CC BY
0MILLIY IQTISODIYOTNI TURLI SOHALARIDA INTERNET TEXNOLOGIYALARIDAN SAMARALI FOYDALANISH YO'LLARI
Jomonqulova Fazilat Esirgapovna
SamISI "Axborot texnologiyalari" kafedrasi dotsent
Annotatsiya. Ushbu maqolada Milliy iqtisodiyotda turli sohalarida blokcheyn texnologiyasidan foydalanish va jihatlari, va birinchi navbatda insonlarning turmush darajasini sezilarli darajada oshira olishi va bu uning asosiy foydasi ekanligi yoritib berilgan. Hozirgi kunda raqamli iqtisodiyot tushunchasi bir qator mamlakatlarning iqtisodiy nazariyasi va amaliyotida paydo bo'ldi. Bu Milliy iqtisodiyotda turli sohalarida blokcheyn texnologiyasidan foydalanish jadal rivojlanishi, axborot sohasida inqilob va iqtisodiyotning globallashuv jarayonlarini tezlashtirish bilan ajralib turdi.
Kalit so'zlar: raqamli texnologiyalar, sun'iy intellekt, neyrotexnologiya, kiberxavfsiz.
Аннотация. В данной статье освещены использование и аспекты технологии блокчейн в различных отраслях национальной экономики, и в первую очередь ее способность значительно повышать уровень жизни людей, и в этом ее главное преимущество. В настоящее время понятие цифровой экономики появилось в экономической теории и практике ряда стран. Его отличали бурное развитие использования технологии блокчейн в различных отраслях национальной экономики, революция в информационной сфере, ускорение процессов глобализации экономики.
Ключевые слова: цифровые технологии, искусственный интеллект, нейротехнологии, кибербезопасность.
Annotation. This article highlights the use and aspects of blockchain technology in various sectors of the national economy, and first of all its ability to significantly improve the standard of living of people, and this is its main advantage. Currently, the concept of a digital economy has appeared in the economic theory and practice of a number of countries. It was distinguished by the rapid development of the use of blockchain technology in various sectors of the national economy, a revolution in the information sphere, and the acceleration of economic globalization processes.
Keywords: digital technologies, artificial intelligence, neurotechnology, cyber security.
Zamonaviy texnologik yutuqlar, masalan, narsalar interneti, sun'iy intellect, IT-strukturaning rivojlanishi va katta ma'lumotlar ("katta ma'lumotlar" -bu ma'lumotlarni tahlil qilish, muntazam ravishda chiqarib olish yoki juda katta hajmdagi ma'lumotlar to'plamlari bilan ishlashning boshqa usullarini ko'rib chiqadigan sohadir. Yoki kompleksni a'anaviy ma'lumotlarni qayta ishlash dasturiy ta'minoti yordamida boshqarish mumkin) bizni nafaqat globalraqamli evolyutsiyaga olib boradi, balki shu bilan birga koblarning tarkibiy o'zgarishi va tarkibiy o'zgarishiga sabab bo'ladi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 3 iyuldagi PQ-3832-sonli "O'zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi farmoniga muvofiq O'zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish bo'yicha ko'rilayotgan chora-tadbirlar iqtisodiyotning raqamli sektorini rivojlantirish, electron hujjat aylanish tizimini joriy etish, elektronto'lovlarni rivojlantirish va electron tijorat sohasidagi normativ-huquqiy bazani takomillashtirish uchun yana bir qadamdir. Ushbu keng ko'lamli chora-tadbirlarning barchasi blokcheyn texnologiyasini turli xil platformalarda turli xil versiyalarda ishlatishga olib keladi -raqamli hisob-kitoblarni (kripto-valyutalarni) rivojlantirish, aqlli shartnomalarni (electron shaklda shartnomalar) joriy etish, unga muvofiq huquqlar va majburiyatlar raqamli operatsiyalarni avtomatik tarzda amalga oshirish, shuningdek xalqaro to'lovlarni (hisob-kitoblarni) takomillashtirish-akkreditivlar, kafolatlar va boshqalar orqali amalga oshiriladi.
