Научная статья на тему 'МАМЛАКАТИМИЗДА АУДИТОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТРИШ'

МАМЛАКАТИМИЗДА АУДИТОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТРИШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
44
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИЧКИ АУДИТ / МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТ / БАЛАНС / МОЛИЯВИЙ НАТИЖА / ХУСУСИЙ КАПИТАЛ / ПУЛ ОқИМЛАРИ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Мухамедова С.И.

Мақолада Мамлакатимизда аудиторлик фаолиятини ривожлантриш очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DEVELOPMENT OF AUDITING ACTIVITY IN OUR COUNTRY

In the article, the ways of improving the turnover calculation of trade enterprises and developing their methodology based on the requirements of the present time, as well as determining their legal interests.

Текст научной работы на тему «МАМЛАКАТИМИЗДА АУДИТОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТРИШ»

Мухамедова С.И. ассистент СамИСИ

МАМЛАКАТИМИЗДА АУДИТОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ

РИВОЖЛАНТРИШ

Аннотация. Мацолада Мамлакатимизда аудиторлик фаолиятини ривожлантриш очиб берилган.

Калит сузлар: ички аудит, молиявий уисобот, баланс, молиявий натижа, хусусий капитал, пул оцимлари.

Muhammedova S.I.

assistant SamlES

DEVELOPMENT OF AUDITING ACTIVITY IN OUR COUNTRY

Abstract. In the article, the ways of improving the turnover calculation of trade enterprises and developing their methodology based on the requirements of the present time, as well as determining their legal interests.

Key words: Digital economy, commodity turnover, indicators, special network, commodity-money relations.

Республикамизда ижтимоий-иктисодий ислохотлар боскичма-боскич амалга оширилмокда ва ижобий натижаларга эришилмокда. Бу хакида, Президентимиз шундай деган эдилар: "Бугун мамлакатимизнинг баркарор ривожланиш йулида изчил илгарилаб боришини тахлил килар эканмиз, утган йили принципиал мухим ислохотларни амалга ошириш буйича катъий кадамлар куйилди, деб айтишга асосларимиз бор.

Тадкикот натижаларини шуни курсатадики, меъёрий хужжатлар, махсус адабиётлар ва илмий ишларда аудит, аудиторлик фаолияти ва аудиторлик текширувлари турлича ифодаланган. Ушбу масала буйича, биз олдинги ишларимизда уз муносабатларимизни билдирган эдик.

Аудиторлик фаолияти уз ичига аудиторлик текширувлари ва аудиторлик хизматларини олади (1-чизма):

1-чизма. Ауди^рлик фаoлиятининг мазмуни

Аудиторлик текшиpyвлapи, y3 нaвбaтидa, икки шaклдa ^^загади (2-чизмa). Мaжбypий Ba тaшaббyс тapзидaги ayдитоpлик шaкллapи бyюpтмaчилapи, текшириш объектлapи, мaксaд Ba ^yñHnraH вaзифaлapигa кapaб биpFбиpидaн фapк килaди. Ушбу ayдитоpлик текшиpyвлapи бyюpтмaчилapи хдм тypличa б^юди.

2-чизма. Aудитoрлик текширувларини утказиш шакллари

Меъёрий xyжжaтлapдa мaжбypий вa тaшaббyс тapзидa yткaзилaдигaн ayдитоpлик текшиpyвлapининг aHH^ объектлapи келтиpилгaн. Аудит тypлapи узининг pивожлaниш боскичлapигa кapaб хдм тaснифлaнaди99 (3-чизмa):

Аудит турларининг ривoжланиш бoскичларига караб таснифланади

Тaвaккaлчиликкa aсослaнгaн ayдит

3-чизма. Аудитнинг ривoжланиш бoскичи буйича таснифланиши

' Дустмуродов Р.Д. Аудит aсослapи.Дapслик. - Т.: "Узбекистан миллий энциклопедияси", 2003, 10-б.

Аудит турлари уларнинг объектларига караб фарк килади ва куйидагиларга булинади (4-чизма):

4-чизма. Аудитнинг объектлари буйича турлари

Шуни хам эътироф этиш керакки, республикамизда кабул килинган "Аудиторлик фаолияти туFрисида" ги К,онунда аудитнинг ташки ва ички аудитга булиниши, улардаги узаро фарклар келтирилмаган. Ушбу конунинг янги тахририда ушбу масалалар уз ифодасини топиши керак деб хисоблаймиз.

Ички ва ташки аудининг мазмун-мохияти махсус адабиётларда турлича ифодаланган. Жумладан, проф. В.И.Подольскийнинг фикрича ички аудит корхоналарнинг рахбарлари манфаатлари учун утказиладиган текширувлар булиб унинг асосий максади корхона ходимларига уз вазифаларини самарали бошлашларига ёрдам беришдан иборат100. Таникли олима проф. М.М.Тулахужаева "аудит - бу мустакил малакали мутахассислар томонидан корхонанинг молиявий хисоботини ёки у билан боглик молиявий ахборотни, хисобот ёки ахборотнинг конун ва бошка норматив хужжатларга мувофиклик даражаси туFрисида хулоса чикариш максадида тадкик этилишидир" деб

таьриф беради101. Ушбу масалада муаллифнинг фикри купрок ташки аудитга тегишлидир. Проф. К.Б.Уразов ички ва ташки аудитнинг мазмунини куйидагича изохлайди: "Ички аудит иктисодиётнинг куйи бугини булган хужалик юрутувчи субъектларда ички назорат воситаси хисобланади. Ташки аудит давлат ва хужалик юритувчи субъектлар манфаатлари нуктаи назардан мустакил аудиторлик ташкилотлари томонидан утказиладиган назорат воситаси хисобланади"102. Бундай мисолларни куплаб келтириш мумкин.

