CC BY
0MEHNAT XAVFSIZLIGINI BOSHQARISH TIZIMINI RAQAMLASHTIRISHNING AHAMIYATI
Tog'ayev Jamshidin Xo'jamberdiyevich
Qarshi muhandislik - iqtisodiyot instituti, "Mehnat muhofazasi va texnika
xavfsizligi" kafedrasi dotsenti
siroj iddinmuradov0@gmail. com
Annotatsiya: Ushbu maqolada, korxonalarda sog'lom va xavfsiz mehnatni xavfsizligini ta'minlashda raqamlashtiriligan boshqaruv tizimining funksional tuzilishi taklif etilgan. Ushbu tizim korxonalarda mehnatni muhofaza qilish bо'yicha profilaktika choralari, optimal rejalashtirish uchun mо'ljallangan.
Kalit so'zlar: tizim, mehnatni muhofaza qilish, optimalashtirish, boshqaruv, professional xavflar, model, avtomatlashtirish, boshqaruv tizimi.
ВАЖНОСТЬ ЦИФРОВИЗАЦИИ СИСТЕМЫ УПРАВЛЕНИЯ ОХРАНОЙ
ТРУДА
Тогаев Джамшидин Ходжамбердиевич
Каршинский инженерно-экономический институт кафедра «Охрана труда и
техника безопасность» доцент
sirojiddinmuradov0@gmail.com
Ан^тация: В этой статье предлагается функциональная структура цифровизированной системы управления для обеспечения здоровых и безопасных условий труда на предприятиях. Эта система предназначена в качестве профилактической меры для охраны труда на предприятиях и для оптимального планирования.
Ключевые слова: система, охрана труда, оптимизация, управление, профессиональные риски, модель, автоматизация, система управления.
THE IMPORTANCE OF DIGITALIZING THE OCCUPATIONAL SAFETY
MANAGEMENT SYSTEM
Togayev Jamshidin Khojamberdiyevich
Karshi Institute of Engineering and Economics, "Labor protection and technical
safety" department, Docent
siroj iddinmuradov0@gmail. com
Abstract: This article proposes the functional structure of a digitalized management system for ensuring healthy and safe work at enterprises. This system is designed as a preventive measure for occupational safety at enterprises and for optimal planning.
Keywords: system, labor protection, optimization, management, occupational risks, model, automation, management system.
KIRISH
Jahon hamjamiyati XXI asrga 2002-yilda Yoxanesburge shahrida bo'lib o'tgan BMTning atrof-muhit rivojlanishi bo'yicha konferensiyasida qabul qidingan "barqaror rivojlanish" konsepsiyasida belgilangan paradigmatlar asosida rivojlanmaqda. Barqaror rivojlanish deganda hozirgi va kelajak avlodlar ehtiyojlarini qondirish imkoniyatlarini xavf ostiga qo'ymasdan rivojlanish tushuniladi [1].
Bugungi glabal taraqqiyot sivilizatsiyasida mehnat xavfsizligini boshqarishni avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimni o'tkazish muxim ahamiyatga ega bo'lib qolmasdan boshqaruv tizmini optimalashtiradi, manitaring va prognozini olib borishni yengillashtiradi [2]. Tegishli ma'lumotlarni avtomatlashtirilgan holda qayta ishlashni ta'minlaydigan ushbu tizim optimallik tufayli professional xavflarni minimallashtiradi sanoat ishlab chiqarishida va aholi faoliyatining boshqa sohalarida tashkiliy, texnik, sog'lomlashtirish va davolash-profilaktika tadbirlarini rejalashtirishtiradi. Shu bilan birga, ularda sodir bo'ladigan jarayonlar stokastik tabiati tufayli inson ishtirokisiz qaror qabul qilish mumkin emas. Bularga, mehnat xavfsizligini boshqarish tizimini o'z ichiga oladigan ekologik, geosiyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy, biotibbiy tizimlarni misol bo'la oladi.
