CC BY
5ТДУ 809.155.0+802.0
НАЦШИ ДАРАЧДИ МОДАЛИЯТ ВА ВОЖАИ «PLEASE» ДАР МУ^ИТИ МУКОЛАМАИ БОЭ^ТИРОМ ДАР ЗАБОНИ АНГЛИСЙ
Гадоев Ф. А.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Накши дарачаи модалият дар мух,ити муколамаи боэх,тиром дар забони англисй хеле баланд бах,огузорй мешавад. Тахдикотчиёни забони англисй ба мисли И. А. Аржанова, И.Н. Гитайло, О. Г. Шевченко, Х. Д. Шанбезода дар бораи модалият тах,лилх,ои зиёде доранд. Ба акидаи онх,о модалият амали мутакобилаи чор омили муошират - гуянда, шунаванда, мазмуни баён ва вокеиятро инъикос менамояд. Барои боэх,тиром сухан гуфтан аз васоити модалият, ки он дар забони англисии муосир силсилаи бои василах,ои лугавию грамматикии ифодасозии мазмуни модалиро дорад, истифода бурдан мумкин аст. Масалан, феълх,ои модалй - can, could, may, might, must, ought to, will, would, shall ва феълх,ои ба ном квазимодалй (квази - quasi - «сохта», «бардуруг», «хаёлй») - have (got) to, need to, had better, намуди ифодах,ои модалй - to be going to, to be able to, сифат ва зарфх,ои «модалй» - probable, probably, possible, possibly, perhaps, maybe ва баъзе сохторх,ои туфайлй (parentheticals) ва хдмчунин сигаи шартй (эх,тимолй).
Гуяндаи забони англисй дар замони муосир силсилаи рушдёфтаи феълх,ои модалй, сигало, вожа ва иборах,ои модалй, маънои дуюмдарача пайдо кардани феълх,ои модалиро дар ихтиёр дорад ва у метавонад, ки бо тарзх,ои гуногун фикраш баён ва асоснок намояд. Масалан, у метавонад ба боварии ботинй, ногузирии амал, фишори иродаи бегона ва гайра барои худ такяго^ созад.
Дар муколамаи зерин дарачаи сабуки хох,иши боэх,тиромро мушох,ида мекунем:
-May I ask you something?
- If you like.
- Can I ... I mean ... could I ... no, might I have the next dance with you? [7, c. 11].
Дар фикри баёнгаштаи хотимавии муколамаи пешних,одшуда истифодабари феълх,ои гуногуни модалй (can, could, might) дар доираи як баён фаркияти мазмуни онх,о ба тарики аёният нишон дода шудааст, ки «дарачаи эх,тиром»-ро дар х,ар як феъли модалй мушох,ида мекунем. Дар ин чо феъли модалии «might» (шакли забони гузаштаи «may») ба маънои «мумкин мебуд», «ичоза мешуд» нисбат ба феълх,ои модалии «can», «could» барои ифода кардани хох,иши беш боэх,тиром мувофиктар аст.
Дар забони англисй чунин намудх,ои асосии ифодасозии шавкмандсозандаи хох,ишх,ои боэх,тиром бо таркибх,ои модалй вучуд доранд: Can (could) you + VP? (Verb + Pronoun)
Мисол: Can you spare me a few minutes? (Илтимосу хох,иш оид ба амал)
«Шумо метавонед, ки як чанд дакикаро барои ман чудо намоед?»
Can you come over today? (Таклиф). «Шумо имруз омада метавонед?»
Бояд кайд намуд, ки ифода намудани илтимосу хох,иш аз мо кушиш ва вакти зиёд талаб кунад, дар он х,олат мо намуди фарзии «could» - ро истифода мебарем ва баъзан ба он рамзх,ои зох,ирии «kindly», «possibly» ва гайраро илова менамоем:
«Could you + kindly (possibly) + VP?».
Шакли ба кадри кофй маълумгаштаи ин намуд чунин аст:
«Could you do me a (big) favor? » («Ба ман як илтифот (- и бузург) карда наметавонистед?»), (хох,иш бо ифодаи максади муколамавии дакик).
«Could you help me, please? » [3, c.101]
«Лутфан, Оё шумо ба ман кумак карда метавонед? »
«Can't (couldn't) you + VP?»
Дар забони баёни андеша дар шакли сохтори саволию тасдикй бештар боэх,тиром х,исобида мешавад. Аммо дар шакли сохтори саволию инкорй ифода намудани андеша дороии бештари шавкмандй дар додани чавоби тасдикй мавчуд аст.
«Can't you read the lines with some feeling, some pity? »
(«Ин сатрх,оро бо каме эх,сосот, бо каме таассуфу дилсузй хонда наметавонад?»)
