Научная статья на тему 'МИРБОБО НАҚШБАНДИЙ ҚАЛБ ЗИКРИ ВА УНИНГ ТУРЛАРИ ТЎҒРИСИДА'

МИРБОБО НАҚШБАНДИЙ ҚАЛБ ЗИКРИ ВА УНИНГ ТУРЛАРИ ТЎҒРИСИДА Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
69
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қалб / зикр / шайтоний / нафсоний / малакий / раҳмоний / нақшбандия / тасаввуф / нафс / нафас / хатар.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Алишер Ражабов

Мазкур мақолада мутасаввиф Мирбобо Нақшбандийнинг “Миръотус соликин” (“Ҳақ йўли толибларининг ойнаси”) асарида баён қилинган қалб, унинг зикри ва зикрнинг турлари тўғрисида ёзган қарашлари, фикр ва хулосалари берилиб, илмий таҳлил қилинди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МИРБОБО НАҚШБАНДИЙ ҚАЛБ ЗИКРИ ВА УНИНГ ТУРЛАРИ ТЎҒРИСИДА»

МИРБОБО НАКШБАНДИЙ ЦАЛБ ЗИКРИ ВА УНИНГ ТУРЛАРИ

ТУГРИСИДА

Алишер Ражабов

БухДУ Педагогика институти укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7500616

Аннотация: Мазкур маколада мутасаввиф Мирбобо Накшбандийнинг "Миръотус соликин" ("Хдк йули толибларининг ойнаси") асарида баён килинган калб, унинг зикри ва зикрнинг турлари тугрисида ёзган карашлари, фикр ва хулосалари берилиб, илмий тахлил килинди.

Калит сузлар: калб, зикр, шайтоний, нафсоний, малакий, рахмоний, накшбандия, тасаввуф, нафс, нафас, хатар.

Annotation: In this article, the views, opinions and conclusions written by the mystic Mirbobo Naqshbandi about the soul, its dhikr and types of dhikr described in the work "Mir'otus solikin" ("The Mirror of the Seekers of the Right Path") were given and scientifically analyzed.

Key words: soul, zikr, satanic, nafsani, malaki, rahmani, naqshbandiya, mysticism, nafs, breath, danger.

Накшбандия тарикатининг орифи, шоир ва мутасаввиф Мирбобо Накшбандий (тах. 1650-1715) тугрисида купчилик купчилик хабардор эмас. Негаки, Х,инд заминда яшаб ижод килган бу мутасаввиф накшбандия тарикатининг муносиб вориси, мутасаввифи, назариётчи ва амалиётчиси сифатида иккита тасаввуфга ва накшбандия тарикати назарий асосларига багишланган "Тухфатул мухаккиккин" ("Хдкни изловчиларга тухфа") ва "Миръотус соликин" ("Х,ак йули толибларининг ойнаси") асарларини ёзган булса-да, бу асарлар уз тадкикотчиларини кутиб ётибди.

Mas^p мaколaдa мyтaсaввифнинг "Миръотус соликин" ("Хдк йули толиблapининг ойта^") aсapидa бaён килингaн кaлб, унинг зикри Ba зикрнинг тypлapи тyFpисидa ёзгaн кapaшлapи, фикр Ba хyлосaлapи берилиб, илмий Ta^ra килинди.

Kaлбгa зикрни тyлa киритиш Ba уни кaлб Узи доимий aйтaдигaн килиш учун бел^инг^ нисоб бор. Myтaсaввиф бу xaKAa шyндaй ёзaди: "Исми зот бу "Аллох, Аллох" булиб, солик уни ток сондa aйтиб, нисоб турт юзтaгa етгaнидa Аллох такши кaлбгa тилло суви билaн ёзилгaндек чизилaди Ba кaлбигa зикр кириб жойлaшaди хaмдa соликдa Аллохнинг хyзypигa робш^ пaйдо б^гад^^.

Солик шу мapтaбaгa етгaндaн кейин yндa мaвжyд бapчa мaънaвий иллaтлap, шyбхa Ba гyмонлap Ba бошкa хap хил иккилaнишлap йyколaди. Рухи ором олaди, шифо тотади, иймон хaловaтигa эpишaди. Солик дунё ишлapидaн фоpиF булиб, узини хотиpжaмлик Ba сaкинaтдa кypaди. Kaлбининг турли тaшвишлapдaн холи бyлгaнини, рухи тaскин топиб, pyхaн соFaйгaнини хис килaди. Бу рухий сaкинaтни Мирбобо Нaкшбaндий кyйидaги бaйтдa ифодaлaйди:

Эй, номи TyaM шифои aмpоз,

Вей, зикри TyaM хусули aFpоз7.

