0MATEMATIKA DARSLARIDA QIZIQARLI MASALALARDAN
FOYDALANISH
A. Jo'rayev
TIMC o'qituvchisi
АННОТАЦИЯ
Ushbu maqola matematika darslarida qiziqarli masalalarni yechishga bag'ishlangan bo'lib, matematikani o'rganishda qiziqari masalalarni roli v ahamiyati haqida bayon etilgan. Maqolada shu bilan birgalikda "G'aroib sonlar chashmasi" va qiziqari matematik o'yinlar keltirilgan
Kalit so'zlar: masala, masalani yechish, qiziqarli masala, qiziqarli o'yin, g'aroyib sonlar chashmasi
АННОТАЦИЯ
Данная статья посвящена решению интересных задач на уроках математики, а также описана роль и значение интересных задач в обучении математике. Также в статье есть «Фонтан нечетных чисел» и интересные математические игры
Ключевые слова: задача, решение задач, веселая задача, веселая игра, головоломка с нечетными числами
ABSTRACT
This article is dedicated to solving interesting problems in mathematics classes, and the role and importance of interesting problems in learning mathematics is described. The article also includes the "Fountain of odd numbers" and interesting mathematical games.
Keywords: problem, problem solving, fun problem, fun game, odd number puzzle
Matematika fani shunchalik jiddiyki, uni qiziqarli qilisning iloji bo'lib qoldimi, buni qo'ldan boy bermaslik kerak.
B.Paskal
Zamonaviy matematika kursini muvaffaqiyatli o'rganish ta'lim qaysi metodlar va vositalar bilan olib borilishiga ko'p jihatdan bog'liqdir. Tajribaning ko'rsatishicha amaldagi dasturda va darsliklarda asos qilib olingan g'oyalar, matematikani o'qitish jarayonida o'quvchilarning bilish faolligini uyg'otish asosida emas, balki eskicha, ya'ni o'qituvchining hatto juda faol faoliyatida bo'lsa ham, lekin o'quvchilarning passiv
443
faoliyatida olib boriladigan bo'lsa, o'quvchilar tomonidan keraklicha chuqurlikda o'zlashtirilmasligini ko'rsatmoqda.
Matematik ta'limni jadallashtirishning juda muhim vositalaridan biri turli matematik masalalarni yechish va mashqlarni bajarish jarayonida maktab o'quvchilarining izlanish faoliyatini samarali tashkil etish va boshqarishdan iborat.
Matematikani o'qitish jarayonida masalalarni yechishda matematik ta'limning asosiy maqsadlaridan biri- matematika dasturida nazarda tutilgan va matematika darsliklarida aks etgan matematik bilim, ko'nikma va malakalarni shakllantirishni amalga oshirish bilan bir qatorda maktab o'quvchilarida ijodiy faollikni eng tabiiy ravishda shakllantirishi mumkinligi ham muhim.
Дархдцицат математика дарсларидан цизицарли масалардан фойдаланиш му^им ахдмият касб этади. ^уйида шундай масалалардан баъзилларини келтирамиз.
1. Уч кишлок.
Bir mamlakatda Rostgo'ylar, Yolg'onchilar hamda rostgo'y va yolg'onchilar aralash yashaydigan Aralash qishloqlari bor ekan. Mos ravishda birinchi qishloqda faqat rostgo'ylar, ikkinchi qishloqda faqat yolg'onchilar, uchunchi qishloqda es a har ikki toifa aralashib istiqomat qilishar ekan. To'satdan o'ch o'chirish idorasiga qo'ng'iroq bo'libdi.
-Bizning qishloqqa o't ketdi?
-Siz qayerda yashaysiz?
-"Aralash qishloqda".
Savol: O't o'chiruvchilar qaysi qishloqda yashaydi?
1. Qirollikdagi hayvonot olami.
Qadim zamonlarda bir qirollikda hayvonot bog'i bo'lgan ekan. Bitta xonada har xil hayvon bo'lmasligi kerar. Buni qanday joylasntirish mumkin? Tepada o'tirgan uchta soqchilar o'ng tomonga qaraganda ham chap tomonga qaraganda ham bir xil sondagi hayvonlarni ko'rishi kerak.
2. Matematik necha yoshda.
Bir kuni ikki matematik uchrashib qolibdi. Hol ahvol so'rashgach birinchi matematik do'stidan so'radi:
- Hozir necha yoshdasiz?