«^олаби дигарро тахлил мекунем: «Will (would) you + VP?» Намуна:
«Would you help me with this translation? » (Савол ё хохиш дар бораи ният, орзу). («Шумо ба ман бо ин тарчума кумак карда наметонистед?»
^олаби «Can you + VP?» дар киёс бо «Will you + VP» шакли бештар боэхтироми шавкмандсозй ба шумор меравад, зеро рад намудани ичроиши аз руи имконият ва беимкониятй бештар табий аст, нисбат ба сабаби гоиб будани хохиш. «Won't you + VP? »
«Won't you listen to what I have to say? » (Ба он чй ман ба шумо бояд бигуям, гуш нахохед кард?»)
«Won't you come to our party tomorrow? » («Шумо ба шабнишинии мо фардо нахохед омад?» «Can (could) I + VP?»
Дар ин колаб саволхо ба худи гуянда равон карда мешаванд, ки онхо хамеша нисбат ба саволхои ба хамсухбат гузошташаванда боэхтиромтар мебошад: Намуна: «Can I take your pen? »
(«Ман ручкаи шуморо гирифта метавонам?» ) (Хохиш - ичозат) «Can you help me find a way out of this awkward situation?» [ 4, c. 427]. «Хохиш менамоям, ки ба ман барои аз ин холати ногувор хорич шудан ёри расонед.» «Can I help you?
(«Ба шумо кумак карда метавонам?») ( Пешниход). «May (might) I + VP? »
«May I come in? », «May I open the widow? » (Савол оид ба ичозат гирифтан). «May I...» нисбат ба «Can I...» боэхтиромтар аст. «May» ба шахси мурочиатшаванда бештар эхтиромро ифода мекунад. Фаркият байни «may» ва «can» дар он аст, ки хангоми амали нут;и ичозатпурсй «may» бештар дар холатхои расмй миёни муколамалгарони масофаи ичтимоию равонии дур вомехуранд, «can» бошад шакли мукаррарй дар холати миёна ва масофаи ичтимоию равонии наздики хамсухбатон мушохида мешавад. Х,арчанд икрор бояд шуд, ки сархад миёни «may» ва «can» дар замони хозира ба тадрич аз миён рафта истодааст.
Дар чорчубаи фарханги англисй модалиятро дар катори чузъиётхои махсус ва шинос гузоштан мумкин аст. Феъли модалй кисмати мухими ходисаи забоншиносй шуда истодааст. Сохторхои модалии тагмазадашуда (нишонадоршуда) дар вазифахои гуногуни иллокутивй истифода бурда мешавад. Ба сифати намуна ин чо тахлили истифодабарии гуруххои синонимии феълхои модалиро овардан мумкин аст, ки онхо вазифа, карз, заруратро дар шаклхои зерин ифода мекунанд: must, have (got) to, be to, shall, шаклхои мулоимтар should, ought, be supposed to. Масалан:
'You must do it'. (Ин вазифаи ту). («Ин корро ту бояд ичро намой»). «You should do it», «You ought to do it» («Ин корро мебоист ичро мекардй» Дар ин чумла мазмуни хохишмандй ки бо ухдадорй, вазифа хамсархад аст, баён шудааст, яъне ичро кардани ин кор аз тарафи ту дуруст мебуд).
«You have to do it». («Ту бояд ин корро бикунй»). (Зеро рохи дигар нест). «You are to do it». (Ту бояд ин корро бо сабаби шарти пешакй ичро намой). «You are supposed to do it». («Ин корро кардани ту шарт аст»). (Зеро хама инро аз ту интизоранд, ин зарур аст, ин меъёри одоби чомеа, коидаи амалкунандаи мавчуда аст).
Феъли модалии «must» дар шакли инкорй маънои кавитарро дорад, он маънои манъ карданро дорад: Мукоиса мекунем:
«You mustn't do it» («Ин корро набояд бикунй»). «You shouldn't do it». («Ин корро бояд накунй»).
Фелхои модалии «should» ва «ought to» барои маслихати дустона, ки одатан боэхтиром гуфта мешавад, истифода бурда мешаванд:
«You ought to see the doctor about that wound». = «You should see the doctor about that wound». Ибораи модалии «you'd better» бошад, барои маслихати чиддитар мавриди истифода карор мегирад:
«You'd better not go out, if you feel so tired. You'd better take your medicine» («Ту бехтараш ба берун набаро, агар худатро ин кадар хаста хис намой. Ту бехтараш дорухоятро истеъмол намо»).
Баёни андеша бо ибораи модалии «you'd better» хамчунин тобиши таъкид ва зарурати ичроиши маслихати мазкурро дорад: «You'd better be on time. You'd better not be late (or I'll be angry» [6, c. 70].
