Научная статья на тему 'Метрологик ўлчаш воситасининг хатолиги'

Метрологик ўлчаш воситасининг хатолиги Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
430
38
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўлчаш / усул / сифат / хатолик / статик / динамик / восита / элемент / қўшимча хатолик / механизм / прогрессив хатолик / чинакам / измерение / метод / качество / погрешность / статическая / динамическая / инструмент / элемент / аддитивная погрешность / механизм / прогрессирующая погрешность / истинная

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Бобаматов Абдуғани Хусаинович

Ушбу мақолада машинасозлик деталларини ишлаб чиқариш технологик жараёнларда ўлчаш хатоликларининг турлари ва уларни келиб чиқиш сабаблари ҳамда бартараф этиш усуллари хақида маълумотлар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Бобаматов Абдуғани Хусаинович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Погрешность метрологического измерительного прибора

В данной статье приведены сведения о видах погрешностей измерений, их причинах и способах устранения в технологических процессах производства деталей машиностроения.

Текст научной работы на тему «Метрологик ўлчаш воситасининг хатолиги»

УДК: 015. 006

МЕТРОЛОГИК УЛЧАШ ВОСИТАСИНИНГ ХАТОЛИГИ

Бобаматов Абдугани Хусаинович НамМКИ, (PhD), bobomatov6313@gmail.com +998935822890

Аннотация. Ушбу маколада машинасозлик деталларини ишлаб чикариш технологик жараёнларда улчаш хатоликларининг турлари ва уларни келиб чикиш сабаблари хдмда бартараф этиш усуллари хакида маълумотлар ёритилган.

Аннотация: В данной статье приведены сведения о видах погрешностей измерений, их причинах и способах устранения в технологических процессах производства деталей машиностроения.

Abstract. This article provides information about the types of measurement errors, their causes and ways to eliminate them in technological processes for the production of machine building parts.

Калит сузлар: улчаш, усул, сифат, хатолик, статик, динамик, восита, элемент, кушимча хатолик, механизм, прогрессив хатолик, чинакам.

Ключевые слова: измерение, метод, качество, погрешность, статическая, динамическая, инструмент, элемент, аддитивная погрешность, механизм, прогрессирующая погрешность, истинная.

Key words: measurement, method, quality, error, static, dynamic, instrument, element, additive error, mechanism, progressive error, true.

Машинасозлик улчаш воситасининг хатоликлари статик ва динамик режимлар кулланилганда, шунингдек статик ва динамик ташкил этувчи хатоликлар мавжуд булганда бир-биридан фарк килади. Масалан, хатоликнинг динамик ташкил этувчиси нафакат динамик х,олатда, балки улчаш воситаси статик режимда кулланилганида х,ам вужудга келиши мумкин. Масалан, частотали хатолик каби [1].

Келиб чикиш сабабига караб хатоликлар асбобий (инструментал) ва услубий (методик) хатоликларга булиниши мумкин:

Асбобий (инструментал) хатоликлар улчаш воситасига юкори сифатли элементларнинг етишмаганлиги сабабли келиб чикади. Бундай хатоликларга улчаш воситаси элементларини тайёрлашдаги ва йигишдаги хатоликлар, механизмдаги ишкаланишлар натижасидаги хатоликлар, деталлар мустах,камлиги буйича камчиликлари ва х,.к. кириши мумкин. Шуни айтишимиз керакки, х,ар бир улчаш воситаси учун асбобий хатолик индивидуал булади [2,3].

Услубий хатоликнинг пайдо булишига сабаб улчаш усулининг мукаммал эмаслигидир, яъни биз онгли равишда улчаймиз, узгартирамиз ёки улчаш воситасининг чикишида айнан керакли катталикдан эмас бошкасидан фойдаланамиз, бунинг окибатида бизга факат фойдаланиш учун ута кулай булган, хдкикий катталигимизга якин киймат оламиз. Услубий хатоликнинг пайдо булиш сабабларидан яна бири улчанаётган катталикни топиш учун ишлатилаётган тартибнинг ноаниклиги х,ам булиши мумкин.

