CC BY
8Keywords: phraseological units, equivalent, similarity and difference of phraseological units, analyse.
Сведения об авторе:
Бойматова Д.М. - ассистент кафедры французкого языка Таджикского государственного педагогического университета им. Садриддина Айни, Тел: (+992) 988-53-05-56. E-mail:charmant.2011@mail. ru
About the autor:
Boymatova D.M. - assistan of departmente of franche language Tajik State Pedagogical University after namedSadridin Ayni, (+992) 988-53-05-56. E-mail: [email protected]
РО^ОИ КОРБУРДИ ФЕЪЛХРИ МА^ОЗИИ МАРБУТИ ШИНОВАРЙ ДАР ЗАБОЩОИ ТО^ИКЙ, РУСЙ ВА АНГЛИСЙ
Холицов А.Ю.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Дар забонхои точикй, русй ва англисй калимахои марбути шиновари на танхо ба маънои аслй, балки ба маънои мачози низ зиёд мавриди истифода фаро мегиранд. Шоирон, навистандагон ин мафхуми ташбехии забонро дар шеърхо, газалхо, рубои, мисраъ, асархои мансур ва инчунин дар зарбулмасалу маколхо вожагони марбут ба «шиновари, оббози, гута задан, мавци об, киштисавори ва г.»-ро багоят зиёд истифода намудаанд, ки ин хам бошад дар осори эшон назаррас мебошад.
Мисол: Гар шиновар нести пой бар лаби дарёманеу.
Дар ин маколи халки маънои шиновари на танхо марбути оббози намудан, балки дар муаммохои дигари забонй ба маънои мачози калимаи ташбех ва ё киноя ба кор бурда мешавад. Х,арчанд ки дар забони русй феълхои харакаткунанда дар об ду маъниро ба худ касб кардаанд: [1, с.276]: «плыть - плавать - шино кардан, шиновари, оббози», дар истифода ба маънои аслй ва ё мачоз хело хам зиёд корбаст шудаанд.
Мисол: облака плывут - абруо шино мекунанд, (В.Егоров песня «Облака») ё ин ки солнце -офтоб, луна - моутоб, дым плывёт - дуд шино мекунад.
Аз ин мисолхои фавк бар меояд, ки дар забони русй низ феълхои характкунанда дар вожаи об «плавать - оббози кардан ё плить - шино намудан» на танхо харакати исмхои чондор ва бечонро дар дохили «об», балки ба маънои мачозй, ки ба вожахои осмон, абр, ситорауо, моутоб, дуд ва г. ташбех медиханд, мавриди истифода карор додан зарур меояд. Ба ин монанд дар забони русй маколхои зиёде ба назар мерасанд, ки калимаи «плавать - шино кардан» ба монанди забони точикй маънои асли худро дигар намуда, амалеро мефахмонад, ки табиати хаёти инсониро ифода менамояд.
Мисол: Не идти в воду, пока не научится плавать - Гар шиновар нести пой бар лаби дарё манеу [4, c.996]
Дар инчо маълум мешавад, ки дар забонхои мукоисашанда зарбулмасали дар боло оварда шуда, ба хамдигар шабохати наздик доранд. Мо метавонем мисолхои овардашударо хам дар забони точикй «Гар шиновар нести пой бар лаби дарё манеу», ба маънои асли худ истифода бурда, хамчун маслихат ба шахси шунаванда бирасонем, то ки дарки маънии гуяндаро ба худ савк намояд. Ба маънои мачозиаш бошад метавонд ба амсоли «Коре ки аз дастат намеояд накун ва г.» истифода шавад. Дар забони русй низ чунин ба назар мерасад. Метавон хамчун маслихат истифода намуд, ки дар дигар холат бошад, амалеро шабохат медихад, амсоли:
В наше время многие политики имеют обыкновение с апломбом рассуждать о том, будто народ не заслуживает свободы до тех пор, пока не научится ею пользоваться. Это умозаключение сделало бы честь дураку из старой сказки, который решил не идти в воду, пока не научится плавать.
