Научная статья на тему 'Масъулият психологик етуклик мезони сифатида'

Масъулият психологик етуклик мезони сифатида Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
835
106
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
шахс / етуклик / психологик етуклик / шахсий етуклик / психологик хусусиятлар / масъулият. / personality / maturity / psychological maturity / personal maturity / psychological features / responsibility

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Бутаева Умида Алибоевна

Ушбу мақолада масъулият инсон психологик етуклигининг муҳим мезони сифатида тадқиқ қилинган. Шу билан биргаликда тадқиқот натижалари ва айрим тавсиялар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RESPONSIBILITY AS THE CREATERIA OF THE PSYCHOLOGICAL MATURITY

The responsibility is scientifically clarified as the important psychological maturity of the person in this article. Also, there resume of the research and some recommendations are given.

Текст научной работы на тему «Масъулият психологик етуклик мезони сифатида»

Бутаева Умида Алибоевна,

Тошкент давлат педагогика университети таянч докторанти

МАСЪУЛИЯТ ПСИХОЛОГИК ЕТУКЛИК МЕЗОНИ СИФАТИДА

БУТАЕВА У.А. МАСЪУЛИЯТ ПСИХОЛОГИК ЕТУКЛИК МЕЗОНИ СИФАТИДА

Ушбу мак,олада масъулият инсон психологик етуклигининг мух,им мезони сифатида тадк,ик, к,илинган. Шу билан биргаликда тадк,ик,от натижалари ва айрим тавсиялар келтирилган.

Таянч суз ва тушунчалар: шахс, етуклик, психологик етуклик, шахсий етуклик, психологик хусусиятлар, масъулият.

БУТАЕВА У.А. ОТВЕТСТВЕННОСТЬ КАК КРИТЕРИЙ ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ ЗРЕЛОСТИ

В статье исследуется чувство ответственности как один из критериев зрелости. Приводятся результаты исследования и рекомендации.

Ключевые слова: личность, зрелость, психологическая зрелость, личностная зрелость, психологические особенности, ответственность.

BUTAYEVA U.A. RESPONSIBILITY AS THE CREATERIA OF THE PSYCHOLOGICAL MATURITY

The responsibility is scientifically clarified as the important psychological maturity of the person in this article. Also, there resume of the research and some recommendations are given.

Keywords: personality, maturity, psychological maturity, personal maturity, psychological features, responsibility.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

Масъулиятга шахс хусусияти, ишда ва цаётда инсон узига узи талаб цуя олишини таъминловчи муцим фазилат сифа-тида, унинг инсон ва жамият тацдиридаги урнига ортицча бацо бериш шарт эмас. Ушбу сифатнинг етарлича ривожлан-маганлик даражаси нафацат алоцида олинган инсон цаёти, балки давлат мицёсида аянчли оцибатларга олиб келишини исботловчи мисоллар куплаб топилади.

Аксинча, масъулият юкори даражада ривожланган х,олатларда инсон кандай юксак натижалар курсатиши, кандай жасоратларга кодир булишини х,ам х,аётнинг узи курсатиб турибди. Шу нуктаи назардан, тадкикотчилар х,аётий кузатувлар ва улардан озик олган илмий текширувларга асосланиб, масъулиятни инсон психологик етуклигининг мух,им мезони килиб ажратишини тушуниш мумкин. Жумла-дан, В.П.Прядеиннинг тадкикотларидан маъ-лум булишича, илк успиринлик ва етуклик даврида масъулият таркибида социоцентризм, англанганлик, натижага йуналганлик, интер-наллик, стенизм, эргетизм каби сифатларнинг устунлиги кайд этилади1.

Масъулият сифати билан алокадорлиги кайд этилган ушбу хусусиятларнинг х,ар бири психологик етуклик шаклланишида катта ах,амиятга эга булади. Хусусан, одам уз хатти-х,аракатларига жамият нуктаи назардан бах,о берса (социоцентризм), х,ар бир ишда онгли мотивларга асосланиб, натижани аник тасав-вур килиб (англанганлик натижага йуналганлик), уз х,аётида руй бераётган вокеа-х,одиса-лар сабабларини узидан кидиришга мойиллик (интерналлик), фаолиятга раFбат берувчи х,ис-сиётларнинг устунлиги (стенизм), шубх,асиз, психолигик жих,атдан етукликнинг мух,им ало-матлари сифатида гавдаланади.

