CC BY
9
Салимзода Мадинахон Цодир, дотсенти кафедраи Забони давлатй ва фащои цамъиятии ДПДТТ ба номи акад. М.Осимй дар шщри Хуцанд (Тоцикистон, Хуцанд)
Салимзода Мадинахон Кадир, доцент кафедры государственного языка и социальных наук Худжандского политехнического института Таджикского технического университета им. М. Осими ( Таджикистан,, Худжанд) Salimzoda Madinakhоn Qоdir, associate professor of the Department of State Language and Social Sciences of the Polytechnic Institute of the Technological University of Tajikistan named after Acad. Muhammad Osimi in Khujand, E-mail: madina_opr@mail.ru Вожацои калидй: таълим, тарбия, цараёни тарбия дар оила, волидон, %окимияти волидон, вазифа%ои оила, муносибащои оилави, ташаккулёбии шахсияти кудак, омищои ташаккулёбии шахсияти кудак
Дар макола оид ба накши оила ва падару модар, барои %амчун шахсият ташаккул ёфтани кудак, вазифа%ои оила, омищои таъсиррасон дар раванди тарбияи фарзанд мавриди баррасй карор дода шудаанд.Цайд мешавад, ки му%ити равонии хонавода яке аз му%имтарин шароити шаклгирии шахсияти кудак ба хисобрафта, вай аз рузи таваллуди худ та%ти таъсири наздикони хеш карор мегирад.Кудак аз аъзои хонавода иттилооти аввалияро дар маврищои %анцоршои рафтори дар цомеъа ба даст меорад, барои аввалин бор бо хубу бад, робита бо калонсолон ва вазифа%ояш ошно мешавадМакола дорои а%амияти таълимию тарбияви буда, таваццухи омузгорону волидайнро дар цараёни таълим ва тарбияи насли наврас, барои мукаммал шудани дониш аз цониби нафароне, ки наврасро дар ин мар%илаи хассос хамрохи мекунанд, тарщи омузиш ва ба назар гирифтани назарияи пешнщод шудаи педагог%о ва равоншиносони маш%ур, аз цумла Ж.Ж. Руссо, В.Сухомлинский, И.А Герасимова., Л.С. Виготский ва З.Фрейд цалб менамояд.
Ключевые слова: обучение, воспитание, процесс воспитания в семье, родители, власть родителей, функции семьи, взаимоотношения в семье, развитие личности ребенка, факторы развития личности ребенка
Рассматривается вопрос о роли семьи и родителей в становлении личности ребёнка в процессе воспитания. Отмечается, что психологическая среда семьи считается одним из важнейших условий формирования личности и ребенок находится под влиянием своих родственников со дня рождения. От членов семьи ребенок получает основную информацию о нормах поведения в обществе, впервые знакомится с тем, что хорошо и что такое плохо, своими отношениями со взрослыми и своими обязанностями. Статья охватывает важные аспекты процесса воспитания подрастающего поколения и, несомненно, привлекает внимание преподавателей, родителей и тех лиц, которые сопровождают детей в этот трудный период, дают возможность усовершенствования уровня знания, апробировать предложенные теории видных педагогов и психологов, таких как Ж.Ж. Руссо, В. Сухомлинский, И.А Герасимова., Л.С. Выготский, З. Фрейд и других, в процессе обучения и воспитания детей.