Асосий ва цушимча хатоликлар. Х,ар кандай улчаш воситаси вакт буйича узгарувчан шароитларда жуда кийин ишлайди. Улчаш воситаси улчанаётган катталикка таъсир этувчи бир катор холатларга эга. Улар улчанмайди, лекин таъсири х,исобга олинади. Масалан, харорат, атмосфера босими, зарба, силкиниш, вибрасия, электрик ва магнит майдони ва бошк. Градуировкаланган ёки аттестацияланган лаборатория шароитларида улчаш амалини бажаришда аксариат таъсир этувчи катталиклар тор

доирада уларнинг узгаришларига рухсат этилади. Бундай олдиндан келишув меъёрий техник хужжатларда шартли равишда нормал деб аталади, йигинди натижаланувчи хатолик эса бундай шароитларда пайдо булувчи асосий хатолик деб юритилади.

Ишлаб чикаришда улчаш воситасидан фойдаланишда нормал шароитдан сезиларли даражада огиши кушимча хатоликни хосил килади. Ишлаб чикариш шароитида кушимча хатолик ута мухим булиши мумкин, яъни улчаш воситасининг буюртмачиси аник холатларда кушимча хатоликни алохида курсатишга кунмасдан ишлаш шароитида эксплуатасион хатолик йигиндиси буйича улчаш воситасининг аттестациялашни талаб килиши мумкин. Улчаш воситасинг хатолиги асосий ва кушимча хатоликларга булиниши шартли хисобланиб, улчаш воситасини ишлаб чикувчи ва буюртмачи уртасидаги аник келишувга мувофик аникланади [4].

Мунтазам ва прогрессив хатоликлар. Мунтазам хатоликнинг асосий ташкил этувчиси шундай булиши мумкинки, улар тузатишлар киритиш йули билан деярли бутунлай тугриланиши мумкин. Масалан, градуировкалаш хатолиги, яъни улчаш воситасининг шкаласида юзага келадиган ёки шкаланинг бир канча силжишлари окибатида пайдо буладиган, булинманинг жойлашидаги хатолик.

Бир катор холатларда мунтазам хатоликларни, асосан узгармас мунтазам хатоликларни, яъни узини хеч качон номоён килмайдиган ва узок вакт тегилмасдан коладиган мунтазам хатоликларни бартараф килиш жуда кийин. Уларни бартараф килиш йуллари нол асбобларини киёслаш ва намунавий воситалар билан улчаш воситасини кайта аттестация килиш оркали сезгирлигини текшириб амалга ошириш мумкин. Мунтазам хатоликларга шунингдек улчаш натижасига таъсир этувчи катталиклар (харорат, босим, кучланиш ва бошкалар) окибатида юзага келувчи кушимча хатоликлар хам киради.

Бу хатоликларни таъсир этувчи функсия вактида доимий булганлиги учун кушимча тугриловчи узгарткич киритиш йули билан кискартириш мумкин. Бу узгарткич таъсир этувчи катталикни кабул килади ва асосий узгарткич узгариши натижасида тузатма киритади [5,6].

Прогрессив хатоликлар - узлуксиз усувчан ёки камаювчан хатоликлар. Бу хатоликлар вакт мобойнида секин узгариб боради. Масалан, улчаш асбобининг бирон кисмидаги (масалан, резисторлар, конденсаторлар) контактни ёки бирон-бир деталини ейилишидан келиб чикадиган хатоликлар. Бу хатоликларнинг кискартириш, факат вактнинг айнан бир онда тузатма киритиш йули билан амалга ошириш мумкин. Сунгра хатолик янгитдан бир маромда усиб бораверади. Бу хатолик - узлуксиз кайта тугрилашни талаб килади.

Улчаш воситаси хатолигининг умумий куриниши - бу хакикий функция узгаришининг номиналдан огишидир.

Х уки буйлаб ёки У уки буйлаб хисобланган реал характеристиканинг номиналдан огиши, яъни АУ = Ур - 7 ёки АХ = Хр — Хн айирма куринишида узгаришнинг Х ёки У

катталикнинг бирликларида ифодаланувчи абсолют хатолик мавжуд (1-расм).

Абсолют хатоликнинг улчов аниклиги турлича, масалан, Ах = 0,5 мм, бу Х = 100 мм учун етарлича кичик, лекин Х = 1 мм учун эса жуда катта хисобланади.