Масъулият психологик етукликнинг мух,им мезони экан, демак, уни ташхис килиш оркали ушбу тузилманинг ривожланиш даражасини аниклаш мумкин. Маълумки, психодиагностика амалиётида масъулият х,иссининг ривожланиш даражасини текшириш учун локус назорат назарияси асосида ишлаб чикилган методикалардан кенг фойдаланилади. Бундай

1 Прядеин В.П. Комплексное исследование ответственности как системного качества личности. / Автореферат диссертации на соискание учёной степени доктора психологических наук. - Новосибирск: Уральский государственный педагогический университет, 1999. -С. 41.

ёндашувда интернал локус назорат типида одам уз х,аётида руй бераётган вокеа-х,оди-салар учун масъулиятни узига олиши, сабаб-ларни узидан кидириши х,акидаги тасаввурлар асос булади. Дарх,акикат, махсус илмий тадкикотларда х,ам масъулияти яхши ривожланган одамлар нафакат узининг, балки бош-каларнинг хулк-атворини изох,лашда купрок интернализмга мойил булиши исботланган.

Масалан, Н.В.Лейфриднинг диссертацион тадкикот ишида исботлашича, муваффакият козонган одам х,акидаги тасаввурлар, улар-нинг яхлитлиги, англаганлиги, динамикаси, тулаконлиги канчалик рационал эканлиги масъулият сифатининг ривожланиш даража-сига боFлик булади. Жумладан, масъулиятли шахс типи одамнинг муваффакиятларини шахс ички захиралари билан, жавобгарликни узига олиш, куйилган максадга эришишда уз имко-ниятлари ва кобилиятларини тула руёбга чикариш, кийинчиликлар мавжудлигига кара-май улардан чикиш йулини топиш каби сифат-лар билан боFлаб тушунтиради2.

Шундай килиб, психологик етуклик диагнос-тикасида масъулият сифатининг ривожланиш хусусиятларини ташхис килишнинг имконият-лари анча кенг эканини замонавий психология тасдикламокда. Айни вактда маълумки, масъулият х,иссини интерналлик даражасини ташхис килиш оркали улчаш учун хизмат килувчи асосий методикалар жумласига куйи-дагилар киради

1. «Интернал-экстернал» локус назорат шкаласи Дж.Роттер томонидан 1966 йил так-лиф этилган. Шкала 23 жуфт таъкиддан иборат булиб, синалувчи х,ар бир жуфтликдаги таъ-кидлардан бирини танлаши керак булади.

2 Лейфрид Н.В. Ответственность как личностная детерминанта представлений об успешном человеке. / Автореферат диссертации на соискание учёной степени кандидата психологических наук. - Краснодар: Кубанский государственный университет, 2006. -С. 22.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

Методиканинг ишончлилик даражаси анча юкори (ички мувофиклик буйича 0,70, бир ойлик ретест синов буйича 0,72), аммо 60 йил-дан ортик вакт давомида бутун дунёда, шу жумладан, мамлакатимизда кенг кулланиб келинишига карамай валидлиги юзасидан умумий нуктаи назар мавжуд эмас1.

2. «Мех,натда локус назорат шкаласи». П.Э.Спектор томонидан 1988 йил иш жойи, мех,нат шароитидаги масалаларда интернал-лик даражасини текшириш учун таклиф этил-ган. Шкала 16 та таъкиддан иборат булиб, синалувчи х,ар бир таъкидга 6 балл тизимда («умуман кушилмайман»дан «тулик кушила-ман»гача) бах,о беради. Ички мувофиклик буйича ишончлилик 0,75 дан 0,85 гача, 6 ойлик ретест ишончлилик 0,75 га тенг. Дж.Роттер шкаласи билан конвергент валидлик даражасини текшириш 0,38-0,54 кийматидаги курсат-кичларни аниклаган, х,амдустлик мамлакатла-рида методиканинг кулланиши юзасидан маъ-лумот мавжуд эмас2.