Key words: training, education, the process of education in the family, parents, parental power, family functions, relationships in the family, development of the child's personality, factors in the development of the child's personality
The issue of the role offamily and parents in the development of a child's personality in the process of upbringing is considered in this article. It is noted that the psychological environment of the family is considered one of the most important conditions for the formation of personality, and the child is under the influence of his relatives from the day of birth. From family members, the child receives basic information about the norms of behavior in society, for the first time he becomes acquainted with what is good and what is bad, his relationships with adults and his responsibilities. The article covers important aspects of the process of educating the younger generation and undoubtedly attracts the attention of teachers, parents and
DOI:10.51844-2077-4990-2023-3-109-113
НАЦШИ ОИЛА ДАР ТАШАККУЛИ
шахсияти
КУДАК РОЛЬ СЕМЬИ В ФОРМИРОВАНИИ ЛИЧНОСТИ РЕБЕНКА
THE ROLE OF THE FAMIL Y IN DEVELOPING THE CHILD'S PERSONALITY
those who accompany children during this difficult period, provides an opportunity to improve the level of knowledge, to test the proposed theories of prominent teachers and psychologists like Zh.Zh. Russo, V. Sukhomlinsky, I.A Gerasimova, L.S. Vygotsky, Z. Freud and others in the process of teaching and raising childre
Президента Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон на;ши оила ва падару модарро дар таълиму тарбияи фарзанд мухим хисобида, ;айд кардаанд, ки «Фарзанд меваи умри одамизод мебошад, то замоне, ки чон дар бадани инсон хаст, набояд у аз тарбияи фарзанд канорачуй намояд» [].
Фарзанди солех ва сохибмаърифат идомабахши кору пайкори волидон, насл ва номбардори падару модар аст. Мухити оилавй дар тарбияи фарзанд мав;еи бузург дошта, он барои хамчун шахсияти комил ба воя расидани фарзанд мусоидат менамояд.
Дар ма;олаи мазкур на;ши оила ва падару модар, ва мав;еи онхо чихати хамчун шахсият ташаккул ёфтани кудак дар раванди тарбияи фарзанд мавриди баррасй ;арор дода мешавад.
Таи солхои охир ахамият ва вазифахои оила яке аз муаммои мубрам ба хисоб меравад. Имруз Точикистон, чун дигар давлатхои чахон дар мархилаи хассос ;арор дошта, чамъияти мо ба бухрони и;тисодй не, балки бо мушкилоти вайроншавии шахсият дучор шудааст. Аз ин лихоз, тамоми ниходу сохтор ва ма;омотхоро зарур аст, ки барои аз байн бурдани ин мушкилот, дар хамбастагй, фаъолият намоянд ва барои амалй намудани ин вазифахо бояд масъулин на;ши оиларо дар ташаккули шахсияти кудак аз ну;таи назари илмй дар байни чомеа таргиб намоянд.
Шахсият... кай, дар кучо ва кй ба тарбияи кудак бояд машгул шавад? Киро масъули тарбияи шахсият метавон гуфт? Оила, мактаб ё чомеа?
Мухити аввалине, ки кудакро ихота менамояд, оила аст.Оила чахонест, ки кудак дар он зиндагй мекунад, фаъолият мебарад, эхтиром, хурсандй, хамдардй кардан ва дуст доштанро меомузад. Хдмчун узви оила кудак метавонад муносибати муайянро бо волидон ба рох монад ва ин муносибатхо метавонанд хам таъсири мусбат ва хам манфй расонанд. Дар ин замина кудак метавонад самимй, некхох, шод, ё ин ки дурушт, дуруггуй ва дуруя ба воя расад. Тарбияи кудак аз волидон масъулияти хосаро талаб мекунад. Инсонро мо бояд дар заминаи мехру мухаббати модар нисбат ба падар ва падарро нисбат ба модар ба камол расонем. Фарзанди хуб дар хамон оила тарбия меёбад, ки дар он падару модар нисбат ба хамдигар мехру мухаббати самимй ва эхтиром дошта бошанд.
Таъсири рафтору кирдори падару модар дар инкишофи кудак хеле бузург аст. Кудаке, ки дар фазои мехру мухаббат ва хамдигарфахмй ба воя мерасад нисбатан камтар ба мушкилоти вобаста ба саломатй, тахсил дар мактаб ва муошират бо хамсолон дучор мешавад. Хднгоме, ки аз чониби волидон нисбат ба кудак ди;;ати махсус зохир карда намешавад, кудак боизтироб, гапнодаро, канорачуй ва аз лихози психикй ташаккул наёфта ба камол мерасад.