Blockchain atamasining o'zi qisman uning vazifalari va maqsadlarini tavsiflaydi. "Blok" qismi bloklar, "chain" atamasi "zanjir" so'zini anglatadi. Ma'lum bo'lishicha, Blockchain bu blokcheyn. Va shunchaki zanjir emas. Bu qat'iy ketma ketlikni saqlaydi. Bloklar bu tizim ichidagi bitimlar, bitimlar va shartnomalar to'g'risidagi, kriptografik shaklda taqdim etilgan ma'lumotlar. Blockchain (bloklar zanjiri) bu umumiy serverga ulangan saqlash moslamalari bo'lmagan tarqatilgan ma'lumotlar bazasi.Ushbu ma'lumotlar bazasi bloklar deb nomlangan doimiy ravishda o'sib boradigan buyurtma yozuvlarining ro'yxatini saqlaydi. Har bir blokda vaqt tamg'asi va oldingi blokga havola mavjud. Ushbu texnologiya Bitcoin kripto valyutasining paydo bo'lishi bilan birga yaratilgan. Bu 2009 yilda sodir bo'lgan. Satoshi Nakamoto yangi virtual valyuta va Blockchainni yaratgan ommaviy shaxs hisoblanadi. Biroq, bu shaxsiyat kriptovalyutalar dunyosida mifologiyalangan. Bu taxallus, uning orqasida bir yoki bir nechta shaxs o'z shaxsini oshkor qilmaslikka qaror qilganlar. Shubhasiz, ular blokcheynni yaratish uchun minglab soat sarfladilar.
Rivojlanishning maqsadi kripto valyutadagi xarajatlarni takrorlash muammosini hal qilish, uchinchi tomonning ishtirokisiz ishonch darajasi past bo'lgan muhitda almashish imkoniyatini ta'minlash, bardoshli bo'lgan taqsimlangan bitimlar registrini yaratish edi. Uvaffaqiyatsizliklar, shuningdek operatsiyalar tarixini nazorat qilishni ta'minlash. Barcha bloklar bir-biriga bog'langan, ya'ni o'zaro bog'liqdir. Yangi blok yozish uchun eski bloklar haqidagi ma'lumotlarni ketma-ket o'qish kerak. Blockchain-dagi barcha ma'lumotlar to'planib, doimiy ravishda yangilanib turadigan ma'lumotlar bazasini shakllantiradi. Ushbu ma'lumotlar bazasidan biror narsani o'chirish yoki blokni almashtirish, almashtirish mumkin emas. Va bu "cheksiz" -bu erda cheksiz ko'p bitimlar yozilishi mumkin. Bu blokcheynning asosiy ususiyatlaridan biridir.
Blockchain bu shunchaki ma'lumotlarni tuzishning bir usuli. Bu daftar buxgalteriya yozuvlarini hisobga oladigan fayl. Ushbu faylni hech qachon tugamaydigan kitob bilan taqqoslash mumkin. Kitobning har bir sahifasida ma'lumot va pastki qismida sahifa raqami mavjud. Sahifa raqamiga ko'ra siz ushbu sahifa kitobning qaerdaligini darhol bilib olasiz. Shubhasiz, 49-bet 48 va 50-betlar orasida. Kitob sahifalari singari, blokirovka bloklari ham ma'lumot bilan to'ldirilgan. Bloklar
aniq raqamlanmagan bo'lsa-da, ular bir xil funktsiyani bajaradigan vaqt tamg'asiga ega. Blokdan keyin har doim eng yangi vaqt tamg'asi bilan yangi blok qo'shiladi, shunday qilib, zanjir hosil bo'ladi. Blokcheynlarning eng yaxshi tomoni shundaki, ular kriptografiyadan foydalanib, kitobning biron bir sahifasida biron bir a'lumot o'zgarganda kuzatiladi. Ushbu xususiyat blockchain-ni qimmatli va muhim bir narsaning saqlanishini kuzatib borish uchun yaxshi ma'lumotlar tuzilishini yaratadi.