Mehnat xavfsizligini boshqarish tizimini raqamlashtirishning ahamiyati zamonaviy sanoatda muhim masala hisoblanadi. Ushbu jarayon mehnat xavfsizligini oshirish, xodimlarning sog'lig'ini muhofaza qilish va ish jarayonlarini samarali tashkil etishga qaratilgan [3]. Raqamlashtirish orqali xavfsizlikni ta'minlashdagi asosiy afzalliklar quyidagilardan iborat:
1. Ma'lumotlarning to'g'ri va tezkor tahlili:
Raqamli texnologiyalar mehnat xavfsizligi bilan bog'liq ma'lumotlarni real vaqt rejimida kuzatib borish imkonini beradi. Bu xavf-xatarlarni aniqlash, ularni bartaraf etish choralari ko'rish va oldini olish uchun zarur.
2. Monitoring tizimlarining integratsiyasi:
Raqamlashtirish jarayonida turli monitoring tizimlari bir-biriga integratsiya qilinadi, bu esa ishlab chiqarish jarayonida xavfsizlikni nazorat qilishni kuchaytiradi. Masalan, xodimlarning ish holati va texnika vositalarining ishlash darajasi doimiy nazorat ostida bo'ladi.
3. O'quv va ma'lumotlarni yetkazish samaradorligi:
Xodimlar uchun raqamli o'quv platformalari yordamida xavfsizlik bo'yicha ma'lumotlarni yetkazish va o'rgatish jarayoni soddalashadi. Masofaviy o'quv kurslari va virtual trenajyorlar xodimlarga xavfsizlik qoidalarini o'rganishda yordam beradi.
4. Xatoliklarni kamaytirish va inson omilini nazorat qilish:
Avtomatlashtirish va raqamli tizimlar inson omilini kamaytirishga xizmat
qiladi. Bu esa, mehnat xavfsizligi bilan bog'liq xatoliklar sonini kamaytirishga yordam beradi.
5. Jarayonlarni optimallashtirish:
Raqamlashtirish jarayonida xavfsizlik protokollarini soddalashtirish va ish jarayonlarini optimallashtirish mumkin bo'ladi. Bu nafaqat xavfsizlikni oshirish, balki ishlab chiqarish samaradorligini ham ko'tarishga xizmat qiladi.
6. Ijtimoiy javobgarlik va imidjni oshirish:
Raqamlashtirilgan xavfsizlik tizimlari korxona imidjini yaxshilashga va ijtimoiy javobgarlikni oshirishga xizmat qiladi. Bu esa kompaniyaning bozor raqobatbardoshligini oshirishda muhim omil hisoblanadi.
7. Xarajatlarni kamaytirish:
Xavfsizlik bilan bog'liq avariya va baxtsiz hodisalarning oldini olish, ularni bartaraf etishga ketadigan xarajatlarni kamaytiradi. Raqamli xavfsizlik tizimlari uzoq muddatda iqtisodiy jihatdan ham foyda keltiradi.
Umuman olganda, mehnat xavfsizligini boshqarish tizimini raqamlashtirish mehnatni muhofaza qilish sohasida sifatli va zamonaviy yondashuv hisoblanadi. Bu jarayon nafaqat xodimlarning xavfsizligini ta'minlash, balki korxonaning umumiy samaradorligini oshirishga ham katta hissa qo'shadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI
Mehnat xavfsizligini boshqarishni avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimni yaratilishda ko'plab mahalliy va xorijiy olim va tadqiqotchilar ish olib borishgan jumladan: N.A. Amosov, H.H. Moiseyev, V.M. Glushkovlar. Bundan tashqari, o'tgan asrning 70-yillarida E.N. Shigan, A.P. Kupchin, L.N. Zimont kabi mutaxassislar mehnat xavfsizligini boshqarishga tizimli yondashish zarurligini ta'kidlaydi. Zamonaviy tadqiqotlardan N.F. Izmerov va L.S. Rozanov, N.N. Karnaux, I.S. Misyuk, L.I. Amosha, V.M. Minkolarning - korxonalarda mehnat xavfsizligini modellashtirish va A.I. Xaritonov - qurilishda mehnat xavfsizligini boshqarish kabi asarlarini ta'kidlash mumkin.
