CC BY
28
UDK 33
Djumanova A.B., i.f.n.
Juraeva X. Y. magistrant
Toshkent davlat transport universiteti
MHXS MUVOFIQ TUZILGAN MOLIYAVIY HISOBOTLARNI TAHLIL
QILISHNI TAKOMILLASHTIRISH
Annotatsiya: Maqolada moliyaviy tahlil tushunchasi, usullari, usullarning xususiyatlari, "O'ztemiryo'lmashta'mir" UK ning mablag' va manbalarining o'zgarish dinamikasi tahlil qilingan.
Kalit so'zlari: moliyaviy tahlil, aktiv, passiv, usul, ob'ekt.
Dzhumanova A.B., Ph.D.
Zhuraeva Kh. Ya. undergraduate Tashkent State Transport University Uzbekistan, Tashkent
IMPROVING THE ANALYSIS OF FINANCIAL STATEMENTS PREPARED IN ACCORDANCE WITH IFRS
Annotation: The article analyzes the concept of financial analysis, methods, features of methods, the dynamics of changes in the means and resources of the management company "Uztemiryulmashtamir".
Key words: financial analysis, asset, passive, method, object.
Moliyaviy hisobotni tahlil qilish usuli jarayonlar va hodisalarni dialektik jihatdan ko'rib chiqishni o'z ichiga oladi: harakatda, rivojlanishda, o'zaro bog'liqlikda. Shunday qilib, moliyaviy hisobotni tahlil qilish usuli - bu uning ko'rsatkichlarini tizimli, har tomonlama o'rganish, o'lchash va umumlashtirish, shuningdek, korxonaning samaradorligini oshirish uchun maxsus usullardan foydalangan holda ko'rsatkichlar tizimini qayta ishlash orqali omillarning korxona natijalariga ta'sirini hisoblash va baholash.
Moliyaviy hisobotlarni tahlil qilish usulining xususiyatlari:
- omillarni tahlil qilishning o'ziga xos usullaridan foydalangan holda ko'rsatkichlar va omillar o'rtasidagi munosabatlarni aniqlash va o'lchash;
- korxonaning iqtisodiy faoliyat ko'rsatkichlari tizimidan foydalanish;
- har bir moliyaviy-iqtisodiy qozonni zarur darajadagi tafsilotlar bilan o'zaro bog'liq bo'lgan ko'plab elementlarning yig'indisi sifatida tizimli ko'rib chiqish. Moliyaviy hisobotni tahlil qilish metodologiyasini tahlil qilish maqsadiga erishishga qaratilgan tahliliy tadqiqotlar usullari va qoidalari tizimi
sifatida aniqlash mumkin. Har qanday tahlil usulini qurish ta'rif bilan bog'liq harakatlar ketma-ketligiga rioya qilishga qaratilgan bo'lishi kerak:
- tahlilning maqsadi va vazifalari;
- tahlil ob'ektlari;
- ko'rsatkichlar tizimlari;
- tadqiqotning ketma-ketligi va davriyligi;
- tahlil ob'ektlarini o'rganish usullari;
- ma'lumot manbalari;
- tahlil predmetlari;
- axborotni qayta ishlashning texnik vositalari;
- tahlil natijalarini tavsiflash uchun hujjatlarning xususiyatlari. Korxonaning moliyaviy hisobotini tahlil qilish jarayonida ko'plab turli xil
ko'rsatkichlar qo'llanilganligi sababli ularni tartibga solish kerak: guruhlash, tizimlashtirish, tasniflash (jadval 1).
1-jadval. Analitik ko'rsatkichlarni tasniflash
Tasniflash xususiyati Ko'rsatkichlar
Qamrab olish darajasi bo'yicha Umumiy, Xususiy
Analitik jarayondagi o'rni bo'yicha Natijaviy, Omilli
Xarakteristikasi bo'yicha Sifat, Xajm
O'rganish vaqti bo'yicha Respektiv, Operativ, Bashorat
Ahamiyatlilik darajasi bo'yicha Asosiy, Asosiy bo'lmagan
Hisobot darajasi va vaqti bo'yicha Me'yoriy, Hisobot, Bazis
Ta'sir tabiati bo'yicha Tashqi, Ichki
Moliyaviy holatni tahlil qilish amaliyoti uni amalga oshirishning asosiy usullarini ishlab chiqdi (1-rasm). O'zbekiston Respublikasi amaliyotida deyarli har qanday korxonanong, jumladan "O'zbekiston temir yo'llari" AJ va uning korxonalari moliyaviy hisobotini tahlil qilish to'rt bosqichda amalga oshiriladi.
I. bosqich. korxonaning moliyaviy hisobotlarini dastlabki tahlil qilish (tezkor tahlil).
II. bosqich. korxonaning moliyaviy hisobotlarini chuqur tahlil qilish.
III. bosqich. korxonaning moliyaviy hisobotini tahlil qilish natijalarini umumlashtirish, uning moliyaviy natijalarini oshirish va moliyaviy holatini yaxshilashga qaratilgan tavsiyalarni ishlab chiqishga o'tish.
IV. bosqich. korxonaning moliyaviy hisobotini prognoz qilish.
1 -rasm. Korxonaning moliyaviy holatini tahlil qilish usullari
Korxonaning moliyaviy holatini tahlil qilish, ya'ni moliyaviy tahlil keng ko'rsatkichlar yordamida, kompleks usullaridan foydalanib korxonalarning moliyaviy resurslari borligini, holatini, joylashganligi va ulardan foydalanish darajasini ifodalashdir.