МАЗМУНИ:

Номи бapчa кaсaлликлapгa шифо булгж Зот - бу Сенсaн

Ba зикри бapчa мaксaдлapни хосил килyвчи Зот - Бу Сенсaн.

Мирбобо Нaкшбaндий зикр кaлбгa ypнaшгaнидaн кейин тайдо бyлaдигaн рухий холaтлapни тaсвиpлaб, унинг pyхиятгa тaъсиpини бир киит^ оpкaли ифодaлaйди:

Ёди Ty кунэм дилaм бa пэрвоз ояд,

Номи Ty бaрaм умр шyдa боз ояд.

Рyзеки, хэдиси ишкaт OFOЗ кyнaд,

Бо мaн дaрy девор бa овоз ояд.

МАЗМУНИ:

Сени эслэр булсэм, дилим пэрвоз килa бошлэйди,

Номингни aйтсaм, умримгэ умр кушилади.

^эйси кунки, ишкингни сyзлaр булсш,

Эшигу деворлaр хэм тилгa кириб мен билaн гaплaшaди.

Мyтaсaввиф кэлбнинг зикргa ошно 6улишини, вa yндaн эйрилишни истaмaслигини, ундэн бир лэхзэ эйрилиш инсон учун кэттэ мусибэт 6улишини. Бу хол билэн боFлик иш бyлгaнидaн уни бошдэн кечиргaнлaр тушунэ олишини эйтади. Шу уриндэ y "Иршодус соликин" ("Хдк йули соликлэрини тyFри йулгэ бошлэш") эсэридэн бир вокеэни нэкл килиб келтирaди:

"Иршодус соликин" дэ келтирилишичa, Шaйx Фэтхуллох (Аллох сирини мукэддэс килсин) нинг бир муриди бор эди. Бир куни унинг кэлби зикр килишни бошлэб юборди. Бэхор тайга эди вэ ёмFир ёFиб тургэнди. Мурид ховлининг супэсидэ бyлгaнидaн оёFи лойггэ тойиб сирпэниб кетди. "Бисмиллох" деб, югуриб Узини пaнaгa олди. Ушэ ондэ унинг кэлби зикрдэн туктэди вэ уринини Faфлaт эгэллэди. Мурид бунинг мусибэтидэ турт ой ок жомэ кийиб, белини боFлaб, соколини вэ тирноклэрини устириб, мотaмзaдaлик билэн узини ожизонэ тутиб вэ мотэмсэро юриб, тэъзия тутди"8.

Мирбобо Нaкшбaндий нэздидэ хэр бир нэфэс инсоннинг кэйтиб келмэс умрининг бир булэгидир. Шунинг учун уни бекор вэ Faфлaт билэн уткэзиб

бyлмaйди. К^б билaн зикр килмaсдaн кириб чиккж хap бир нaфaс умрдж кетгaн бир гaвхap мисолидир. Буни y кyйидaги мисpaдa ифодaлaйди:

jAjS j^C jl Jjjjx i^J jA

l^J JjJ ^ilc ^Ал Ijj^

MAЗMУHИ:

Умpдaн yтётгaн хap бир нaфaс киммaтбaхо гaвхapдиp,

Унинг хирожи бутун олaм билaн тенгдир.

Мирбобо Haкшбaндий шунинг учун умрнинг хap бир нaфaсини кaлб хузури билaн зикpдa yткaзмоFлик, хaмишa кaлбни Faфлaтдaн холи килишгa хapaкaт килмоFлик лозим деб билaди. У буни Куръон оятининг мaъносидaн излaйди Ba уни aсос килиб келтиpaди: "Бизни зикр килишдaн кaлбини Fофил килиб кУйган, хaвойи нaфсигa эpгaшгaн Ba H^ap иши исpофгapчилик бyлгaн кимсaлapгa шшт этмaнг" (Kaхф: 28-оят.).

Мирбобо Haкшбaндий шу тapздa иктибос келтириб, зикрнинг aмaлий жихaтлapини тулик тyшyнтиpaди. Тушунтириш дaвомидa зикрнинг кaлбни поклaшдaги aхaмияти тyFpисидa янa бир нечa мaснaвий, бaйт, ^raa Ba шеърий nap4anap келтиpaди.

Мирбобо Haкшбaндий кaлбни тозaлaш жapaёнидa инсон pyхиятидa кечaдигaн yй-хaёллapни турт тypгa булиб кypсaтaди:

1. Шлйтоний.

2. Haфсоний.

3. Maлaкий.

4. Рaхмоний.9

Шaйтоний Ba тафсоний хaтapлapни y '^йри Хдк" хaтapлap деб aйтaди. Ba солик бу нaфслapни yзидaн нaфй килиши, яъни кеткaзиши кеpaк хисоблaйди. У бу тyFpидa бир рубоий мaвзyси остидa мaснaвийни келтиpaди:

9 ^-216 iùlj^* j .^Jùu^àu ^JJJÛ j^ jjl 1J1J j^ ^ilj^

Хэтэрхойи Faйри Хдк дэроз дон,

Ин риёзэт соликонро фэрз дон.

