CC BY
0PPSUTLSC-2024
PRACTICAL PROBLEMS AND SOLUTIONS TO THE USE OF THEORETICAL LAWS IN THE SCIENCES OF THE 2IST CENTURY
tashkent, o-8 MAv 2004 www.in~academy.uz
MATEMATIKA DARSLARIDA INTERFAOL METODLARNING
AHAMIYATI
Sotiboldiyeva Shoxista Jaloliddin qizi, Ibragimova Nilufar Ibadulla qizi
lToshkent Amaliy fanlar universiteti o'qituvchisi 2Toshkent Amaliy fanlar universiteti talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.13365933 Annotatsiya: Ushbu maqolada interfaol metodlarga bo'lgan ehtiyoj, uning dolzarbligi, interfaol matematika darslarini tashkil qilishda samarali bo'lgan metodlar, ularning olib borilishi va ahamiyati haqida so'z borgan.
Kalit so'zlar: zamonaviy jamiyat, universal ta'lim, interfaol dars, interfaol metod, kommunikativlik, kollaborativlik, kreativlik, kritik fikrlash, tamoyil.
KIRISH
Aytish mumkinki, zamonaviy dunyoda ko'pchilik bolalarning ota-onalari xuddi shu yoshda bo'lganlarida tasavvur ham qilmagan narsalarni ko'rib boshdan kechirmoqda. Bolalarga ta'lim berishda qo'llaniladigan usullar o'tmishdagiga o'xshash bo'lishi mumkin, ammo texnologiya rivojlanib, ko'proq innovatsiyalarga yo'l ochilganligi sababli ular butunlay o'zgardi.
Bugungi kunda o'rtacha o'quvchi kuni o'z o'qituvchisini tinglash uchun stolda o'tirishni o'z ichiga olishi mumkin, ammo u amaliy mashqlar, o'yinga asoslangan o'rganish va raqamli aralashuv kabi jarayonlarni ham o'z ichiga olishi mumkin. O'quvchi ertalab tarixdagi eng buyuk matematiklar haqida bilishni boshlashi va Parijdagi Luvr muzeyiga raqamli sayohat bilan yakunlanishi mumkin .
Texnologiya tufayli ta'lim har qachongidan ham jozibador bo'ldi deb bahslashishga hech shubha yo'q. Sinf xonalari yangi hayotga kirdi. Inerfaol metodlar asosida tashkil etilayotgan interaktiv ta'lim kelajak avlodlariga ta'lim berishning yangi standartiga aylandi, ammo interaktiv ta'lim nima? Qanday qilib bolalar uchun yaxshiroq? Interfaol metodlar ahamiyati nimadan iborat? "Interfaol ta'lim" atamasi zamonaviy ta'lim sharoitida tobora keng tarqalib bormoqda, ammo bu aniq nimani anglatadi? Interfaol ta'lim bu o'quvchilarga har tomonlama bilim berishdan iborat bo'lib, ular nafaqat nazariy darajada yo'l-yo'riq berish, balki ular o'zlashtirgan bilimlarini qo'llab-quvvatlash uchun ularga real misollar va tajribalar berishdir. O'qitishga bunday yondashuvning asosiy g'oyasi o'quvchilar ma'lumotni shunchaki yodlab olish va qayta tiklash o'rniga, uni to'liq tushunishlariga ishonch hosil qilishdir.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Ta'kidlash lozimki, interfaol ta'lim usullari O'zbekistonda qadim zamonlardan beri ta'lim-tarbiya jarayonida muallim bilan o'quvchilar hamda o'zaro o'quvchilar o'rtasidagi muloqotlarda muhokama,