Бо назардошти ну;тахои болозикр, бо ма;сади бештар намудани масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд ва дар рухияи инсондустй, ифтихори ватандорй, эхтироми арзишхои миллй, умумибашарй ва фархангй, инчунин хифзи ху;у;у манфиатхои фарзанд соли 2011 Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд» [6] ба тасвиб расид, ки он бевосита масъулияти падару модарро дар тарбияи фарзанд ва ниходеро, ки ин муносибатхоро ба танзим медароранд, муайян намуд. Тачриба собит менамояд, ки ба таври дахлдор ичро нашудани масъулияти падару модар дар тарбияи кудак ба косташавии тарбияи оилавй ва хамчун шахсият ташаккул наёфтани кудак оварда мерасонад.
Тарбияи оилавй на танхо ахло; ва пандомезй, балки муоширати доимй бо кудак бо шарти ба хам омадани ахло;и умумиинсонй мебошад. Файласуф ва педагоги машхури фаронсавй Жан -Жак Руссо ;айд менамояд, ки «Хатои бузурге, ки дар раванди тарбия метавон кард ин-аз хад зиёд шитоб кардан аст» .
Кудак бо садои гиря ба дунё омада бо ин васила тамоми чахонро аз таваллуди худ огох менамояд. Хднуз аз овони навзодй ташаккули шахсияти кудак огоз меёбад. Инсон охиста чахони ихотакардаашро дарк мекунад. Ба хотири он ки кудак аз ухдаи халли мушкилот барояд, уро бояд хамаруза аз мехру мухаббати волидон бархурдор намуд. Оиларо касе бадал карда наметавонад, зеро низоми арзишхоро махз оила дар бар мегирад. Махз дар оила ташаккулёбии шахсият ба вучуд омада, дар он пояи асосии шахсияти кудак гузошта мешавад.Мухимияти на;ши оила дар он арзёбй мегардад, ки махз дар он кудак мархилаи муайяни хаёташро паси сар менамояд.
Тарбия, ;абл аз хама, асоси пешрафти инсон аст. Мохияти ха;и;ии кори тарбияи оилавй на дар сухбат бо фарзандон ва таъсиррасонии бевосита ба онхо, балки тарзи хаёти шахсй ва чамъиятии волидон дар ташкили хаёти инсонро фаро мегирад [5].
Хддафи тах;и;и маводи мазкур омузиши таъсири оила ба ташаккулёбии шахсияти кудак аст. Дар ма;ола якчанд масъалахо баррасй карда мешаванд, ки он мухокимаи шароити тарбияи кудак ва таъсири муносибатхои дохилиоилавй ба ташаккули шахсияти кудак, предмети тах;и;от - оила, хамчун омили тарбия, объект - чараёни тарбияи фарзандон дар оила аз чумлаи онхоянд.
Оила ин ниходи аввалини ичтимоишавии кудак, асоси хаёт, сарчашмаи саодат ва арзиши мухими маънавй барои инсон буда, баъдан ба он дигар ниходхо богча, мактаб ва чомеа хамрох мешаванд. Аммо дар ин мархила боз хам оила аз хама омили мухимтарини ичтимоишавии шахсият бо;й мемонад. Дар чараёни ичтимоишавй, мухити ихотакардаи фард- оила, хамсолон чи дар богчаи бачагона, чи дар мактаб ва гайра иштирок менамоянд. Ичтимоишавй чараёнест, ки дар раванди он аз чониби фард меъёрхои гурух аз худ карда, бо ин васила «Ман»-и кудак ташаккул меёбад, хусусиятхои нотакрори фард хамчун шахсият зохир гардида, чараёни мазкур барои азхудкунии намунаи рафтор, меъёр ва арзишхои ичтимой барои фаъолияти минбаъдаи у дар чомеа мусоидат менамояд [5].
Ичтимоишавй дар чараёни тарбия ба вучуд меояд ва одатан оила ниходи асосии тарбия мебошад. Хдмаи он малакае, ки кудак дар оила меомузад, тули хаёташ нигох медорад. Мухимияти оила бо он асос меёбад, ки кудак дар он муддати тулонии хаёташ ;арор гирифта, меъёрхои рузгори умумй, муносибатхои инсонй ва хусусиятхои неку бади оиларо ба худ касб менамояд.