Blockchain-ni Torrent bilan taqqoslash mumkin. Torrentlar P2P rejimida ishlaydi (peer to peer- barcha ishtirokchilar teng bo'lgan kompyuter tarmog'i). Tracker-dan faylni yuklab olayotganda, biz markaziy server yoki xotiradan foydalanmaymiz. Fayl to'g'ridan-to'g'ri xuddi siz kabi torrent ishtirokchisidan yuklab olinadi (13.1-rasm). Agar "peer-to-peer" tarmog'ida ishtirokchilar bo'lmasa, siz ham fayllarni yuklab ololmaysiz. Xuddi shunday, blok zanjirida. Barcha operatsiyalar to'g'ridan-to'g'ri sub'ektlar o'rtasida amalga oshiriladi. Va ular barcha ishtirokchilar bitta tarmoqqa -Blockchain-ga ulanganligi sababli amalga oshiriladi. Zanjirning ikki turi mavjud: -Jamoaviy Blockchain -bu ochiq, qo'shimcha ma'lumotlar bazasi. Ushbu turdagi blokirovka Bitcoin kripto valyutasida qo'llaniladi. Har bir ishtirokchi ma'lumotlarni yozishi va o'qishi mumkin. -Yakka yoki xususiy blokcheynda ma'lumotlarni yozish o'qish cheklovlari mavjud. Afzallik tugunlari o'rnatilishi mumkin. Shaxsiy Blockchain subspecies -bu eksklyuziv blokcheyn. Bunday zanjirda bitimlarni amalga oshirish uchun bir guruh odamlar tashkil etiladi.
Torrentlarning ishlash tamoyili135 Subtotallarni sarhisob qilib, Blockchainning asosiy xususiyatlarini sanab o'tamiz:
^ Markazsizlashtirish
^zanjirda server yo'q.
Har bir ishtirokchi serverdir. Bu butun blokcheynning ishlashini ta'minlaydi; -Shaffoflik -bitimlar, shartnomalar va boshqalar to'g'risidagi ma'lumotlar jamoat mulki saqlanadi. Biroq, bu ma'lumotlarni o'zgartirish mumkin emas; Nazariy jihatdan cheksiz nazariy jihatdan blokcheynni cheksiz yozuvlar bilan to'ldirish mumkin. Shuning uchun uni ko'pincha superkompyuter bilan taqqoslashadi; -Ishonchlilik yangi ma'lumotlarni yozib olish uchun blokcheyn tugunlarining kelishuvi talab qilinadi. Bu sizga tranzaktsiyalarni filtrlash va faqat qonuniy operatsiyalarni qayd etish imkonini beradi.
Xashni almashtirish haqiqiy emas. Bitcoin blokcheynida bloklar bitimlar to'g'risidagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Har bir blok kim bitkoinlarni kimga va kimga o'tkazayotganligini o'rsatadi. Bitcoin blockchain paydo bo'lgan paytdan boshlab barcha bitkoinlarning harakatini kuzatish uchun ishlatilganligi sababli, siz har doim kimning qancha bitcoinsga tegishli ekanligini tekshirishingiz va bilishingiz mumkin.
Istalgan vaqtda "kim nimaga egalik qiladi", biz uni blokcheynning hozirgi "holati" deb ataymiz. Kripto valyuta misolida blokirovka qilish tamoyili Bitim blokga kiritilgandan va blok zanjirga qo'shilgandan keyingina sodir bo'ladi. Demak, zanjirga blok qo'shilganda, blokcheynning holati angilanadi. Oxir-oqibat, bitkoinlar ko'chiriladi. Bu shuni anglatadiki, agar kimdir mening manzilimga haqiqatan ham
ranzaksiya o'tkazgan-qilmaganligini tekshirishni istasam, blokirovka holatini tekshirishim kerak. Buning uchun kitob jamoatchilikka ochiq bo'lishi kerak. Agar blokcheyn faqat bitta kompyuterda saqlangan bo'lsa va to'satdan u o'chirib qo'yilgan bo'lsa, unda bu juda yoqimsiz bo'ladi. Slida, blokcheynning hozirgi holati dunyodagi ko'plab kompyuterlar tomonidan yuklab olinadi, sinxronlashtiriladi va taqdim etiladi.Server va peer-to-peer tarmog'ining tuzilishi. Ushbu kompyuterlar "tugunlar" (tugunlar) deb nomlanadi va blokcheynning xavfsizligi va dolzarbligini ta'minlash uchun ular birgalikda (peer-to-peer) tarmoqda birgalikda ishlaydi. Ushbu tugunlarning har biri blokcheynning to'liq, yangilangan (joriy) versiyasini saqlaydi. Har safar yangi blok qo'shilsa, barcha tugunlar blok zanjirini yangilaydi. Peer-to-peer tarmog'idan foydalanish ma'lum afzalliklarga ega:
Siz har doim blockchain Explorer yordamida blok zanjirining holatini tekshirishingiz mumkin.
