MULTİAGENT PLATFORMASINDA PEŞƏ XƏSTƏLİKLƏRİNİN DİAQNOZU Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ

MULTiAGENT PLATFORMASINDA РЕ§Э X9ST9LiKL9RENiN DiAQNOZU

G.ABDULLAYEVA, A.MUSTAFAZAD9

AMEA idaraetma Sistemlari institutu Azarbaycan,AZ111 Baki

Mdqalddd Azarbaycan Respublikasinin neft va neft-kimya sanayesinin inki§afi, xususila Ab§eron yarimadasi, Baki va Sumqayit §aharlarinda muassisalar haqqinda malumat verilir. Neft sanayesi Azarbaycan Respublikasi iqtisadiyyatinda muhum ahamiyyat kasb edir. Bu gun dunya miqyasinda neft va neft-kimya sanayesinda ekoloji tarazligin qorunmasi an vacib problemlardan biridir. i§da pe§a xastaliklari barada umumi malumat verilir, pe§a xastaliklarinin bolUnduyu siniflar, etoloji alamatlar analiz edilir, neft va neft-kimya sanaye sahasinda rast galina bilan pe§a xastaliklarinin diaqnozuna va proqnozuna nazarat edan multiagent sistemi taklif olunur.Malumatin geni§ hacmi, emal usullari, informasiyanin muxtalifliyi vahid rejimda i§layan intellektual sistemi yaratmaga imkan vermadiyi ugun bu masala paylanmi§ bazalar va sistemlar noqteyi-nazardan ara§dirilir. Bir muassisa ugun sistemin konseptual modeli taklif olunur. Paylanmi§ sistemlar va bazalardan ibarat goxmodullu arxitektura qurulur, yerina yetirdiklari funksiyalara muvafiq olaraq agentlarin novlari segilir va strategiyalari tayin edilir.

Agar sozfor: neft, neft-kimya sanayesi, multiagent sistemi, zararli pe§a faktorlari, paylanmi§ sistemlar va bazalar

UOT 004:681.3:629.73

DIAGNOSIS OF OCCUPATIONAL DISEASES ON A MULTIAGENT PLATFORM

G.ABDULLAYEVA, A.MUSTAFAZADE

Institute of Control Systems of ANAS Azerbaijan, Az1111 Baku

The article provides information on the role of oil and petrochemical industries in the development of the Republic of Azerbaijan, especially the enterprises on the Absheron Peninsula, in Baku and Sumgayit. Ensuring the ecological balance in the global oil and petrochemical industries is a challenge. The paper proposes a multi-agent control system for the diagnosis and prediction of occupational diseases occurring in these industries, at the same time, general information about occupational diseases is given, classes into which occupational diseases is divided, etiological signs are analyzed. A conceptual model of the system for enterprises is proposed. The volume of information within the subject under consideration is quite wide, information is diverse. Therefore, this issue is investigated from the perspective of distributed systems and bases. A multi-module architecture consisting of distributed systems and databases is built, agent types are selected and their strategies are identified according to the functions they perform.

Keywords: occupational diseases, oil, multi-agent system, harmful factors, distributed systems, databases.

Giri§. Dunya miqyasinda neft va neft-kimya sanayesinda ekoloji tarazligi tamin etmak problemdir. Neft va neft kimya sanayesi Azarbaycan Respublikasi iqtisadiyyatinda xususi ahamiyyata malik olan sahadir. Azarbaycan neft-kimya sanayesinin va ba§qa sanaye novlarinin birinci inki§af dovru XIX asrin 70-ci illarindan etibaran ba§lami§dir. Xazar hovzasinin neft-qaz ehtiyatlarinin asas hissasi Xazar danizinin Azarbaycan sektoruna du§ur. Neftayirma muassisasalari yuksak temperatur va tazyiq altinda olan neftkimya proseslarinin murakkab kompleksidir. Neft kimya

sanayesinda neftdan elektrik enerjisinin alinmasi, naqliyyat vasitalarinda yanacaq, süni materialman va ba§qa mahsullarin alda edilmasinda istifada edilir. Azarbaycanda isa asasan da bu istehsalatlarla ma§gul olan arazi Baki-Sumqayit arazisidir. Bu istehsalatlarda böyük sayda kimyavi elementlar va istehsalat arazilarinda fiziki va kimyavi zararli faktorlara rast galinir.