Shu bilan birga, shuni ta'kidlash kerakki, mehnatni muhofaza qilishni boshqarish bilan bog'liq ko'plab masalalar hali ham yaxshi ishlab chiqilmagan, ularning aksariyati bir tomonlama bo'lib, mehnat sharoitlarini tahlil qilish yoki ishlab
chiqarishdagi jarohatlarni baholash, yoki mehnat jarohatlarini baholash bilan bog'liq
[5].
To'liq nazorat zanjirini o'z ichiga olgan va ushbu eng muhim ijtimoiy-iqtisodiy vazifalar majmuasidagi ko'p omilli xarakterini qamrab oluvchi tizimli xarakterdagi tadqiqotlar deyarli yo'q.
Real ishlab chiqarish sharoitida mehnatni muhofaza qilishni avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimining asosiy elementlarini aprobatsiya qilishdan iborat [6].
Mazkur yo'nalishlarda olib borilayotgan ishlarni amalga oshirishda quyidagi vazifalar belgilab olindi.
1. Ishlab chiqarish obyektlarida mehnat xavfsizligini avtomatlashtirilgan boshqarishga fundamental yondashuv bo'yicha takliflar tayyorlash.
2. Mehnatni xavfsizligi boshqaruv tizimi mehnatni muhofaza tiztmida quyi tizim sifatida ma'lumotlar bazasini shakllantirish usuli yaratish.
3. Optimallashtirish mezoni asosida va ularning o'ziga xos samaradorligini hisobga olgan holda mehnat xavfsizligi bo'yicha profilaktika chora-tadbirlarini optimal rejalashtirish usulini ishlab chiqish.
METODOLOGIYA
Tadqiqot jarayonida ilmiy va o'quv adabiyotlarini tahlil qilish, qiyosiy tahlil qilish, umumlashtirish, dasturlash va raqamlashtirish modellari kabi usullardan foydalanildi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Ishda olingan ilmiy natijalarning ishonchliligi tuzilgan modellarning ishlab chiqarish obyektlarida sodir bo'ladigan ishlab chiqarish bilan bog'liq kasallanishni shakllantirishning real jarayonlariga muvofiqligi bilan tasdiqlanadi. Ma'lumotlar bazasi, identifikatsiya va optimal rejalashtirish texnikasi, shuningdek ishlab chiqilgan optimallashtirish algoritmi yordamida tuzilgan profilaktika chora-tadbirlari komplekslari real ishlab chiqarish sharoitida sinovdan o'tkazilganda o'zining yuqori samaradorligini ko'rsatdi.
Mavzuga tegishli normativ-huquqiy-texnik hujjatlar va boshqa nashrlar tahlili shuni ko'rsatdiki, mehnatni muhofaza qilish tadbirlarini rejalashtirishni oqilona va maqbul qarorlarni qabul qilishda tizimli yondashuv va zamonaviy axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanish taqoza etadi [2,6].
Mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimi maqsadi ishlab chiqarish muhitining eng zararsiz va xavfsiz parametrlariga erishishdir, bu esa kasbiy xavfning eng past darajasini ta'minlashga imkon beradi. Ya'ni [6,7]:
Mehnat xavfsizligini boshqarish tizimini raqamlashtirish uchun quyidagi qadamlar amalga oshirilishi mumkin:
1. Raqamli platformalarni joriy etish:
Mehnat xavfsizligi dasturlari: Maxsus dasturlar va ilovalar yordamida xavfsizlik protokollari va qoidalarning bajarilishini monitoring qilish mumkin. Ushbu dasturlar xavfsizlikni kuzatish, baxtsiz hodisalarni ro'yxatga olish va tahlil qilish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni to'plashda yordam beradi.
O'quv platformalari: Xodimlar uchun onlayn o'quv kurslari va sertifikatlash dasturlarini joriy etish orqali xavfsizlik bo'yicha bilimlarini oshirish mumkin.
2. IoT (Internet of Things) texnologiyalarini qo'llash:
Xavfsizlik sensorlari va qurilmalari: Ish joylarida IoT qurilmalari yordamida xodimlarning holatini, atrof-muhit sharoitlarini (masalan, harorat, gaz darajasi) kuzatish mumkin. Bu qurilmalar real vaqt rejimida ma'lumotlarni to'playdi va xavf-xatarlar paydo bo'lganda tezkor choralar ko'rishga imkon beradi.
