational-field and integrated practices is considered by virtue of purposeful activities of a family, an educational institution, officials of protected natural areas, economic facilities, directly in natural areas and industrial enterprises as well. The natural landscape, various climatic zones, varied relief, the technology of production attracts studentsл attention. In conformity with the authorsл opinion, the nature alongside with the educational environment is considered to be as an effective means of teaching and upbringing possesses a powerful pedagogical potential targeted at formation of a sense of patriotism and respect for national values in students.
Ватандустй принсипи ахло;ию сиёсй ва хисси ичтимой, мазмуни аслиаш мехру мухаббат ва садо;ат ба Ватан ва омода будани инсон ба боло гузоштани манфиатхои у аз манфиатхои шахсии худ мебошад. Ватандустй муносибати хиссй нисбат ба Ватан буда, дар хизмат кардан ба Ватан ва мухофизат намудани он ифода меёбад.
Масоили тарбияи ватандустии чавонон дар маколаву рисолах,ои олимони точик, равоншиносон ва методистон, ба хусус М.М.Азизй[1], М.К.Афзалй[2], Х.Буйдо;ов [6], Н.М.Заробекова[9], АДаландаров[10], И.Х.Каримова[11], М.ДДаюмов[12], КДодиров[13], М.Лутфуллоев[15], Б.Рахимов[18], Х.М.Сабурй[19], А.С.Саидмуминов[20], Н.Худоёрова[21], Б.У.Ч,умъаев[9], Ф.Ф.Шарифов [23], Ф.Шарифзода[24] ва дигар муха;;и;он мавриди омузиш ва тахкику баррасй карор гирифтааст, ки чихати шинохти бештари ин мафхум ва сайри таърихии он дар рушди илми педагогикаи муосир заминаи мусоид фарохам меорад. М.М.Азизй дар бобати ин масъала андешахои худро чунин иброз доштааст: "Масъалаи тарбияи шахрвандй ва ватандустии чавонон ахамияти махсус пайдо мекунад, зеро махз мухаббат ба Ватан, санги асосие мебошад, ки чомеаи Точикистонро дар хама давру замонхо муттахид кардааст. Мундарича ва мухтавои ватандустонаи таълим хамеша ба маорифи миллй ва илми педагогика хос буд ва махз он принсипест, ки ба тачриба ва анъанахои беназири педагогии хал;и точик асос ёфтааст. Дар айни замон, мероси фархангию таърихй ва табий дар ташаккули чахонбинй ва ичтимоигароии насли наврас ахамияти хоса дорад" [1, с.10].
АДаландаров мухим будани масъалахои тарбияи ватандустиро дар фаъолияти омузгор, алалхусус дар минта;ахои наздисархадии Точикистон, ки марзи чанубии ИДМ мебошанд, таъкид менамояд [10, с.5].
Муха;;и; Н.Худоёрова ди;;ати асосиро ба омузиши потенсиали тарбиявии барномаи тарбияи шахрвандй-ватандустй хамчун омили ташаккулёбии касбй ва шахсии донишчуён, ки барои ташаккул додани хисси дилбастагй ба зодгох ва инсондустй; муносибати эхтиромона ба забони мардуми худ; химояи манфиатхои Ватан; дарки масъулият дар назди Ватан, пос доштани шаъну шарафи он; арчгузорй ба гузаштаи таърихии Ватан, урфу одат; масъулият
барои тавдири Ватан ва хал;и худ, ояндаи онхо, кушишу гайрати чавонон бахри тахкими и;тидор ва шукуфоии Ватан равона намудааст [21, с.8].
М. К .Афзалй зикр менамояд, ки: "Ватандустй хамчун як чузъи чудонашавандаи гояи миллй бояд ну;таи асосии муттахидии миллат, эхёи пояхои маънавию ахло;й гардад, ки аз ;адимулайём ба хал;и точик хосанд" [2, с.64].