Masalanin qoyulu^u. Ab§eron yarimadasi va neft, neft-kimya markazlari olan Baki va Sumqayit §aharlarinin ekoloji vaziyyatina uygun olaraq pe§a xastaliklari problemi hal-hazirda an aktual problemlardan biri hesab edilir. Bu problem t akca tibbi xarakter da§imir, eyni zamanda ham da böyük sosial, siyasi, ekoloji masaladir. Süni intellekt nazariyyasi tatbiqi bu növ masalalar ü9ün maqsadauygun hesab edilir. Süni intellekt üsullari vasitasila yaradilan sistemin maqsadi neft va neft-kimya sanayesinda pe§akar xastaliklarinin avtomatla§dirilmi§ rejimda monitorinqinin, diaqnostikasinin va proqnozla§dirlmasinin hayata ke9irilmasi ü9ün vahid bir proqram kompleksinin i§lanib hazirlanmasidir. Neft va neft-kimya sanayesinda pe§a xastalilklarinin diaqnostika va proqnoz masalasi 9oxparametrli, 9oxfaktorlu masaladir va onlarin har biri 9oxsayli alamatlardan ibaratdir. 9n vacib masalalardan biri odur ki, masalanin hacminin böyük olmasi qiymatli informasiyanin itmasina va izafiliya sabab ola bilar. Bela olan halda masalani bir-biri ila bagli olan va toqqu§mayan siniflara par9alamaq daha maqsadauygundur.

ilkin malumatin toplanmasi. Pe§a xastaliklari zararli amak §araitinin i§9iya olan tasiri altinda yaranan xastaliklardir. Pe§a xastaliklari spesifik va qeyri-spesifik olmaqla iki qrupa bölünür. Yalniz professional amillarin tasiri altinda yaranan xastaliklar spesifik adlanir. Spesifik xastaliklar özlari iki qrupa bölünür: mütlaq spesifik professional xastaliklar va nisbi spesifik professional xastaliklar.

Mütlaq spesifik professional xastaliklarin sayi 9ox deyil: pnevmokoniozlar; professional diskineziyalar (spazm va s.); dekompression xastalik; vibrasion xastalik; mai§atda rast galinmayan istehsalat intoksikasiyalari (masalan marqan). Nisbi spesifik xastaliklara isa a§agidakilari aid etmak olar:

> intoksikasiyalar, onlar bazan mai§at man§ali, lakin daha tez-tez istehsalat man§ali (qurgu§un, civa, arsen, üzvi halledicilar, pestiridlar) olurlar;

> §üa xastaliyi;

> Funksional garginlikdan amala galan al xastaliklari (miozitlar, bazunun epikondilitlari, aseptik osteonekrozlar)

Pe§a xastaliklarinin etioloji alamatina göra tasnifati an geni§ yayilmi§dir: tozun, sanaye zaharlarinin, fiziki amillarin tasiri naticasinda yaranan xastaliklar. Qeyri-istehsalat mühiti §araitinda orqanizmin kimyavi maddanin tasiri altinda yaranan xastaliklar professional zaharlanmalar adlanir. Qanunvericilikla istehsalat sahalarinda zararli maddalarin konsentrasiyalarinin mümkün haddi (KMH) DÜST-a (Dövlat Standarti) asasan normalla§dirilmi§dir. KMH-in kaskin artmasi kaskin va xroniki zaharlanmalarin meydana galmasina sabab ola bilar.

Neft emali zavodlari yüksak temperatur va tazyiqla birlaban neft-kimya proseslarinin mürakkab kompleksidir. Bu komplekslardan olan bir zavoda nazar salaq:

§akil 1-da góstarilan istehsalat va sexlar neftayirma müassisasinin tarkib hissalaridir, qóvslar isa onlar arasinda metrlarla masafani góstarir. Neft va neft-kimya proseslari müxtalif zararli spesifik maddalarin tullantilari ila mü§ahida olunur. Bu maddalar 2 qrupa bólünür. Birinci qrupa ilk nóvbada u9ot va nazarat edila bilan tullantilar, ikinci qrupa isa buxarlanan üzvi birla§malara aid olan maddalar daxildir. Bela ki, onlar orqanizma az miqdarda dü§sa bela orqanizmin normal faaliyyatinin pozulmasina sabab olur. Kimyavi maddalarin istehsalat §araitinda orqanizma dü§ma yollari tanaffüs yollari, dari va hazm orqanlaridir. Kimyavi maddalarin 15 müxtalif sinfini ayird eda bilarik. Bunlar üzvi oksid va peroksidlar, doymu§ karbohidrogenlar, aminlar, aromatik karbohidrogenlar, texniki birla§malar, halogenla§dirilmi§ karbohidrogenlar, ksinonlar, heterosiklik birla§malar, doymami§ karbohidrogenlar, aldehidlar, ketonlar, nitrobirla§malar, digar azot tarkibli birla§malar, üzvi birla§malar, kükürd birla§malar. Bu siniflarin tarkibinda is a ümumilikda 160-a yaxin kimyavi birla§malar var. Masalan, bu siniflardan biri olan aromatik karbohidrogenlar va onun tarkib hissalarina nazar salaq:

Masalanin asaslandinlniasi. Buna sabab olan amillardan bazilari malumatin müxtalifliyi, hacmi, emal üsullaridir ki, bela masalalara paylanmi§ sistemlar va bazalar nóqteyi-nazardan yana§maq daha maqsadauygundur. Paylanmi§ informasiya sistemlar dedikda, bir-birindan uzaq masafada yerla§an malumatlar arasinda alaqa quran, axtari§ masalalarini hall edan kompüter §abakalari ba§a dü§ülür. Paylanmi§ sistemlarin komponentlari (i§tirak9ilari) bir-birindan uzaq masafada yerla§a bilarlar va onlar arasinda internet vasitasila alaqa yaradila bilar. idara obyektinin cografi olaraq harada yerla§masindan asili olmayaraq paylanmi§ sistemlarin yaradilmasinda son maqsad ayri-ayri regionlarin va hatta bütün dünyanin informasiya va hesablama, ham^nin kommunikasiya va ta§kilati-texniki vasitalardan va s. lazim olan vaxt istifada etmak imkaninin yaradilmasidir.

Asetofenol x

Diketen

Aseton

Metiletil keton

\ ^

Ketonlar

Metil izobutil

sikloheksan

Aseton efiri

Aseton nazarati

on

§akil 2. Ketonlar sinfinin nümayandalari

§akil 1 va §akil 2-dan goründüyü kimi informasiyanin müxtalifliyi vahid rejimda i§layan intellektual sistemi yatratmaga imkan vermir.

Müasir paylanmi§ sistemlari xarakteriza edan asas parametrlar bunlardir:

• Yüksak etibarliliq;

• informasiya resurslarina kollektiv müraciat imkani;

• icazasiz müdaxiladan mühafiza;

• Sistemin texniki va informasiya-hesablama rersurslarindan maksimum istifada;

• Sistema masafadan va cald müdaxila;

• istifa9inin sistemla asan ünsiyyati;

• Arxitekturanin a9iq olmasi.

Paylanmi§ sistemlarin ta§kilinin iki asas yolu var: markazla§dirilmi§ va markazla§dirilmami§.

§экИ 3. Marlozlaçdirilmiç va marlozlaçdirilmamiç sistemlarin ümumi görünü§ü.

Markazla§dirilmi§ paylanmi§ idara sistemlari ela sistemlara deyilir ki, burada yuxari saviyyalar açagi saviyyalara nisbatan daha geni§ idaraedici funksiyaya malikdir va informasiyanin asas hissasini özünda camlaçdirir, hatta bazan açagi saviyya informasiyanin asas hissasini özünda birlaçdirir va bu idaraetma masalasinin hallini asanlaçdirir. Lakin bela sistemlarin asas manfi cahati ondan ibaratdir ki, markazi qovçaq onunla birlaçan rabita kanalllari siradan çixdiqda tamamila i§ qabiliyyatini itirir. Markazla§mi§ sistemlara verilanlar bazasini, biliklar bazasini misal göstara bilarik.

Markazla§dirilmami§ paylanmi§ sistemlarda isa markazla§dirilmi§ paylanmi§ idara sistemlarindan farqli olaraq çabakada mövcud olan bütün qovçaqlar eyni hüquqludur. Markazla§dirilmami§ sistemda saviyyalardaki idara proseslari ahamiyyatli daracada bir-birindan asili olmur.

