CC BY
177>q )> d )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №10
MILLIY KURASHNING SPORTDA TUTGAN AHAMIYATI VA
KURASHNING QOIDALARI
* : i>
»
Doniyor Davlatyor o'g'li Xudayorov
O'zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti nukus filialida Yakka kurash va tabiiy fanlar kafedrasida
Kurash sport tundan o'qituvchi https://doi.org/10.5281/zenodo.7238249
pú\> i)>;:> Annotatsiya: Keltirilgan ushbu maqolada sport turlari, kurashning ahamiyati,
inson hayotidagi o'rni hamda kurashning qonun-qoidalari va turlari haqida so'z
yuritilgan. Milliy kurashning rivojlanish tarixi va rivojlanish bosqichlari to'g'risida
ham ma'lumotlar keltirilib o'tilgan.
Kalit so'zlar: kurash, olimpiada, texnik-taktik harakatlar, usul, bosqich, turlari.
*q1 ¡
Kurash - sport turi, belgilangan qoidaga muvofiq ikki sportchining yakkama-yakka olishuvi. Kurashish san'ati ko'p xalqlarda qadim zamonlardan buyon ma'lum. Kurash ayniqsa Yunonistonda keng tarqalib, qadimgi olimpiada musobaqalaridan doimiy o'rin olib kelgan. Milliy kurashning xilma-xil ko'rinishlari Gretsiya, Italiya, Yaponiya, Turkiya, Eron, Afg'oniston, Rossiya, O'zbekiston, Gruziya, Armaniston, Ozarbayjon, Qozog'iston va boshqa mamlakatlarda mavjud. Zamonaviy sport kurashining asosiy qoidalari XVIII asr oxiri — XIX asr boshlarida Yevropaning bir
necha mamlakatlarida ishlab chiqildi. 1912-yil Xalqaro havaskorlar kurash
. ... ....... ... ____ ,
federatsiyasi (FILA) tuzildi (hozir unga 144 mamlakat, O'zbekiston 1993 -yildan
a'zo). Xalqaro maydonda sport kurashining yunonrum kurashi, erkin kurash, dzyudo, sambo va boshqa turlari keng tarqalgan. Keyingi yillarda o'zbek kurashi ham alohida kurash turi sifatida dunyo miqyosida tan olina boshlandi. Kurash insonni kuchli, epchil, chidamli va irodali qilib tarbiyalash vositalaridan biri hisoblanadi. Shifokorlar nazorati ostida 12 yoshdan kurash bilan shugullanishga ruxsat etiladi. Kurash azaldan o'zbek turmush tarzining uzviy qismi bo'lganligini arxeologik topilmalar, tarixiy qo'lyozmalar tasdiqlaydi. Qadimgi Baqtriya (O'zbekiston janubi) hududidan topilgan J-jt jez davriga oid silindrsimon sopol idishda ikki polvon va ulardan biri ikkinchisini chalayotgani tasvirlangan. Shu davrga mansub boshqa arxeologik topilmada esa polvonlarning Kurash usullarini namoyish qilayotgani aks ettirilgan. Bilamizki, xalqimiz qadimdan to'ylarda kurash tushib, polvonlari bilan faxrlangan. Dastlab
! !>»
ko'ngilochar o'yin sifatida boshlangan kurash keyinchalik mardlik, elning or-nomusi sifatida bizgacha yetib keldi.
Mustaqillik yillarida biz kurashni zamonaviy sport turi sifatida dunyoga tanitdik.