Улчаш асбобининг абсолют хатолиги АХа - бу улчаш асбобининг курсатиши ва улчанаётган катталикнинг чинакам (хакикий) киймати орасидаги фарк.

АХа = Ха - Хх, (1)

бу ерда, Ха - улчаш асбобининг курсатиши; Хх - улчанаётган катталикнинг хакикий киймати.

Дy=YP У,

1-расм. Улчаш воситаси хатолигининг умумий куриниши

Улчаш узгарткичининг киришидаги абсалют хатолиги - бу градуировка характеристикаси ёрдами билан унинг чикишида чинакам (хакикий) киймат буйича аникланувчи узгарткич киришидаги катталикнинг киймати ва узгарткичнинг киришидаги катталикнинг чинакам киймати орасидаги фарк.

Улчаш узгарткичининг чикишидаги абсалют хатолиги - бу улчанаётган катталикни акс эттирувчи узгарткичнинг чикишидаги катталикнинг чинакам (хакикий) киймати ва градуировка характеристикаси ёрдами билан катталикнинг чинакам (хдкикий) киймат буйича аникланувчи катталикнинг чикишдаги киймати орасидаги фарк.

Улчовнинг абсолют хатолиги - бу улчовнинг наминал киймати ва катталикни хосил килувчисининг чинакам (хакикий) киймати орасидаги фарк.

Мисол. Узунлик улчовнининг хатолиги, номинал киймати 100 мм ва хакикий киймати 100,0006 мм булганда 0,6 мкм га тенг булади [7].

4 класс тарози тошининг хатолиги номинал киймати 2 кг ва чинакам киймати 2,00010 кг булганда - 0,10 г (-100 мг) га тенг булади, бу улчов учун номинал кийматдан огиш 0,10 г (100 мг) га тенгдир.

Аниклик характеристикаси учун фоизларда ёки нисбий катталиккларда ифодаланувчи носбий хатолик тушунчаси киритилади5=ДХ/Х = AY/Y. Асбоб шкаласи буйлаб Х ва У нинг киймати узгариши сабабли жорий кийматнинг нисбий хатолиги 5 доимий булиб колмасдан, аксинча Х нинг турли кийматлари учун турлича номоён булади ва Х = 0 да чексизликка интилади [8].

Улчовнинг ёки улчаш асбобининг нисбий хатолиги Ьа- бу улчовнинг ёки улчаш асбобининг абсолют хатолигининг хосил килинган ёки улчанаётган катталикнинг чинакам (хакикий) кийматига нисбатидир. Улчовнинг ёки улчаш асбобининг носбий хатолиги % ларда ифодаланиб, унинг формуласи куйидагича ёзилади:

KV

8 = ±-- • 100. (2)

- Ха

Улчаш узгарткичининг киришдаги (чикишдаги) нисбий хатолиги - бу улчаш узгартикчининг киришдаги (чикишдаги) абсолют хатолигининг катталикнинг хакикий

кийматига нисбатидир. Чунки улчаш воситасининг нисбий хатолигининг киймати узгармасдан колмайди, унда келтирилган нисбий хатолик тушунчаси киритилади ва у куйидагича ифодаланади.

у = А х / =А/

/ ХЫ /У¥ (3)

Улчаш асбобиинг келтирилган хатолиги - бу улчаш асбоби хатолигининг меъёрловчи кийматга нисбатидир. Меъёрловчи киймат Хм - бу шартли кабул килинган киймат булиб, у улчаш диапазонига ёки шкала узунлигига тенг ёки юкори киймат булиши мумкин. Келтирилган хатолик хам % ларда аникланиб, куйидаги формуло куринишида ифодаланади:

АХ,

У = — у

Хм (4)

Келтирилган хатолик турли хил аниклик чегараларига эга улчаш асбоби аниклиги буйича солиштирилади.

Мисол.Улчаш диапазони 0-150 В булган волтметрнинг абсолют, нисбий ва келтирилган хатоликларини аникланг. Унинг курсатиши Хк = 120 В ни ва улчанаётган катталикнинг хакикий киймати Хх= 120,6 В га тенг. Меъёрланувчи киймати учун юкори улчаш чегараси Хн = 150 В га тенг [9].

