CC BY
0"ANIQ VA TABIIY FANLARNING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI" RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024-YIL 7-MAY
MIS(II) IONINI ANIQLASHNING KICHIK KVADRATLAR USULI YORDAMIDA DARAJALANGAN GRAFIK TENGLAMASINI HISOBLASH
1Turabov Nurmuxammat Turabovich, 2Xusanov Baxrom Mengdovulovich, 3Todjiyev Jamoliddin Nasiriddinovich, 4Jumayev Javohir, 5Rahmonaliyeva Gulshirin Murodali qizi
1DTPI professori, 2SAMDU doktoranti, 3O'zMU dotsenti, 4DTPI magistranti, 5DTPI talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.11114127
Kirish
Atrof-muhitning og'ir va zaharli metall ionlari bilan ifloslanishi muammosining birinchi navbatda, inson organizmiga ta'sirining keng doirasi bilan izohlanadi. Og'ir va zaharli metall ionlari oraganizmning deyarli barcha tizimlariga ta'sir qiladi, toksik, allergik, kanserogen, gonadotrop kabi ta'sir ko'rsatish xususiyatlariga ega [1; 56-61 b.].
Mis (II) ioni - organizmda oqsillar, fermentlar va vitaminlar bilan kompleks holda bo'ladi. Oqsillar va fermentlar, masalan oksidaza, laktaza, askarbinoksidaza tarkibiga kirib, fermentativ oksidlanish jarayonida faol qatnashadi. Mis oksidlanish-qaytarilish fermenti bo'lgan-sitoxromoksidaza tarkibiga kiradi, u seruloplazmin molekulasining ajralmas qismidir. Uni miqdorining o'zgarishi patologik holatlarni keltirib chiqaradi. Miya va jigarda misning ortiqcha miqdorda to'planishidan Vilson kasalligi kelib chiqadi. Mis almashtirib bo'lmaydigan mikroelementdir. Qon zardobidagi misning asosiy qismi oqsil moddalari (a-globulinlar) bilan birikkan holda bo'ladi. Bu kompleks seruloplazmin deyiladi. U jigarda sintezlanadi, keyin qon tarkibiga o'tadi. Tirik organizmda qon hosil bo'lishida mis maxsus vazifani bajaradi. Mis retsikulotsitlarni eritrotsitga o'tishini ta'minlaydi. Uning organizmda yetishmasligi o'tkir anemiyani, diareya (yosh bolalarda), Menxes kasalligini keltirib chiqaradi [2; 695-711 b.].
Hozirgi vaqtda analitik kmyoda mis(II) ionlarini aniqlashda turli tadqiqot usullaridan fodalanib kelinmoqda, shu jumladan darajalangan grafik natijalarini kichik kvadratlar usuli yordamida matematik statistika usulida qayta ishlash turli fanlar o'rtasida tadqiqot fanlararo yondashuvdan foydalangan holda amalga oshirilishi kerak. Xuddi shunday, kimyo fanidan ma'lum mavzularni o'qitishda boshqa fanlar (matematika, biologiya, fizika va boshqalar) dagi o'zgarishlarni hisobga olishni talab qiladi. Masalan, analitik kimyoda kalibrlash liniyalarining parametrlarini baholash (chiziqli regressiya orqali) bu zaruriy o'zaro ta'sirning namunasidir, chunki regressiya vositalarini tushunish, shuningdek, baholashning statistik nuqtai nazardan har qanday ko'rinishini ham hisobga olishi kerak. Talabalari chiziqli eng kichik kvadratlar regressiyasi bo'yicha ma'ruza o'qiyotganda kimyogarlar va statistiklarning nuqtai nazari o'rtasida duch kelishi mumkin bo'lgan keskinlikni qanday engib o'tish mumkinligini ko'rib chiqadi. Ikkala ilmiy nuqtai nazar o'rtasidagi qarama-qarshiliklarni bartaraf etish usulini taqdim etish uchun analitik kimyo va statistikaning aralash yondashuvi taklif etiladi. [1; 1062-1070 b.]
Mis(II) ning darajalangan grafik natijalarini aniqlash uslubi: 25,0 ml li o'lchov kolbalariga 0,05% li 2,0 4-GOKSNN suvli eritmasi, 5,0 ml pH=5,95 bo'lgan universal bufer eritma, o'zgaruvchan miqdorda 50,0 mkg/ml li mis(II)ning standart eritmasidan, kolbaning belgisigacha distillangan suv solib suyultirildi. Eritmalarni aralashtirib optik zichliklari (Xmax=435 nm, £=3,0 sm) solishtirma eritmaga nisbatan o'lchandi. Olingan natijalar jadval va rasmda keltirildi.