A„1 ___________^„i • ■ ■ _________•
Asl, o'zgarmas qoidalarini ishlab chiqib, qudratini, falsafasini namoyish etdik. Bu
u>,* ^ «KQs
>q )> d )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №10
millatimizning ulkan g'alabasi bo'ldi. Shu-shu dunyo sport olami bu sportni
#
o'zbeklar, O'zbekiston nomi bilan bog'laydi. Bugun deyarli barcha qit'a polvonlari bayrog'imizdagi ranglar aks etgan yaktaklarda gilamga tushadi. Kurashimizning Osiyo o'yinlari dasturiga kiritilishi Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning bevosita sa'y-harakatlari, mamlakatda sportga, xususan, milliy sport turlariga bo'lgan e'tibori mahsulidir. Ilk bor 2018-yili Indoneziyaning Jakarta shahrida o'tgan Osiyo o'yinlarida bellashgan polvonlar kurashimiz dovrug'ini dunyoga tanitdi. Bu
i \m-
o'yinlarni millionlab odamlar tomosha qildi, hakamlar o'zbekcha aytgan so'zlarni eshitdi, O'zbekiston ramziy ranglari jilolangan yaktaklarga havas qildi. Davlatimiz rahbarining "Kurash milliy sport turini rivojlantirish va uning xalqaro nufuzini yana-da oshirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarori bizni yangi marralar sari chorlabgina qolmay, ko'p yillik orzularimiz amalga oshishining huquqiy asoslarini ham yaratib berdi. Oldimizga katta maqsad qo'yildi. Biz milliy kurashimizni keng targ'ib qilib, dunyoga tanitamiz, Xalqaro olimpiya o'yinlari dasturiga kiritamiz. Aslida, sport
i^v^i-.; tnr.v.\, ^^r, n^io^i A/r,n,\r
turining Olimpiya o'yinlari dasturiga kirishi juda katta tarixiy voqea sanaladi. Milliy
sportini yoki biron sport turini yaratib, uni dunyoga targ'ib qilishga harakat qilayotgan, Olimpiya o'yinlarida ko'rishni ellik, yuz yillab kutayotgan davlatlar bor. O'zbekiston mustaqil bo'lganiga endi o'ttiz yil bo'ladi. Tarixan shu qisqa vaqtda
»
kurashni Olimpiya o'yinlariga kiritish harakati boshlanganini eshitib, ochig'i ko'pchilik ishonmaydi, hayron bo'ladi, hayratga tushadi. Barmoq bilan sanarli mamlakatlargina o'zining sportini Olimpiya o'yinlari dasturiga kiritish sharafiga muyassar bo'lgan. Ulardan ayrimlarini sanab o'tsak, masalan, Yaponiya dzyudoni, Janubiy Koreya taekvondoni, Angliya futbolni kiritgan. Buning uchun uzoq yillar kerak bo'lgan. Albatta, kurashni Olimpiya o'yinlarida ko'rish barchamizning ko'p yillik orzuimiz. Xuddi sportchining asosiy maqsadi Olimpiya o'yinlarida qatnashish bo'lgani kabi. Hozir bir sportchi maqsadi haqida gapiryapmiz. Endi bir sport turini eng nufuzli sport o'yiniga butun boshli xalq, mamlakat nomidan manguga kiritish esa juda katta tarixiy hodisa ekanini anglash mushkul emas. Buni davlatlar, xalqlar orzu
m
qiladi. Mana shu maqsadimizga erishishga Prezidentimiz qarori bilan aniq yo'llanma
berildi, tamal toshi qo'yildi. Yurtimizda jadal yangilanish davri kechayotgan bugungi
kunda kurashimiz, albatta, Xalqaro olimpiya o'yinlari dasturiga kiradi va yangi -
O'zbekiston, xalqimiz nomi o'z sportini Olimpiya o'yinlariga kiritgan davlatlar
ro'yxatida tarixga muhrlanadi.