3. «Субъектив назорат дажараси суров-номаси» Е.Ф.Баллин, Е.А.Голинкина, А.М.Эткинд томонидан 1984 йил таклиф этилган. Методика Дж.Роттер шкаласи асосида ишлаб чикарилган булиб, 44 та таъкидни уз ичига олади ва умумий интерналликдан ташкари 6 та шкала буйича интерналлик даражасини текширишга хизмат килади. Муаллифларнинг маълумотига кура, методика юкорига ишончлилик даражасига эга, унинг валидлиги бошка шахс суровномалари, жумладан, 16 PF (Р.Кет-телнинг 16 факторли шахс суровномаси ёрда-мида олинган натижалар билан булган алока-дорликка кура аникланган3.

4. «Касбий локус назорат шкаласи». Г.Фурнье, К.Женри, С.Драпо томонидан 1996 йил касбий мавке масаласини тушунишдаги интерналлик даражасини текшириш учун таклиф этилган.

1 Акмеологический словарь. / Под общ.ред. А.А.Деркача. - М.: Изд-во РАГС, 2004. -С. 395-396.

2 Нормы профессиональной этики для разработчиков и пользователей психодиагностических методик: стандартные требования к психологическим тестам. / Сост. А.А.Рукавишников, М.С.Соколова. - Ярославль: «Дебют», 1991. -С. 492-493.

3 Акмеологический словарь. / Под общ. ред.

А.А.Деркача. - М.: Изд-во РАГС, 2004. -С. 503-504.

Методика 90 та таъкидга 4 балл тизимда бах,о беришга асосланган булиб, унинг мувофиклик буйича ишончлилик даражаси 0,69-0,85га тенглиги, валидлиги экспертларнинг мустакил бах,олари асосида юкори эканлиги тасдиклан-ган Дж.Роттер шкаласи билан алокадорлик курсаткичи 0,40 га тенглиги аникланган. Хам-дустлик мамлакатларида методиканинг куллангани юзасидан маълумот мавжуд эмас-дир4.

Куриниб турганидек, айни вактда академик фан амалиётчиларга шахс масъулият даражасини ташхис килиш учун таклиф этаётган воситалар, бир томондан, чукур илмий асос-лаб берилгани, хорижда анча вактдан буён самарали кулланиб келаётганини, иккинчи томондан, кундалик педагогик-психологик эх,тиёжлар учун мураккаблик килишини, фой-даланувчидан тестология буйича махсус билим талаб килиши, колаверса аксарияти, катта ёшдаги синалувчилар учун мулжаллаб тузилганини х,ам кайд этиш уринлидир. Бун-дан ташкари, ушбу методика бевосита суров-нома шаклида булиб, барча х,олатларда сина-лувчиларда кайсидир вокеа-х,одисаларга ким-нидир ёки ниманидир масъул килиш (бошкача айтганда айбни бировга ёки вазиятга тункаш) ёки сабабни узидан кидириш мазмунидаги таъкидлар устида фикрлаб куришга ундайди. Бундай вазиятда синалувчилар кучли даража-даги ижтимоий маъкулланиш мотивацияси («фасад эффекти») таъсирида булиши ва нохо-лис жавоб беришининг эх,тимоли юкорилигини ^ам эътиборга олишга мажбурмиз.

Ёшларни психологик жих,атдан етук шахс-лар килиб вояга етказиш жараёнида кенг куламдаги гуру^лар (ота-оналар, педагоглар, жамоат ташкилотлари вакиллари, х,укукни мух,офаза килиш органлари ходимлари, омма-вий ахборот воситалари мутахассислари, маданият ва санъат намоёндалари ва х,.к) иштирок этиши ва уларнинг барчаси уз фао-лияти самарасини улчашга, аник курсаткич-ларда акс эттиришга мух,тож буладилар. Шун-дай экан, бу сох,ада чукур илмий изланиш-

4 Акмеологический словарь. / Под общ. ред. А.А.Деркача. - М.: Изд-во РАГС, 2004. -С. 337.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

1-жадвал. «ВАС - вазиятнинг асосий сабаби» суровномаси.