Ikkinchi matematik javob berdi:
-Men tug'ilganimda otam 25 yoshda edilar, hozir esa otam va mening yoshimizni qo'shsak 89 bo'ladi.
Savol: Matematik necha yoshda?
3. Zinapoyalar farqi qancha.
Uyning 9-qavatiga chiqadigan zinapoya shu uyning 3-qavatiga chiqadigan zinopoyadan necha marta ko'p?.
4. Bozorda.
444
Qassob 1000 000 so'm bilan bozorga tushdi. U roppa-rosa 100 ta hayvon sotib olishi kerak. Sotuvda sigir, g'oz va tovuq bor. Sigir 150 000 so'm, g'oz 10 000 so'm, tovuq esa 2500 so'm turadi. U kamida har bir hayvondan bittadan olishi va barcha pulni ishlatishi shart. Qassob nimalarni sotib olgan?
5. Narx.
Mahsulot narxi avval 50% ga oshirilib so'ng yana 50% ga kamaytirsak, narx qanday o'zgaradi?
6. Gurux va talabalar.
Guruxda 10 ta talaba o'qiydi. Ularning har biri barcha talabalar bilan qo'l berib ko'rishsa, qo'l berib ko'rishishlar soni nechata bo'ladi?
7. Foiz.
10 ning 5%i kattami yoki 5 ning 10%i mi?
8. Hovuzni to'ldirish.
Hovuzni 2 ta quvur orqali suv bilan to'ldirish kerak. Agar birinchi quvurning o'zi 5 minutdato'ldirsa. Ikkinchi quvurning o'zi esa 10 minutda to'ldirsa, ikkala quvur birgalikda shu hovuzni necha minutda to'ldiradi?
9.Eynshteyn topishmog'i.
Bir shaharda beshta uy mavjud. Har uyning rangi, uy egalarining millati, Ichadigan ichimligi, boqadigan uy hayvoni, chekadigan sigareti har xil. Bizda ma'lum bo'lgan ma'lumotlar quyidagilar:
1. Ingliz qizil uyda yashaydi.
2. Shved kuchuk boqadi.
3. Daniyalik choy ichadi.
4. Yashil uy oq uyning chap tomonida joylashgan va.....
5.....uning egasi kofe ichadi.
6. Pall Mall chekuvchi qush boqadi.
7. O'rtadagi uyda yashovchi sut ichadi.
8. Sariq uy egasi Dunhill chekadi
9. Norvegiyalik birinchi uyda yashaydi.
10. Marlboro chekuvchi mushuk egasini yonida yashaydi.
11. Ot egasi Dunhill chekuvchining yenida yashaydi.
12. Winfield chekuvchi pivo ichadi.
13. Norvegiyalikning uyi - ko'k uyning yonida.
14. Nemis Rothmans chekadi.
15. Marlboro chekuvchi suv ichadiganning yonida yashaydi.
CaBO^: kim baliq boqadi.
10. Nim hazil.
a) Matematik non do'koniga oltita non olishga kiribdi-yu lekin olti so'zi esidan chiqib ketibdi: qanday aytish mumkin?
27-mart, 2024
445
- Menga yettita non berib, bittasini qaytib oling. Variant:
- Menga beshtadan ko'p va yettitadan kam non bering!
b) Matematikdan to'rtda oyoqli stol uchun muvozanat shartlarini hisoblashni so'rashsa, u bu masalani tezda bitta oyoqli va cheksiz ko'p oyoqli stol uchun yechib keladi. Xayotining qolgan qismini oyoqlar soni ixtiyoriy bo'lgan hol uchun yechim topishga sarflaydi.
11. Mo'jizalar: Uch xonali son o'ylang. Bu sonning yoniga yana bir marta shu sonni yozib, olti xonali son xosil qiling. Bu sonni avval 7ga, so'ng 11 ga va nihoyat 13 ga bo'ling. Hamma vaqt natija o'ylangan songa teng bo'ladi.
Misollar:
((5+10)x5+3)x2=
((7+10)x5+3)x2=
((6+10)x5+3)x2=
Qiziqarli masalalar yechishda bolalar charchashgan paytda qiziqarli matematik o'yinlarni o'ynash tavsiya etiladi. Qiziqarli o'yinlarga namunalar keltiramiz.
1. "Xo'p" o'yini.
