CC BY
10
5.8. [13.00.00] ПЕДАГОГИКА 5.8. [13.00.00] ПЕДАГОГИКА 5.8. [13.00.00] PEDAGOGY
5.8.1. [13.00.01] ПЕДАГОГИКАИ УМУМЙ,ТАЪРИХИ ПЕДАГОГИКА ВА ТА^СИЛОТ 5.8.1. [13.00.01] ОБЩАЯ ПЕДАГОГИКА, ИСТОРИЯ ПЕДАГОГИКИ И ОБРАЗОВАНИЯ 5.8.1. [13.00.01] GENERAL PEDAGOGICS, THE HISTORY OF PEDAGOGYAND EDUCATION
ТДУ 811.111
DOI.10.51844-2077-4990-2023-2-60-66
МУНДАРИЦАИ ТАШКИЛИ ТАЪЛИМИ Шаропов Шавкат А^мадович, д.и.п., профессор; ЗАБОНИ ХОРИЦЙ ХАМЧУН ВОСИТАИ Рацабова Нигора Мирцакимовна, унвонцуи ТАШАККУЛИ ФАРХАНГИ АХЛОК,ИИ кафедраи педагогикаи щтимой ва касбии МДТ
ДОНИШЦУЁН "ДДХ ба номи акад.Б.Гафуров" (Тоцикистон, Хуцанд )
ОРГАНИЗАЦИОННО- Шаропов Шавкат Ахмадович, д.п.н., ДЕЯТЕЛЬНОСТНОЕ СОДЕРЖАНИЕ профессор;Раджабова Нигора Мирхакимовна, ПРЕПОДАВАНИЯ ИНОСТРАННОГО соискатель кафедры социанальной и ЯЗЫКА КАК СРЕДСТВА профессиональной педагогики ГОУ "ХГУ имени ФОРМИРОВАНИЯ НРАВСТВЕННОЙ акад. Б.Гафуров"(Таджикистан, Худжанд) КУЛЬТУРЫ СТУДЕНТОВ
ORGANIZATIONAL Shаropov Shаvkаt Аhmаdovich, doctor of AND ACTIVITY CONTENT OF pedagogical sciences, professor, Е-mаil: FOREIGN LANGUAGE TEACHING AS A sharofzod1954@mail.com; Rаjаbovа Nigom MEANS OF FORMING THE MORAL Mirkhаkimovnа reseаch worker of the depаrtment CULTURE OF STUDENTS of sociаl аnd professiornl pedаgogy, SEI "KSU
named after acad. B. Gafurov" (Tajikistan, Khujand), Е-mаil: nigorainaimjon@gmail.com Вожацои калидй: цщатгирии ахлоци ва арзишй, низоми таълим, фароянди омузиши, цудрати эцодкори, мацоратцои иртиботи, тавонои, ахлоц, низоми омузиш
Мацола ба баррасии масъалаи роцу воситацои созмондщии омузиши забони хорици цамчун воситаи шаклгирии фарцанги ахлоции донишцуён бахшида шудааст. Тазаккур меравад, ки вобаста ба тагйироте, ки дар соцаи маорифи Цумх,урии Тоцикистон ба амал меоянд, масъалацои сершумори наве, ки дар робита ба омодасозии мутахассисони баландихтисоси оянда ва бадастории сифатцои зарурии ахлоцию касби вобастаанд, ба миён омадаанд. Цайд мешавад, ки цщатгирщои фарцангиву ахлоци таъинкунандаи муваффацияти кори касби, созгории ицтимои ва цалби мутахассиси оянда раванди бецбуди цомеа аст. Собит мешавад, ки самарабахшии фаъолияти касби ва муносибатцои муносиб бо цомеаи атроф аз он вобаста аст, ки шахс дар раванди такмили ихтисос чи гуна низоми арзишцои фарцанги, таносуби талаботи берунии касб, цомеаи касби ва дунёи ботинии худро ташаккул медщад. Сатци муосири рушди илм имкон медщад, ки ба цалли ин масъала аз нуцтаи назари истифодаи х,ама гуна усулу шаклцои кори тарбияви бо цавонон, ки дар сурати таъмини муносибати дастацамъи ба ташаккули самтцои шахсияти-арзиши, истифодаи имкони дохилии шахс, цацони ботинии табии ва маънавии у муносибат кунем. Функсияцое, ки цомеа ба миён гузоштааст, х,оло ба фацмиши афзалиятноки педагоги ниёз дорад. Хулоса мешавад, ки дар шароити имрузаи ислоцоти низоми тацсилоти олии цумцури, ба ташаккули ахлоци донишцу бо такя ба воситацои таълим, имкониятцои педагоги ва психологии он, цалли масъалацои нокомии шахсияти донишцу дар раванди педагоги; мавцуд будани асосцои идеявию ахлоцие, ки таъсири педагогиро ба донишцу дар цараёни таълим цонуни мегардонанд, баён карда, ба муваффацият расидан мумкин аст.