Kurash hozirgi kunda insonlar hayotida juda katta ahamiyatga ega. Chunki <r 1 > '•Jk- \ "l >
kurash ham milliy sport turi, ham insonni chiniqtirib, ruhiy tarafdan ham ancha
mustahkamlaydi. Kurash bilan har kim ham shug'ullana olmaydi. Chunki uning
tartib-qoidalari, uning o'ziga yarasha qiyinchiliklari mavjud. Sportda har bir turning
tartib-qoidalari, o'rganish bosqichlari bor bo'lib bu bosqichlarga to'xtalib o'tsak:
lV-4 N J ^
i >-;> >
>q )> d )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №10
Dastlabgi o^ganish bosqichida eng asosiy vazifa o^uvchilaróa Milliy
#
kuгashning o'гganilayotgan haгakatini to'g'гi bajaгish uchun zaгuг bo'lgan tasavvurlarni yaratishdan iborat. Ushbu bosqichning xususiyatlari quyidagilar: vaqt va makonda harakatlaming yetarii daгajada aniq bo'lmasligi; mushak kuchlanishlarining noaniqligi; ortiqcha harakatlarning mavjudligi; kurash texnik harakatlarini bajaгishda fazalaг yaxlitligining buzilishi. Bunda shug'ullanuvchilaг ko'pgina ortiqcha kuch saгflaydilaг va usullami ko'pgina gavda mushaklaгini
! Ш-
zo'гiqtiгish bilan bajaгadilaг. Tez toliqib qolish va ayniqsa yosh km-as^Mla^a ish qobiliyatining yetarii darajada bo'lmasligi ana shula^a bog'liq. Shunday qilib, ushbu bosqichda bir qator xususiy vazifalar hal etilishi lozim: - o^ganilayotgan texnik ha^at to'g'risida yaxlit tasavvumi shakllantiгish va ulaгdan bellashuvlaTda
О J
foydalanish to'g'гisida sh^'uHan^^i^^a ma'lumot beгish; -shug'ullanuvchilaming harakat malakalaгi zaxiгasini kuгashning yangi usulini egallash uchun kerak bo'lgan element^ bilan boyitish; - oddiy usullarning
Ki ifi ir»11 m л1л n Knint*i1irlTirrn an oni on • 1л arol/ Kr\4 m orrnn nnmlro+l nrm At4i лл1лп m i ю no I/
butunligicha bajarilishiga erishish; - ke^ bo'lmagan haгakatlarni, ortiqcha mushak
kucЫanisЫaгini baгtaraf etish. Qismlaгga bo'lib o^ganish bosqichining asosiy vazifasi harakat malakasini shakllantirish hamda uni ko'nikmaga o'tgunga qadar takomillashtirishdan iborat. Bu bosqichda alohida kurash usullarining vaqt, makon va
»
kuch tavsiflari aniqlanadi. Agar oldingi bosqichda harakat malakasini shakllantirish uchun zairn bo'lgan shari-shara^^ yaгatilgan bo'lsa, ikkinchi bosqichda uning hosil bo'lishi yuzaga keladi. Maqsadga eгishish uchun quyidagi vazifala! hal qili nadi: -o^ganilayotgan usul texnikasini egallash va qismlarini aniqlab olish; -o^ganilayotgan haгakatlaгning qonuniyatlaгini tushunishni chuquriashtirish; -bajaгilishi zaгuг bo'lgan amallaming ketma-ketligini batafsil gapirib turish bilan
a f rrnm ПТГЛ+rran h o rn l/nfni koinrmn' алит; плогпггП1г\+ ka орпптмппппт
o^ganilayotgan harakatni bajarish; - o'quv-mashg'ulot bellashuvlaridagi o'гganilayotgan usullaming aniq, e^in va butunligicha bajaгilishiga eгishish.
Kurashchining texnik-taktik harakatlarini mustahkamlash va keyingi takomillashtirish bosqichida o'qitishning asosiy vazifasi, ya'ni harakat ko'nikmasini shakllantiгish va musobaqa bellashuvlarida egallab olingan kuгash usullarini qo'llay olish malakasini hosil qilish vazifasi hal etilishi lozim. Buning uchun ushbu bosqichning quyidagi xususiy vazifalarini bajarish zarur: - shug'ullanuvchilami J-jt egallangan texnik haгakatlaгni tuгli shaгoitlaгda usullaг bilan biгga qo'shib bajarishga o'гgatish; - kuгashchini o^ganilgan harakatni haг xil tayyoгgaгlikka (jismoniy, texnik,
taktik va h.k.) ega bo'lgan raq^^ bilan bajaгishga o^gatish; -
j > ' ^^ 1 >
shug'ullanuvchilaming alohida xususiyatlariga muvofiq va ulaming jismoniy
i J>:*-
tayyoгgaгligi oshishini hisobga olgan holda 48 o'гganilgan texnik haгakatlaгni yangi
elementlar (taktik tayyorgarlik usullari, ushlab olishlar, yakunlovchi fazalar) bilan boyitish; - musobaqa bellashuvlarida o^ganilgan texnik haTakatning yetaгli darajada
boyitish; sobaqa --------------- o -------gan texnik ^^------- ^----^^
baгqaгoгligi va vaгiantliligi, ishonchliligi va tejamliligini ta'minlash.