Blockchainning haqiqiy holatini bilish uchun faqat bir tomonga ishonishingiz shart emas.
Blok zanjiri xavfsizligini bilish uchun bitta server xavfsizligiga ishonishingiz shart emas. Tajovuzkor bir vaqtning o'zida bitta serverga emas, balki minglab kompyuterlarga zarar etkazishi kerak edi. -Har doim ishonch hosil qiling blokcheyn hech qachon yo'q bo'lib ketmaydi, chunki bu maqsad uchun barcha tugunlarni yo'q qilish kerak.
Har bir blokda oldingi blokning o'ziga xos xeshi (raqamli barmoq izi kabi ishlaydi) mavjud va ularni bir-biriga bog'lab, blok zanjiri hosil qiladi. Ushbu texnologiya partiyalarga ma'lumot almashish va bir-birlari bilan to'g'ridan-to'g'ri tranzaktsiyalarni xavfsiz tarzda amalga oshirishga imkon berish orqali markazlashtirish zarurligini yo'q qiladi. Rivojlanishning ushbu bosqichida blokcheynning afzalliklari va kamchiliklari mavjud.
O'zbekistondagi raqamli iqtisodiyot va blokcheyn imkoniyatlari juda istiqbolli deb baholandi. Davlatimiz rahbarining 2018 yil 2-sentyabrdagi "Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishni qo'llab- quvvatlash jamg'armasini shakllantirish to'g'risida"gi farmoni bilan "raqamli ishonch", kripto- aktivlar aylanmasi sohasida kompaniyalarning bepul faoliyatini boshlash va blockchain texnologiyalari berildi. Bundan tashqari, ushbu texnologiyalar davlat sektoriga davlat-xususiy sherikligi asosida joriy etilmoqda. Raqamli Trast fondi tashkil etildi, uning vazifalariga investitsiyalarni jalb qilish, raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish bo'yicha istiqbolli loyihalarni, shu jumladan blokcheyn texnologiyalarini amalga oshirish bilan bog'liq loyihalarni amalga oshirish kiradi.
Blokcheynning afzalliklari va kamchiliklari Foyda kamchiliklar markazsizlashtirish- tarmoqishtirokchilari teng huquqli va to'g'ridan-to'g'ri ma'lumotlarni almashishlari mumkin O'lchamlilik-agar Bitcoin blokcheyni Visa operatsiyalarining ulushiga to'g'ri kelgan bo'lsa, unda uning hajmi yuzlab terabaytga etadi. Ishonchlilik-ma'lumotlarni almashtirish va xakerlik hujumlari chiqarib tashlanadi, chunki maxsus shifrlangan kalitlardan foydalaniladi Firibgarlik-blokirovka ma'lumotlarini uzatish qaytarilmas. Shu sababli, hatto xato bilan amalga oshirilgan
bo'lsa ham, operatsiyani orqaga qaytarib bo'lmaydi. Shaffoflik -barcha bloklar ommaviy ko'rish uchun mavjud. Siz har qanday opeгatsiya uchun bosib o'tgan yo'lni tekshirishingiz mumkin 51% hujum -agar Bitcoin blokcheynidagi hisoblash quvvatining 51% bitta qurilmaga tegishli bo'lsa, yaxlitlik buziladi Ko'p qiiTalilik -blokcheyn nafaqat moliya sohasida, balki hayotning boshqa sohalarida ham qo'llanilishi mumkin (huquq, ko'chmas mulk) 12 noyabrda blokcheyn texnologiyasini O'zbekistonda birinchi tajriba tadbiqi, ya'ni "Dori vositalaгi, tibbiy buyumlaг va tibbiy texnika ekspertizasi va standartlashtirish davlat markazi" DUK uchun registrlarning avtomatlashtiгilgan tizimi sohasida amalga oshirildi. Shunday qilib, ushbu ob'ekt har qanday ma'lumot manipulyatsiyasidan himoyalangan.