munozara, muzokara, mushohada, tahlil, mashvarat, mushoira, mutolaa kabi shakllarda qo'llab kelingan. Bu usullar o'quvchilarning nutq, tafakkur, mulohaza, zehn, iste'dod, zakovatlarini o'stirish orqali ularning mustaqil fikrlaydigan, komil insonlar bo'lib yetishishlariga xizmat qilgan. Shu o'rinda Beruniyning mashg'ulotlardagi integratsion usullar haqida aytganlarini keltirib o'tsak, "Maqsad gapni cho'zish emas, balki o'quvchini zeriktirmaslik. Chunki doimo bir xil narsaga qarayverish malollik va sabrsizlikka olib keladi. O'quvchi fandan fanga o'tib tursa, turli bog'larda yurganga o'xshaydi. Birini ko'rib ulgurmay, boshqasi boshlanadi va u kishi "Har bir yangi narsada o'ziga yarasha lazzat bor" deyilganidek, ularni ko'rishga qiziqadi va ko'zdan kechirishni istaydi. Bir xil narsa charchatadi, xotiraga malollik keltiradi". Jumladan, ta'lim jarayonida qilinadigan o'zgarishlarning ijobiy natijalari ijtimoiy hayotdagi ta'siri to'g'risida bir necha asr muqaddam A.Navoiy o'zining mashhur "Mahbub ul-qulub" asari muqaddimasida shunday yozgan edi: "Umid ulkim, o'qig'uvchilar diqqat va e'tibor ko'zi bila nazar solg'aylar va har qaysisi o'z fahm-u idroklariga ko'ra bahra olg'aylar...". Bunda shu asarni har kim turlicha, ya'ni o'z fahmi, idroki darajasidagina tushunishi, o'zlashtirishi, foyda ola bilishi va amalda qo'llay bilishi ko'rsatib o'tilgan bo'lib, bundan biz interfaol ta'lim to'g'risida yuqorida aytgan xulosalarimizni yanada qisqa qilib, o'quvchilarning fahm-u idroklarini o'stirishdan iborat deb ifodalashimiz mumkin.
Bugungi kunda N.M. Skatkin, T.I. Shamova, L.Sh.Levenberg kabilar interfaol usullar bilan o'qitish yagona ta'lim tizimining muhim tarkibiy va muammoli vaziyatlar yaratish va ularni hal qilish usullarini keng qo'llanish asosida o'quvchilarning reproduktiv va ijodiy faoliyatlarining tarkibiy birlashtirilishini ko'zlaydi degan yagona nuqtai nazarni bildirishmoqdalar.
O'quvchilarni faollashtirish uchun matematika dars jarayonida qo'llaniladigan usullarni to'g'ri tanlash va
PPSUTLSC-2024
PRACTICAL PROBLEMS AND SOLUTIONS TO THE USE OF THEORETICAL LAWS IN THE SCIENCES OF THE 2IST CENTURY
tashkent, o-8 MAv 2004 www.in~academy.uz
savollarni aniq tuzish katta samara beradi. Buning uchun darsga, mavzuga qo'yiladigan maqsad aniq belgilanib, shu maqsadga erishish yo'li, usuli puxta ko'rib chiqilishi lozim. Demak, o'qituvchi har bir foydalaniladigan interfaol usul o'quvchiga nima berishini oldindan ko'ra olishi kerak. O'quvchilarni dars jarayonlarida faol ishlashlariga erishish uchun quyidagi ba'zi interfaol metodlar bilan tanishamiz.
"Bahs - munozara" da o'quvchilar bilan biror muammoni yechish yo'lini qidirishda foydalaniladi, masalan: masala yechish, misol ishlash, o'lchash ishlarini bajarish, yechimning qulay usulini topish va hokazo. Sinfni to'rtliklarga bo'lish va guruhda ishlash mumkin.
"Muammoli savollar" sinfda muammoli vaziyatni yaratish, bir muammoni mustaqil o'quvchilar tomonidan yechilishiga erishish uchun qo'llaniladi. Muammoli savol va topshiriq o'qituvchi tomonidan aniq aytiladi, doskaga yoziladi, yechimni juft bo'lib qidirish taklif etiladi. Har bir juftlik javobi eshitiladi va umumlashtirib yagona yechimga kelinadi.