u>,* ^ t<ns
WiW к/
>q )> q )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №10
O'zbekcha milliy kurash quyidagi xususiyatlari bilan xarakterlanadi: - harakat
amallari qarshi harakat qiluvchi raqib bilan muloqotda yuzaga keladi, bunda ulardan biri g'alabaga erishish uchun boshqasiga o'zining texnikasi va taktikasini, jismoniy
sifatlari va qobiliyatini qarama-qarshi qo'yadi; - usullar texnikasi va harakatlar
mi
taktikasi o'zaro mustahkam bog'langandir, chunki texnika maxsus harakat va usullarni bajarish usuli, taktika esa kurash tushish vaqtida texnikani qo'llash usuli sifatida namoyon bo'ladi; - harakat malakalarini shakllantirish asosiy sifatlar -
!
chaqqonlik, tezlik, tezlik kuchi va maxsus chidamlilikni rivojlantirish asosida usullar texnikasini va uning variantlarini puxta egallab olishni talab etadi; - kurashchilarning harakat faoliyati siklik xarakterda bo'lib, u har doim o'zgaruvchi forma va sharoitlarda o'tadi, asab-ruhiy jarayonlar kurash vaziyatlarining lahzalik almashinishidagi anglangan harakatlar darajasida o'tib boradi; -raqibning harakatlarini, holatini va xatti-harakatlarini tezlik bilan baholash, unga qarshi harakatlar tanlash va to'satdan paydo bo'luvchi, ko'pincha yangi harakat va taktik
т;п Г71 f ni n rn 1 It ni n "7nnifltrrt 1t"i im n ni on 1 nrm jr\m rl о nor rirvim rnninnmrr nnrolrn+l on rrn
vazifalarni hal etish zarurligi kurashish jarayonida har doim raqibning harakatlariga
qarshi harakat qilish zarurligi paydo bo'ladi, bular: raqibning xatti-harakati, qiliqlari, olishish uslubi, subyektiv holati qo'zg'aluvchanligi, loqaydligi, charchaganligi, tashqi muhit - musobaqa sharoitlari, hakamlar va tomoshabinlarga nisbatan ko'rsatadigan
m?
reaksiya va hokazolar.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, kurash bu bizning, o'zbeklarning faxrli sport turlaridandir. Bu kurash paydo bo'lganidan beri turli xil bosqichlardan o'tdi. Uni hozirgacha rivojlanib kelishida, mukammallikka erishishida albatta milliylik hamda uning o'z o'rni bor ekanligi asosiy rol o'ynaydi.
> j> I
>Ц. j i > j i
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Kurash milliy sport turini rivojlantirish va uning xalqaro nufuzini yanada oshirish chora-tadbirlari to'g'risida". PQ-4881-son qarori. - Toshkent: 2020 yil, 4-noyabr.
2. Atoyev A.Q. Farzandingiz barkamol bo'lsin. -T.: Meditsina, 1992.
3. Atoyev A.Q. Kurash. O'smir va yoshlarni kurashga o'rgatishning metod va vositalari: (Ped. oliy o'quv yurt. jismoniy tarbiya o 'qituvchilari, BO'SM KSJ va SMOM o'qituvchi va murabbiylar) uchun o'quv qo'll. -T.: O'qituvchi, 1987.
4. Absattorov A.A., Istomin A.A. Dzyudo kurashi. -T.: Ibn Sino nomidagi nashriyot-matbaa birlashmasi, 1993.
5. Kerimov F.A. Kurash tushaman. -T. 1990.
6. Kerimov F.A. Sport kurashi nazariyasi va usuliyati. - T.: O'zDJTI nashriyot matbaa bo'limi, 2005.
7. Kerimov F.A. Sport sohasidagi ilmiy tadqiqotlar. - T.: Zar qalam, 2004.
j J ' H
v> ¡>
>q ] i )> >
g
u>,* ^ t<ns