Дар замони мо бисёре аз сиёсатмадорон, бо кибру гурур аз он сухан менамоянд, ки гуё одамон сазовори озоди нестанд, то он даме ки чихел истифода бурдани онро ба худ писанд донанд. Ин хулосабарори аз афсонаи куунае, ки ба мацсади фиреб намудан, ба мисоли, ба назди об нарав, то даме ки шино карданро наомурзи [4, с.996].
Бояд тазакур дод, ки аз мисоли фавк бармеояд, ки калимаи «шино кардан - плавать» - ро на танхо барои феълуои уаракаткунанда дар об ё ин ки уаво ба монанди офтоб, моутоб, абр, абри сиёу, туман ва г. балки дар шеъру зарбулмасал, маколхову масалхо истифода намудан мумкин аст. Дар афоризми дар боло омада ба хонанда мефахмонад, ки «коре ки хоси ту нест, ба он уамроу машав» ё ба мисоли дигар «амале, ки ба ту мутааллщ нест, ба он даст мазан».
Чихеле ки ба мо аён аст, дар забони англиси феълуои уаракаткунанда дар об аз забонуои
тоники ва руси дида зиёдтар ба чашм мерасад, чунки таркиби лугавии ин забони пургановат аз ингуна вожагони хамшабеху талмехнок бою гани аст. Аз ин лихоз, забони англиси ба гурухи забонхои «рушдёфта» - феълхои харакаткунанда дар об шомил мешавад. Мисол: swim - шино кардан, sail - харакат намудан бо заврац, drift - гутта задан, float - ба руи об баромадан, row - бал занон равона шудан ва г. хар яке аз ин феълхои овардашуда ба гайр аз маънои аслии худ ба маънои мачоз низ омада метавонад. Дар асари «Шохзода ва Гадо» - и нависандаи англис Марк Твейн феъри шино кардан ё ин гутта задан дар бахр - ро бо маънои мачоз оварда шудааст, ки ба хонанда дар хусуси мушкилоте сухан ронда касе намехохад ба он ру ба ру шавад ва мушкилии ба миён омада шударо хал намояд.
Мисол: The Master of Ceremonies was not present: there was no one who felt safe to venture upon this uncharted sea, or risk the attempt to solve this solemn problem [7, c.21].
Дар мисоли фавкуззикри нависандаи машхури англис Марк Твейн шаходат медихад, ки мушкилотро ба монданди uncharted sea - бахри кашвнашуда ба хонанда тез ирсол менамояд. Дар забонхои точикй ва русй бошад хагоми тарчума аз забони англисй калимаи uncharted sea - бахри кашвнашуда дар забони точикй ба «дарёи ноаён андузад» ва дар забони русй бошад вожаи «плавание» маънидод карда шудааст.
Мисол: Главного церемониймейстера не было, и никто не дерзал пуститься в плавание по этому неведомому морю, никто не отваживался разрешить на свой риск столь важную, серьезную проблему [3, с.19].
Девонагии бузург дар ин манолис набуд, хен кас нуръат намекард, ки худро ба ин дарёи ноаён андузад ва хен кас насорат надошт, ки таввакал карда, ин масъалаи мухим ва циддиро ба сари худ хал намояд.... [2, с.43].
Феъли дигар «гутта задан, гарц шудан - нырять, бросаться в воду - dive» бошад, на танхо ба маънои аслй, балки ба маънии мачоз дар зарбулмасалу мацол низ мустаъмал мешавад.
Мисол: Гарц шудан ба дарё бех аз дуст доштани нохиле.
Аз зарбулмасали овардашуда маълум мегардад, ки шахси чохилро на танхо дуст доштан балки бо у дусти намудан хафнок аст.
Дар забони англисй бошад чунин шарх ёфтааст:
He who would search for pearls must dive below [5, с.241].
Дар мисоли овардашуда калимаи dive - гутта задан дар хангоми тарчума ба забони точикй маънои аслии худро дигар намуда, чунин маънохоро фаро гирифтааст.
Касе, ки гащро мекобад бояд ба зиёд захмат каШад.
ё ин ки:
Бе мехнат рохат нест. ё ки Нобурда ранч ганч муяссар намешавад, то ранч набарй ганчро ба даст намеорй.
Дар забони русй низ маънои аслии худро дигар намудааст.
Мисол: ~ без труда нет плода [5, с.241].