Абсолют хатолик (1) формула буйича ДХа = -0,6 В га, нисбий хатолик (2) формула буйича 5а= - 0,5 % га, келтирилган хатолик эса (3) формула буйича у = - 0,4 % га тенг булади.

Улчаш воситасининг йул куйиладиган хатолик чегараси - бу улчаш воситасининг хисобланамаган белгиларининг энг катта хатолигидир. Ушбу таъриф асосий ва кушимча хатоликларга, шунингдек вариасия курсатишига хам кулланилади.

Мисол.Йул куйиладиган хатолик чегараси ±50 м км га тенг 100-миллиметрли, 1-классли узунлик улчови берилган булсин. 1 -классли амперметр келтирилган хатолигининг йул куйадиган чегараси ±1 % га тенг (юкори улчаш чегараларида).

Барча шкала нукталари учун улчаш воситасининг аниклик класси ва улчаш диапазони оркали аникланувчи абсалют хатоликнинг йул куядиган чегараси бир хил булиб, улчаш нисбий хатолигининг йул куядиган чегараси эса шкаланинг аник бир кийматига боглик, яъни шикала курсатиши канча кичик кийматни курсаца, нисбий хатолик шунча катта булади. Шу сабабли улчаш асбоби курсатишининг юкорги чегарасини шундай танлаш лозимки, унда улчанаётган катталикнинг киймати шикаланинг охиридан топилсин.

Аддитив ва мултипликатив хатоликлар. Х узгарувчан катталикнинг кийматига боглик равишда хатоликлар турли хил булади, чунки узгарувчан катталикнинг узгариши хатолик пайдо булишининг энг асосий сабабларидан бири хисобланади.

Хатоликларнинг мултипликатив ва аддитивларга булиниши улчанаётган катталикнинг киймати тугрисида олинаётган маълумотларни оптимал кайта ишлаш усулнинг танланишда ва улчаш воситаси хатолигини меъёрлаш масаласини хал килишда жуда кул келади. Агар узгарувчан катталигининг Х барча кийматларида чикиш катталиги У бир ва уша катталикка нисбатан катта (ёки кичик) булган реал характеристика 1 нисбий номиналга 2 узгарса (2-расм), унда бу хатолик аддитив ёки нол хатолик деб аталади.

Баъзи холларда у мунтаззам хисобланади, унда шкаланинг ёки курсаткичнинг нолли холатидан узгаришини кискартириш мумкин. Бу операцияни бажариш учун нолни урнатиш - корректор учун курилмани куриб чикиш керак [10].

Тортишда тарозининг палласига урнатиладиган юкнинг хисобига, улчашдан олдин асбобни нол кийматга аник урнатмаслик окибатида, узгарма ток занжирларида ЭЮК хисобига юзага келадиган хатоликлар - мунтазам аддитив хатоликларга мисол була олади.

Баъзи холларда аддитив хатолик тасодифий хисобланади, унда бу хатоликни камайтиришнинг иложи булмайди. Ихтиёрий шаклда узгарадиган бундай хатолик тугри икки чизи; оралигида ётади деб хисобланади ва Х нинг хар кандай киймати учун бу хатолик ушбу кенгликда узгармасдан колади (3-расм).

Таянч улчаш механизмларида ишкаланиш хисобига, улчаш асбобининг чикишига узгарувчан ЭЮК наводкаси хисобига, каршиликни улчашда ишончсиз контакт хисобига, кул ёрдамида ёки астатик мувозанатланишда силжиш остонаси хисобига пайдо буладиган хатоликлар тасодифий аддитив хатоликларга мисол була олади.

2-расм. Аддитив хатолик 3-расм.Тасодифий аддитив хатолик

Мултипликатив хатолик - бу сезгирлик хатолигидир. Унинг мохияти шундаки, агар абсолют хатолик узгарткич сизгирлигининг номаълум тарзда узгаришидан (масалан, булгич булинмасининг коеффициент узгариши, волтметрнинг кушимча каршилигининг узгариш, кучайтиргичнинг кучайиш коеффициентининг узгариши ва х.к) юзага келса, унда узгарткичнинг реал характеристикаси 1 номиналдан 2 огади. Чунки бу курсаткич 4-расмдагидек ёки 5-расмдагидек хатолик текислигидек шаклланади, агар бу огиш тасодифий хисобланса. Бу абсолют хатоликлар туфайли юзага келувчи шу каби ва бошка холларда узгарувчан катталик Х нинг жорий кийматига пропорсионал киймат киритилади.