«Should» бошад, дар худ чунин оханги маъноро надорад, «it is a good thing to do»^ мефахмонад. («Ин корро кардан хуб аст»).
Ба гайр аз феълхои модалй дар забони англисй шумораи зиёди вохидхои забонии гуногуннамуд мавчуд хастанд, ки дар чараёни муколама накши муайянеро мебозанд. Ба ин гурух ибора-тагйирдихандахои модалй дохил мешаванд: Ба тагйирдихандахои лугавй -синтаксисй иборахои модалй бо феълхои фаъолияти зехнй «think, believe, suppose, imagine, assume, presume, consider, guess» ва гайра; таркибхои феълию номй «I'm afraid, I fear ва гайра; иборахои устувор I mean, I dare say, I must confess, I say, to my mind, in my opinion, in my view, from my point of view, as far as I know, as far as I'm concerned, as I see it, as for me ва гайра тааллук доранд.
Ч,. Саттон чунин акида дорад, ки забони англисй, усули андешаронии англисй бо баъзе нозукихояш аз забони русй фарк дорад. Масалан, агар одами русизабон ягон чизро чиддан ба таври катъй тасдик намояд, англис ин корро бо чузъи шубха «Ба гумони ман», «Ба ман чунин метобад» («It seems to me») баён менамояд [5, с. 22].
Аммо ба фикри мо, ин фаркият дар байни забони англисй ва точикй дида намешавад, агар суханронии афроди камсаводро ба хисоб нагирем, зеро дар забони гании точикй кариб тамоми иборахои модалии тагйирдихдндаи забони англисй вожа ва иборахои хамвазни худро доранд. Аммо «катъият» дар вакти тасдик кардан ин маънои вайрон намудани меъёрхои рафтори муколамавиро надорад, зеро он сабаби сар задани мунокиша намегардад.
Ин «катъият» хосси забонхои русй ва арманй аст, аммо дар забони англисй дар сигаи амрй ифодаи андеша хатто бо тагйирдихандахои гуногуни «мулоимсоз» аз кабили «Please» бехад рост ва катъй хисобида мешавад. Шаклхои сохтории «Don't you think.», «Do you think I.», «Do you think you.», барои баён намудани савол, хохиш ва хамчунин маслихату пешниходхои боэхтиром истифода бурда мешавад.
Як мисол, аз нависандаи сохибзавк ва хеле равоншиносу чомеашиноси англис Сомерсет Моэм (S. Maugham) меоварем:
«The fact is, I suppose, I'm too English». (Далел он аст, гумон мекунам, ман аз хад зиёд англис хастам: Гуяянда «катъият»-ро, бо рохи аник кардан, мулоим мегардонад.
Ибораи модалй бо феъли «think» дар амалиётхои нуткии гуногун истифода бурда мешавад, ки вобаста аз руи вазифааш, дар шаклхои хабарй, инкорй ва саволй баромад мекунад. Мукоиса менамоем:
«I think you should go to see her there». («Ман фикр мекунам, ки шумо бояд ба он чо барои дидани у равед»). (маслихат).
«I think you should be more careful when crossing the street» (Маслихат - иродагирй). («Ман фикр мекунам, ки вакти убур намудани куча шумо бояд боэхтиёт бошед»).
«Do you think, I could use your mobile phone? » (Хохиш - ичозатпурсй). (Ба андешаи шумо, ман телефони мобилии шуморо истифода бурда метавонам?»).
Чумлаи саволии «Do you think you could look after Alice while I'm away?» умуман максади чавоб гирифтан аз шахси мурочиатшавандаро дар худ надорад, танхо мурочиат бо хохишро нишон медихад. Бо саволи «Don't you think so?» гуянда ба сухбати худ мефахмонад, ки у максади акидаи худро ба у бор карданро надорад ва омода аст, ки нуктаи назари уро кабул намояд.
Иборахои модалй метавонанд, ки хабареро пешгирй намоянд, ки он барои хамсухбат мумкин ногувор бошад. ^айд бояд намуд, ки «I'm afraid», «I fear», «unfortunately» дар гуфтор тобиши маъногии узр ва афсусу дилсузиро илова менамоянд, «I'm afraid I can't completely agree with you». (Ман бим аз он дорам, ки бо шумо ба пуррагй розй шуда наметавонам»).
Ин сохторро бо сохтори ахёнак истифодашавандаи «I flatly disagree with you» мукоиса мекунем. («Ман катъиян бо шумо розй нестам»).
Чихати махсуси «I'm afraid» истифодаи он дар алокамандии васеъ бо маънои шубха, дудилагй, таассуф хисоб мешавад. Мукоиса мекунем:
- I'd like to speak to Mr. Smith, please.