№ Хрдисалар Сабаблар

1 Пул кам чикиб колди а Санаганда пуллар бир бирига ёпишиб колган б Каергадир ортик,ча ишлатилган в Кимдир уFирлаб кетган

2 Одам кулаяпти а Латифа айтиб беришган б Кулгили вокеа эсига тушган в Кутилмаган ходисага гувох булган

3 Fилдирак тешилди а Ёмон йулдан юришган б Шина эскириб колган в Кимдир йулга мих ташлаб кетган

4 Уйга кира олишмаяпти а Калитни йукотишган б Кулф бузилиб колган в Эшик ичкаридан ёпилган

5 Хат ёзаяпти а Кимнингдир хатига жавоб бераяпти б Кимнидир соFиниб колган в Чунки байрам нишонланаяпти

6 Телевизорни учирди а Жуда кеч булиб крлганди б Хеч кандай к,изик,арли нарса йук, эди в Каергадир чакириб колишди

7 Чанг артаяпти а Мехмон кутишга тайёрланаяпти б Озодаликка жуда эътиборли в Кимдир шундай топширик берган

8 Бакириб гапираяпти а Кимдир жахлини чикарган б Шовкинда овози эштилмаяпти в Бахсда Fолиб чик,мок,чи

9 Ухлай олмаяпти а Атрофда шовкин-сурон б Ухлашга хали жуда эрта в Боши муаммога тулиб кетган

10 Раксга тушаяпти а Раксга таклиф этишган б Бирор тадбирга репетиция килаяпти в Рак,с тушишни урганмокчи

2-жадвал. Натижаларни к,айта ишлаш калити.

№ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

А 0,5 0 1 1 0 0,5 0,5 0 0 0

Б 1 1 0,5 0,5 1 1 1 0,5 0,5 0,5

В 0 0,5 0 0 0,5 0 0 1 1 1

ларга хизмат килувчи мураккаб психодиагностика аппаратидан ташкари кулланиши нисбат-дан содда, аммо тестологоия талаблари асосида асослар берилган ихчам, тезкор куллаш ва кайта ишлаш имкониятини берувчи ташхис воситаларига зарурият мавжуд. Айнан шу эхтиёждан келиб чикиб, тадкикот иши-мизда психологик етукликнинг асосий мезон-ларидан бири сифатида купчилик мутахассис-лар томонидан тан олинадиган масъулият хисси даражасини ташхис килиш учун янги психодиагностика воситасини ишлаб чикиб, синовдан утказиш вазифаси куйилди.

Тадкикот ишимиз доирасида ишлаб чикил-ган методика шартли равишда «ВАС - вазиятнинг асосий сабаби» деб номланиб, ёпик тур-даги суровнома шаклида тузилган. Суров-номада синалувчига 10 хил хаётий вазият ва уларга одатда олиб келадиган 3 хил сабаб юзасидан мулохаза юритиш топшириFи бери-лади. Бунда синалувчи х,ар бир вазият билан бирга берилган сабаблардан кайси бирини хакикатга якинрок, цаётда купрок учрайдиган, деб билишини белгилаши лозим булади. Куйида методиканинг стимул материали тулик келтирилади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

56 ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ

1-расм. Синалувчилар масъулият сифатининг психологик диагностика ва эксперт бах,олаш натижалари буйича курсаткичлари.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

^^»Синалувчиларнинг психодиагностика натижалари буйича курсаткичлари ^^вСиналувчиларнинг эксперт бахрлари буйича курсаткичлари

Курсатма: Сизнингча, куйида келтирилган ходисаларнинг сабаби сифатида уч вариант-дан кайси бирини асосий сабаб килиб курсатиш мумкин? Танлаган вариантни доирага олинг.

Натижаларни кайта ишлаш учун синалувчилар жавоблари куйидаги калит билан солиштирилиб, хар бир мослик учун 1 ёки 0,5 балл берилади (2-жадвал).