Тах;и;оти худро муха;;и; А.С.Саидмуминов ба масъалаи мундарича, шаклу усулхои таълим ва фаъолияти беруназмактабй, ки самаранокии раванди тарбияи ватандустиро тавассути кишваршиносй таъмин намуда, ба рушди хамачонибаи хислатхои ватандустии хонандагони синфхои болой нигаронида шудааст, бахшидааст [20, с.120].
М.Ч,Даюмов чанбахои фалсафй-педагогй, таърихй-педагогй, адабй ва шар;шиносии мероси адабй ва педагогии Рудакй, Фирдавсй ва Синоро тахлил намудааст. Хдмзамон чойгохи тарбияи чисмонй ва гояхои ватандустиро аз дидгоххои педагогии ин мутафаккирон тахлил, му;оиса ва арзёбй намуда, ахамияти афкори педагогии Рудакй, Фирдавсй ва Синоро дар эхёи арзишхои анъанавии педагогикаи миллй муайян кардааст [12, с.8].
Бо вучуди ин, омузиши табиат бо дарназардошти имкониятхои мавчудаи раванди таълим ба вижа, тачрибаомузй яке аз равишхои мухимме барои ташаккул ва баланд бардоштани хисси ватандустй ва ахлоки эстетикии донишчуён махсуб меёбад, ки дар рушди тафаккури миллии мухассилин накши муассир дорад. Зеро равшан аст, ки мушохидаи табиати зебои кишвар, дарку тасвири зебоихои мухити кишвари худ эхсоси ватанпарасии донишчуёнро бедор намуда, дар омузиш ва муаррифии табиати ватан ангеза медихад.
Накшу ахамияти омузиши илми кишваршиносиро дар тарбияи ватандустии чавонон олимони соха ба монанди Н.Н. Баранский[3], А.С.Барков[4,с.5], В.А.Кондаков[14], Х.Мухаббатов[16], А.А.Половинкин[17], А.И.Рахимов[22], С.Худойбердиев[22] дар асархои илмии худ таъкид намуда, андешахои чолиб баён намудаанд. Аз ин ру, омузиш ва дарёфти роху усулхои шинохт ва муаррифии мавзехои табий ва зебои минтакахои гуногуни кишвар дар раванди тачрибаомузихои таълимй - сахрой ва комплексии географй аз мухимтарин тадбирхои факултетхо мебошад.
Дар ин макола кушиш шудааст, ки ба василаи гузаронидани тачрибаомузихои таълимии сахрой ва комплексй бо дар назаргирии дидгоххои педагогй ташаккули майлу хохиши донишчуён нисбат ба омузиши арзишхои миллй, марзу буми нотакрори кишвар, эхсоси баланди ватандустй муайян карда шавад.
Гузаронидани тачрибаомузихо дар минтакахои табий ва и;тисодй барои дар амал татби; намудани донишхои назариявй на;ши муассир дошта, имкон фарохам меоранд, ки мавчудот, ходисахои табий ва раванди истехсолот аз наздик мавриди омузиш карор гиранд. Дар илми педагогика истифодаи тачрибаомузихои сахрой ва комплексй дар вусъат бахшидани чахонбинии шахсият, ташаккули муносибати мухассиллин нисбат ба арзишхои табий ва ичтимой арзёбй шудааст. Тачрибаомузихои таълимии сахрой таърихи гузаштаву имрузаи табиати кишварро тафсир дода, арзишхои табий, ичтимоиву фархангй, олами атроф, фаъолияти антропогенй, муносибати шахсиятро ба табиат дар консепсияи ин замин - хонаи мо, Ватани махбуби ман ;абул ва тасди; менамоянд.