- I'm afraid he is not in here at the moment. (шубха, имкон дорад).
Ва хамчунин:
- I don't suppose you're familiar to Professor While.
- I'm afraid not. (дудилагй). ё: - This is a very bad line, I'm afraid.
- Can I ring you back? (Таассуф).
Х,иссачаи «please» хам бо дарачаи модалият сахт алокаманд аст ва мисли вожахои please (мехрубонона), cordially (самимона) ва гайра барои баланд бардоштани эхтиромияти баён мусоидат менамояд.
Дар алокаманй бо консепти эхтиром ба хиссачаи «please» метавон тавсифхои зеринро пешниход намуд:
1) Воситаи махсусгардонидашудаи одоби суханворй;
2) Х,иссачаи амрии пурзурсозанда;
3) Вокеъиятнигории махсуси эхтиром;
4) Созандаи эхтиром;
5) Муътадилсозандаи ифодасозихои забонй;
6) Навъсозандаи эхтиром;
7) Ченаксозандаи водорсозй ва амсоли инхо.
Агар вожаи «please» дар аввали баён ояд, асосан, илтимосу хохишро ифода менамояд. Масалан:
Please, sit down. - Илтимос, шинед.
Please, help me. - Аз шумо хохиш мекунам, ба ман кумак кунед.
Агар «Please» дар чумла, ё баён мавкеи охиронро ишгол намояд, ки он баён навъи сохтори мантикии дастурй бошад, хамчунин аз маънои амалишавии хохиш хабар медихад: Маслан:
Sit down, please. - Хохиш мекунам, шинед.
Help me, please. - Мархамат карда, ба ман кумак намо.
Добили кайд аст, ки агар вожаи «please» пеш аз сигаи амрй гузошта шавад, он маънои кавитар дорад, нисбат бо он ки он дар мавкеи пас аз сигаи амрй карор гирифта бошад. Бояд ба назар гирифт, ки хатто дар амалхои нуткии дастурй истифдодаи баёни гайримустакими водорсозиро авлотар мешуморанд. Аз хамин сабаб, агар ба нутки мардуми англис диккат дихем, хеле кам истифодабари сохтори сигаи амриро мушохида мекунем. Маълум аст, ки дар ин чо хатто «please»^ тагйирдиханда наметавонад баёнро дар сигаи амрй ба таври пурра мулоим созад. Баъзан, баёнхои навъи «Bring me the menu, please», «Give me a pint of lager, please» чун фармон кабул карда мешавад:
«Ба ман менюро биёред, хохиш мекунам», «Ба ман як пинт-куза (0,56л) пивои рушан дихед, хохиш мекунам».
^айд кардан шавковар аст, ки дар донишномахои англисй оид ба одоби таомхурй ба тарики махсус ишора карда мешавад, ки бо пешхизматон дар маконхои гизохурй бо тарзи боэхтиром мурочиат кардан зарур аст, зеро онхо: «хизматгор нестанд, онхо ашхоси сохибкасбанд». Аз хамин сабаб дар сохаи хизматрасонй каме бештар сохторхои саволй мавриди истифода карор мегиранд. Х,амин тавр, сохторхои саволй ягона усули имконпазири ифодаи водорсозй хангоми мурочиат кардан ба ашхоси хизматрасон ба шумор меравад. Масалан:
Could I have a pint of lager, please? («Ман метавонам як пинт - куза пивои пушан дошта бошам, хохиш мекунам?»). Мо диккатро ба он равона мекунем, ки ин сохтор на бо шахси омил, балки ба ашёи амал равона карда шудааст:
«Could I have the menu, please? » («Ман метавонам меню дошта бошам, хохиш мекунам?»). Ба гайр аз ин, истифода бурдани тагйирдиханда «please» дар сохторхои саволй хамчунин ба дарки баробари шавакмандии гайримустакими боэхтиром мусоидат менамояд.
Акнун баррасй менамоем, ки маънои ин вожа дар сарчашмахои лугатсозй чй гуна шарх дода мешавад. Дар фархангхои тафсирии забони англисии муосир кайд менамоянд, ки вожаи «please» ба сифати мурочиати боэхтиром хангоми ифодаи хохиш, барои водорсозй ба ягон амал истифода бурда мешавад. Мувофики тафсири фархангхо вожаи «please» аз шакли сигаи амрию хохишмандии «please you» баромадасст, мазмуни он дар ибтидо чун «May it please you»; «Let it please you» («Бигузор ин шуморо хушнуд созад»).