ANIQ VA TABIIY FANLARNING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI' RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024-YIL 7-MAY
Darajalangan grafik tuzish va uni qayta ishlash natijalari
(Chr =0,05 %, 1=3,0 см, W=435 nm, pH =5,95 n=3)
jadval
№ Cu2+ mkg, Xi Optik zichlik, Yi Xi2 XiYi Yir. Yi- Yir. (Yi-Yir.)M0"6
1 5,0 0,036 25,0 0,18 0,0362 -0,0002 0,04
2 10,0 0,065 100,0 0,65 0,0667 -0,0017 2,89
3 15,0 0,098 225,0 1,47 0,0972 0,0012 1,44
4 20,0 0,128 400,0 2,56 0,1277 0,0007 0,49
5 25,0 0,159 625,0 3,975 0,1582 -0,0022 4,84
6 30,0 0,189 900,0 5,67 0,1887 0,0003 0,09
7 35,0 0,221 1225,0 7,735 0,2192 -0,0012 1,44
8 40,0 0,251 1600,0 10,04 0,2497 0,0013 1,69
9 45,0 0,278 2025,0 12,51 0,2802 -0,0022 4,84
10 50,0 0,305 2500,0 15,25 0,3107 -0,0057 32,49
E 275 1,721 9625 59,81 1,7345 50,25
Jadvalda keltirilgan ma'lumotlardan foydalanib a va b parametrlar quyidagi formulalar yordamida hisoblandi.
_ • 2Y¿ - • ГВД _ 962S • 1,721 - 27S • 59,81 _ a = п^-ОД)2 = 10 • 9625 - (275)2 = 0,0057 п • 2XY¿ - IX • ГУ/ 10 • 59,81 - 275 • 1,721
1 __L L t t __' ' _ /л ЛЛ /■ ^
° = п • ГХ(2 - (Г^)2 = 10 • 9625 - (275)2 = 0,0061
J(Yi - Yir.)2 • 10n (50,25)2 • 10-6
Sy = I---= I-——-- = 0,0025
3 1 n - 2 J 10-2
Sa = Sy I-^- = 0,0025 • I-9625-- = 0,0017
■^n-I'Xf - (I^)2 10-9625-(275)2
|a| 0,0036
tga = — =-= 3,35
ë Sa 0,0017
Sy 2= £(YLYr)! = 50^0-! = 5,58^ 10-6
J n-1 10-1
Sb = /^4= I55^ =2.4 • 10-5
aJ AJ 9625
Дхь = tga • Sb = 3,35 • 2.41 • 10-5 = 8,07 • 10-5
b = b ± tga ■ Sb = 0,0061 ± 3,35 ■ 2.41 ■ 10-5 = 6,1 ■ Ю-3 ± 8,07 ■ 10-5
Mis(II) ionini aniqlash uchun to;g'ri chziq tenglamasi. У/ = a + bXt = 0,0057 + 0,006Ш ko'rinishga ega bo'ladi.
Jadvalda keltirilgan natijalar hamda matematik statistikadan foydalanib quyidagi rasmlar tasvirlandi.
"ANIQ VA TABIIY FANLARNING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI" RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024-YIL 7-MAY
Rasmda Mis(II) ni aniqlashning darajalangan grafigi(Chr =0,05 %, £=3,0 cm, Xmax_435 nm,
pH =5,95 n=3).
Foydalanigan adabiyotlar
1. Karimov A.A. Inson organizmining og'ir metallar bilan zararlanish yo'llari // Academic Research in Educational Sciences. -Vol. 3. - Issue 4. - 2022. 56-61 b. https://doi.org/10.24412/2181-1385-2022-4-56-61
2. Zhidong Liu., Miao Wang., Chunbo Zhang., Shigao Zhou., and Guang Ji Molecular Functions of Ceruloplasmin in Metabolic Disease Pathology // Diabetes Metab Syndr Obes. 2022; № 15: P. 695-711. doi:10.2147/DMSO.S346648
3. Manuel Aboal-Somoza and Rosa M. Crujeiras Misuseof Linear Regression Techniquein Analytical Chemistry //Cite This: J. Chem. Educ. 2024, 101, P.1062-1070.