Тачрибаомузихои таълимии сахрой ва комплексй чузъи чудонашавандаи раванди таълим махсуб ёфта, хамчун фаъолияти мушаххас, тахти талаботхои стандарти давлатй, на;ша ва барномаи таълимй сурат мегирад. Фаъолияти амалии аслй, во;ей, коммуникативй ва маърифатй мебошад. Мундарича ва шакли гузаронидани тачрибаомузихои таълимии сахроиву комплексй дар барномахои таълимиву корй инъикос меёбад. Тахлили назариявии мундарича, шакл ва хатсайр (маршрут) - хои интихобшуда имкон дод, ки бо ма;сади муайян намудани хусусияти маърифатй доштани фаъолияти донишчуён барномаи кории намунавии худро коркард кунем ва собит намоем, ки и;тидори педагогии тачрибаомузихои таълимии сахрой ва комплексй воситаи самараноки ташаккули майл ба арзишхои ватандустй дар донишчуён махсуб меёбад ва дар инти;оли тачрибаи илмиву фархангй, ки дар ландшафт, объектхои табий, ёдгорихои табииву таърихй махфузанд, зохир мегардад. Табиати зебову нотакрор, мавзеъхои аз тарафи инсон тагйирнаёфта доир ба тахаввулоти табиати кишвари азиз маълумоти му;оисавй медиханд ва муаммохои замонавиро мубрамтар мегардонанд.
Объектхои табий, куху дара, ;уллахои барфпушу пиряххо, чашмаву дарё, шаршараву кулхо, боигарихои табий, канданихои фоиданок ва f. бешубха муносибати арзишнокро нисбат ба
табиати Ватан фарохам меоранд.
Омузиши сохти геологии Точикистон, маълумоти палеонтологй оид ба даврахои таърихии шаклгирии релефи кишвар, доир ба таърихи геологии кишвар, ходисахои табиии таърихй маълумот медиханд.
Тачрибаомузии таълимии сахрой ва комплексй хамчун чузъи мухими раванди таълим дар ду давра: мавсимй ва асосй ба рох монда шуда, дарсхои назариявии аудиториро пурра мегардонад. Дар мавзеи табий ва объекти ицтисодй фазои таълимй ташаккул ёфта, мухассиллинро ба муста;илият, донишандузии чолибу шав;овар ва фаъолияти эчодй рахнамун месозад.
Бо ма;сади тахлили тасаввуроти донишчуён доир ба географияи кишвари худ, шароитхои табий, ицтисодй - географй ва хусусиятхои он бо 250 нафар донишчу пурсишнома гузаронида шуд, ки дар рафти он пешниход гардид, то ба чунин саволхо посух гуянд: "Мавзеи табий -географии Точикистонро шарх дихед ", "Чаро Точикистонро кишвари офтобруя мегуянд?". Аз руи натичахои тахлили андешахои донишчуён имкон пайдо намудем, ки чавобхоро ба хашт гурух чудо кунем. Ч,амъи чавобхо 100% ро ташкил намедиханд, зеро пурсидашудагон якбора як ё якчанд чавобро интихоб намуданд. Дар тах;и;оти мазкур мо тавонистем, то як буриши андешахои бартаридоштаи донишчуёнро дар бораи тасвири Ватан пайдо намоем. Тахлили маълумотхо нишон дод, ки дар мархилаи муайян аксарияти донишчуёни курси якум натавонистанд, ки хусусиятхои беназири табиати Ватанро бобати "офтобруя" номида шуданаш номбар намоянд. Мо ин хулосаро дар асоси он ;абул кардем, ки 6% - и пурсидшудагон дар чавоби савол душворй кашиданд ва аксарият, яъне 47 % бартарии релефи кухй, дар Осиёи Миёна чойгир будан, дур аз у;ёнус, дар маркази материк мав;еъ доштани онро номбар карданд. Хдмзамон 10 % - и донишчуён дар мавриди парвариши меваю сабзавоти гуногун ва рушди пахтакорй дар кишварамон андешахои худро иброз доштанд.
Далелхои мазкур аз нокифоя будани сатхи дониши кишваршиносии донишчуён шаходат медиханд. Ч,олиб аст, ки 19% - донишчуён дар мархилаи муайян ва 15% дар мархилаи баходихй ба таъриху адабиёт такя намуда иброз доштанд, ки дар осори муаррихон, шоирону нависандагон кишвари мо чунин ("офтобруя" - хамчун рамзи минта;а) арзёбй шудааст.