Маънои имрузаи вожаи «please» ба таври умумй чун «be pleased» ё «if you please» муайян карда мешавад. («^онеъ будан ё «агар шумо хохиш доред»). Оид ба маънохои дигари вожаи «please» мисолхо меоварем:
«It pleases the eye» - «Ин чашмро рушан мекунад»; «His attitude pleases me» - «Маро мавкеи у шод мегардонад»; «I was not very pleased at (by, with) the results» - «Ман аз натичахо он кадар конеъ нестам»; «I feel better, I'm pleased to say» - «Ман худамро бехтар хис мекунам, аз ин хабарро гуфтан шодам»; «Please God we shall arrive in time» - Худоё, шавад, ки дар вакташ рафта расем»; «Do as you please» - «Чй хел ки мехохед, хамон хел амал кунед»; «Won't you please sit down?» - «Шумо мархамат карда намешинед?; «Please do the try the jam» - «Аз шумо хохиш мекунам, мурабборо чашида бинед».
Аз мисолхои боло хулоса бардошта, кайд кардан ба маврид аст, ки дар адабиёти назариявй мо тафсири якранги маънои вожаи «please» - ро пайдо карда наметавонем. Х,амин тавр, масалан, дар Quirk et al ин вожаро чун «please me by.» («Маро бо... конеъ намо»), маънидод менамоянд. Барои мукоиса таърифи S.K.J. Guekens пешниход мешавад: «please» has a conditional meaning, that is in fact a lexicalization of an underlying conditional sentence (e.g. «if you don't mind»), and moreover, if added to a request, it makes the fulfillment of the request depend on the (good) will of the listener».
(«Please» маънои шартй дорад, ки он вокеан лугаткунонй дар асоси чумлаи шартй аст (масалан: «Бо ичозаи шумо», «агар шумо зид нестед»), ва ба гайр аз ин, агар ба хохиш илова карда шавад, он амалй гаштани хохишро вобаста ба иродаи (хуби) шунаванда таъмин менамояд»).
Дар фарханги тафсирии Oxford Advanced Learner's Dictionary of Current English мо таърифхои зерини вожаи «please» - ро пайдо мекунем:
Please interj [нидо]. [interjection].
1. Used as a polite request or giving an order: [«Чун хохиши боэхтиром ё амр додан истифода бурда мешавад»]. «Could I have two cups of coffee and a tea, please?» [«Ман ду пиёла кахва ва як чой дошта метавонам, хохиш мекунам»]. «Please remember to close the windows before you leave». («Илтимос, пеш аз он ки меравед, пушидани тирезахоро фаромуш накунед»).
2. Used to add force to a request or statement: («барои илова кардани неру ба хохиш ё арз истифода бурда мешавад: »). «Please, don't leave me here alone»; (Хохиш мекунам, маро дар ин чо танхо гузошта наравед»). «Oh, Please. Do shut up!» («Ох, илтимос. Хомуш бошед!»).
3. Used when accepting something politely or enthusiastically: («Х,ангоми боэтиромона ва бо шавки зиёд кабул кардани ягон чиз истифода бурда мешавад»). «More potatoes?» («Ба шумо картошка бештар?»). «Yes, please». («Х,а, майлаш»).
4. If you please used to make a request more polite: («Агар шумо хохиш доред, ки талаб бештар боэхтиром ва боадабона гардад, истифода бурда мешавад»). «Take your seats, ladies and gentlemen, if you please». («Чойхоятонро ишгол намоед, хонумхо ва чанобон, агар шумо лутф фармоед»).
Аз таърифхои фарханги мазкур оид ба вожаи «please» бармеояд, ки он на факат чун афзоишдиханди маънои хохиш, балки хамчун истодагарии талаб муайян карда мешавад. (Дар мисоли «Oh, Please. Do shut up!» мо инро мушохида кардем). Дар харду холат вожаи «please» хамчун афзоишдихандаи неруи иллокутивии баён хизмат мекунад. Х,арчанд ки Б. Фрейзер акида дорад, ки «please» дар амалиёти нуткии талаб истифода шуда наметавонад. Бо вучуди ин дар забони англисй баёни навъи «Shut up, please» имкон дорад ва он оханги мувофик талаффуз мешавад. Дар чунин холатхо, вожаи «please» маънои барангезандагиро пуркувват менамояд, талабро нисбат ба мулоим сохтани катъият истодагаронатар мегардонад.
Аз асархои ба забони англисй эчодшуда, аз барномахои садову симо, кино, аз муоширати ашхоси алохида мо мушохида менамоем, ки дар истифодабарии вожаи «please» хеч махдудияте вучуд надорад. Он воситаи мунтазами ифодасозии муносибатхои боэхтироми хар гуянда ба хар шунаванда новобаста аз сатхи ичтимои онхо ба хисоб меравад. Агар бо ибораи дигар гуем, гуянда вожаи «please» - ро хангоми мурочиат кардан ба шунавандае метавонад истифода барад, ки он метавонад аз руи мавкеъ аз у болотар, ё поинтар ва ё бо у баробар бошад. Дар баробари ин мавчуд будани хиссачаи «please» дар сигаи амрй на хамеша дар имтидоди маъногии он инъикос меёбад. Х,амин тавр, агар
корфармо ё сардор ба зердасти худ амру фармон дихад, дар ин маврид хиссачаи «please» фармону амрро ба хохиш табдил намедихад.