NFC va RFID texnologiyalari: Ushbu texnologiyalar xodimlarning ish joylarida xavfsizlik qoidalariga rioya qilishini monitoring qilishda qo'llaniladi. Masalan, xavfsizlik kiyimlari yoki asbob-uskunalar foydalanilishini tekshirish mumkin.
3. Bulutli texnologiyalarni joriy etish:
Bulutli ma'lumotlar bazalari: Mehnat xavfsizligi bilan bog'liq barcha ma'lumotlar bulutda saqlanishi mumkin. Bu ma'lumotlarga masofadan kirish imkonini beradi va xavfsizlik ma'lumotlarini bir joyda markazlashtirishni ta'minlaydi.
Hujjat aylanishini raqamlashtirish: Xavfsizlik bo'yicha barcha hujjatlar va hisobotlarni raqamlashtirish orqali ularning boshqaruvini va ulardan foydalanishni osonlashtirish mumkin.
Big Data va sun'iy intellekt (AI) texnologiyalarini qo'llash: Big Data tahlili: Katta hajmdagi ma'lumotlarni tahlil qilish orqali xavfsizlikka oid tendensiyalarni aniqlash va potensial xavf-xatarlarni oldindan bashorat qilish mumkin. Bu xavfsizlik jarayonlarini yanada samarali boshqarishga yordam beradi.
Sun'iy intellekt: AI algoritmlari yordamida xavfsizlik protokollari samaradorligini baholash, baxtsiz hodisalarni oldindan ko'rish va profilaktik choralarni ishlab chiqish mumkin.
4. Mobil ilovalar va qurilmalarni joriy etish:
Mobil ilovalar: Xodimlar uchun xavfsizlik bo'yicha ilovalar yaratish orqali ular xavfsizlik qoidalarini osongina o'rganishi va rioya qilishini ta'minlash mumkin. Shuningdek, bu ilovalar yordamida xodimlar o'z xavfsizlik holati haqida hisobot berishi yoki xavf haqida ogohlantirishi mumkin.
Wearable texnologiyalar: Xodimlarning holatini kuzatish uchun maxsus aqlli soatlar yoki boshqa kiyiladigan qurilmalar joriy etilishi mumkin. Bu qurilmalar ularning sog'lig'i va xavfsizligi bilan bog'liq ma'lumotlarni doimiy ravishda monitoring qiladi.
5. Avtomatlashtirilgan xavfsizlik tizimlarini yaratish:
Avtomatlashtirilgan tekshiruvlar: Avtomatlashtirilgan tizimlar yordamida xavfsizlik qoidalarining bajarilishini muntazam ravishda tekshirish va nazorat qilish mumkin. Bu xodimlar tomonidan qoidalarning buzilishiga yo'l qo'ymaslikda yordam beradi.
Avtomatik ogohlantirish tizimlari: Potensial xavf-xatarlarni aniqlash va ular haqida xodimlarni yoki boshqaruvni ogohlantirish uchun avtomatik tizimlar joriy etilishi mumkin.
6. Raqamli transformatsiya strategiyasini ishlab chiqish:
Raqamli xavfsizlik siyosatini ishlab chiqish: Korxona darajasida mehnat xavfsizligini raqamlashtirish strategiyasi va siyosatini ishlab chiqish, bu yo'nalishda amalga oshirilishi kerak bo'lgan qadamlarni aniq belgilash kerak.
Xodimlarni raqamli texnologiyalar bilan ishlashga o'rgatish: Xodimlar uchun raqamli texnologiyalarni o'zlashtirish va ularni samarali ishlatish bo'yicha o'quv dasturlari tashkil etish muhimdir [7].
Mehnat xavfsizligini boshqarish tizimini raqamlashtirish korxonaning umumiy xavfsizlik darajasini oshirish, xodimlarning sog'ligini muhofaza qilish va ishlab chiqarish jarayonlarini samarali boshqarishga imkon beradi.