Мултипликатив хатолик хам мунтазам ва тасодифий ташкил этувчиларига эгадир.

Шундай килиб, агар улчаш воситасининг хатолиги узига хос факат аддитив хатоликдан ёки у бошка ташкил этувчидан ортиб борса, унда улчаш воситасининг хатолиги бутунлай абсолют хатоликка максадли меъёрланади [11].

Мултипликатив хатолик узгарувчан катталикнинг ортиши билан ортиб боради -шунинг учун унинг нисбий киймати барча диапазонларда узгармасдан колади. Шу сабабдан мултипликатив хатолик нисбий хатолик куринишида меъёрланади.

Улчаш воситаларининг меъёрланувчи метрологик характеристикалари.

Улчаш воситаларининг аник хиллари учун меъёрланувчи метрологик характеристикалар танланма мажмуасининг ва улчаш воситаларига меъёрий техник хужжатларда метрологик характеристикаларни меъёрлаш усулларининг метрологик характеристикалари (МХ) номенкулалари бу:

- улчаш воситаларига умумий техник талаб куювчи стандартлар ва умумий техник шартлар;

- улчаш воситаларига техник талаб куювчи стандартлар ва техник шартлар;

- улчаш воситаларининг техник шартлари;

- улчаш воситасини ГОСТ 8.009-84 стандарти талаблари урнатилган холда ишлаб чикишда куйиладиган техник топшириклардир.

4 - расм. Мултипликатив хатолик 5 - расм. Нисбий хатолик куринишидаги

мултипликатив хатолик

ГОСТ 8.009-84 "Улчаш воситаларининг меъёрланувчи метрологик характеристикалари" га мувофик улчаш воситаларининг метрологик характеристикалари олти гурухга булинади:

- улчаш натижаларини аниклаш учун характеристикалар;

- улчаш воситаси хатолигининг харктеристикалари;

- таъсир этувчи катталикка нисбатан улчаш воситаси сезгирлигининг характеристикалари;

- Динамик характеристикалар;

- улчаш обекти ва воситасининг узаро таъсирлашувининг таъсир характеристикалари;

- Чи;иш сигналининг ноинформатив параметрлари.

Улчаш натижаларини аниклаш учун белгиланган улчаш воситасининг биринчи гурух характеристикасига куйидаги характеристикалар киради:

- улчаш воситаси чикиш катталиги (чикиш сигнали)нинг кириш катталигига (кириш сигналига) богликлигини характерловчи узгариш функцияси [12].

Узгариш функсияси аналитик, график ёки жадвал куринишида булиши мумкин.

а) битта физикавий катталик улчамини хосил килувчи бир кийматли улчов киймати ёки бир катор бирисмли катталикларни турли хил улчамларидан хосил килинувчи куп кийматли улчовлар киймати;

б) улчаш асбобининг ёки куп кийматли улчовнинг шкала булинмаси киймати;

в) чикиш коди тури (ракамли улчаш воситасининг), разряд кодининг киймати, натижани ракамли код куринишида узатиш учун белгиланган улчаш воситаси энг кичик разряд кодининг бирлик киймати.

Курсатилган характеристикалар улчаш воситасининг аник бир хилини номинал характеристикалар куринишида меъёрлайди.

Иккинчи гурухга улчаш воситаси хатоликларининг мунтазам ва тасодифий ташкил этувчиларининг характеристикалари киради.

Улчаш воситаси хатолигининг мунтазам ташкил этувчисининг математик кутилиши (уртача арифметик кийматиги) ни бахолаш куйидаги формула билан амалга оширилади:

= ]|

£ (Д - М| Д\ )2

т -1

Улчаш воситаси хатолигининг мунтазам ташкил этувчиси характеристикалари куйидагиларни урнатиш йули билан урнатилади:

(5)

курилаётган

г =1

а) маълум туридаги улчаш воситаси хатолигининг рухсат этилган мунтазам ташкил этувчисининг (ижобий ва салбий) чегараси;

б) маълум туридаги улчаш воситаси хатолигининг уртача квадратик огиши ва математик кутилиши рухсат этилган мунтазам ташкил этувчисининг (ижобий ва салбий) чегараси;

Тасодифий хатоликнинг пайдо булиши асосида чикиш сигнали гистерезисининг пайдо булиши натижасида улчаш воситасининг чикишида номоён булувчи таксимланиш конуни ётади. Ушбу ходиса улчаш воситаси чикиш сигнали информатив параметрларининг икки математик кутилиши орасидаги фаркни ифодалайди.