Дар тах;и;оти мо мухим он буд, ки пас аз озмоиш донишчуён (23% дар мархилаи назоратй ва 63% дар мархилаи озмоишй) и;лим ва омилхои и;лимхосилкунанда: мав;еи географй, релеф, сиркулятсияи атмосферй, радиатсияи Офтоб, аз чумла зиёд будани давомнокии рузхои офтобй (то 279 руз) ва 3600 килокаллорияро ташкил намудани чамъи радиатсияи Офтоб сабаби "офтобруя" номида шудани кишвар бештар таъкид гардад. Кайд кардан зарур аст, ки 40% - и донишчуён дар мархилаи озмоишй бар му;обили 8% - и мархилаи назоратй мав;еи географии кишвар, давлатхои хамсархадро дуруст номбар карда тавонистанд. Хдтто 29% - и донишчуён дар мархилаи озмоишй бар му;обили 15% - мархилаи назоратй бобати таърихи шаклгирии сархадоти кишвар андешахои чолиб баён намуданд. Хдмин тари;, маълумотхои бадастомада аз афзудани донишхои кишваршиносии донишчуён дар мархилаи озмоишй шаходат медиханд. 23% - и донишчуён дар мархилаи озмоишй ва 4% дар мархилаи назоратй мав;еи табий - географии кишварро бапуррагй шарх доданд. Дар баробари ин, бояд ;айд кард, ки дар мархилаи баходихй посуххои пурсидашудагон дигаргун шуданд, ки ин баланд шудани сатхи дониши донишчуёнро оид ба географияи кишвар тасди; менамояд. Тахлили маълумотхои бадастомада имконият медихад, ки дар мавриди динамикаи мусбат доштани озмоиш хулоса намоем: сатхи баланди дарки мазмуни мафхуми Ватан, чузъхои онро 49,1% - и донишчуён нишон доданд (дар мархилаи назоратй 36,4%). Хдмзамон донишхои донишчуён оид ба мав;еи географй, шароитхои табий ва и;тисодй - географии кишвар низ афзуданд (аз 38,2 то 47%). Сахми мухассиллини сатхи пасти ташаккули майл ба Ватан хамчун арзиш ;ариб се баробар кохиш ёфт (аз 21,1% ва 21,7% то 6,6% ва 7,8%) (ниг. ба чадвали 1).
Раванди таълим зимни тачрибаомузихои сахрой нисбатан озод буда, донишандузй тавассути такя ба манбаъхои табий сурат мегирад ва мухассиллинро ба хулосабарории муста;илона водор месозад.
Цадвали 1. Динамикаи ташаккулёбии майли ватандустии донишцуён
Даврахои кори озмоишй Нишонди^анда^о Сат^и ташаккулёбии арзишхои ватандустии донишчуён бо %
Баланд Миёна Паст
Назоратй Шарх дода тавонистани мафхуми Ватан, чузъхои он 36,4 42,5 21 ,1
Донистани мав;еи геогра-фй, шароитхои табий ва и;тисодй-географии Точи-кистон, таърихи омузиши габиати кишвар 38,2 40,1 21,7
Озмоишй (баходихй) Шарх дода тавонистани мафхуми Ватан, чузъхои он 49,1 44,3 6,6
Донистани шароитхои табий ва и;тисодй-географии Точикистон, таърихи омузиши табиати кишвар 47,0 45,2 7, 8
Таъсири байнихамдигарии ташкили раванди таълим ва экспедитсияву тачрибаомузихои сахрой хамчун механизми ичтимой - фархангй бо ма;сади ташаккули майли донишчуён ба арзишхои ватандустй дар Консепсияи миллии тарбия дар Чумхурии Точикистон мухим ва мубрам инъикос гардидааст ва дар он муассисахои таълимй вазифадор карда мешаванд, ки бояд дар кору фаъолияти худ расму оинхо ва анъанахои миллиро ба инобат гиранд. Олимони рус А.С. Барков ва А.А. Половинкин на;ши кишваршиносиро дар фаъолияти муассисахои тахсилоти миёнаи умумй чун воситаи таълим бахои баланд дода буданд. А.А. Половинкин мегуяд, ки «Мо бояд географияи табии кишварамонро омузем». Аввалан барои он ки атрофиёнамонро бидонем ва бифахмем, дуюм барои он ки тавассути омузиши объектхои географии кишвари худ географияи табиии хар мамлакати дигар ва тамоми руи Заминро хубтар фахмем [17, с.14].