Avtomatlashtirilgan xavfsizlikni boshqarish tizimidan foydalanuvchilar [8]:
- mehnatni muhofaza qilishni monitoringi olib boruvchi mas'ul texnik nazorat organlari;
- kasbiy patologiya markazlari;
- korxona ma'muriyati;
- sanoat-sanitariya bo'limi;
- laboratoriya;
- korxonadagi tibbiy bo'limi yoki tuman tibbiyot muassasalari;
- sotsiologlar va mehnat psixologlari va boshqalar.
Ma'lumotlar bazasi, ularning o'ziga xos qiymatlaridan qat'i nazar, alohida turdagi ma'lumotlar o'rtasidagi mantiqiy munosabatlarni aks ettiradi. Ularni boshqarish tizimini o'ziga xos joriy etish va xar bir sohaning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqiladi [9]. O'z navbatida, jismoniy modelni yaratishga uni tizim kompyuteriga ma'lum dasturiy ta'minot va apparat bilan solishtirish imkon beradi. Ushbu talqinda xavfsizlik va mehnatni muhofaza qilishni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimi barcha sanab o'tilgan komponentlar ishlanmasini ta'minlaydigan ma'lumotlar bazasiga ega bo'lishi kerak.
Avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi ishlashida foydalaniladigan xavfsizlik va mehnatni muhofaza qilish bo'yicha ma'lumotlar bazasi ishlab chiqildi. Yaratilgan ma'lumotlar bazasi kelajakda birlamchi va hisoblash ma'lumotlariga oid jadvallar to'plamidir [10]. Ma'lumotlar bazasidagi har bir yozuv ma'lum bir ishlab chiqarish
obyektiga yoki professional guruhga tegishli Ьо'^Ы, ^'^at^chlan birlamchi yoki umumiy hisoblangan Ьо'ШЫ mumkin, ular dasturiy usullar bilan hisoblab chiqiladi va identifikatsiyalash shuningdek, optimal rejalashtirish uchun ishlatiladi. Bunday holda, ma'lumotlar bazasini о'rganish deb hisoblash mumkin, chunki u nafaqat alohida segmentdagi aniq ma'lumotlarni, balki ular orasidagi aloqalarni ham о^ ichiga oladi.
Profilaktik chora-tadbirlarni tashkil etuvchi kо'rsatkichlarga misol [11, 12]. 1-jadvalda birlamchi hujjatlar dastlabki ma'lumotlari aks ettirilgan, ular asosida taqqoslangan kо'rsatkichlar hisoblab chiqiladi va joylashtiriladi. Ular, о^ navbatida, diognozga qarab xodimalar kasallanish darajasini modellashtirish uchun identifikatsiya blokida va ish sharoitlari profilaktika choralarini optimallashtirishda uchun qaror qabul qilish blokida qо'llaniladi [13].
1-jadval
Mehnat muhofazasi bo'yicha tadbirlar1
№ Ma'lumot ko'rsatkichi va manbalar Asosiy tadbirlar k^rsatkichi ^'rsatkichni hisoblash formulasi
1 Mehnat muhofazasi tadbirlari xarajatlar (buxgalteriya xujjatlari bо'yicha hisobati) Mehnat muhofazasini rekanstruksiya qilish xarajatlar (X.MM.R/X.MM.)-100 bunda Z.MM- mehnat muhofazasi bо'yicha umumiy sü'mma
2 —llllll------ Mehnat muhofazasi (MM) bо'yicha texnologiya va uskunalarni xavfsizligini ta'minlash (TUX) xarajatlari (X) (X.MM.TUX/X.MM>100
—llllll------ Mehnat muhofazasi (MM) bо'yicha sanitar- texnik uskunalarni uchun (STU) xarajatlari (X) (X.MM.STUlX.MM.) 100
----llllll------ Mehnat muhofazasi (MM) bо'yicha Shaxsiy ximoya vositalar bilan ta'minlash (SHXV) xarajatlari (X) (X.MM.SHXV/X.MM.>100
Albatta, mehnat xavfsizligini boshqarish tizimini raqamlashtirish uchun oddiy model yaratish mumkin. Ushbu modelning asosiy komponentlari va jarayonlari quyidagicha bo'ladi:
Mehnat xavfsizligini boshqarish tizimini raqamlashtirish modeli.