Посбони дил шэв, эндэр кулли хол,

10

То нэёяд хеч дузд онжо мэхол .

МАЗМУНИ:

Хдкикдй булмэгэн xaтaрлaр купдир,

Бу кэби xaтaрлaрни бошдэн кечириб, риёзэт тортмок соликкэ фэрздир.

Хдр бир хол пэйтидэ кэлбингнинг посбони бул,

Токим унгэ хэр турли yFрилaр киролмэсин.

Мэзкур рубоийдэн куйидэги xyлосaлaрни чикэриш мумкин:

1. Солик учун фикрий, холий, ходисэвий вэ бошкэ турдэги куплэб xaтaрлaр мэвжуд.

2. Бу xaтaрлaр Хдкдэн булмэй бэлки шэйтондэн вэ нэфсдэн булэди.

3. Бу OFир xaтaрлaр пэйтидэ xyрсaндчилик ёки Faм-aндyхдaн пэйдо булгэн хэр кэндэй холдэ кэлбни кэттик эхтиёт килиш вэ унгэ дунёвий истэк вэ xохишлaр эрэлвшишиавн эсрэш лозим.

4. К&лбни yFрилaрдaн, яъни соликни Хдк йулидэн адэштириши ёки чaлFитиши мумкин булгэн хэр кэндэй нaрсaлaрдaн химоя килиш керэк.

Мирбобо Нэкшбэндий соликнинг кэлбини зикргэ мaшFyл килиш усуллэрини ёзэр экэн бунинг бир нечэ тури борлиги эйтэди: "Бэъзи зикрлэр борки, улэр икки зэрбдэ тэлкин килинади, бэзиси эсэ уч зэрбдэ тэлкин килинэди, бэъзиси жэхрия тэрзидэ турт зэрб билэн aмaлгa оширилэди. Булэрни aмaлгa ошириш тэртиблэри хэм хэр xилдир. Улэрнинг бэъзиси нэфэс оркэли бaжaрилсa, бэъзиси тил оркэли бaжaрилaди, бэъзини мэъкус нэмози11 билэн эм^лта оширилэди"12.

10 ^-216 iùlj^* ûljwl j .^juu^àu ^JJJÛ jjl LL .¿¿О»-* ^ilj*

11 Тарик,ат соликларига буюриладиган ортик,ча намоз тури.

12 ^-217-216 iùlj^* ûlJwjl j ^jjjû j^ jjl LL j^

Бу таби тypличaликни Мирбобо ^к^ждий солик учун зapapсиз деб билaди. У буни кyйидaги мисpa билaн тушунтириб беpaди:

МИСРА:

1 -з

Maксaд якест Kaъбa paвонон aгap сaдaнд,

MАЗMУHИ:

Kaъбaгa боpyвчилap юзтa бyлсaлap хйм мaксaдлapи биттaдиp.

Мирбобо Haкшбaндий кaлбнинг зикpгa мaшFyл кдлишдa пири муршиднинг ypнигa эътибор кapaтaди. Унинг фикpичa, бу боpaдa кaндaй зикр турини тaнлaш муршиднинг, яъни пирнинг ихтиёpидa бyлaди. Myтaсaввиф бу тyFpидa "Бaъзи пиpлap мypокaбaни тaлкин кдлaдилap. Бунинг yсyллapи xaм xap турли пиpлapдaн тypличa келгaн. Бaъзи пиpлap эсa поси aнфосни, яъни нaфaсни нaзоpaт килиш оpкaли зикрни бyюpaдилap. Бyндa yлap соликкa xap бир нaфaсни чикapгaндa 'Л илaxa" билaн чикapишни, нaфaсни олгaндa эсa "иллaллоx" билaн олишни ypгaтaдилap. Бу коидaни "хуш дapдaм" ёки "хaтapи нaфaс" деб aйтaдилap"14.

Мирбобо Haкшбaндий бу зикрнинг ax^^ra нaкaдap кaттa бyлгaнлигидaн пиpлapнинг Хдк йyлигa киpгaн солик Ba толиблapгa доимий уни эслaтиб туриши учун aжойиб yсyллapдaн фойдaлaнгaнликлapини кaйд этгaн: "Бaъзи бир пиpлap толиблapгa зикрни тyхтaмaй дaвом эттириб юpишлapи учун yлapнинг идишлapи ёки енглapигa, доим нaзapи тушиб тypaдигaн жойлapгa "Аллох" нaкшини ёзиб кУяpдилap15.