Имруз чавонон соатхои зиёди ва;ти худро дар шабакахои ичтимой сарф менамоянд. Онхо бо бозихои гуногуни муста;им машFул шуда, муоширати виртуалй менамоянд ва ба маълумотхои лахзавй эъти;од пайдо менамоянд. Муошират воситаи мухими маълумот махсуб ёфта ба инкишофи шахсият, ташаккули арзишхои маънавй таъсири назаррас дошта, сохаи эмотсионали (хамдардй, эхтироми худ)-ро рушд мебахшад.
Одатан ба донишчуёни курсхои поёнй ташаббускорй, фаъолнокии чамъиятй хос аст, вале баробари ин дар баъзеи онхо аз хаёт дур будан, идеализатсия, афкори нисбатан махдуд низ ба назар мерасад. Норасоии тачрибаи хаётй ба он оварда мерасонад, ки донишчуёни курсхои поёнй на хама ва;т далелхои во;еиро ба андозаи муайян ба инобат мегиранд, чизи дидаашонро ба во;еият ;абул намуда баъзан ба ночорй меафтанд.
Табиати кишвар дар мачмуъ, компонентхои алохидаи он, ало;амандии онхо дар инкишоф, яъне аз ну;таи назари табий - таърихй омухта мешавад. Табиати кишварро хамчун як ;исми табиати масохати васеъ - нохия, вилоят, чумхурй, минта;ахои табий, мамлакат дидан мумкин аст. Барои хамин дар чараёни омузиш бояд тархи он аз табиати умумии нохияхои калон муайян карда шавад.
Дар на;шаи таълимии ихтисосхои география, география хифзи табиат, геоэкология, географияи сайёхй ва менечменти саёхати Муассисаи давлатии таълимии "Донишгохи давлатии Хучанд ба номи академик Бобочон Fафуров" тачрибаомузии таълимии сахрой дар курсхои 1 ва 2 - юм, тачрибаомузии комплексии минта;авй дар курси 3 - юм пешбинй шудааст, зеро табиат бевосита имконияти ало;аи во;еиро бо объектхову маводхои аслй ба амал меорад, инти;оли донишро ба мухити таълимии чолиби сифатан аз аудитория бартаридошта мубаддал месозад.
Хдмин тари;, раванди таълим дар тачрибаомузихои сахрой ва комплексй тавассути фаъолияти ма;садноки оила, муассисаи таълимй, масъулони худудхои табиии мухофизатшаванда, объектхои и;тисодй ба рох монда шуда, бевосита дар мавзеъхои табий ва
корхонахои ицтисодй сурат мегирад, ки ландшафти табий, минта^ахои мухталифи щлимй, релефи гуногун, технологияи истехсолот дивдати мухассиллинро ба худ чалб менамоянд.