1 Maxmatqulov. G.R. Murtazaeva, I.T. Usmanxodjaeva. Mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi. O'quv qo'llanma (1-qism).. T.: «Voris-nashriyot», , 2024. 39V b.
1. Ma'lumotlarni to'plash va monitoring qilish bosqichi:
IoT Qurilmalar: Ish joylariga o'rnatilgan sensorlar va qurilmalar xavfsizlik bilan bog'liq barcha ma'lumotlarni real vaqt rejimida to'playdi (masalan, harorat, xavfli gazlar, xodimlarning joylashuvi).
Kiyiladigan texnologiyalar: Xodimlar foydalanadigan aqlli soatlar yoki boshqa qurilmalar orqali ularning holati monitoring qilinadi (masalan, yurak urishi, harakat faolligi).
2. Ma'lumotlarni saqlash va boshqarish bosqichi:
Bulutli bazalar: Barcha to'plangan ma'lumotlar bulutli texnologiyalar yordamida saqlanadi va ularga masofadan kirish imkoniyati ta'minlanadi.
Raqamli hujjatlar aylanishi: Hujjatlar, hisobotlar va xavfsizlik siyosatlari raqamlashtiriladi va umumiy bazada saqlanadi.
3. Tahlil qilish va bashorat qilish bosqichi:
Big Data tahlili: Katta hajmdagi ma'lumotlar tahlil qilinadi, xavf-xatarlar aniqlanadi va ularni bartaraf etish choralarini ishlab chiqish mumkin bo'ladi.
Sun'iy intellekt: AI algoritmlari yordamida xavfsizlik jarayonlari tahlil qilinadi va potentsial xavf-xatarlarni oldindan ko'rish va ularga qarshi profilaktik chora-tadbirlar ishlab chiqiladi.
4. Xavfsizlik choralarini qo'llash bosqichi:
Avtomatlashtirilgan tizimlar: Tizimlar xavfsizlik qoidalariga rioya qilinmagan holatlarda avtomatik choralarni qo'llaydi (masalan, ogohlantirish signali, ishni to'xtatish).
Mobil ilovalar va ogohlantirishlar: Xodimlar xavfsizlik haqida mobil ilovalar orqali tezkor ma'lumot olishadi va xavf-xatarlar haqida ogohlantiriladi.
5. O'quv va malaka oshirish bosqichi:
Raqamli o'quv platformalari: Xodimlar uchun xavfsizlik qoidalarini o'rgatish va ularni amaliyotga tatbiq qilish maqsadida o'quv kurslari va trenajyorlardan foydalaniladi.
Sertifikatlash: Har bir xodim xavfsizlik bo'yicha o'quv kurslarini muvaffaqiyatli tamomlaganidan so'ng, raqamli sertifikat olish imkoniyatiga ega bo'ladi.
6. Doimiy monitoring va takomillashtirish bosqichi:
Monitoring va hisobotlar: Tizim xavfsizlik ko'rsatkichlarini doimiy ravishda kuzatib boradi, har oy yoki har chorakda hisobotlar tayyorlanadi.
Takomillashtirish: Ma'lumotlar va tahlillar asosida xavfsizlik tizimi muntazam ravishda takomillashtiriladi.
Modelning vizual diagrammasi - Bu modelni tasavvur qilish uchun quyidagi diagrammani yaratish mumkin (1-rasm).
1-rasm. Mehnat xavfsizligini boshqarish modeli diagrammasi
Ushbu modelni amaliyotga tadbiq qilish uchun dasturiy ta'minotlar, qurilmalar, va boshqaruv siyosatini belgilash talab qilinadi. Har bir bosqichda zamonaviy texnologiyalardan foydalanib, xavfsizlikni oshirishga qaratilgan tizim yaratiladi.
XULOSA
Shunday qilib, tadqiqot natijasida quyidagilarni xulosa qilish mumkin.
Tadqiqot jarayonida ilmiy-texnikaviy yechimlar majmuasi taklif qilindi va bir qator amaliy va eksperimental vazifalar amalga oshirildi. Xavfsizlik va mehnatni muhofaza qilish bo'yicha ma'lumotlar bazasiga kirish va chiqish hujjatlari shakllari ishlab chiqiladi va sinovdan o'tkazildi.