Ключевые слова: нравственно-ценностная ориентация, система образования, учебно-воспитательный процесс, креативность, коммуникабельность, способность, нравственность, система обучения
Статья посвящена проблеме организационно-деятельностное содержание преподавания иностранного языка как средства формирования нравственной культуры студентов. Отмечается, что современные перемены происходящие в системе образования Республики Таджикистан поставили на повестку дня новые многочисленные проблемы, связанные с качественной подготовкой будущего специалиста, обретением им необходимых нравственных
и профессиональных качеств. Подчеркивается, что культурно-нравственные ориентации определяют успешность профессионального труда, скорость и безболезненность социальной адаптации и включенность будущего специалиста в процесс совершенствования микросоциума. От того, как личность в процессе профессионального развития выстраивает свою систему культурных ценностей, соотношение внешних требований профессии, профессионального сообщества и своего внутреннего мира зависит эффективность ее профессиональной деятельности и адекватность отношений с окружающим социумом. Современный уровень развития наук сегодня дает нам возможность подойти к решению данного вопроса с точки зрения использования любых методов и форм воспитательной работы с молодежью, которые могут стать эффективными, если обеспечить комплексный подход к формированию личностно-ценностных ориентаций, использовать внутренние возможности человека, его природный и душевный внутренний мир. Заданные обществом функции нуждаются сейчас в приоритетном педагогическом осмыслении. Подытоживается, что в нынешних условиях реформирования системы высшего образования нашей республики с нашей точки зрения, успешно способствовать нравственно-ценностному развитию студенческой молодежи можно: опираясь на средства образовательной среды, ее педагогические и психологические возможности; решая вопросы неуспешности личности студента в педагогическом процессе; констатируя наличие идейных и моральных оснований, легитимизирующих педагогическое воздействие на студента в учебно-воспитательном процессе вуза.
Key words: moral and value orientation, education system, educational process, creativity, sociability, ability, morality, education system
Modern changes taking place in the education system of the Republic of Tajikistan have put on the agenda numerous new problems related to the qualitative training of the future specialist, the acquisition of the necessary moral and professional qualities. Cultural and moral orientations determine the success of professional work, the speed and painlessness of social adaptation and the involvement of the future specialist in the process of improving the micro-society. The effectiveness of professional activity and the adequacy of relations with the surrounding society depend on how a person builds her system of cultural values in the process of professional development, the ratio of the external requirements of the profession, the professional community and her inner world. The modern level of development of science today gives us the opportunity to approach the solution of this issue from the point of view of using any methods and forms of educational work with young people, which can become effective if we provide an integrated approach to the formation of personal-value orientations, use the internal capabilities of a person, his natural and spiritual inner world. The functions set by the society now need priority pedagogical comprehension.In the current conditions of reforming the higher education system of our republic, from our point of view, it is possible to successfully promote the moral and value development of student youth by: relying on the means of the educational environment, its pedagogical and psychological capabilities; solving the issues of failure of the student's personality in the pedagogical process; stating the presence of ideological and moral grounds that legitimize the pedagogical impact on the student in the educational process of the university.