Ба андешаи мо, табиат дар канори мухити таълимй воситаи самараноки таълим ва тарбия махсуб ёфта, имкониятхои пурщтидори педагогии ташаккули майл ба арзишхои ватандустии донишчуёнро дорост, зеро тах^и^оти гузаронидашуда собит намуд, ки имкониятхои педагогии тачрибаомузихои таълимии сахрой ва комплексй воситаи самараноки ташаккули арзишхои ватандустй дар донишчуён гардида, тавассути мубрамгардии захира ва щтидори мувофщ: аксиологй (интщоли арзишхо ва таърихи табиат, ки дар чараёни шаклгирии объектхои табий, ёдгорихои табий, о^ибати ходисахои табий, изу акси бо^имондаи мавчудоти зинда, сарчашмахои ибтидой зохир мешавад); маърифатй (донишандузй тавассути такя ба сарчашмахо, объектхои табии аслй, эхсосоти баланд аз мушохидаи иншоотхои табий, чун шаршара, дарё, вулк;он, чашма ва f.), хусусияти маърифатии ходисахои табий, хавасмандй чихати тах^щоти муста^илона, фаъолияти эчодй)); ичтимоикунанда (муносибат нисбат ба ёдгорихои табий, дарки шахсии ходисахои табий, инъикоси мушкилоти чамъияти муосир ва минта^ахои алохида); ахборотй -мундаричавй (мувофщат ба стандарти давлатии тахсилоти олии касбй, алок;аи байни фанхо, вариативнокии раванди таълим дар тачрибаомузихои таълимии сахрой ва комплексй); эчодй - арзишй (таъсири субъективу объективии муассисаи таълимй ва мавзеъхои табий, мамнуъгоху парваришгоххо, боFхои миллй, ки дар асоси хамкории дучониба ба рох монда мешавад); ташкилй - вазифавй (омузгору донишчу, фазой - объектй, мучаххаз будан бо маводи техникии коркарди натичаи тачрибаомузихои таълимии сахрой ва комплексй) амалй мегардад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Азизи, М.М. Интеграция гражданско-патриотического воспитания в процессе краеведческой деятельности учащихся общеобразовательных учреждений Республики Таджикистан: автореферат дис. доктора педагогических наук: 13.00.01 /М.М.Азизи. -Душанбе, 2018. - 57 с.
2. Афзалй, М.К. Аз асл ба насл / М.К. Афзалй. — Душанбе, 2019. — 215 с.
3. Баранский, Н.Н. Избранные труды. Становление советской экономической географии. — М.: Мысль, 1980. - 384 c.
4. Барков, А. С. Задачи курса физико-географического страноведения в высшей школе // Учёные записки МГУ.География, кн. 2, вып. 119. А. С. Барков., 1946. - 254 с.
5. Барков, А.С. О научном краеведении: В кн.: Вопросы методики и истории географии. А.С. Барков. М.: Изд-во АПН РСФСР, 1961. - С.77.
6. Буйдоков, Х. Взаимосвязь и взаимодействие школы и производства/Х.Буйдоков.-Душанбе, 1990. - С.56 - 67
7. Дадобоева Н.Н., Дадобоев Н. Тачрибаи омузгорй - омили мухими омода кардани омузгорони оянда// Номаи донишгох. Силсилаи илмхои гуманитарй ва чомеашиносй №4(49). Н.Н. Дадобоева, Н. Дадобоев.- Хучанд, 2016. -С.200-205. ISSN 2077-4990
8. Джумаев,Б.У.Гражданское воспитание учащихся на уроках истории таджикского народа: автореферат дис... кандидата педагогических наук:13.00.01/Б.У.Джумаев.-Душанбе,2004.-24 с.
9. Заробекова, Н.М. Подготовка будущих учителей к гражданско-патриотическому воспитанию учащихся: автореферат дис. ... кандидата педагогических наук: 13.00.01 /Н.М.Заробекова. - Душанбе, 2010. - 22 с.
10.Каландаров, А. Патриотическое воспитание в педагогической деятельности учителей Республики Таджикистан: автореферат дис. ... кандидата педагогических наук:13.00.01 /А.Каландаров. -Душанбе, 2006. - 23 с.
11.Каримова И.Х.Учитель - творец добра и прогресса / И.Х. Каримова, Ф.Шарифзода. -Душанбе: Ирфон, 2010. - 179 с.
12.Каюмов. М.Д. Идея взаимосвязи физического воспитания и патриотизма в педагогических воззрениях персидско-таджикских мыслителей IX - X вв.: автореферат дис. ... кандидата педагогических наук: 13.00.01 / М.Д.Каюмов. -Душанбе, 2019. - 22 с.
13Додиров, К.Б. Афкори педагогии хамасрони Рудакй / К.Б. Кодиров. -Душанбе, 2008. - 333 c.
14.Кондаков, В.А. Краеведческий принцип в преподавании географии. В.А. Кондаков. -М.: Изд-во АПН РСФСР, вып. 24. -1950.- 121 с.