Характеристикаларнинг учинчи гурухига улчаш воситасининг таъсир этувчи катталикка нисбатан сезгирлиги киради. У куйидаги сонлардан танланади:

Катталикка таъсир этувчи улчаш воситаси сезгирлигининг асосий характеристикалари булиб, таъсир этувчи фактор (иклимий, механик ва бошка бир катор факторлар) билан улчаш аниклиги орасидаги муносабат хисобланади, яъни факат асосий хатолик эмас, балки кушимча ххатоликлар хам хисобга олинади. Шу максадда таъсир этувчи функсия тушунчаси киритилади.

Таъсир этувчи функсия улчаш воситаси метрологик характрестикаси узгариши билан таъсир этувчи катталикнинг ёки таъсир этувчи катталик мажмуасининг узгаришига боглик.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Таъсир этувчи функсия номинал функсияни урнатиш йули билан меъёрланади.

Метрологик характеристикаларнинг туртинчи гурухи улчаш воситаларининг динамик характеристикалари сифатида каралади.

Улчаш воситасининг динамик характеристикаси чикиш сигналининг кириш сигнали кийматига таъсири натижасида юзага келувчи улчаш воситасининг хусусияти хисобланади. Бу киймат вакт давомида хар кандай микдорга узгариши мумкин.

Аналог улчаш воситаларининг тула ва хусусий динамик характеристикалари фарк килади, бунда уларни чизикли характристика сифатида караш хам мумкин. Улар ташкил этувчи характристикаларни ва уларниг рухсат этиладиган огишдаги чегараларини (мусбат ва манфий) урнатиш йули билан меъёрланади.

Улчаш воситасининг уткинчи характеристикалари чикиш сигналини бевосита улчаш йули билан погонали улчашда олинувчи вактинчалик характеристика хисобланади.

Улчаш воситасининг импулъсли уткинчи характеристикалари делъта-функсия (Дирак функсияси) куринишида олинган улчаш воситаси сигналини киришга узатиш натижасида олинувчи вактинчалик характеристика хисобланади.

Хусусий динамик характеристикалар факат улчаш воситаларини куллашда унинг динамик хусусиятларини хисобга олиш учун этарли булганда меъёрлашга рухсат этилади.

Метрологик характеристиканинг бешинчи гурухи улчаш обектининг (тула каршиликлари билан) кириш ва чикишига уланган улчаш воситасининг узаро таъсирини хисоблаб чикади. Тула каршилик киймати хисоби улчаш натижаси хатолигининг характерстикаларини бахолайди.

Олтинчи гурух улчаш воситаси чикиш сигналининг ноинформатив параметрларини уз ичига олади. Улчаш воситаси чикиш сигналининг ноинформатив параметрлари булиб, узатиш учун фойдаланилмайдиган ёки улчаш узгарткичи кириш сигналининг информатив параметрлар киймати индикацияланмайдиган ёки улчовни чикиш катталиги хисобланмайдиган чикиш сигналининг параметри хисобланади.

Чикиш сигналининг ноинформатив параметрлари номинал параметрларни ва ундан рухсат этилган, яъни параметр кийматининг энг катта ва энг кичик рухсат этилган огиш чигарасини урнатиш йули билан меъёрланади.

Улчаш воситалари, бошка техник курилмалар каби уларнинг вазифа ва кулланилишини белгиловчи катор техник характеристикаларига эга.

Улчаш воситаларининг сифатини, уларнинг техник даражасини бах,олашда хизмат киладиган ва улчаш натижаларига таъсирини ва хатоликларини бах,олаш максадида улчаш воситаларининг баъзи характеристикалари ажратилади. Улчаш воситаларининг бундай хусусиятлари метрологик характеристикалар дейилади. Ишлаш режимига караб улар статик ва динамик характеристикаларга булинади.