Matematika faniga oid juda ko'p o'yinlar mavjud. Shu o'yinlardan biri va qiziqarlisi "Xo'p" o'yinidir. Bu o'yin quyidagicha o'ynaladi:
Bu o'yinda ikki o'yinchidan tortib istalgancha o'yinchi ishtirok etishi mumkin. O'yinni boshqaruvchi qatnashchilarga shartni tushuntiradi. Bunda 1 dan boshlab natural sonlarni sanash lozim va bunda har 3 ga karrali son kelganda bu sonni aytmay "Xo'p" deyish kerak. Agar qatnashchi 3 ga karrali sonni aytib qo'ysa yoki to'xtab qolsa u yutqazadi va o'yinni tark etadi. Qolgan o'yinchilar o'yinni yana kelgan sondan boshlab davom ettiradi. O'yin bitta qatnashchi qolguncha davom etadi va u g'olib sanaladi.
Masalan: 1,2,xo'p,4,5, xo'p,7,8, xo'p,10,11, xo'p,13,14, xo'p,16, ...
2. "Matematik atamalar" o'yini.
Bu o'yinda ham bir necha kishi ishtirok etishi mumkin. Bu o'yinda qatnashchilar bir qator bo'lib turishadi va navbat bilan har bir qatnashchi matematika faniga oid atamalarni aytishadi. Bunda bir qatnashchi aytgan atamani boshqa qatnashchi aytib
qo'ysa, u o'yinni tark etadi. Agar qatnashchi atama bilmay 5 soniya to'xtab qolsa ham u o'yinni tark etadi. O'yin bitta g'olib qolguncha davom etadi.
Masalan: Son, kesma, natural son, modul, uzunlik, qo'shish, ayirish, bo'lish, ko'paytirish, parabola, to'g'ri chiziq, uchburchak, to'rtburchak, ...
O'quvchilarda masalalarni yechishga qiziqishni shakllantirish ularda matematikaga va uni o'rganishga qiziqishni shakllantirishning juda muhim vositasi va shu bilan birga o'quvchilarni matematikadan ijodiy o'quv faoliyatiga jalb qilishning samarali vositasi ham bo'ladi. Bunday ishlarni faqat darsdan tashqari vaqtda emas, balki
27-mart, 2024
446
o'quvchilarni dastur materialini bevosita o'rganishlari davomida ham o'rganish imkoniyati bor va bunga zaruriyat mavjuddir. Buning uchun matematikani o'qitish jarayonida matematika darsliklarida joylashtirilgan masalalardan oson loyihalanadigan ma'lum masalalarni izchil qo'shib borishi lozim. O'quvch ilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantiruvchi masalalardan foydalanish maktab o'quvchilarining matematik tayyorgarligi sifatini oshirishning muhim shartidir
REFERENCES
1. Канель-Белов А.Я., Ковальджи А.К. "Как решают нестандартные задачи" Москва Издательство МЦНМО 2008 г.
2. Еанихужаев H.F. "Ностандарт масалалар ва стандарт муаммоси хдвдда" Физика, математика ва информатика (илмий-услубий журнал) Т., 2002й. 1(3) 7881 б.
3. Qo'chqorov A., Ismailov Sh. Mantiqiy masalalar.Uslubiy qo'llanma. Toshkent, 2008 y.
4. Madrahimov R.M., Abdullayev J.Sh., Kamalov N.B. Masala qanday yechiladi. Uslubiy qo'llanma. Urganch, 2013. 102 bet.
5. Содицов, У. Ж. (2021). ЯНГИ УЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ПЕДАГОГИКА ФАНИНИНГ ТАРАОДИЁТИ ВА ИННОВАЦИЯЛАР. Academic research in educational sciences, 2(NUU Conference 1), 41-47.
6. Содиков, У. Ж. (2019). ИСПОЛЬЗОВАНИЕ НАВЫКОВ И ЗНАНИЙ МАТЕМАТИЧЕСКОГО МОДЕЛИРОВАНИЯ У УЧАЩИХСЯ ПРИ РЕШЕНИИ ПРАКТИКО-ПРИКЛАДНЫХ ЗАДАЧ. ПРОФЕССИОНАЛЬНО-ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА УЧИТЕЛЯ И ПРЕПОДАВАТЕЛЯ: СОДЕРЖАНИЕ, МОДЕЛИ И ТЕХНОЛОГИИ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ, 143.
7. Odeldjanovna, S. S. (2019). IMPROVEMENT OF MECHANISMS OF PREPARATION OF UNIVERSITY STUDENTS FOR PEDAGOGICAL ACTIVITY. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(12).
447