Дар муколамахои нуткй холатхое низ маълуманд, ки дар онхо истифода кардани хиссачаи «please» афзалият дорад. Масалан, дар вакти мурочиат кардан ба шахсе, ки шумо бо у пештар тамоман вонахурдаед ва сухбати шумо барои вай гайричашмдошт аст. Ашхосе, ки дар чунин холатхо бо хамдигар хамсухбат мешаванд, беихтиёрона дарк менамоянд, ки бе вожаи «please» мурочиат кардан беэхтиромй аст, риоя накардани меъёрхои кабулшудаи муошират хисоб мешавад.
^айд кардан аз фоида холй нест, ки дар адабиёти забоншиносй ду вазифаи синтаксисии вожаи «please» - ро чудо менамоянд.
1. A Sentence - adverbial function. (Вазифаи зарфият дар чумла). Оид ба ин вазифаи вожаи «please» намунаи зеринро меоварем: Please, get me a drink. («Илтимос, ба ман об дихед»).
2. A free - standing «please». («Please» - и озод кароргиранда»), ки худ ба худ хохишро ифода мекунад («is a request by itself»). Барои шархи ин вазифаи вожаи «please» намунаи зерин пешкаш мешавад:
- «Please. It's cold here». («Хохиш мекунам. Ин чо сард аст»).
Аммо рушан аст, ки чунин шарх якранг буда наметавонад, зеро бисёр вакт холатхои навъи «Please, Sir, did you call? ба назар мерасанд ва далолат аз он доранд, ки махаки синтаксисй на хамеша дорои як аломат аст.
Мурочиати боэхтиром дар забони англисй хеле пахншуда хисобида мешавад. Омузиши даъватх,о бо вожаи «please» ва бе он нишон медихад, ки тамоми намудхои маълумот, аз чумла, огохсозй, дастурдихй, манъкунй ва гайра метавонанд шакли хохиши боэхтиром дошта бошанд. Махсусан ин дар холатхое кобили кабул аст, ки одамонро даъват менамоянд, ки бо хотири ашхоси ниёзманд аз мавкеъхои барохати худ даст кашанд. Масалан:
«Please offer this seat to an elderly or disabled passenger». («Илтимос, ин чойро барои мусофири пиронсол ё дардманд гузоред»).
«Won't you please give this seat to an elderly or handicapped». («Мархамат карда ин чойро барои калонсолон ё мачрухон намедихед?»).
«Please take all your litter away with you». («Хохиш мекунем, ки хамаи ашёи ифлосшуда ва исрофшудатонро бо худ бубаред»).
«Please remember to take all your belongings with you when you leave the train». («Умедворем, ки пеш аз катораро тарк кардан бо худ гирифтани ашёи шахсиятонро фаромуш намекунед»).
«Пас Хурмуз, хар кй бо вай буд, хамаро ба саройхои неку фуруд овард ва ачре бар эшон биронд ва чихил руз бидошташон, то мондагии сафар аз эшон бишуд ва бисёр лутфу некуй кард ва бо вай ахду мисок баст ва боз сулх кард ва маликии Туркистон бад-у боздод» [1, с. 237].
«Please keep clear the gate». («Илтимос, дарвозаро панах накунед»). Дар ин даъватхо интихоби калимахо «шариатан сахеханд». Зеро вожаи «the elderly» (солхурда, пиронсол) нисбат ба вожаи «the old» (муйсафед, пиракй) мулоимтар ва боодобтар аст, харчанд ки ин калимахо аз руи мазмун хаммаъно мебошанд. Калимаи «invalid» («мачрух») амалан аз истифодаи хорич шудааст, дар аввал онро вожаи «handicapped» («бо нуксонхои чисмонию зехнй) иваз намуд, баъдан чои онхоро калимаи «disabled» («маъюбшуда») гирифт.
Дар сохтори чумла мавчуд будани лугати «please» аз хусусияти дастурию водорсозии чумла хабар медихад. Хамин тавр, яке аз усулхои бештар пахншудаи лугати «please» истифодабарии он дар амалиётхои нуткии барангезанда ва талкинкунанда ба хисоб меравад. Вожаи «please» яке аз он калимахои махсус мебошад, ки тахлил намудани он бе бахисобгии порчаи матнй амалан имконнопазир аст.