Мусаллам аст, ки забон механизми устуворест, ки муколамаи фархангхоро таъмин мекунад. К.Д.Ушинский на;ши асосии онро нишон дода, кайд намудааст: «Забони хал; бехтарин, пажмурданашаванда ва шукуфотарин гули зиндагии маънавии он аст... дар ум;и шаффофи забони хал;... тамоми таърихи хаёти маънавии хал; инъикос меёбад... Забон риштаи зиндатарин, фаровонтарин ва мустахкамест, ки наслхои гузашта, хозира ва ояндаи халкро ба як насли бузург, таърихй ва абадзинда пайваст мекунад»[9, с.139]. Омузиши забон ба маънои томаш пайдо намудани ошной ва гарк шудан дар ганчинаи фарханги миллй ва чахонй мебошад.
Салохияти забонй, ки бо дониш, малака ва махорати дахлдор дар раванди фаъолияти таълимй ганй гаштааст, ба шаклгирии махорати тарчумонй, малакахои муошират ва ифшои и;тидори арзишии донишчуён мусоидат намуда, фаъолияти бомуваффакияти касбии онхоро дар оянда таъмин менамояд.
Салохияти забонй ба арзишхо асос ёфта, бояд хамчун як сифати захирае баррасй шавад, ки сатхи салохияти маърифатии забонро васеъ ва мустахкам мекунад. Ба ибораи дигар, салохияти забонй, ки ба сатхи баланди махорат мерасад, арзишхои фарханги ватанй ва хоричиро муттахид
мекyнaд. Он ба дарачаи кофии таълим бо мунтавои вокеии илмй ва аз чинати педагогй ба максад мувофик созмондинии маърифати фаъол асос ёфтааст.
Метавон чандин самти шавки маърифатиро тaшxис дод ва бар ин асос ронно ва шароити шаклгирии онро таъйин кард:
1. Дарацаи паст, сатни ибтидоии шавку завки маърифатй дар таваччу^ ба далел, дониш, тавсиф ва амалх,ои мyшaxxaс аз руи модел ифода меёбад.
2. Дарацаи миёна бо шавк ба вобастагй, робитаи сабабу натича ва истикрори мустакилонаи онх,о xос аст.
3. Дарацаи баланд шавку xaвaс ба проблеманои чукури назариявй, фаъолияти эчодй барои тания ва налли онно, банодинии axлокй ба дониш ифода меёбад. Ташаккули дарачаи баланди таваччу^и маърифатй асос медихдд, ки дар бораи мавчудияти талаботи маърифатй с^ан ронем.
Чдраёни таълим, ки дар дах,солах,ои оxир ахдмияти xосa пайдо кардааст, чанбаи маърифатии таълимро бо истифода аз низоми воситах,о, шаклу усулх,ои мyшaxxaс, ки ба ташаккули фархднги xонaндaгон нигаронида шудааст, васеъ ва амиктар мекунад. Меъёр, талаб, идеал ва арзишнои фарнангй аз чониби шaxс ба таври инфиродй ва инттаобй дарк карда мешаванд. Самтнои axлокй ва арзишии шaxсият на намеша бо арзишное, ки шуури чамъиятй тания кардаанд, мувофикат мекунанд, балки рушди онно aзxyдкyнии системаи арзишнои инсондyстонaро, ки асоси фарнанги бaшaрдyстонaи чомеаро ташкил мединанд, пешбинй мекунад. Ин далелро бо он шарн додан мумкин аст, ки инъикоси олами атроф дар шaxс сарфи назар аз категориянои умумии тафаккур дар намаи одамон, аз шуури шaxсии y мегузарад, ки дар асоси тачрибаи шaxсй, xyсyсиятнои псиxологию физиологй ташаккул меёбад. Инсон намчун як чузъи чомеа тафаккури ичтимоиро аз xyд мекунад, зеро дар чомеае, ки y ба он тааллук дорад, аллакай шуури ичтимой ва забони умумй ташаккул ёфтааст. Тафаккур ва гуфтори инфиродй натман намчун чузъи чудонашавандаи тафаккури ичтимой ва забон амал мекунанд.