Маънои мачози феълхои харакаткунанда чунин амалеро ифода меноманд, ки харакатро бе мамониат нишон дихад. Дар забони русй чунин мисолхоро овардан мумкин аст: плыть по жизни; плыть по течению. Еайр аз ин метавон ишора намуд, ки деньги плывут ему в руки [1, 276], аз ин мисол бар меояд, ки шахси мохир метавонад ба осони кореро ба сомон расонад. Дар забони точикй низ масали русйро чунин талмех додан зарур аст: дастони у гул аст, (ё ин ки дастони у пур аз хунар аст ё ин ки кадбонуги хам кори сахл нест) дар мисоли точикй низ маънои мачозии масал оварда шудааст.
Дар забони точикй феъли «шино кардан» бо шабехи зиндаги намудан, хаёт ба сар бурдан, мушкилот, рахои аз чизеро ёфтанро низ ифода менамояд. Мисол: Зиндаги шиноварии оуиста дар обхои ором нест. Дар масали овардашуда ба мо маълум мегардад, ки зиндагиро хамчун бахр ташбех кардан мумкин ва одамони шиноваронро дар он низ. Дар мисоли дигар чунин шарх дода шудааст: То ба об нанахи, шиновариро намеомузи. Касе, ки дарёро шино карда гузашта бошад, дар нуйбор гарц намешавад, дар ин мисолхои оварда шуда, ба мушкилоте ру ба ру шуданро хамчун нахидан ба об, шино карда гузаштан шабех додан зарур аст:
Дар забонхои англисй ва русй чунин мисолхоро бо феъли харакаткунанда дар об swim -плить -шино кардан овардан мумкин:
The room swam before her eyes — комната поплыла у неё перед глазами - Хона дар пеши нашмонаш шино карда (давр зада) истодааст.
My head began to swim — У меня закружилась голова - Сарам тоб хурда истодааст [5, с.342].
Аз мисолхои фавк; бар меояд, ки дар забони англисй бо тарчумаи забонхои русй ва точикй ба чунин хулоса омадан мумкин аст. Дар ду мисоли овардашуда феъли to swim - плыть - шино кардан шабехи шахси бемор, хаста, дорои мушкилоти хаёти ва г. гуфта шудааст, ки маънои аслии худро комилан таъгйир дода ба маънои мачозй омадааст.
Еайр аз ин, маънои феълй плыть - шино кардан дар забони русй на танхо ба фазо ва замин алокамандии зич дорад, балки ба маънои мачозиаш феъли шино кардан дигаргунии зиёде ба назар мерасад, ки ба об ягон алокаманди надорад.
Мисол: Прекрасная женщина, скользя, плывёт по паркету - Хонуми зебо хиромида дар болои сауна мерацсад. Толпа плывёт по площади - Гурууи одамон дар майдон (уаракат мекунанд) мерацсанд. Танцующие пары плывут по залу - Цуфти ращосон дар толор мерацсанд. Троллейбусы плывут по запруженным улицам - Троллейбус дар кучаи бандшуда истодааст [1, с.274].
Аз инчо аён мегардад, ки вожаи шиновари - шино кардан - плавть-плить - swim ба маънохои гуногун омада, харакати одамон, мошинхоро низ мефахмонад
Хулоса, аз мисолхои мазкур маълум гардид, ки феълхои харакаткунанда дар об шино кардан - плавать - to swim дар се забони мукоисашуда серистеъмол буда, ба гайр аз маънои аслиашон боз харакати одамон, ашёуо, киштиуо, уайвонот, парандагон ва гайраро низ дар дохили об нишон медихад, инчунин ба маънои мачозй омада ба маънохои уаво, офтоб, моутоб, абр, абри сиёу, туман, шахси бемор, хаста, дорои мушкилоти уаёти ва дигар маънохоро ифода менамояд. Бояд гуфт, ки дар илми забоншиносй ва адабиётшиносй вожаи метафораро ба чандин маънихо ифода намудаанд, яъне ташбех, талмех, мачоз, киноя ва ба амсоли инхо мустаъмал менамоянд. Яке аз муаммохои муъчазе, ки дар ин маколаи мазкур дарч ёфтааст, вожагони марбути шиноварй, гутта задан, гарк шудан, харакат намудан ва ба монанди инхо мавриди пажухиш ва тахкик карор гирифтаанд. Ба ибораи дигар ифода намоем, он мисолхое, ки дар боло оварда шудааст дар забонхои киёсшаванда ба таври гуногун ва тафовутнок корбаст мегарданд. Бояд зикр дошт, масоили метафора яке аз масъалахои бахсталаб ва доманадор буда, то хануз дар илми забоншиносии муосир халлу фасли худро наёфтааст, чунки холо хам ба омузиши амик ниёз дорад.