Masalanin halli. Neft emalinin asas mahsullari doymuç, doymami§, naftenik, aromatik karbohidrogenlardir. Neft va neft-kimya müassisalari zaharli buxar va qazlar kompleksi ila çirklanir. Bu müassisalarin asas pe§a tahlükalari müxtalif sexlarda benzol, toluol, ksilen, fenol, dam qazi kimi zaharli maddalarla qar§ila§an karbohidrogenlar va hidrogen sulfiddir. Tipik olaraq, müassisalarda zaharli maddalarin konsentrasiyasi icaza verilan maksimum konsentrasiyadan çox deyil.

Tahlükaya göra zaharli maddalar 4 sinfa bölünür:

> 1-ci sinif - tahlüka daracasi baximindan son daraca tahlükali hesab edilir. Zararli maddalarin konsentrasiyalarinin mümkün haddi 0.1 Mq/м3 -dan az taçkil edir.

> 2-ci sinif- yüksak tahlükali hesab edilir. Zararli maddalarin konsentrasiyalarinin mümkün haddi 0.1 - 1.0 Mq/м3 taçkil edir.

> 3-cü sinif- orta daracada tahlükalidir. Zararli maddalarin konsentrasiyalarinin mümkün haddi 1.1 - 10 Mq/M3 taçkil edir.

> 4-cü sinif - açagi tahlükalidir. Zararli maddalarin konsentrasiyalarinin mümkün haddi 10 Mq/M3-dan çox taçkil edir.

Pe§a xastaliklarini diaqnoz va proqnoz etmak ^ün talab olunanlar açagidakilardir:

• Müassisanin planlaçdirici tarafindan paylanmiç sistemlara va bazalari bölmasi;

• Müassisanin tarkib hissalarinin bir-birindan ayiran masafa (zararli maddanin tasir zonasi nazarda tutulur);

• Tarkib hissalarinda rast galinan zararli faktorlar;

• Har zararli faktorun insan orqanizmina tasiri;

• Tasirin naticasinda meydana gala biacak xastaliklar;

• Pasiyentin anamnezi, laborator va fuksional göstaricilar;

• Azarbaycan Respublikasi 9mak Macallasina uygun olaraq pe§a xastaliklarini siyahisi va s.

Bu növ masalalari hall etmak ^ün multiagent sistemlarin tatbiqini daha maqsadauygun hesab

etmak olar.

Multiagent sistemlari bir neça agentin qarçiliqli ünsiyyat qura bilacayi, bir-birina müayyan informasiyalari göndara bilacayi va qoyulan masalanin agentlar tarafindan hall olunmasinin

mümkünlüyünü tamin edan sistemdir. £atin va ya qeyri-mümkün olan problemlari yalniz bir agentdan va ya monolit sistemla hall etmak ü9ün multiagent sistemlardan istifada edila bilar. Son zamanlar dinamik sistem §abakalarinda paylanmi§ idaraetma va qar§iliqli alaqa masalalarinin hallinda, paylanmi§ informasiya sistemlarinda informasiyanin avtomatik toplanmasi, filtrlama, axtari§i masalalarinda multiagent texnologiyalarindan geni§ istifada edilir. Multiagent sistemlar agentlardan va onlarin mühitindan ibaratdir. Multiagent yana§manin asasinda agent anlayi§i durur va o müstaqil ixtisasla§mi§ kompüter proqrami va ya süni intellektin elementi kimi yaradilir va faaliyyat göstarir. Hal-hazirda multiagent sistema §abakada paylanmi§ hallin alinmasi prosesinda birla§dirilmi§ prosedur, bilik, relevant verilanlarin axtari§i zamani intellektual agentlar 9oxlugu kimi baxilir. Artiq bu sistemdan istifada edarak masalanin konseptual modelini quraq (§akil 4). Planla§dirici sistemda bütün komponentlarla qar§iliqli alaqadadir va sistem haqqinda bütün malumati özünda birla§dirir. Eyni zamanda planla§dirici malumatin itkisiz ötürülmasini tamin etmalidir. Strukturda olan Ai, A2, A3, ..., A komponentlari paylanmi§ sistemlar va paylanmi§ bazalardir. Bu paylanmi§ sistemlar va paylanmi§ bazalar arasinda ikitarafli, birtarafli rabitalar ola bilar va ya bazi komponentlar arasinda he9 bir rabita olmaya da bilar. Multiagent sisteminin tarkib hissalari olan paylanmi§ sistemlar mürakkab struktura malikdirlar va ham avtonom qarar qabuletma, ham da kollektiv qarar qabuletma imkanlarini özünda birla§dirir. Paylanmi§ bazalar ancaq özünda malumat toplamaqla barabar VBiS xüsusiyyatlarina da malikdirlar. Multiagentin konseptual modelina daxil olan asas paylanmi§ bazalar va sistemlara nazar salaq:

Ai- < müassisalar> , A2- <kimyavi maddalar > , A3 - < kimyavi madda-insan-orqan-patalogiya>, A4 - < diaqnostik ekspert sistemi, kütlavi dispanzerizasiya naticalari asasinda proqnoz >, A5 - < statistik emal >, A6- < Pe§a xastaliklarinin hüquqi bazasi>, A- < agentlar 9oxlugu >.

Multiagent sisteminda modullar arasi mübadila, malumatin ötürülmasi/ alinmasi proseslari agentlar vasitasila hayata ke9irilir. Agentlar özlari da proqram elementlaridir va har hansi bir mühitda ba§ veran hadisalari aks edan malumati qabul va onlari interpretasiya edan va mühita tasiredici amrlari icra edan bir mahiyyatdir. Masalanin mahiyyatina göra güclü agentlar, intellektual agentlar, reaktiv agentlar, axtari§ agentlari va informasiya agentlari sistemda informasiya mübadilasinda i§tirak edan asas taraflardir.

Multiagent sistemi

Güclü agentlar a§agidaki xüsusiyyatlara malik olmalidirlar:

• ictimai davrani§ - ham kooperasiya §araitinda, ham da raqabat §araitinda öz davrani§ini hamin mühitda i§layan digar agentlarin davrani§i ila uzla§dirmaq, onlarla bazi ümumi ba§a dü§ülan kommunikasiya dilinin kömayi ila malumat mübadilasi aparmaq qabiliyyati;

• reaktivlik - xarici mühitin vaziyyatini qabul etmak va agent tarafindan malumat kimi qabul edilan burada ba§ veran dayiçikliya vaxtinda cavab verma qabiliyyati;

• aktivlik - agentin öz üzarina ta§abbüsü götürmak qabiliyyati;

• biliklar - agentin özü va mühit haqqinda biliyinin daimi hissasi, digar agentlarin biliyinin hissalari;

• farziyalar (inam) - agentin mühit va digar agentlar haqqinda farziyyalari;

• arzular - bu agentin arzu etdiyi vaziyyat va §araitdir, lakin onlar ziddiyatli ola bilarlar va hami§a alda edilmirlar;

• niyyat - agent öz harakatini vaziyyatina göra macbur etmaya borcludur va ya bu onun arzulari ila üst-üsta dü§ür;

• maqsadlar -konkret vaziyyatlar altçoxlugu, bunlarin ald a edilmasini agent cari strategiya kimi qabul etmiçdir.

intellektual agent- maqsadyönlü davraniçla xarakteriza olunur va bu da faaliyyat maqsadlarinin mövcudlugunu va atraf mühit, tarafdaçlar va onlarin imkanlari haqqinda biliklardan istifada etmak bacarigini ifada edir. Bu agentlar digar agentlarla qarçiliqli alaqa, mühitin vaziyyatinin kifayat qadar qavranilmasi va dayiçmasina reaksiya vermak, özünün, digar agentlar va atraf mühit haqqinda asas biliklara sahib olmaq kimi vacib xüsusiyyatlara malikdirlar.

Reaktiv agentlarin vacib bir harakati müayyan etmak ^ün yerli va ya daxili mühitda kifayat qadar malumati olmalidir. Qarar qabuletma prosesinda reaktiv agentlarin xarici malumatlari nazara almasi çatindir. Bu agentlar atraf mühit va fardi davrani§ arasindaki alaqani ba§a dü§mürlar, ümumi davraniçi da dark eda bilmirlar. Bu davraniçlari anlaya bilacak agentlar yaratmaq çatin bir i§dir. Üstalik, bela agentlarin yaradilmasi metodologiyasi mövcud deyil. Reaktiv agentlar müxtalif vasitalarla hiss edirlar, harakat edirlar, yerlaçdiklari mühitin hazirki vaziyyatina cavab verirlar. Belalikla, reaktiv agentlar asanliqla proqramlaçdirila bilan sada davraniç nümunalarini izlayirlar va davraniçlari xarici mühitdan galan stimullara cavab verdiyi ^ün yaddaça ehtiyac yoxdur.