Дар раванди ташаккули фарнанги axлокй ва маънавй бо истифода аз восита^ои ташкилию фаъолияти таълими забони xоричй донишчу xyдро тавассути эчод ва дарки матнх,о дарк мекунад. Забон воситаи ифода ва дарки тасвири айнии олами фард аст. Ташаккули тасвири арзишманди олам тавассути тасвири фардии нависандагон ва персонажно, дарки олами бадеии асар ва xyсyсиятнои он сурат мегирад. Маълум аст, ки донишчУе, ки тарчумаи мукоисавиро анчом мединад, биниши фарди дуюмдарачаи чанонро, ки бо муносибатнои ангеза ва прагматикии муаллифи матн, мaчмyи гоянои арзишманди y дар вониднои забон, аз як тараф, вокеияти устувори миллй, фaрxaнгй ва псиxологй, ки дар фаъолияти фикрй ва маърифатии одамон, дар рафтору кирдори онно зонир мегардад, инкишоф мединад.
Муносибати арзишнок ба ташаккули шaxсияти axлокй имкон мединад, ки меxaнизмнои доxилии инкишофи он ба самти мусбат ошкор карда шавад, барои бартараф кардани абстрактии раванди таълим аз бисёр чинатно кумак мекунад ва ба манзараи вокеии мураккабтари чанон диккат мединад.
Худи мафнуми «шaxсият» бо мaчмyи xислaтнои аз чинати ичтимой муним, ки дар муносибат бо одамони дигар ташаккул меёбанд, муайян карда мешавад. Дар чомеашиносй мафнуми «шaxсият» маънои «системаи устувори аломатнои аз чинати ичтимой анамиятнокро дорад, ки табиати биологии инсонро муайян намуда, шaxсиятро намчун узви чомеаи мyшaxxaс тавсиф мекунад» [4, с. 176]. Гузариш аз шaxсият ба чомеа ва аз соxтори ичтимой ба муносибатнои бaйнишaxсй ва рафтори инфиродй ба чанор чузъи асосй, асос ёфтааст, ки дар атрофи онно бисёр чузънои дигар: ба монанди масъулият, танаммулпазирй, xyдтaшaккyлдинй, тафаккури мусбй, муносибати мусбй ба чанон (ин чузъ дар намаи дигарон мавчуд аст) гyрyнбaндй шудаанд. Бояд гуфт, ки проблемаи шaxсият аз нуктаи назари гуногун баррасй мешавад, аз чумла, чй тавр дар зери таъсири чамъияти ичтимоии он ба амал меояд.
Матн ва маълумоте, ки тавассути онно ба донишчyён дар раванди татбики воситанои ташкилию фаъолияти таълими забони xоричй дода мешавад, бояд мyшaxxaс, чолиб, дорои маълумоти нав ва ба фаъолияти ояндаи касбии донишчу вобастагй дошта бошад. Дониши aндyxтaшyдa бояд аз чониби донишчуён нангоми ичрои дигар вазифано ва машкнои мураккабтар, яъне дар чараёни ба манорат табдил додани ин дониш истифода мешавад.
Мух,имтарин чанба^ои ташаккули axлокй ва арзишнои донишчуён вазифа^ои башардустона, фархднгй-эчодй ва ичтимоии раванди таълим дар шароити низоми этноминтакавии маориф мебошанд.
Мохияти вазифаи башардустона нигох доштани саломатии рухй, тахким, дастгирй ё бар;арор кардани дарки маънои хаёт, озодии шахсй ва ахло; мебошад.Дар раванди таълими забони хоричй донишчуён механизмхои пинхонии ботинии фахмиш, хамдигарфахмй, муошират, хамкорй бо хохиши ба даст овардани салохияти касбиро ошкор мекунанд.
Вазифаи фархангшиносй барои таъмини эчодй, инти;ол, такрористехсол ва рушди осори фархангй, ба тарчумаи матни фархангии хоричй нигаронида шудааст. Татби;и ин функсия самти рушди ;обилияти ошкор кардани арзишхои во;ей дар паси арзишхои ба назар намоён, му;оисаи онхо бо холатхои во;ей ва шиносро пешбинй мекунад. Тарчумаи нодуруст ноумедй ва монеа барои кори минбаъда нест, зеро дар хама гуна натича барои андешаронй ва ангезаи муваффа;ияти минбаъда, фаъолияти минбаъдаи эчодй барои хамгироии мута;обилаи арзишхои фархангии миллй ва хоричй дар сохаи маориф вучуд дорад.