15.Лутфуллоев, М. Истщлолияти Точикистон ва маълумоти муосир/М.Лутфуллоев.-Душанбе: Ирфон, 2006. -146 с.
1 6. Мухаббатов , Х. М.Географияи щтисодй ва ичтимоии Точикистон/ Х.М. Мухаббатов, Р.Д. Диловаров -Душанбе. 2011.- 256с.
17. Половинкин, А.А. География и родная природа. А.А. Половинкин. - М.- Л., 1949. - 139 с.
18. Рахимов, Б.Таърихи педагогикаи хал^и точик/Б.Рахимов,Х.Афзалов.-Душанбе,1994.-396 с.
19. Сабуров, Х.М. Развитие, формирование и воспитание личности. //Вестник педагогического университета (Республика Таджикистан). № 4, (53). Х.М. Сабуров. - Душанбе, 2013. -С.161-164. ISSN 2219-5408.
20. Саидмуминов, А.С.Проблема воспитания патриотизма у учащихся старших классов средствами краеведения: на материалах школ Республики Таджикистан: автореферат дис. кандидата педагогических наук: 13.00.01 / А.С.Саидмуминов. - Душанбе, 2011. - 20 с.
21. Худоёрова, Н. Ценностно-целевые приоритеты патриотического воспитания студентов средних профессиональных учебных заведений Республики Таджикистан: автореферат дис. ... кандидата педагогических наук: 13.00.01 /Н.Худоёрова. -Душанбе, 2013. - 24 с.
22. Худойбердиев, С.Ш., Рахимов А.И. Ватандустй аз донистани кишвар сар мешавад. С.Ш. Худойбердиев, А.И. Рахимов.- Хучанд, 2000. - 100с.
23. Шарипов, Ф.Ф. Системный подход к информатизации педагогического процесса в вузе -доминанта формирования профессиональных компетентностей студентов: автореф. дис. докт. пед. наук /Фаридун Файзуллоевич Шарипов. - Душанбе, 2013. - 56 с.
24. Шарифзода, Ф.Педагогикаи умумй ва касбй / Ф.Шарифзода, А.М. Миралиев. - Душанбе, 2012. - 526 с.
25. Шаропов, Ш.А.Потенциальные возможности образования в формировании креативности студентов / Ш.А. Шаропов, С.Б. Бобоева. - Номаи Донишгох,. - Хучанд, 2019. - №2(59). - С. 196-200.
REFERENCES:
1. Azizi, M.M. Integration of Civil-Patriotic Education in the Process of Local Lore Activity of Students of Educational Institutions of Tajikistan Republic: synopsis of doctoral dissertation in pedagogy: 13.00.01 / M.M. Azizi. - Dushanbe, 2018. - 57p.
2. Afzali, M.K. From Origin to Generation / M.K. Afzali. - Dushanbe, 2019. - 215 p.
3. Baransky, N.N. Selected Works. Formation of Soviet Economic Geography/ N.N.Baransky. - M.: Mysl, 1980. - 384 p.
4. Barkov, A.S. Objectives of the Course of Physical and Geographical Regional Studies in Higher School // Scientific Notes of Moscow State University. Geography, book. 2, no. 119/ A.S. Barkov. -M., 1946 - 254 p.
5. Barkov, A.S. About Scientific Local History: In the book: Questions of methodology and history of geography. A.S. Barkov. - M.: Publishing-house of APN RSFSR, 1961. - P.77.
6. Buidokov, H. Relationship and Interaction Between School and Production. H.Buidokov. -Dushanbe, 1990. - P. 56 - 67.
7. Dadoboeva N.N., Dadoboev N. Pedagogical Practice as an Important Factor Beset with Training of Future Teachers // Scientific Notes. Series of Humanities and Sociological Sciences №4 (49)/ N.N. Dadoboeva, N. Dadoboev. - Khujand, 2016. - P. 200-205. ISSN 2077 -4990
8. Dzhumaev B.U. Civic Education of Students at the History of the Tajik Nation lessons: synopsis of candidate dissertation in pedagogy: 13.00.01 / B.U. Dzhumaev. - Dushanbe, 2004. - 24 p.