Axtariç agentlari - verilan sorgu asasinda axtariç hayata keçirir va naticani alda edirlar. Biliklarin tapilmasi üçün sanadlarin daxilinda i§laya va ya Web-da axtara bilar, sonra isa biliklarla lazimi formatda geri qayida bilarlar.

informasiya agentlari- bir çox paylanmiç manbadan malumatlarin idara edilmasi, manipulyasiya edilmasi va ya birlaçdirilmasi rolunu yerina yetirirlar.

Qeyd etdik ki, çoxparametrli va çoxfaktorlu masalalarda müxtalif daçiyicilardan alinan malumatlarin farqli üsullarla emal olunur. Halla qoyulan talab va meyarlar isa müxtalifdir. Bela olan halda eyni üsullarla emalin qeyri-mümkün oldugu bela bir sistemin parçalanmasi daha maqsadauygun hesab edilir. Parçalanma masalasini planlaçdirici yerina yetirir va multiagent sistemlarinda asas komponent kimi mahz planlaçdirici çixi§ edir. Planlaçdirici paylanmiç sistemda bütün harakata nazarat edan komponentdir. Bu zaman agent üzarina qoyulan talablar daqiq müayyanla§dirilmalidir. Planlaçdiricinin sistemda yerina yetirdiyi funksiyalari qeyd edak:

• Masalanin formallaçdirilmasi;

• Bazalara paylanma (А1Д2Д3, ..., Аб);

• Agentlarin seçimi va funksiyalarinin tayini;

• Rabitanin yaradilmasi;

Sistemda agentlarin paylanmasi birbaça olaraq problemin formalaçmasindan asilidir. Konseptual modelda

( §akil 4) planlaçdirici va qarar qabul edan orqan güclü agentlardir. Agent mühitdan xaricda yazilmiç proqram oldugundan bu proqram çagirilir, mühita daxil olur va i§ görür. A1 komponenti ila

Ä2, Ä2 komponenti ila A3, A5 komponenti ila Аб, elaca da planlaçdirici ila A4, planlaçdirici va A5 komponentlari va an vacib alaqalardan biri olan planlaçdirici va qarar qabul edan orqan arasinda ikitarafli alaqa oldugundan burda içtirak edan agentlar intellektual agentlardir. A5 va A6 komponentlari ila qarar qabul edan orqan arasindaki alaqada içtirak edan agentlar axtari§ va informasiya agentlaridir. Çûnki bu agentlar ham statistik emal blokundan, ham pe§a xastaliklarinin hüquqi bazasindan malumatlarin alda edilmasi, idara edilmasi, verilan sorgu asasinda axtari§ hayata keçirmak va naticani alda etmak kimi vacib funksiyani icra edirlar. Elaca da multiagent sistemi ila planlaçdirici arasindaki alaqada, A3 komponenti ila planlaçdirici arasindaki alaqada va A2 va A4 arasindaki alaqada yalniz informasiya agentlari içtirak edirlar. Planlaçdirici ila Ai komponenti va planlaçdirici ila A2 komponentlari arasinda, A4 ila A5 komponentlari arasinda içtirak edan agentlar isa reaktiv agentlardir. Axtari§ agentlarindan farqli olaraq reaktiv agentlar verilan sorgu asasinda axtari§ hayata keçirir va naticani alda edir. Natica tapildiqdan sonra oldugu mövqeda növbati sorgu ûçûn tapçiriq gözlayir. Masalan, zaman parametrli mesaj ötüran reaktiv agentin yaradilmi§ kodu açagida verilir:

from pade.misc.utility import display_message, start_loop from pade.core.agent import Agent from pade.acl.aid import AID

from pade.behaviours.protocols import TimedBehaviour from sys import argv

class ComportTemporal(TimedBehaviour):

def_init_(self, agent, time):

super(ComportTemporal, self)._init_(agent, time)

def on_time(self):

super(ComportTemporal, self). on_time() display_message(self.agent.aid.localname, 'The agents message') class Agent_mess(Agent):

def_init_(self, aid):

super(Agent_mess, self)._init_(aid=aid, debug=False)

comp_temp = ComportTemporal(self, 1.0) self.behaviours.append(comp_temp) if __name__ == '__main__': agents_per_process = 2 c = 0

agents = list()

for i in range(agents_per_process): port = int(argv[1]) + c

agent_name = 'agent_message_{}@localhost:{}'.format(port, port) agente_message = Agent_mess(AID(name=agent_name)) agents.append(agente_message) c += 1000 start_loop(agents)

Reaktiv agentin strategiyasi açagidaki çakildadir: Sistemda agentlarin paylanmasi birbaça olaraq problemin formalaçmasindan asilidir. Agentin davraniçinda seçilmiç strategiya xüsusi yera malikdir. А = {A1,A2,...,A6} - mümkün hadisalar çoxlugudur.