Korxonaning moliyaviy holati
Kopleks ravishdagi tusliimclia bo'lib, u o'z icliiga keng ko'rsatichlar tiziimm oladi, ular korxonalarning moliyaviy resmlari borligini, Ilolatii 11. joylasliganligini va
Korxonalar faoliyatidagi butun islilab chiqaiisli xo'jalik oinillaiining liarakati, ulaming o'zaro aloqadorlik natijasidir
Koixoimiau111ig mo'tadil lslilab cliiqarisli, tadbiikoilik va ^^ bosliqa faoliyati ucluin zarur bo'lgan moliyaviy resmslar bilan ta'minlanganligi va ulardan samarali foydalanish Ifodasi
Koixoilalauung boshqa xo'jalik subycktlair. oiganlair va tashkilotlari bilan o'zaro aloqalanii liaqiqiy alcs ettiiilishidir
2-rasm. Korxonaning moliyaviy holati
Moliyaviy tahlilning muhim xususiyatlaridan biri korxona mulki, zaxiralar va xarajatlarni har tomonlama organishdir. Ular korxonaning bir me'yorda ishlashi hamda mahsulot ishlab chiqarishi va shartnoma bo'yicha sotish rejasini ta'minlashga yetarli bo'lishi lozim. Quyidagi jadvalda korxona mulkining hajmi va tarkibi keltirilgan. 2-jadvalda "O'ztemiryo'lmashta'mir" unitar korxonasining buxgalteriya balansi aktiv moddalarining dinamikasi keltirilgan.
2-jadval- "O'ztemiryo'lmashta'mir" UK ning buxgalteriya balansi aktiv
moddalarining tahlili,ming so'm *
Ko'rsatkichlar 2017-yil 2018-yil 2019-yil 2020-yil 2021-yil
1.Uzoq muddatli aktivlar 19 599812 71 776322 73 551242 72 771532 81 246581
2.Joriy aktivlar, shu jumladan 52 888921 52 935999 53 125641 53 521462 60 211612
2.1 Tovar-moddiy zaxiralar, kelgusi davr va muddati kechiktirilgan xarajatlar 32 929077 40 239273 41 356125 42 102205 45 205106
2.2 Debitorlar 19 955031 12 693778 13 106503 13 651204 15 206542
2.3 Pul mablag'lari va qisqa muddatli qo'yilmalar 4 483 2 948 3 215 3 025 4 126
Balans aktivining jami 72 488733 124 712321 181 142726 182 049428 201 873967
*Manba: "O'ztemiryo'lmashta'mir"UK "Buxgalteriya balansi" (2017-2021
yillar)
Yuqorida keltirilgan 2-jadval ma'lumotlaridan ko'rinib turibdiki, tahlil qiliniyatgan "O'ztemiryo'lmashta'mir" UK da aktivlarning salmogi oshib borvotganidan dalolat beradi. Balansning passiv qismida korxona mabag'larini qoplash manbalari ko'rsatiladi. Quyida keltirilgan 3-jadval ma'lumotlaridan ko'rinadiki, tahlil qilinayotgan "O'ztemiryo'lmashta'mir" UKda jami passivlari ko'paygan, va asosiy ulush o'z mablag'larining manbalari shisobiga oshgan. Korxonada mol-mulkni tashkil etuvchi manbalarning bunday tartibda ko'payishini ijobiy holat sifatida baholamoq lozim.
3- jadval- "O'ztemiryo'lmashta'mir" UK ning buxgalteriya balansi passiv
moddalarining tahlili,ming so'm *
Ko'rsatkichlar 2017-yil 2018-yil 2019-yil 2020-yil 2021-yil
l.O'z mablag'larining manbalari 43 603571 99 181744 99 265412 99 581644 99 960012
2.Majburiyatlar, Shu jumladan: 28 885162 25 530 577 26 810161 27 530 077 28 120 067
2.1 Qisqa muddatli - - - - -
2.2 Uzoq muddatli majburiyatlar 28 885162 25 530 577 26 185060 26 831 607 27 105602
Balans passivining jami 72 488733 124 712321 125 102321 125 996105 126302167
*Manba: "O'ztemiryo'lmashta'mir" UK Buxgalteriya balansi, 2017-2021-yillar
SHunday qilib, O'zbekiston Respublikasida MHXS hisobotlari tahlilini takomillashtirish muammosini ko'rib chiqib, quyidagi xulosalarni chiqarish zarur deb hisoblaymiz:
•MHXS o'tish korxonalarning moliyaviy hisobotlarini tahlil qilish mazmuni va tartibiga tegishli o'zgartirishlar kiritish zarurligiga olib keladi;
•ushbu o'zgarishlarni amalga oshirishda MHXS hisobotlarini tahlil qilishda xorijiy tajribaga asoslangan holda, unga zid bo'lmagan tegishli mahalliy amaliyotlar bilan to'ldirilishi mumkin, bu esa MHXS o'tgan korxonalarning moliyaviy natijalari va moliyaviy holatini tahlil qilish samaradorligini oshirishga imkon beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Vahobov A.V., Ibrohimov A.T, Ishonqulov N.F. Moliyaviy va boshqaruv tahlili. - Toshkent: SHarq, 2005. - 240 b.
2. Oskina, YU. N. Obzor metodik analiza finansovbix rezultatov / YU. N. Oskina, E. A. Baeva // Sotsialno-e-konomicheskie yavleniya i protsessti. — 2013. — № 4 (050). — s. 126-130.