Xulosa. O'z o'rnida qayd etib etish lozimki, mamlakatimiz hayotida raqamli iqtisodiyotning ayrim elementlari allaqachon muvaffaqiyat bilan faoliyat ko'rsatmoqda. Jumladan, hujjatlar va kommunikatsiyalarning ommaviy ravishda raqamli vositalarga o'tkazilishini hisobga olib, elektron imzoga ruxsat berish, davlat bilan muloqot qilish ham elektron platformalarga o'tkazilmoqda.
BMT Bosh kotibi Antoniu Guterrishning ta'biri bilan aytganda, "raqamli iqtisodiyot yangi xavf- xatarlarni vujudga keltirishi mumkin, shu jumladan, kiberxavfsizlikka tahdidlar, noqonuniy iqtisodiy faoliyatning yengillashuvi, shaxsiy hayot daxlsizligini buzilishi bilan bog'liq sabablarni keltirish mumkin. Yangi qarorlar qabul qilish hukumatlar, fuqarolik jamiyati, akademik guruhlar, ilmiy hamjamiyat va texnologik sektorlarning hamkorlikdagi harakatini talab etadi".
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. NODIROVNA M. S. SOCIAL POLICY: OBJECTIVES AND THEORETICAL FOUNDATIONS OF THE STUDY //CENTRAL ASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND HISTORY.2023. T. 4. №. 7. С. 1-9.
2. Мирзаева Ш. Н. НОВЫЕ ТРАНСФОРМАЦИИ И ИЗМЕНЕНИЕ ПРОФЕССИЙ В УСЛОВИЯХ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ НА РЫНКЕ ТРУДА УЗБЕКИСТАНА //Gospodarka i Innowacje. 2023. Т. 36. - С. 668-679.
3. Абдукаримов Ф. Б. А., Мирзаева Ш. Н. МАЛЫЙ БИЗНЕС-КАК ФАКТОР РАЗВИТИЯ КОНКУРЕНТНОЙ СРЕДЫ НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ УЗБЕКИСТАНА //Gospodarka i Innowacje. 2023. T. 36. C. 657-667.
4. Абдукаримов Б. А. А., Мирзаева Ш. Н. РОЛЬ ИНОСТРАННЫХ ИНВЕСТИЦИЙ В МОДЕРНИЗАЦИИ ЭКОНОМИКИ В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН //Gospodarka i Innowacje. 2023. T. 36. С. 648-656.
5. MIRZAEVA SHIRIN NODIROVNA. (2023). THE IMPORTANCE OF INVESTING IN THE DEVELOPMENT OF THE SOCIAL SPHERE IN OUR COUNTRY. Central Asian Journal of Innovations on Tourism Management and Finance, 4(6), 153-160. Retrieved from https: //caj itmf.centralasianstudies. org/index.php/CAJITMF/article/view/534
6. Курбанова Р., Мирзаева Ш., Хакимов Д. РОЛЬ СОЦИАЛЬНЫХ СЕТЕЙ И ТЕХНОЛОГИЙ В ИЗМЕРЕНИИ СОЦИАЛЬНОГО КАПИТАЛА //Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари/Актуальные проблемы социально -
гуманитарных наук/Actual Problems of Humanities and Social Sciences. 2023. T. 3. №. S/4. С. 204- 216.