Ичрои ин вазифа ди;;атро ба фоиданок будани коре, ки дар чараёни тарбияи одами маданй ичро карда мешавад, дар назар дорад. Шарти зарурии ин ба маданият ва баръакс, маданият ба маориф пайвастани маориф мебошад.«Тарбия бояд дар шахсият механизми шинохти фархангиро чой дихад, яъне баркарор намудани муносибати маънавй дар байни худ ва халк, эх,соси мансубият ба фарх,анги миллй, дохилии арзишхои он, бунёди х,аёти худ бо назардошти онх,о» [8, с. 173].
Функсияи ичтимоии раванди ташаккули тамоюлхои ахло;ию арзишии донишчуён аз чониби шахс инкишоф ва дубора тавлид кардани тачрибаи ичтимой, маънохои шахсиро, ки муносибати шахсро ба чахон, мав;еи ичтимой, худшиносй, арзишиву маънавй муайян мекунанд, таъмин менамояд.Дар анъанахои мактаби амрикой ичтимоишавй тавассути мафхуми «мутоби;шавй», яъне мутобикшавии инсон ба омилх,ои фарх,ангй, психологй ва ичтимой мебошад.
Зарурати татби;и хамачонибаи хама ;исмхои таркибии мазмуни таълим ва ди;;ати чараёни педагогиро ба инкишофи хаматарафаи донишчуён вазифахои тарбиявй, таълимй ва инкишофдихй муайян карданд. Тах;и;от нишон дод, ки барои ноил шудан ба хадаф вазифахои зерини чараёни таълимро дар донишгох фаъол кардан лозим аст:
- дар донишчу гузоштани механизми шинохти маърифатй ва арзишй, яъне дар раванди омухтани муносибатхои маънавй байни худ, хал;и худ, арзишхои онхо ва арзишхои фарханги хоричй;
- дар ниходи донишчуён хисси ифтихор аз фарханги миллй ва чалби дигарон, дарки масъулият барои он, шав;у рагбат ба мохияти забони хоричиро ташаккул додан;
- бо назардошти тачрибаи мусбат ва манфии х,олатх,ои матнии омухташуда майлу хохдши худ барои бунёди хдёти шахсии худро инкишоф дихднд ва дастгирй намоянд;
- дар чавонон тарбия намудани муносибати ахло;й ва арзишнок ба чахон, мав;ехои равшани ичтимой.
Ин равандро метавон хамчун раванди рушд, тагирот, эчод, пайдоиш, такмил ва хамгирой тавсиф кард. Чунин азхудкунии мусбат ва ;обилияти омухтан аз чониби донишчуён дар хаёти минбаъда, фаъолияти касбй ва чамъиятй сифатан такмил дода мешавад.
Рушди ахло;й ва арзишй рушди худшиносй, фаъолияти муайяни бошууронаи донишчу дар такмили арзишхои шахсияти уро дар бар мегирад. Ба а;идаи И.Кант, ин «парвариши ;уввахои худ» аст [6, с. 509]. Барои М.К.Мамардашвили ин мафхум маънои «амали чамъ овардани хдёти худро ба як кулл, хамчун ташкили шуури шахс ба як том» дорад [7, с.204].В.А.Андреев ;айд мекунад, ки «раванди худинкишофдихй, ташаккули «ман-консепсия» ба худшиносии «ман-гузашта», «ман-хозира», «ман-оянда» асос меёбад. Fайр аз ин, х,ама ин моделх,ои «ман» тадричан дар одами афзояндаи худ инкишофёбанда, гуё дар чанд ченак: дар андозагирии «ман-вокеъ» ва «ман-идеал» пайдо мешаванд [3,с.191].
Раванди худшиносй, худтанзимкуниро талаб мекунад, ки дар раванди истифодаи воситахои ташкилию фаъолияти таълими забони хоричй аз руи маводи мушаххаси матнй, бо тачрибаи тахлилии ба худ хоси тафаккур, тахлил ва синтез инкишоф меёбад.