Amaliyotda ma'lum o'quv topshiriqlarini tekshirish bosqichida statik juflik va juftlik aylanma kompozitsiyasida ishlash samarali usuldir. Bunda bir guruh o'quvchilari ikkinchi guruh o'quvchilari bilan tuzgan va bajarilgan topshiriqlarini almashadilar, tekshiradilar. O'quvchilar tomonidan vazifalar bajarish tezligi va sinfning to'liq faolligiga erishish mumkin. O'quvchilarni shu kabi guruhli ishlarga jalb qilish kommunikativ kompetensiyalarni amalga oshirish imkonini beradi, bolalarni jamiyatga tayyorlaydi. Ularda hayotiy ko'nikmalar — tinglash qobiliyati, birgalikda ishlash, bir-birini tushunish, har bir nuqtayi nazarni qabul qilish, nizolardan qochish yoki ularni tinch yo'l bilan hal qilish kabilar shakllanadi.
O'quvchilarda ma'lumotlarni o'zlashtirish va tushunishga yordam berishning eng yaxshi usullaridan biri ma'lumotni boshqa shaklda takrorlash, masalan, berilgan masalaning sonli ifoda orqali yechimini jadval, chizma va diagrammalarda tasvirlashdir.
Universal ta'lim harakatlarini rivojlantirishda tadqiqot va ijodiy rivojlanishga yo'naltirilgan "Loyiha usuli" bolalarni faollashtiradi. Bu usul zamonaviy jamiyatni yaratishda barkamol shaxsni rivojlantirishga hissa qo'shadi va ehtiyojlarga javob beradi. O'quvchilar ham individual, ham jamoaviy loyihalarni amalga oshiradilar. Bunda o'qituvchi o'tilgan mavzuga mos loyihalar topshiradi, masalan, miqdorlar, o'lchov birliklari haqida mavzu o'tilganda guruhlarga ma'lum obyektga mansub og'irlik, uzunlik va yuza o'lchov ma'lumotlarini aniqlash, aks ettirish va taqdim etish loyihalarini topshirish mumkin.
Ta'lim berish jarayonida kompyuterlashgan interfaol o'qitish usullaridan faol foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bunga elektron darsliklar, audio materiallar va video materiallar kiradi. O'quv jarayoni sinfda doimiy o'rnatilgan proyektorlar, interaktiv doska va maxsus uskunlar bo'lishini talab qiladi.
Yuqoridagi interfaol metodlar boshlang'ich sinflarda o'qitishning eng muhim tamoyillari — kommunikativlik, kollaborativlik, kreativlik va kritik fikrlashni amalga oshirishda ahamiyatga ega.
Matematika darslarida interfaol metodlar ahamiyatlidir. Ular o'quvchilarga matematikani o'rganishda qiziqarli, ma'qul va o'rganishni qulay qilishga yordam berishi mumkin. Interfaol darslar o'quvchilarning e'tiborini jalb qilish, faol ishtirok etish va ma'lumotlarni o'rganishda o'ziga xos usullarni qo'llab-quvvatlash imkonini beradi. Bu usullar masalalarni soddalashtirish, tizimlashtirish, amaliy misollar orqali o'rgatish va qiziqarli vizualizatsiyalar yordamida konseptlarni tushuntirishni o'z ichiga oladi. XULOSA
Zamonaviy ta'lim jarayonida o'quvchilarga bilim berishning yangi usullarini ishlab chiqish, ularni sinab ko'rish va natijalarni o'rganish asosida ko'plab foydali metodlarga ega bo'lib bormoqdamiz. Samarali o'quv jarayonlarida ushbu metodalarni yanada rivojlanib borishi va o'qituvchi-pedagoglarning o'ziga xos yondashuvlari darslarda o'quvchilarning faollik darajasini yanada oshishiga yordam bermoqda
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
[1] Vygotsky, L. S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Harvard University Press.
[2] Piaget, J. (1970). Science of education and the psychology of the child. Routledge & Kegan Paul.
[3] Bruner, J. S. (1961). The act of discovery. Harvard Educational Review, 31(1), 21-32.
[4] Mayer, R. E. (Ed.). (2005). The Cambridge handbook of multimedia learning. Cambridge University Press.
[5] Dehqonova M.Sh, Axmedova U.Y., Preparation for mathematical literacy in the process of training future primary school teachers, Vol №11 pp.