1. Ishlab chiqarish obyektlarida xavfsizlik va mehnatni muhofaza qilishni avtomatlashtirilgan boshqarish tamoyillari ishlab chiqildi. Boshqaruv tizimining tuzilishi asoslab berilgan va uning asosiy eyelementlari maqsadi o'rganilayotgan muammo bilan bog'liq holda tavsiflangan.
2. Kasbiy xavf ko'rsatkichlari mumkin bo'lgan eng past qiymatlarini ta'minlashga imkon beradigan salbiy ishlab chiqarish ta'sirini kamaytirishga qaratilgan profilaktika choralarni optimal rejalashtirish usuli ishlab chiqildi.
3. Profilaktik chora-tadbirlarni optimallashtirish mezoni rasmiylashtirildi, bu ma'lum bir ishlab chiqarish obyektida ishlaydigan xodimlar uchun barcha rejalashtirilgan qarorlar natijasida olingan kasbiy xavf ko'rsatkichlarining umumiy qisqarishi sifatida qabul qilishini taklif etildi.
4. Mehnatni muhofaza qilish va mehnatni xavfsizligi boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimining ma'lumotlar bazasini shakllantirish va yuritishning usuli ishlab chiqildi va sinovdan o'tkazilgan bo'lib, u quyidagilarni o'z ichiga oladi:
ma'lumotlar bazasini yaratish tamoyillari, ma'lumotlar bazasi ko'rsatkichlari to'plami va. ularni hisoblash algoritmlari, kirish va chiqish hujjatlari shakllari.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Xolbaev B.M., Raximov O.D., Maxmatkulov N.I. Hayot faoliyati xavfsizligi" darslik (2 qismi ). - : «Voris-nashriyot», 2020. 304 s.
2. Maxmatqulov. G.R. Murtazaeva, I.T. Usmanxodjaeva. Mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi. O'quv qo'llanma (1-qism).. T.: «Voris-nashriyot», 2024. -397 b.
3. Maxmatkulov N.I. Otsenka texnosfernoy bezopasnosti na osnove matematicheskogo modelirovaniya// Monografiya: «Voris-nashriyot», 2022, 166 - s.
4. Maxmatqulov N.I., N.Z. Mamatov/ Mehnat muhofazasi va xavfsizlikni boshqarish tizimini takomillashtirish.. MonografiY. 2024, 120 - b.
5. Беленький В.М. Автоматизированная система управления охраной труда на предприятии/АТехнологии техносферной безопасности: Научный Интернет-журнал. - 2011. - №1(35), 11 с.
6. Беленький В.М. Методические рекомендации по комплексной оценке социально-экономической эффективности мероприятий по улучшению условий и охраны труда: Монография//Т.Н. Антоненко [и др.] - М: ВЦНИИОТ ВЦСПС. - 1985. - 64 с.
7. Грачев Н.Н., Денисов А.В. Экономические науки. Методология управления профессиональными рисками в сфере безопасности труда на предприятиях АПК. Рязань, 2010. - 124 с.
8. С.И. Голоскоков и др. «Анализ результатов аттестации рабочих мест по условиям труда на предприятиях угольной промышленности кемеровской области
9. Измеров, Н. Ф. Национальный проект «Здоровье» - рол медицины труда / Н. Ф. Измеров // Медицина труда и промышленная экология. - 2007. -№ 2. - С. 4 - 8.
10. Котик, М. А. Психология и безопасност / М. А. Котик. - Таллин: Валгус, 1987.
11. Матюхин, В. В. Значение профессионального отбора в обеспечении безопасности труда. // Безопасност жизнедеятельности. - 2006. - № 2. - С. 34 -39.
12. О санитарно-эпидемиологической обстановке в Кемеровской области в 2005 году: Государственный доклад / Территориальное управление Федеральной службы по надзору в сфере защиты прав потребителей и благополучия человека по Кемеровской области. - Кемерово. - 2006. - С. 65 -83.
13. Полякова, И. H. Актуальные вопросы профессиональных заболеваний лёгких: перспективы и перспективные направления исследований / И. Н. Полякова // Медицина труда и промышленная экология. - 2007. - № 7. - С. 1 -б.