Дар забони англисй силсилаи гании васоити ифодасозии модалият вучуд дорад. Ин ба мо имкон медихад хамон як максади худро бо шаклхои нуткии гуногун баён намоем. Бинобар хамин, хохиши боэхтиромро гайримустаким бо ёрии васоити модалияти зерин, аз кабили савол, феъли модалй, сигаи шартй, вохидхои модалияти махсуси «Do you think» ва «possibly» ва нишондихандаи дакики модалият бо хизмати «арзишнок» - и «a big favour» («лутфи бузург») метавон ифода намуд. Забони англисй боз ба гуянда имконият медихад, ки хохиши боэхтироми худро бо шакли бештар зарифонаю зиракона баён намояд:
«Thank you for not smoking»; («Барои тамоку накашидан ба шумо ташаккур мегуем»).
«Thank you for bringing your tray to the point»; («Барои лаълиро ба нукта овардан аз шумо сипосгузорем») [2, с. 37].
Тарики пахншудаи шаклхои боэхтироми мурочиат ин баёни таъкидшуда ва шиддатнок гардонидашуда мебошад. Гун гардидани шаклхои гуногуни мурочиати боэхтиром дар як матн барои ичроиши таъсирноктари хохиш кардан мусоидат менамояд. Ин метавонад ё истифодабарии якчояи «please» ва «thank you» ва ё ду шакли гуногуни хохиши боэхтиром -«please» ва «would you not» бошад. Дар чунин холатхо бояд диккатро ба он равона кард, ки кй ва дар кучо дастур медихад. Масалан, омузгор дар дарс ба хонандагон амр медихад:
«Please close your books. Thank you»
«Please take a pencil and a paper. Thank you».
(«Аз шумо хохиш мекунам, ки китобхоро пушед. Ташаккур ба шумо»).
(«Мархамат карда, калам ва когаз гиред. Аз шумо сипосгузорам»).
Аз тахлил ва тахкики мисолхои дар боло овардашуда ба хулоса омадан мумкин аст, ки мулоим сохтани катъияти баён он шакли асосй ба шумор меравад, ки дар он чузъхои асосии интихобшудаи доираи модалият консепти эхтиромро дар амалиётхои нуткии водорсозанда, саволй ва намоишй амалй мегардонанд. Дарачаи модалият бо тамоми сохтори мураккаби худ яке аз воситахои ифодаи баёни боэхтиром ба шумор меравад. Мавчудияти чузъиётхои махсуси маъной дар таркиби феълхои модалй, калима ва иборахои модалй ин вазифаро ба чо меоваранд. Накши онхо дар ифодахои хабарии модалй мухтасаран чунин аст: вохидхои модалии забон ба баён катъияти камтарро таъмин менамояд. Онхо дарачаи баёни боэхтиромро муайян менамоянд.
Адабиёт
1. Абуали Мщаммад Балъами. Таърихи Табари. Цилди 1. - 599 с.
2. Berko G.J., Perlmann R.Y., GreifE.B. What's the Magic Word: Learning Language through Politeness Routines // Discourse Processes, 7, 1984.
3. Virginia Evans, Jenny Dooley. New Round-Up. English Grammar Practice//England: Edinburgh Gate, -2010. - 175 p.
4. English Grammar. Грамматика английского языка: теория и практика. Часть 1. Теоретическая грамматика / Татьяна Камянова. - М.: Эксмо, 2017. - 768 с.
5. Иванов И.П., Чахоян Л. П. История английского языка. M.: Высшая школа, 1976. - 319 с.
6. Raymond Murphy. English Grammar in Use. Oxford: Oxford University Press, 2003. - 262 p.
7. Hartley L.P., Viney P. Streamline English. Oxford: Oxford University Press, 2003. - 175 p.
НАЦШИ ДАРАЧДИ МОДАЛИЯТ ВА ВОЖАИ «PLEASE» ДАР МУХДТИ МУКОЛАМАИ БОЭХТИРОМ ДАР ЗАБОНИ АНГЛИСЙ
Накши категорияи модалият дар заминаи муколамаи боэхтиром дар забони англисй аз чониби мухаккикони англисй дар бисёр тахлилхо бахои баланд дода шудааст. Ин макола истифодаи усулхои боэхтиром гуфтанро омухта ва тахлил мекунад. Хамчунин дар робита ба мафхуми эхтиром вожаи «please» пешниход шудааст, ки харчанд вожаи туфайлй бошад хам, ба дарачаи модалй алокаи зич дошта, воситаи махсуси одоби гуфтор ва созанда хисоб меёбад ва дар вокеъ, дар шакли махсуси эхтиром намуд, модератор, эътикод андозагирй зохир мешавад. Дар макола дар асоси тахлилу тахкикот нишон дода шудааст, ки дарачаи модалият бо тамоми сохтори мураккаби худ яке аз воситахои баёни ифодаи эхтиром аст, ки дар чузъи асосии интихобшудаи хачми модалй мафхуми эхтиромро боварибахш мегардонад, амалиёти гуфтори пурсишй ва намоишй буда, дарачаи ифодаи эхтиромонаро муайян мекунанд. Раванди муосири тамаддуни чахонй, аз як тараф, мардумро водор месозад, ки забонхои хоричиро хуб аз худ кунанд, аз тарафи дигар, давлатхо роххои муассири ташкили омузиши онхо, амик омухтани забони омухташавандаро пайдо мекунанд. Мавзуи категорияи модалият хамчун рохи ифодаи эхтиром имруз ахамият дорад, зеро дониши забонхои хоричй дар халли мушкилот мусоидат менамояд.