Мохияти раванди ташаккули тамоюли ахлокй ва тасвирмандии х,одисаи педагогй дар хусусиятхои зер инъикос ёфтааст:
Аввалан, ин раванди ба таври максаднок тарх,резишудаи таълимй- тарбиявй ба шахсияти донишчу мебошад, ки дар асоси тамоюли равшани ичтимой, бо микёси мусбати арзишх,о амалй карда мешавад.
Сониян, ин раванди фаъолияти муташаккили тарбияи арзишй-маърифатии донишчуён мебошад, ки ба навасмандгардонии фаъолонаи навасмандии муваффакият, ташаккули муковимат ба таъсири мунити ичтимой тавассути муносибатнои мусбй, ташаккули системаи муносибат ба забони xоричй асос ёфтааст. Натичаи ин омилнои мукаммалкунанда як шaxси арзишманди аз чинати axлокй барои наёти касбй ва ичтимоии муосир омодашуда мебошад.
Сеюм, коркарди тамоюлнои axлокй ва беxaтaрй аз забони xоричй, соxторнои идоракунии давлатй ва гайра. Хусусиятнои этникй ва маданияти миллии онно.
Чанорум, «танно шaxсе, ки фарнанги xaлки xyдро амик эxтиром мекунад ва дарк мекунад, метавонад xyсyсияти арзишнои фарнангии xaлкнои дигарро дарк ва кабул кунад» [5, с. 45].
Раванди ташаккул ва инкишофи тамоюлнои axлокию арзишмандии xонaндaгонро омузгор ронбарй мекунад. Мубодилаи афкори В. Андреева[3, с.37]-ро ба назар гирифта, далели афзудани накш ва анамияти неруи маънавию axлокии омузгорро ба назар гирифта, мо талаботи асосии зеринро нисбат ба омузгорони назорсолаи сеюм баррасй мекунем:
- сатни баланди зеннй; дарачаи баланди фарнанги арзишнои шaxсй;
- зарурати пайваста aзxyд намудани теxнологияи прогрессивии таълиму тарбия, дастовардхои нави тачрибаи ватанй ва xоричй, мутобик намудани онхо ба фаъолияти фаннии xyд, ба xyсyсиятy кобилиятхои фардиашон мувофик кардан.
Таълими забони xоричй на танно аз руи дарк ва омузиши меxaникии вониднои зaбонй(соxторно, иборано, колабнои нутк) ё коидано соxтa мешавад. Инчунин, донишчуёнро ба раванди фаъоли омузиши монияти падиданои танкикшаванда дар шароитнои зерин барои татбики самтнои шaxсият ва арзиш чалб кардан лозим аст:
- донишчуён иштирокчиёни фаъоли раванди педагогй бо назардошти xyсyсиятx,ои фардии онхо;
- раванди таълим на факат xyсyсияти маърифатй, балки ичтимой, арзишнокй низ дошта бошад: донишчуён холатхои матниро бо муаллим, бо хдмдигар мухокима мекунанд. Х,ангоми тахлили мукоисавии матнхо хам донишчуён ва хам омузгорон дар раванди дониши хдмдигар ва фахмиши хамдигар, хамкорй мекунанд.
Дар раванди омузиши забони xоричй ба мутобикшавии донишчуён ба xyсyсиятх,ои вокеияти экстралингвистикй, ки бисёре аз методистон ба он таваччух доранд, накши мухим дорад(Е.М.Верещагин, В.Г.Костомаров ва г.). Дар соxтори шaxсияти забонй сатннои зерин маълуманд:
1. Маънои шифохд, ки бо донистани нутки шифонй (чинати фонетикй, онанги гуфтор, лугавй, грамматикии он) алокаманд аст.
2. прагматикй, бо ангеза, муносибат, максади фард алокаманд аст.
3. Когнитивй, ки бо малакаи фикрронй алокаманд аст.
4. Фарнангшиносй, танияи «тасвири чанон» дар асоси консепсияно, идеяно, системанои арзишно.
Дар шароити кунунии Точикистон мунимтарин вазифаи мунити омузишии донишгон таргиби арзишнои фарнангии миллй ва рафтори намонанги анъанавй байни донишчуён мебошад, ки минбаъд ба фаронам овардани шароити зарурй барои нигон доштани субот ва тартибот дар чомеа; муайян ва барпо намудани он коиданои асосии меъёрии рафтор ва муоширати байни одамон, ки дар якчоягй бо онно ризоияти тарафайн анъананои неки осоишта ташаккул меёбад.