АДАБИЁТ
1. Глаголы движения в воде: лексическая типология / Т. А. Майсак, Е. В. Рахилина. - М.: Индрик, 2007. - 752 с.
2. Марк Твейн Шохзода ва Гадо, маводи электронй, 119 с.
3. Марк Твейн. Принц и нищий электронный ресурс, 99 с.
4. Олег Э. Афоризмы. Золотой фонд мудрости. - М.: Просвещение, 2006. - 996 с.
5. Словарь-справочник лингвистических терминов. Розенталь Д. Э., Теленкова М. А. Изд. 2-е. — Москва: Просвещение. 1976.
6. Croft W. Typology and universals [Cambridge Textbooks in Linguistics]. 1st-2nd edition. Cambridge, 1990 /2003.
7. Mark Twain, The prince and the pauper. Electronic version pages 119.
МЕТАФОРИЧЕСКИЕ УПОТРЕБЛЕНИЯ ГЛАГОЛОВ ПЛАВАНИЯ НА ТАДЖИКСКОМ, РУССКОМ И АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ
В статье сравнивается метафорические употребления глаголов плавания на таджикском, русском и английском языках. Во время исследования стало известно, что глагол шино кардан -плавать - to swim в этих сравниваемых языках означает не только плыть, еще можно использовать с воздушной средой и земной поверхностью. Метафорический сдвиг в данном примере происходит в результате описания плавного движения по твёрдой земной поверхности будто бы скольжение без каких-либо усилий по поверхности воды, например: Прекрасная женщина, скользя, плывёт по паркету - Хонуми зебо хиромида дар болои фарш мерацсад.
Итак, рассмотрены наиболее часто встречающиеся типы переносных значений глаголов движения шиновари - шино кардан - плыть - плавать в таджикском языке, а также использование русских и английских глаголов в сходных типах метафорических употреблений. Следует отметить также пару глаголов движения идти - ходить, которая является употребительной в переносном значении.
Ключевые слова: плавать, глагол, движения, метафора, река, жизни, похож, прыгать в воде, больной, животные, птицы, корабль, туман, дым.
METAPHORICAL USE OF AQUA-VERBS IN TAJIK, RUSSIAN AND ENGLISH LANGUAGES
The article compares the metaphorical use of aqua-verbs in Tajik, Russian and English languages. During the study, it became known that the verb шино кардан - плавать - to swim in these compared languages means not only swimming, it can also be used with the air and the earth's surface. The metaphorical shift in this example occurs as a result of the description ofsmooth movement on a solid earth's surface, as ifgliding without any effort on the surface of the water, for example: A beautiful woman, gliding, floating on a parquet - Прекрасная женщина, скользя, плывёт по паркету - Хонуми зебо хиромида дар болои фарш мерацсад.
So, the most common types offigurative meanings of verbs of the movement шиновари - шино кардан - плавать - swim in the Tajik language, as well as the use of Russian and English verbs in similar types of metaphorical uses are considered. It should also be noted a couple of verbs of the movement go - walk, which is used in a figurative sense.
Keywords: swim, verb, movement, metaphor, river, life, like, jump in the water, sick, animals, birds, ship, fog, smoke.
Сведения об авторе:
Холиков Абдулманон Юсуфович - ассистент кафедры языкознания и сравнительной типологии Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, Tel: (+992) 93-898-98-62.
About the author:
Kholiqov Abdulmanon Usufovich - assistant chair of linguistics and comparative typology Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Ainy, Tel: (+992) 93-898-98-62.
ИСТИЛОХОТИ ФОНДИИ ОСОРХОНА ВА ВИЖАГЩОИ ОЩО ДАР ЗАБОНИ ТОЦИКЙ
Зарипов А.Н.