Mümkün hadisalar çoxlugu dedikda, agentin paylanmiç bazalar arasinda yerina yetirila bilacayi funksiyalar ba§a dü§ülür. Agentin sistem içlayan zaman faaliyyat dövrü <0;t > intervalinda mü§ahida olunur. 0v - agentin v aninda sahib oldugu informasiya, t vaxtinda optimal harakatin seçilmasi bütün malumat 0v va t vaxtadak faaliyyat malumatlarinin istifadasini talab edir. Funksiya n(01,02,.,0t) = At agentin strategiyasidir. ögar n funksiyasini müayyanla§dirsak, onda optimal halli tapmaq problemini keçmiç malumatlar asasinda hall etmi§ olariq. Keçmiç malumatlar çox tutumlu ola bilar, buna göra sada strategiyalardan istifada etmak daha maqsadauygun hesab edilir, masalan, agent yalniz qeyd olunan avvalki malumatlari istifada edir. Sonra strategiya n(0t) = At çaklini alacaq

уэ bu, artiq agentin cari faaliyyatini aks etdiracakdir. Mövcud qavrayi§i 0t ila yeni bir harakata daxil edan bir agenta refleksiv, strategiyasina reaktiv va ya yadda§siz bir strategiya deyilir. Pe§a xastaliklarinin (neft, kimya, agac emali, kand tasarrüfati sanayesi уэ s.) diaqnozu ü9ün 9ox agentli bir sistemda, §abakadaki taklif olunan strategiya n (0t) = At agentlar arasinda istaklarin i§lanma süratinda уэ keyfiyyatinda ahamiyyatli bir üstünlük verir.

Bela bir i§in lokal §abakada istismari daha maqsadauygun hesab edilir.

Natica: Neft уэ neft-kimya sanayesinda pe§a xastaliklarinin diaqnostika masalasi 9oxparametrli, 9oxfaktorlu masala oldugu ü9ün informasiyanin müxtalifliyi vahid rejimda i§layan intellektual sistemi yatratmaga imkan vermir. Bela olan halda bu masalaya paylanmi§ nöqtalar уэ paylanmi§ bazalar nöqteyi-nazardan yana§maq va multiagent sistemlarin tatbiqi daha maqsadauygun hesab edilir. Multiagentin konseptual modelina daxil olan asas paylanmi§ bazalar va sistemlara nazar salinmi§dir. Multiagent sisteminda modullar arasi mübadila, malumatin ötürülmasi/ alinmasi proseslari agentlar vasitasila hayata ke9irildiyi ü9ün farqli funksiyalari olan agentlar ara§dirilir. Maqala daxilinda konseptual modelda komponentlar arasinda alaqada hansi növ agentlarin i§tirak etdiyi tasvir edilmi§, reaktiv agenta xüsusi diqqat yetirilmi§ va sistemda faaliyyat göstaran reaktiv agentin kodla§dirilmasi alqoritmi verilmi§dir.

iSTiFADa OLUNMU§ 9D9BiYYATIN StYAHISI

[1] - Abdullayeva G.G., Qurbanova N.H. isbata asaslanan tibbda informasiya texnologiyalari. Baki. "Ulduz", 2005. 278 sahifa

[2] - A Multi Agent-Based System for Securing University Campus: Design and Architecture-IEEE Conference Publication". 2019

[3] - Jacques Ferber, Alexis Drogoul Universitetee Paris Using reactive multi agents systems in simulation and problem solving// Distributed Artifical intelligence: theory and praxis, November 1992 Pages 53-80

[4] - Джабраилов В.Б. Мультиагентные системы в диагностике и прогнозе профессиональных болезней на НПП./10 ММНПШК, Харьков-Севастополь,2010,с.254-255

[5] - Городецкий В.И., Грушинский М.С., Хабалов А.В. Многоагентные системы (обзор)//Новости искусственного интеллекта. - 1997 - No 1