9. Zarobekova, N.M. Preparation of Future Teachers for Civil-Patriotic Education of Students: synopsis of candidate dissertation in pedagogy: 13.00.01./N.M.Zarobekova.-Dushanbe,2010.-22 p.
10. Kalandarov A. Patriotic Education in Pedagogical Activity of Teachers in Tajikistan Republic: synopsis of candidate dissertation in pedagogy: 13.00.01 / A. Kalandarov. -Dushanbe, 2006. - 23 p.
11. Karimova I.Kh., Sharifzoda F. Teacher-Creator of Good and Progress / I.Kh. Karimov, F. Sharifzoda. - Dushanbe: Cognition, 2010. - 179 p.
12. Kayumov M.D. Thoughts of Relationship between Physical Education and Patriotism in the Pedagogical Views of Persian-Tajik Thinkers Who Lived in the IX-th - the X-th Centuries: synopsis of candidate dissertation in pedagogy: 13.00.01 / M.D. Kayumov. -Dushanbe, 2019. - 22p.
13. Kadyrov, K.B. Pedagogical Thoughts of Rudaki's Associates / K.B. Kadyrov. - Dushanbe, 2008. -333 p.
14. Kondakov, V.A. The Principle of Local Lore in Teaching Geography. V.A. Kondakov [Text]. -M.: Publishing-house of the Academy of Pedagogical Sciences, - V.24. - 1950. - 121 p.
15. Lutfulloev M. Independence of Tajikistan and Modern Education / M. Lutfulloev. - Dushanbe: Cognition, 2006. - 146 p.
16. Muhabbatov Kh. M., Dilovarov R.D. Economic and Social Geography of Tajikistan / Kh.M. Muhabbatov, R.D. Dilovarov. - Dushanbe, 2011. - 256 p.
17. Polovinkin, A.A. Geography and Native Nature/ A.A. Polovinkin. - M-L., 1949. - 139 p.
18. Rahimov, B. The History of Pedagogy of the Tajik Nation / B.Rakhimov, H.Afzalov. -Dushanbe, 1994 - 396 p.
19. Saburov, Kh.M. Development, Formation and Education of Personality. // Bulletin of the Pedagogical University (Tajikistan Republic). No. 4, (53). Kh.M. Saburov. - Dushanbe, 2013. -P. 161-164. ISSN 2219- 5408
20. Saidmuminov, A.S. The Problem Beset with Instilling Patriotism among Senior Pupils by Means of Local History: on the materials of schools of Tajikistan Republic: synopsis of candidate dissertation in pedagogy: 13.00.01 / A.S. Saidmuminov. - Dushanbe, 2011. - 20 p.
21. Khudoyorova, N. Value-Target Priorities of Patriotic Education of Students of Secondary Vocational Educational Institutions of Tajikistan Republic: synopsis of candidate dissertation in pedagogy: 13.00.01 / N. Khudoyorova. -Dushanbe, 2013. - 24 p.
22. Khudoiberdiev, S.Sh., Rahimov A.I. Patriotism Begins with Knowing the Country/ S.Sh. Khudoiberdiev, A.I. Rahimov. - Khujand, 2000. - 100 p.
23. Sharipov, F.F. A Systematic Approach to Informatization of the Pedagogical Process in the University Is a Dominant of Students" Professional Competencies Formation: synopsis of doctoral dissertation in pedagogy: / Faridun Faizulloevich Sharipov- Dushanbe, 2013.- 56 p.
24. Sharifzoda, F. General and Professional Pedagogy / F. Sharifzoda, A.M. Miraliev. - Dushanbe, 2012. - 526 p.
25. Sharopov, Sh.A. Potential Opportunities of Education in Students" Creativity Formation / Sh.A. Sharopov, S.B. Boboeva //Scientific Notes. Khujand, 2019. - No. 2 (59). - P. 196 - 200.