Донишгощ миллии Тоцикистон
Истилох ва истилохсозй яке аз бахшхои мухим ва багоят махсуси илми забоншиносй ба хисоб меравад. Аз ин ру омузиш ва тахкики ин соха амри вокеист. Хддаф ва максади асосии истилохот хар чи васеътар, расотар ва равшантару дакиктар барои ахли соха, баён кардани маънои мафхумхои нав мебошад. Дар забоншиносии точик доир ба луготу истилохоти сохахои махсуси хаёти чомеа як катор тахкикоти мухим ба вукуъ пайвастааст, аммо дар тахкики истилохшиносии точик масъалахои зиёде норавшан бокй мондаанд. Яке аз онхо баррасй ва тахкики истилохоти сохавй мебошад, ки бояд бар мабнои осори таълифгардидаи илмй ба забони точик, осори адабй, маводи матбуоти даврй, донишномахои умумю сохавй ва фархангу лугатномахои мунташира сурат гирад.
Дар вокеъ хар як сохаи илм вазифахои муайян дорад, ки махсус ба назарияву амалия, мохияту мундаричаи хамон соха нигаронида шудаанд ва бе ичрои онхо оид ба конунияти инкишоф ва вазъи умумии истилохоти он соха як тасаввуроти амик ва диди тоза пайдо намудан аз имкон берун аст. Яке аз чунин бахшхои сохавй, истилохоти илмии сохаи осорхонашиносй махсуб меёбад. Осорхонашиносй, яке аз сохахое мебошад, ки истилохоташ дар хаёти хамарузаи мардум на чандон мустаъмал аст. Аз тахдил ва тахкики ин доира бар меояд, ки истилохоти сохаи осорхонашиносй нисбат ба дигар сохахои илм бисёр мураккабу мушкилфахм мебошанд. Аз ин чост, ки омузиши онхо низ яке аз асоситарин вазифахои забоншиносии муосир бояд бошад. Худи хаёт ва фаъолияти ходимони илмии осорхонахо такозо менамоянд, ки истидохоти ин соха ба таври дакику амик омухта шаванд. Зеро хар тамошобине, ки бахри шиносой аз таъриху фарханги миллат ба Осорхона ворид мешавад, кушиш мекунад то як дониши наве касб намояд. Дама он ашёи гаронарзише, ки дар осорхонахо хифз ва нигохдорй мешаванд дорои истилохот ва забони хоси таърихию фархангй мебошанд. Аз ин лихоз ходимони илмии осорхонахоро зарур аст, ки истилохоти сохаи мазкурро омухта, ба тамошобин бо забони соддаю оммафахм сухбат намоянд.
Агар мо ба таърихи истилохоти осорхонашиносй назар афканем, хануз соли 1965^ дар чаласаи Конфронси Генералии шурои Байнадмидадии осорхонахо дар шахри Ню-Йорк (ИКОМ) масъалаи истилохоти осорхонашиносй бардошта шуда буд. Вале дар солхои баъдина ин масъала дар баъзе давлатхо махдуд карда шуд. Дар ин солхо, яъне дар давараи "рахоии музейнигорй" (эмансипации музеографии), якчанд маротиба барои тахия ва мураттабсозии истилохоти сохаи осорхонашиносй кушишхо ба харч дода шуд, вале аввалин кишваре, ки дар он лугот ва калимахои ин соха чамъоварй гардид, Чумхурии демократии Олмон буд. Аз соли 1973 шуруъ карда, дар ончо тахия ва ба шакли фарханги сохавй даровардани истилохоти ин соха OFДз гардид, ки дар натича соли 1975 бо унвони «Лугати мухтасари кори осорхонавй» (Kleines Worterbuch des Museumswesen) нашр шуд.
Дар Чумхурии Точикистон оид ба ин мавзуъ аз чониби касе тахкикоти амику дакике руи кор наомадааст. Танхо бори нахуст соли 2010 аз чониби ходимони илмии «Осорхонааи чумхуриявии таърихй-кишваршиносии ба номи А. Рудакй»-и шахри Панчакент «Лугати мухтасари истилохоти осорхонавй» (русй-точикй) ба нашр расид, ки он беш аз 200 истилохи сохаи осорхонашиносиро дар бар мегирад [8, с.3].