«ВАС» методикасининг асосий психометрия курсаткичларини текшириш учун тадкикоти-миз доирасида олий таълим муассасалари талабалари билан эмпирик синов ишлари ташкил этилди (Тошкент давлат педагогика университети ва Самарканд давлат универси-тети «БошланFич таълим услубияти», 1-боскич 83 нафар талабалар иштирокида). Дастлаб методиканинг критериал валидлигини текшириш максадида мазкур восита ёрдамида талабалар гурухида таъкидловчи эксперимент ишлари утказилди. Сунгра валидизация мезони сифатида илмий манбаларда келтирилган тавсияга асосланиб, талабаларни шахс даражасида яхши билган мутахассис-педагог-ларнинг бахоси тупланди. Математик статистика методлари, жумладан, К.Пирсон г-чи-зикли корреляция коэффицентини хисоблаш методи ёрдамида икки гурух курсаткичлари уртасидаги алокадорлик кийматлари аник-ланди1.

Талабалар масъулият ^иссининг психодиагностика методикаси ва эксперт ба^олар асосида корреляцион та^лил к,илиш натижалари (К.Пирсон г-корреляция коэффиценти асосида)

Педагоглар талабаларнинг

Масъулиятнинг доминант масъулиятига берилган

атрибуцияси2 эксперт бахо

г Р

Экстрапунитив атрибуция3 -0,57** р<0,01

Импунитив атрибуция4 0,45* р<0,05

2-жадвалда келтирилган корреляция курсаткичларидан куриниб турибдики, педа-гоглар талаба масъулиятига берилган бахо билан талабалар «ВАС» методикасининг импунитив атрибуция шкаласи буйича туплаган курсаткичлари уртасида статистик ахамиятли боFланиш аникланмокда. Бу эса турли хаётий вазиятларда руй бераётган ходисаларнинг сабабини уз шахси ва хатти-харакатларида куриш сифати нисбатан юкори талабалар экспертлар томонидан хам юкори бахоланганини курсатади. Айни вактда эксперт педагогларнинг талабалар масъулият даражасига берган бахоси ва экстрапунитив атрибуция, яъни руй бераётган ходисалар

1 Сафаев Н.С., Эргашев П.С., Бутаева УА., Зиявитдинова Г.З. Психологик етуклик даражасини ташхис килишнинг илмий-услубий жихатлари. - Т.: ТДПУ нашриёти, 2017. -45-50-б.

2 Доминант атрибуцияси - одам бировнинг ёки узинниг хулк-атоворини кандай килиб тушунтиришида намоён буладиган жараён.

3 Экстрапунитив атрибуция - руй бераётган ходисалар учун сабабни вазият ёки бошка шахслардан куриш.

4 Импунитив атрибуция - руй бераётган ходисалар учун сабабни одамнинг узига тиркаб куйиш.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

V_/

3-жадвал. «ВАС» методикаси ишончилилик даражасини ретест усулида текшириш натижалари (Стьюдент t-мезони буйича).

Тадкикот боскичи Статистик курсаткичлар Статистик фарк

t Р

1 M1 4,6 0,24 р < 0,05

s, 1,3

2 M2 4,5

S2 2,6

4-жадвал. Синалувчилар масъулият курсаткичларини ретест текширув оркали к,иёслаш натижалари.

Т.р. Курсаткич Тадкикот боскичларидаги микдори (фоиз):

1-боскич 2-боскич

1 Импунитив атрибуция устун укувчилар микдори 26 % 22 %

2 Экстрапунитив атрибуция устун укувчилар микдори 74 % 78 %

учун сабабни вазият ёки бошка шахслардан куриш хусусияти уртасида манфий корреляция аниклангани, масъулиятни ситуатив (вази-ятдан келиб чикиб) ёки бировнинг харакатлари билан тушунтиришга уриниш курсаткичлари укитувчи-педагоглар берган бахо канча паст булса, шунчалик юкорилаб бораётганидан дарак беради. Икки катор узгарувчилари уртасида ахамиятли боFликлик мавжудлиги уларни кургазмали ифодалашда хам яккол кузга ташланади (1-расм).