Педагоги машхур Василий Сухомлинский навиштааст: «Оила - он мухити аввалине, ки кудак дар он бояд некй карданро омузад». Оила воситаи бузургтарини тарбия мебошад. Тарбия яке аз категорияхои педагогика буда, он чараёни ичтимой-таърихии хеле мураккабу мухолифи ба наслхои оянда додани тачрибаи таърихй-чамъиятй аз чониби чанбахои гуногуни ичтимой амалй карда мешавад. Мухимтарин вазифаи тарбиявии оила бадалнашаванда аст [2].
Омилхое, ки ба чараёни ичтимоишавии кудак таъсир мерасонанд, инхоанд;
1. Микроомилхо - мухити бевоситаи хаёт ва фаъолияти кудак, мухити наздиктарини кудак: оила, дустону хамсолон, хамсояхо ва микросотсиум.
2. Шароитхои фархангии минта;а, субкултурй.
3. Макроомилхо - мамлакат, чомеа, хал;ият, давлат.
4. Мегаомилхо - чахон, сайёра, кайхон, ки бевосита самтхои минта;авй, миллй ва чахонй ба рушди инсон муносибат доранд [4].
Ичтимоишавии кудак зери таъсири хама омилхои болозикр ба вучуд меояд. Оила кудакро тарбияи ичтимой дода, ба чамъият ворид менамояд ва чун шахсият тарбия мекунад. Мо дар овони тифлй ба кудак гизо медихем, уро нигохубин менамоем, бо у бозй мекунем ва дар синни томактабй бошад, кудакро бо олами ихотакарда шинос менамоем. Хулоса, ичтимоишавиро дар мачмуъ хамчун таъсири мухит муайян намуд, ки он фардро барои иштирок дар хаёти чамъиятй водор карда, дарки фарханг, ичрои на;шхои гуногуни ичтимой ва тарзи рафторро дар чомеа меомузонад [1].
Вазифаи асосии оила идомаи насл аст, аммо дар радифи ин вазифахо боз як ;атор вазифахои ичтимоии оиларо метавон номбар кард. Инхо:
* Вазифаи тарбиявй - ичтимоишавии насли наврас;
*Вазифаи хочагидорй - дастгирии оила, нигохубини кудакон ва кухансолон;
*Вазифаи и;тисодй - ба даст овардани маблаг ва дастгирии моддии ноболигон ва кухансолон;
*Вазифаи назорати ичтимой - масъулияти шахсони калонсоли оила нисбати рафтори аъзои хурдсоли оила;
*Вазифаи эмотсионалй - таъмини химояи психологии хар як аъзои оила;
*Вазифаи фарогатй - аз чониби шахсони калонсоли оила ташкили истирохат ва ганигардонии шав;у рагбати хар як аъзои оила[4].
Маълумоти аввалинро дар бораи мухити ихотакардааш кудак махз дар оила ёд мегирад. Оила барои кудак хисси бехатарй ва боварй ба атрофиёнро мебахшад. Ичтимоишавй дар оила хам дар натичаи раванди ма;садноки тарбия ва хам тари;и механизми таълимоти ичтимой ба вукуъ мепайвандад ва дар навбати худ раванди таълимоти ичтимой аз руи ду самти асосй
чараён мегирад. Агар аз як тараф ба даст овардани тачрибаи ичтимой дар раванди бевоситаи ба хам таъсиррасонии кудак ва волидон, бародарону хохарон бошад, аз тарафи дигар пайдо кардани тачрибаи ичтимой дар раванди муносибати бевоситаи кудак бо волидайн аз хисоби мушохидаи муносибатхои хоси байни хамдигарии дигар аъзои оила мебошад[2].