Аудиторлик фаолиятига булган талабнинг тобора ошиб бориши натижасида ички аудит, унинг вазифалари, обьектлари ва ташкил этилишига каратилган Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан тасдикланган "Корхоналардаги ички аудит хизмати туFрисидаги Низоми" кабул килинди. Мазкур хужжатда ички аудитнинг

100 Аудит.Учебник для вузов. Под ред. проф. В.И. Подольского .-М.: ЮНИТИ - ДАНА, 2000,с.22.

101 Тулахужаева М.М. Молиявий ахволнинг аудити. -Т.: "Иктисодий ва хукук дунёси", 1996,94-6.

102 Уразов К.Б. Бухгалтерия хсоби ва аудит. Маъруза матинлари туплами. П-кисм, СамИСИ,2004,139-6.

мазмуни куйидагича ифодаланган: "ички аудит - корхона бошкарувининг ифода этувчи орган ва таркибий булинмалари томонидан Узбекистон Республикаси конун хужжатларига, таьсис хужжатларига ва ички хужжатларга риоя килишни текшириш ва мониторинг олиб бориш йули билан улар ишини назорат килиш ва бахолаш, маьлумотларнинг бухгалтерия хисоби ва молиявий хисоботда акс эттирилишининг туликлиги ва ишончлилигини таьминлаш, хужалик операцияларини амалга оширишнинг белгиланган коидалари ва тамоиллари активларнинг сакланиши хамда корпоратив бошкариш принциплари жорий этилиши буйича корхона таркибий булинмаларининг (ички аудит хизмати) фаолияти"103. Мазкур низом талабларига асосан активлари белгиланган мезонларга туFри келадиган хужалик юрутувчи субьектларда ички аудиторлик хизмати олиб борилади.

Тадкикот натижалари шуни курсатдики, корхоналарда ички аудиторлик хизматини ташкил килиш ва утказиш, нисбатан кийин кечмокда. Бу масала айникса ички аудит учун мутахассисларни тайёрлаш ва жалб килишда маълум кийинчиликлар сезилмокда. Корхоналарда ички аудит ходимларига корхонанинг бевосита аъзоси (ходими) сифатида каралмокда. Вахоланки, ички аудиторлик хизмати ходимлари ушбу кррхонада фаолият юритсаларда, улар факат корхона кузатув кенгашига буйсинадилар, холос. Тадкикот натижалари шуни курсатдики, бугунги кунда хужалик юритувчи субьектларда ички аудитни ташкил килиш, уларга ички аудиторлик хизматини курсатишга каратилган меьёрий-услубий хужжатлар тулалигича шаклланмаган. Юкорида келтирилган муоммоларни ижобий хал этилиши натижасида турли мулкдаги корхоналарда ички ва ташки аудитни ташкил килиш ва утказилишига тулик эришилади деб хисоблаймиз. Корхоналарда ички ва ташки аудитни утказилиш тартиби, объектлари ва уларнинг натижаларини расмийлаштириш меъёрий хужжатларда тулик уз аксини топмаган.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Тулаев М. Аудитнинг халкаро стандартлари асосида аудиторлик текширувини ташкил килиш масалалари //Архив научных исследований. -2021. - Т. 1. - №. 1.

2. Rayimovna E. S., Ibragimovich X. S., Isoqovna A. G. Iqtisodiyotni raqamlashtirish sharoitida auditorlik faoliyati va audit institutlarini rivojlantirish muammolari va istiqbollari //Gospodarka i Innowacje. - 2023. - С. 263-275.

3. Bekimmatovich P. X. Rivojlangan xorij davlatlarining auditorlik faoliyati borasidagi ilg'or tajribalarirn o'zbekistonda qo'llash yo'nalishlari //ijtimoiy fanlarda innovasiya onlayn ilmiy jurnali. - 2022. - Т. 2. - №. 5. - С. 33-36.

103 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси тасдиклаган: "Корхоналардаги ички аудит хизмати туFрисида"ги Низом, 2006 йил, 16 октябрь.

4. Хусанов, М. X,. (2022). Махсус савол тарзидаги аудитни такомиллаштириш. Journal of marketing, business and management, 1(4), 218-221.

5. Ширинов, У. А. (2022). Алока хизматларини курсатувчи субъектларда аудитнинг долзарб масалалари. Архив научных исследований, 2(1).

6. Ширинов, У. А., & Нарзуллаев, Н. А. (2022). Молиявий мажбуриятлар аудитини методологик асослари. Экономика и социум, (6-2 (97)), 814-817.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.