Куриниб турганидек, аксарият холларда «ВАС» методикаси импунитив атрибуция шка-ласи курсаткичлари юкорилаб борган уринлар билан экспертлар ижобий бахолаши узаро мос келмокда. Аксинча, экстрапунитив атрибуция курсаткичлари устун булган уринларда экспертларнинг хам талаба масъулият дара-жасига бераётган бахоси пасайиб бораётга-нини куриш мумкин. Мазкур холатлар икки катор узгарувчилари, яъни «ВАС» методикаси натижасида кулга киритилган курсаткичлар ва эксперт бахолар уртасидаги ахамиятли боFланиш мавжудлигини тасдиклайди. Бу уз навбатида биз таклиф этаётган методика кри-териал валидлик нуктаи назаридан талабга жавоб беришини исботлайди.

«ВАС» методикасининг ишончлилик даражасини текшириш учун бир ойлик танаффус билан ретест текшируви утказилди. Икки боскич курсаткичлари уртасидаги статистик муносабат Стьюдентнинг t-мезони асосида текширилди1.

1 Сафаев Н.С., Эргашев П.С., Бутаева УА., Зиявитдинова Г.З. Психологик етуклик даражасини ташхис килишнинг илмий-услубий жихатлари. - Т.: ТДПУ нашриёти, 2017. -45-50-б.

Статистик тахлилдан маълум булишича, ретест2 текширув курсаткичлари уртасида сезиларли тафовут йук. Бу эса натижалар вакт кесимининг баркарорлигини, методика ёрда-мида ишончли маълумот олиш мумкинлигини тасдиклайди. Тадкикотнинг икки боскичида импунитив атрибуция устунлик килувчи тала-балар микдорида хам сезиларли узгариш кузатилмаётгани 4-жадвалда хам акс этмокда.

Шундай килиб, илмий тадкикот ишимиз доирасида талабаларда масъулиятли ёндашиш сифатининг ривожланиш даражасини текшириш учун хизмат килувчи нисбатдан содда ва мобил методикани ишлаб чикишга каратилган изланишларимиз куйдаги хулосалар учун асос бермокда:

1) икки хил атрибутив реакция - экстра-пунитив ва импунитив атрибуциянинг кайси бирига купрок мойиллик мавжудлигини текшириш асосида талабаларда масъулият сифа-тини объектив бахолаш мумкин;

2) «ВАС - вазиятнинг асосий сабаби» мето-дикасидан умумий таълим мактаби талабала-рининг турли хаётий вазиятларга канчалик масъулиятли ёндаша олишини прогнозлашда ишончли ташхис воситаси сифатида фойдала-ниш мумкин;

3) мазкур йуналишдаги тадкикот иши кейинги боскичларда «ВАС» методикаси учун валидликнинг бошка турларини текшириш, стандарт бахолар тизимини ишлаб чикишга каратилиши уринлидир.

2 Ретест - утказилган методикаларнинг ишончлилигини аниклаш учун утказиладиган методлардан бири.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

с 58 V ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ л У

Адабиётлар руйхати:

1. Бурлачук Л.Ф. Словарь-справочник по психодиагностике. 3-е изд. - СПб.: «Питер», 2007.

2. Лейфрид Н.В. Ответственность как личностная детерминанта представлений об успешном человеке. Автореферат диссертации на соискание учёной степени кандидата психологических наук. - Краснодар: Кубанский государственный университет, 2006. -С. 22.

3. Прядеин В.П. Комплексное исследование ответственности как системного качества личности. Автореферат диссертации на соискание учёной степени доктора психологических наук. - Новосибирск: Уральский государственный педагогический университет, 1999. -С. 41.

4. Сафаев Н.С. Психологические особенности национального самосознания студенческой молодёжи. Автореферат диссертации на соискание учёной степени доктора психологических наук. - Т., 2005.

5. Сафаев Н.С., Бутаева У.А. Шахс етуклигининг психологик мезонлари. / «Педагогика» илмий-назарий ва методик журнал, Т., 2017 й., 4-сон.

6. Сафаев Н.С., Эргашев П.С., Бутаева У.А., Зиявитдинова Г.З. Психологик етуклик даражасини ташхис килишнинг илмий-услубий жих,атлари. - Т.: ТДПУ нашриёти. 2017. -45-50 б.

7. Fозиев Э. Умумий психология. - Т.: «Университет», 2002. -51-52-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.