Статик характеристика деганда улчаш воситаларининг статик иш режимидаги параметрлари тушунилади, ёки бошкача килиб айтганда кириш катталиги улчаш олиб борилган вакт давомида узгармайди.

Динамик характеристика деганда эса, улчаш воситасининг динамик режимидаги хусусиятларини акс эттирувчи параметрлари тушунилади ёки бошкача айтганда улчаш воситасининг кириш катталиги улчаш жараёнида узгаради.

Хулоса. Машинсозлик корхоналарида сифатли деталларни ишлаб чикаришда, метрологик таъминотларни Давлат стандартлари асосида таъминлаш яъни улчаш жараёнидаги хатоликларни камайтириш натижасида сифат курсаткичларини талаб даражасига кутариш имконини беради.

АДАБИЁТЛАР

1. Djuraev, A., Mavlyanov, A. P., Daliyev, S. H., Bobomatov, A. H., & Radjabov, O. I. (2017). The substantiation of the parameters of the grid on elastic supports of the cotton-raw cleaner. In 76th Plenary meeting of the ICAC Tashkent (pp. 246-251).

2. Махмудов, А. А., Алиев, Б. Т., & Бобоматов, А. Х. (2020). Влияние новой конструкции сетчатой поверхности с упругими пластинами на эффективность очистки. Интернаука, (4-2), 22-25.

3. Бобоматов, А. Б. А., Мирзабаев, Б. М. Б., & Махмудов, А. М. А. (2022). Ип йигириш корхоналарига автоматлаштириш, замонавий ахборот тизимларини жорий этиш ва дастурий таъминотлар оркали сифатни назорат килиш хдмда самаралиш иш тизимларини яратиш. O'zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va ilmiy tadqiqotlar jurnali, 1(8), 388-395.

4. Шотмонов, Д. С., Маннонов, Ж. А., Бобоматов, А. Х., & Махмудов, А. А. (2016). Формирование профессиональных качеств учителя профессионального образования. In Научно-практическое обеспечение интеграции современной обучающей среды: проблемы и перспективы (pp. 165-167).

5. Шотмонов, Д. С., Маннонов, Ж. А., Бобоматов, А. Х., & Махмудов, А. А. (2016). Формирование профессиональных качеств учителя профессионального образования. In Научно-практическое обеспечение интеграции современной обучающей среды: проблемы и перспективы (pp. 165-167).

6. Мелибаев М. и др. Машинасозликда деталларни улчамини назорат килишда метрологик таъминот //Таълим ва ривожланиш тах,лили онлайн илмий журнали. - 2022. -Т. 2. - №. 4. - С. 109-115.

7. Мелибаев, М., Ортиков, Х., Хужаназаров, Ш., & Абдумаликов, А. (2022). Машина трактор агрегатларининг иш шароитларида носозликлар сабабларини бах,олаш. Science and Education, 3(3), 284-290.

8. Мелибаев, М., Хожиева, Д., Ортиков, Х., & Ахмедова, Д. (2022). Шиналарнинг хизмат мувозанати ва эскириш курсаткичига таъсир этувчи омиллар. Science and Education, 3(3), 319-330.

9. Мелибаев, М., Негматуллаев, С. Э., & Ортиков, Х. Ш. Движение шины

негоризонтальной опорной поверхности (Шинанинг гоизонтал булмаган таянч юзадаги харакати) ФерПИ. 2021. Том, 25(1), 176-178.

10. Melibayev, M., Hasanov, M., Ortiqov, X., & Yusufjonov, Z. (2022). Traktor pnevmatik shinasining o 'rtacha ishlash resurs muddatini aniqlash. Ta'lim va rivojlanish tahlili onlayn ilmiy jurnali, 160-168.

11. Негматуллаев, С. Э., Мелибаев, М., Абдуллажонов, Б., & Ортиков, Х. (2022). Влияние шероховатости поверхности на износостойкость деталей машин. Barqarorlik va yetakchi tadqiqotlar onlayn ilmiy jurnali, 505-509.

12. Мелибаев, М., Абдукадиров, А., & Ортиков, Х. (2019). Динамический паспорт зерноуборочного комбайна "CASE". In Вклад университетской аграрной науки в инновационное развитие агропромышленного комплекса (pp. 246-251).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.