Дар оила вазъи саломатии кудакон ;авй ва кобилиятхои онхо ташаккул дода шуда, таваччухи хосаву гамхорй оиди маълумотнокй, рушди аклонй ва такдирии ояндаи кудак зохир карда мешавад. Равоншиноси машхур Зигмунд Фрейд чанбахои мухими ичтимоишавии кудакро чудо намуд, ки он 3 чанбаи асосиро дар бар мегирад. Мутоби; ба назарияи Зигмунд Фрейд 3 чанбаи шахсият: «ид» - сарчашмаи кувва, ки барои халоватбарй кушиш менамояд; «эго» -назорати шахсият аз нуктаи назари ха;и;й, ва «суперэго» - чанбаи баходихй [4]. Аз руи а;идаи Фрейд ичтимоишавии шахсият дар натичаи се чанбаи шахсияти ба вучуд меояд.
Дар раванди тарбияи оилавй обруву эътибори волидон ва рафтори онхо хамчун намуна накши мухим дошта, ба кудак таъсири бевосита дорад. Зери мафхуми «маком, обруву эътибор» аз чониби кудак эхтироми волидонро бояд фахмид, ки натичаи ин эхтиром ичрои ихтиёрии хар як талаботи падару модар аст[5].
Волидон табиатан ва ё ин ки дар асоси тарсу вахм сохиби обруву эътибор намегарданд, балки он дар заминаи мехру мухаббат, боварй ва дилбастагй нисбати пайвандон ба вукуъ мепайвандад. Кувваи ибратпазирии шахсии волидон аз хусусиятхои психологии кудакони синни томактабй вобастагй дорад. Кудакон хусусияти ба хубу бад таклид карданро доранд ва аз ин лихоз волидон хатман бояд рафтори худро назорат намоянд ва ин рафтор бояд намунаи ибрат, барои таклиди кудак мувофик бошад. Барои дар чашми кудак сохибмаком шудани волидон муносибати хуби волидон, гамхорй ва таваччух намудан нисбати атрофиён хеле мухим аст.Обруву эътибори волидон, кабл аз хама, аз муносибати волидон нисбати фарзанд, таваччухи онхо ба хурсандй, гамгинй, кору пайкор ва хаёти кудакон вобастагй дорад. Фарзандон хамон волидонеро эхтиром мекунанд, ки агар онхоро гуш кунанд, дарк намоянд ва ба кумак омода бошанду рафтори кудаконро аз руи адолат бахо гузоранд. Фарзандон ба мухаббати окилонаву серталаби волидон хамеша ниёз доранд. Аксар волидон бар он акидаанд, ки фармонбардории кудакон аз сатхи шуурнокй вобастагй дошта, хангоми ба воя расидан кудак идрок пайдо менамояд ва бо ин васила тарбия намудани кудак осонтар мешавад. Бинобар ин волидон ба кудакони синни томактабй озодии мутлак, барои конеъ намудани хавасси онхо имкон медиханд. Падару модар бояд донанд, ки хангоми тарбияи фарзанд дар оила хатман хокимияти волидон амалй карда шавад ва зери мафхуми «хокимият» масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд дар назди давлат фахмида мешавад[1]. ^окимияти волидон-ин хукук ва имконияти падару модар барои ба иродаи худ тобеъ намудани фарзанд, мукаррар кардани талаботи онхо мебошад. Ин аст масъулияти падару модар дар тарбияи фарзанд. [5].
Волидон барои фарзандон мисли оина махсуб меёбанд онхо ба ва нафаре чун оина нигох мекунанд он кудрати ба худ монанд кардан ё кушиши чизеро аз он омухтанро дорад. Махз волидон пайдошавии хусусиятхои асосии шахсияти кудаки худ, аз кабили некй, мехнатдустй, ростгуй, эхтиром ва покизакорй замина мегузоранд[2].