Калидвожахо: модалият, феъл, дарача, мафхум, эхтиром, «please», забони англисй, грамматика, калимахои туфайлй, муколама, баён, ишоратй, саволй, таъкидй.
РОЛЬ КАТЕГОРИИ МОДАЛЬНОСТИ И СЛОВА «PLEASE» В ОБСТАНОВКЕ УВАЖИТЕЛЬНОГО ДИАЛОГА ВА АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ
Роль категории модальности в контексте уважительного диалога на английском языке была высоко оценена английскими исследователями во многих анализах. В этой статье исследуется и анализируется
использование средств модальности, чтобы говорить уважительно. Также в свзи с понятием уважение предложено слово «пожалуйста», которое, хотя и является водным словом, но тесно связано со степенью модальности, является особым средством речевого этикета, созидателем и, в на самом деле проявляется особая форма уважения, вид, модератор, мера убеждения. В статье на основе анализа и исследования указывается, что степень модальности при всей своей сложной структуре является одним из средств выражения уважительного выражения, что в выделенных основных компонентах объема модальности делает понятие уважительного в убедительных, вопросительных и демонстративных речевых операциях, а они определяют степен уважительное выражение. Современный процесс мировой цивилизации, с одной стороны, заставляет людей хорошо овладеть иностранными языками, с другой стороны, государствами найти эффективные способы организовать их обучении, глубоко исследовать изучаемого языка. Тема категории модальности как способ выразить уважение в наши дни актуально.
Ключевые слова: модальность, глагол, категория, концепт, уважение, «please», английский язык, грамматика, водные слова, диалог, выражение, демонстративный, вопросительный, убедительный.
THE ROLE OF THE CATEGORY OF MODALITY AND WORD «PLEASE» IN A SITUATION OF RESPECTFUL DIALOGUE IN ENGLISH LANGUAGE
This article is about the role of the category of modality in the context of respectful dialogue in English has been highly appreciated by English researchers in many analyses. This article explores and analyzes the use of modalities to speak respectfully. Also, in connection with the concept of respect, the word «please» is proposed, which, although it is a water word, is closely related to the degree of modality, is a special means of speech etiquette, a creator and, in fact, a special form of respect is manifested, appearance, moderator, measure beliefs. Based on analysis and research, the article indicates that the degree of modality, for all its complex structure, is one of the means of expressing a respectful expression, which in the selected main components of the volume of modality makes the concept of respectful in persuasive, interrogative and demonstrative speech operations, and they determine the degree of respectful expression. The modern process of world civilization, on the one hand, makes people master foreign languages well, on the other hand, states find effective ways to organize their learning, deeply explore the language being studied. The theme of the category of modality as a way to express respect is relevant today.
Keywords: modality, verb, category, concept, respect, «please», English, grammar, water words, dialogue, category, expression, demonstrative, interrogative, persuasive.
Дар бораи муаллиф
Гадоев Фарид Арбобович
Докторант аз руи ихтисос (PhD)^ кафедраи забоншиносй ва типологияи мукоисавй Донишгохи давлатии омузгории Точикстон ба номи С. Айнй
734003, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе, х. Рудакй, 121 Тел.: (+992) 926 27 57 59 E-mail: dirafsh2@gmail.com
Об авторе
Гадоев Фарид Арбобович
Докторант (PhD) кафедры языкознание и
сопоставительной типологии
Таджикский государственный педагогический
университет имени С. Айни
734003, Республика Таджикистан, г. Душанбе,
пр. Рудаки, 121
Тел.: (+992) 926 27 57 59
E-mail: dirafsh2@gmail.com
About the author
Gadoev Farid Arbobovich
Doctoral student (PhD) of the Department of linguistics and comparative typology Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni
734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Ave., 121 Ph.: (+992) 926 27 57 59 E-mail: dirafsh2@gmail.com