Раванди ташаккули тамоюлхои axлокй ва арзишхои донишчуёни макотиби олй тавассути таълими забони xоричй дар шароити системаи маорифи этноминтакавй нишондихандахои баландтари самаранокии таълимро таъмин менамояд; зеро фаъолияти онно дар раванди таълим ба амалй гардонидани максадхои мyшaxxaс нигаронида шудааст, ки онхоро шaxсaн мухим мешуморанд. Д.Б.Элконин нишон дода буд, ки «фаъолияти таълимй пеш аз хама чунин фаъолиятест, ки дар натичаи он дар xyди xонaндa тагйирот ба амал меояд» [12, с.45].
Дар раванди таълим донишчуён дар намуднои гуногуни фаъолиятно, ки ба надафнои гуногун нигаронида шудаанд, иштирок мекунанд. Муним аст, ки донишчуён онноро фарк кунанд. Дар айни замон нар як максад бояд дар вазъияти объективй объективона вучуд дошта бошад. Дар раванди мутолиа ва тарчумаи матне, ки тарзи зиндагии маъмулии мардуми англис ё дигар давлатно, одамони дигар, меъёрнои рафтори ичтимоии онно, шаклнои баркарорсозии алокаи ичтимой, роннои налли вазъиятнои мунокишавй ва гайраро инъикос мекунад, дар навбати аввал дар донишчуён андеша оид ба маълумоти мyшaxxaс ташаккул меёбанд. Танлили мукоисавии матн дар донишчуён малаканои салонияти этнофарнангиро ташаккул дода, ба онно имкон
медихад, ки дар оянда оид ба вазъияти додашуда хулосаи дуруст бароранд ва хангоми ибрози андешаи худ боди;;ат ва эътимоднок бошанд.
Хдмин тавр, вазъи имрузаи тарбияи ахло;ию арзишмандии донишчуёни донишгоххо нишон дод, ки сатхи во;еии рушди онхо дар дарачаи кофй нест. Бинобар ин, хднгоми ташкили раванди таълим барои ташаккули тамоюлхои ахло;ию арзишй ва фархднги забони хоричии мутахассисони оянда шароити махсус лозим мебошад.
Низоми таълими забони хоричй дар асоси фановарихои муосир ба донишчуён барои ба вучуд овардани вазъияти проблемавй ва чустучуи тад;и;отии халли он, инкишофи фаъолияти равонии донишчуен, зухури фаъолият, муста;илият, эчодкорй, ташаккули махорату малакахои зарурй, амалй гардондани худидоракунй ва худбаходихй, ташаккули чахонбинии шахсй таъсири хамачониба мерасонад. Хдмчун меъёри арзёбии сатхи ташаккули самтхои ахло;й ва арзишхои шахсияти худташаккул ва худташкилкунандаи мутахассиси оянда, муносибати арзишй ба во;еияти атроф, ахло;, фаъолият, муста;илият, масъулияти эчодкорй, ;обилият ба худшиносй; хушмуомилагй, муносибати оштинопазирона ба маданият ва маданияти муошират муайян карда шуд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Алиев, С.Н. Основы практической психологии образования. Учебно-методическое пособие / С.Н. Алиев . - Душанбе: Нодир, 2004. -512 с.
2. Алмазова, Н.И. Когнитивные аспекты формирования межкультурной компетентности при обучении иностранному языку в неязыковом вузе.Диссертация на соискание ученой степени доктора педагогических наук./Н.И.Алмазова.- СПб, 2003. - 436 с.
3. Андреева, Г.М. Место межличностного/воспитания в системе перцептивных процессов и особенности его содержания. Межличностное восприятие в группе/Г.М.Андреева.- М.: Просвещение, 1981. - 150 с.
4. Бордовская, Н.В. Педагогика: Учебное пособие/ Бордовская, A.A. Реан .- СПБ: Питер, 2006-300 с.
5. Волков, Г.Н. Национальная школа // Материалы международной конференции[Сост.А.Д. Николаев и др. под ред. Е.П. Жиркова]/ Г.Н. Волков. - М.,1993. - С. 45-51.