Myтaсaввиф дaвомли зикрнинг нaтижaсидa соликнинг кузи олдидaги "Аллох" такши y муршидидж иршод олгaнидa унинг кaлбигa кучишини Ba бyнгaчa солик зикpдa бapдaвом булиши кеpaклигини ёзaди: "Солик мaълyм бир

13 ^-217 iùlj^* ôl^^jlû ûlj"l j .^Jùu^àu ^JJJÛ j^ ¿jl 1J1J j^ .¿jO^l

14 ^-217 iOljé-3' ôl^^jlû ûlj"l J .^Jùu^àu ^Jjjû j^ ¿jl 1J1J j^ .¿jO^l ^ilj^

15 ^-217 lùljé-3' ôl^^jlû ûlj"l J .^Jùu^àu ^Jjjû ji^ ¿jl 1J1J j^ .¿jO^l

вэкт бу тэрикэ мудовэмэт вэ мулозэмэт курсэтсэ, эйни ушэ "Аллох" нэкши муршиддэн иршод олгэндэ унинг кэлбигэ муоянэ килэди вэ y кэйси томонгэ бокмэсин, ундэ "Аллох" нэкшини курэди"16.

Юкоридэги xyлосaдaн мэълум булэдики, нaкшбaндия тврикэтидв кэлбни тозэлэш энг мухим вaзифaлaрдaн хисоблэниб, унинг куйидэги эмэлий куринишлэри мэвжуд:

1. К&лбни зикргэ ургэтиш усул вэ воситэлэри бир нечэ xил булиб, унинг ягонэ колипи мэвжуд эмэс. У вэзият вэ вокеликни, шуниингдек, тaрикaтгa кирувчи соликнинг рухий вэ мэънэвий холидэн келиб чикиб, белгилэнэди.

2. К&лбни зикргэ ургэтиш эмэлиёти тyFридaн-тyFри пирнинг нэзорэти вэ тэлкини остидэ кечэди.

3. Кадбни зикргэ ургэтиш усуллэридэн энг кенг кУллaнилaдигaни бу "хуш дэр дэм" усулидир.

4. К&лбни шэйтоний вэ нэфсоний истэклэравн xоли килиш вэ зикрнинг дэвомийлигини тъминлaшмaксaдидa "Аллох" лэфзини куз доим тушиб турэдигэн жой вэ нaрсaлaргa ёзиб куйилади.

5. Зикрнинг дэвомийлигидэн кутилэдигэн нэтижэ бу "Аллох" лэфзини кэлбгэ нэкш килиб, кэлбни Хдк вэслигэ етиштириш.

Мутэсэввиф солик кэлби сaйкaллaниб, ундэ Хдк нури тэжэллий килэ бошлэши билэн соликнинг кузигэ Хдадэн бошкэси куринмэй колишини, кэйси томонгэ вэ кэергэ боксэ Уни куришини рубоий номи остидэ келгэн туртлигидэ ифодэ килэди:

РУБОИЙ

Мэн номи Туро бэр кэфи xyA бингорэм,

Бэс, дийдэ бэр он ном хэм чун ёрэнд.

Аз бэски, ду дийдэ дэр xaёлaт дорэм,

Дэр хэр чи нэзэр кунэм Туе пиндорэм.

16 ^-218 iùlj^* ûll^l j ^JJJÛ j^ jjl LL j^

МАЗМУНИ:

Мен Сенинг номингни уз кaфтимдa кypaмaн, Бaс, кyзлapим xaм yнгa жyдa ypгaниб колгaн. Шу кaдapки, икки кyзимгa хaёлий сypaтинг кypинaди, X,aммa нapсaгa боксaм, yндa Сени кypaмaн.

Мирбобо Haкшбaндийнинг мaзкyp aсapи том мaънодa тapикaт йулининг соликлapи учун дaстypyлaмaл Ba услубий кypсaтмa xaмдa нaзapий aсос сифaтидa ёзилгaн yзигa хос aсap булиб, y уз тaдкикотчилapини кутиб турибди. Шунингдек, yндaн инсон кaмолотигa хизмaт R^aA^an, унинг мaънaвий дунёсини бойитaдигaн xaмдa aхлокий xaётдa yчpaйдигaн турли мyaммолap Ba рухий тapaнгликни кеткaзишгa кyмaклaшaдигaн мухим yгитлapни, пaндлapни Ba кaлбни тapбиялaшдa, yнгa эзгуликни сингдиришга кул келaдигaн Ba aсос бyлaдигaн хyлосaлapни олишимиз мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. al^jlû ûlj^l J^j^ j ^JSJX .^лЗл^дЗ ^^jjû jj^ ¿jl Ijlj jjx .¿jXti^tl CiIjx ^-211 iüljé2

2. https://baharestan.khoy.iau.ir/article_689823.html

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.