Кобил ба зикр аст, ки дигар омили мухим дар раванди тарбия ин урфу одат, муошират ва муносибатхои байни хамдигарии аъзои оила аст. Шаклхои мушаххаси чунин муносибатхоро кумак, дастгирй, боварй, эхтироми хамдигар, самимият, хамдардй, мехру мухаббат, вафодорй ва гайра ифода менамоянд. Дар хар оила муносибатхои махсус байни аъзои оила ба вучуд омада, он метавонад ба худ шакли намунавй ва устуворро касб намояд ва ба муносибатхои одатй табдил ёбад [4].
Дар фарчом метавон кайд кард, ки оила дар тарбия фарзанд накши бориз дошта, он омили мухими тарбияи кудак аст.
Тарбия ин сарфаи кувваи зиёди инсон чихати ба камол расонидани шахсият буда, дар рушди оила муносибатхои солими дохилиоилавии волидону фарзандон мухим арзёбй мегардад. Накши оила кисмати асосй буда бе он пешравй имконнопазир аст. Хусусияти мухими оила ва муносибатхои оилавй ба назар гирифтани хислат ва мичози хар як узви оиларо дар бар мегирад ва махз дар оила комёбй ва норасоихои маънавии аъзои чомеа инъикос меёбад.
Мухити психологии оила-яке аз мухимтарин шарти ташаккули шахсият махсуб ёфта аз рузи таваллуд кудак зери таъсири наздикони худ карор мегирад. Аз аъзои оила кудак бобати меъёрхои муносибат дар чомеа маълумоти ибтидоиро пайдо намуда, аввалин маротиба бо хуб
чисту бад чист, муносибат бо калонсолон ва вазифах,ои хеш ошно мешавад. Инчунин фикру а;оиди шахсони наздик ба фарзандон таъсири бузург мерасонанд. Мах,з дар оила кудак мактаби аввалини ахло;и хдмида, дарси зиндагй ва малакаи рафторро меомузад, ки он шох,рох,и хдёти минбаъдаи уро муайян менамояд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Белкина, В.Н. Детская психология/В.Н.Белкина.-Ярославль, 1994.-162 с.
2. Божович Л. И. Личность и ее формирование в детском возрасте/ Л. И. Божович.- СПб.: Питер, 2008. - 398с.
3. Выготский, Л.С. Игра и ее роль в психическом развитии ребенка/ Л.С.Выготский//Вопросы в психологии, 1966 - №6 - С.62 - 77.
4. Герасимова, И.А. Структура семьи/И.А.Герасимова.- М., 1974.- 168с.
5. Головин, С.Ю. Словарь практического психолога/С.Ю.Головин.-М., 1998. - 800 с.
6. Конуни Ч,умх,урии Тоцикистон «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд».-2 августи соли 2011.-№762.- Ьир8://ттк.1;.]/соп1еп1-к;онуни-чумх,урии-точикистон-дар-бораи-масъулияти-падару-модар-дар-таълиму-тарбияи-фарзанд
7. Сорбон М.Дар таълиму тарбияи фарзанд таъхир набояд.- https://sadoimardum.tj/maorif/dar-ta-limu-tarbiyai-farzand-ta-hir-naboyad
REFERENCES :
1. Belkina V.N. Child psychology. - Yaroslavl, 1994.- 162 р.
2. Bozhovich L.I. Personality and its formation in childhood/ L.I. Bozhovich. - St. Petersburg: Peter, 2008. - 398 p.
3. Vygotsky L.S. Game and its role in the mental development of a child/Questions in Psychology, 1966 - No. 6 - P. 62 - 77.
4. Gerasimova I.A. Family structure. M., 1974.-168р.
5. Golovin S.Yu. Dictionary of a practical psychologist. M., 1998. - 800p.
6. Law of the Republic of Tajikistan on Parental Responsibility in Child Education https.- August 2, 2011.-№762 https://mmk.tj/content-к;онуни-ч,умx,урии-точикистон-дар-бораи-масъулияти-падару-модар-дар-таълиму-тарбияи-фарзанд
7.Sorbon M. Education and upbringing of children should not be delayed.-https://sadoimardum.tj/maorif/dar-ta-limu-tarbiyai-farzand-ta-hir-naboyad/