6. Кант, И. Трактаты и письма/И.Кант. - М.: Наука, 1980. - 709 с.
7. Мамардашвили, М.К. Категория социального бытия и метод его анализа в экзистенциализме Сартра // Современный экзистенциализм: Критические очерки. М.: Мысль, 1966. С. 149-204.
8. Селезнёва, И.П. Ориентация студентов педвуза на общечеловеческие этические ценности в
сфере межкультурной коммуникации. Диссертация на соискание ученой степени кандидата педагогических наук/ И.П. Селезнёва. - Красноярск, Красноярский гос. пед. ун-т, 1998. - 190 с.
9. Ушинский, К.Д. Человек как предмет воспитания // Собрание соч.т.8/ К.Д.Ушинский. - М.: Просвещение, I960.- 524 с.
10. Ходжаева, М.Д. Технология формирования деловых качеств у студентов на занятиях по русскому языку в неязыковых вузах Республики Таджикистан / М.Д. Ходжаева.-Худжанд, 2018. - 164 с.
11. Шаропов, Ш.А.Муаммои салохияти касбии омузгори оянда ва чойгохи он дар педагогикаи муосир / Ш.А. Шаропов, М.Т. Луфов // Маводи конференсияи илмй-амалии байналмиллалй дар мавзуи: "Паёми Пешвои миллат-оинаи рушди сиёсй, ицтисодй-ич,тимой ва мадании Точдкистон", ш.Панч,акент(19.03.2019), 2019. - С. 372-375.
12. Эльконин, Д.Б.Психология обучения младшего школьника /Д.Б. Эльконин. - М.: Просвещение, 1974. - 243 с.
REFERENCES:
1. Aliev, S.N. Fundamentals of practical educational psychology. Educational and methodological manual / S.N. Aliyev. - Dushanbe: Nodir, 2004. -512 p.
2. Almazova, N.I. Cognitive aspects of the formation of intercultural competence when teaching a foreign language at a non-linguistic university. Dissertation for the degree of Doctor of Pedagogical Sciences / N.I. Almazova - St. Petersburg, 2003. - 436 p.
3.Andreeva, G.M. The place of interpersonal education in the system of perceptual processes and the features of its content. Interpersonal perception in a group / G.M. Andreeva. - M.: Education, 1981. - 150 p.
4. Bordovskaya,N.V.Pedagogy:Textbook/Bordovskaya,A.A. Rean.-St.Petersburg:Peter,2006-300 p.
5.Volkov, G.N. National school // Mater. Intl. Conf [Compiled by A.D. Nikolaev and others, ed. E.P. Zhirkova]/ G.N. Volkov. - M., 1993. - P. 45-51.
6.Kant, I. Treatises and letters / I. Kant. - M.: Nauka, 1980. - 709 p.
7.Mamardashvili, M.K. The category of social being and the method of its analysis in Sartre's existentialism // Modern existentialism: Critical essays. M.: Mysl, 1966. P. 149-204.
8.Selezneva, I.P. Orientation of pedagogical university students to universal human ethical values in the field of intercultural communication. Dissertation for the degree of candidate of pedagogical sciences./ I.P. Selezneva. -Krasnoyarsk, Krasnoyarsk State. ped. univ., 1998. - 190 p.
9.Ushinsky, K.D. Man as a subject of education // Collection of works.t.8/K.D.Ushinsky. - M.: Enlightenment, I960.- 524 p.
10.Khojaeva, M.D. Technology of developing business qualities in students during Russian language classes in non-linguistic universities of the Republic of Tajikistan / M.D. Khojaeva. - Khujand, 2018. - 164 p.
11.Sharopov, Sh.A. The problem of the future teacher's professional competence and its place in modern pedagogy / Sh.A. Sharopov, M.T. Lufov // Materials of the international scientific-practical conference on the topic: The message of the leader of the nation - a mirror of the political, economic, social and cultural development of Tajikistan, Panjakent (19.03.2019), 2019. - P.372-375.
12.Elkonin, D.B. Psychology of teaching primary schoolchildren / D.B. Elkonin. - M.: Education, 1974. - 243 p.
