CC BY
222MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING IJODIY FAOLIYATINI
SHAKLLANTIRISHNING METODOLOGIK-DIDAKTIK ASOSLARI
Sadikova Zinnura
FarDU magistrant O'rinova Feruza O'ijayevna
Pedagogika fanlari nomzodi, dotsent https://doi.org/10.5281/zenodo.7376292
Annotatsiya: Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish bo'yicha mashg'ulotlar bolaning shaxsini shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu sohada olimlar va psixologlar tomonidan olib borilgan barcha tadqiqotlar, ijod qobiliyatiga ega bo'lgan bolalarning yanada barqaror ruhga ega ekanligi, ular bilan muloqot qilish va do'stona munosabatda bo'lishlarini isbotlaydi.
Kalit so'zlar: Maktabgacha talim, katta guruh, ijodiy qobiliyat, rivojlantirish.
KIRISH
Maktabgacha yoshdagi katta guruh bolalarning adabiy, badiiy va musiqiy qobiliyatlarini rivojlantirishga alohida e'tibor berish tavsiya etiladi. O'yin orqali ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish eng yaxshisidir.
Ijodiy qobiliyatlar - bu har xil turdagi ijodiy faoliyatning muvaffaqiyatini belgilaydigan shaxsning individual fazilatlari. Ijodkorlik ko'plab fazilatlarning uyg'unlashuvidir. Psixologlar ijodkorlikning tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat deb hisoblashadi:
1. Muammoni boshqalar ko'rmaydigan joyda ko'rish qobiliyati.
2. Aqliy operatsiyalarni qisqartirish, bir nechta tushunchalarni bitta bilan almashtirish va tobora ko'proq ma'lumotga ega bo'lgan belgilarni qo'llash qobiliyati.
3. Bir masalani yechishda olingan ko'nikmalami boshqasini yechishda qo'llay olish.
4. Voqelikni qismlarga ajratmasdan, yaxlit holda idrok etish qobiliyati.
5. Uzoq tushunchalarni osongina bog'lash qobiliyati.
6. Xotiraning kerakli vaqtda kerakli ma'lumotni berish qobiliyati.
7. Fikrlashda moslashuvchan bo'lish.
8. G'oyalarni yaratish qulayligi.
9. Yangi nostandart g'oyalarni yaratish qobiliyati, ijodiy fikrlashni rivojlantirish.
10. Faoliyatning "mahsulotini" yaxshilash qobiliyati.
11. Turli xil fikrlarni ifodalash qobiliyati.
12. Asl dizaynni yaxshilash uchun detallarni takomillashtirish qobiliyati.
ASOSIY QISM
Qobiliyatlarni shakllantirish haqida gapirganda, bolalarning ijodiy qobiliyatlarini qaysi yoshda rivojlantirish kerakligi masalasiga to'xtalib o'tish kerak. Psixologlar turli xil atamalarni chaqirishadi. Yoshlikdan boshlab ijodkorlikni rivojlantirish kerak degan faraz mavjud. Bu gipoteza fiziologiyada o'z tasdig'ini topadi.
Psixologik nuqtai nazardan, maktabgacha yoshdagi bolalik ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish uchun qulay davr hisoblanadi, chunki bu yoshda bolalar juda izlanuvchan, ularda atrofdagi dunyoni o'rganishga intilish katta. Ota-onalar va tarbiyachilar qiziquvchanlikni rag'batlantirish, ularga bilim berish, turli mashg'ulotlarga jalb etish orqali bolalar tajribasini kengaytirishga hissa qo'shadilar. Tajriba va bilimlarni to'plash kelajakdagi ijodiy faoliyat uchun zaruriy shartdir. Bundan tashqari, maktabgacha yoshdagi bolalarning fikrlashlari katta yoshdagi bolalarnikiga qaraganda ancha erkindir. U hali ham stereotiplar tomonidan "ezilgan" emas. Maktabgacha yoshdagi bolalik ham ijodiy tasavvurni rivojlantirish uchun sezgir davr hisoblanadi. Shunday qilib, maktabgacha yosh bolalarida ijodkorlikni rivojlantirish uchun ajoyib imkoniyatlar yaratadi. Kattalarning ijodiy salohiyati ko'p jihatdan bu imkoniyatlardan bolalikda qanday foydalanilganiga bog'liq bo'ladi. Bolalarning ijodiy rivojlanishining eng muhim omillaridan biri bu quyidagi shart-sharoitlarni yaratishdir:
-Bolaning erta jismoniy rivojlanishi. Bu yosh standartlariga mos kelishi kerak.
-Bolalar rivojlanishidan oldinda bo'lgan muhitni yaratish. Iloji boricha, bolani uning eng xilma-xil ijodiy faoliyatini rag'batlantiradigan va kerakli vaqtda eng samarali rivojlanishiga qodir bo'lgan narsani rivojlantiradigan shunday muhit va munosabatlar tizimi bilan o'rab olish kerak.
Maktabgacha yosh bolaning kognitiv qiziqishlarini rivojlantirish, uning tafakkurini shakllantirish ikki yo'nalishda amalga oshiriladi:
1. Bolaning tajribasini bosqichma-bosqich boyitish, bu tajribani haqiqatning turli sohalari haqidagi yangi bilimlar bilan to'ldirish. Bu maktabgacha yoshdagi bolaning kognitiv faolligini keltirib chiqaradi. Atrofdagi voqelikning tomonlari bolalar oldida qanchalik ko'p ochilgan bo'lsa, ularda barqaror kognitiv qiziqishlarning paydo bo'lishi va birlashishi uchun imkoniyatlar shunchalik keng bo'ladi.
2. Bir xil voqelik doirasidagi kognitiv qiziqishlarning bosqichma-bosqich kengayishi va chuqurlashishi. Bolaning kognitiv manfaatlarini muvaffaqiyatli rivojlantirish uchun ota-onalar farzandining nimaga qiziqishini bilishlari kerak va shundan keyingina uning qiziqishlarining shakllanishiga ta'sir ko'rsatishi kerak. Shuni ta'kidlash kerakki, barqaror manfaatlarning paydo bo'lishi uchun bolani haqiqatning yangi sohasi bilan tanishtirish etarli emas. U yangi narsaga ijobiy hissiy munosabatda bo'lishi kerak. Bunga maktabgacha tarbiyachining kattalar bilan birgalikdagi faoliyatiga qo'shilishi yordam beradi. Bunday vaziyatlarda bolada shakllanadigan kattalar dunyosiga tegishlilik hissi uning faoliyati uchun ijobiy muhit yaratadi va bu faoliyatga qiziqishning paydo bo'lishiga yordam beradi. Ammo bolaning o'z ijodiy faoliyati haqida unutmaslik kerak. Shundagina uning kognitiv qiziqishlarini rivojlantirish va yangi bilimlarni o'zlashtirishda kerakli natijaga erishish mumkin. Unga faol fikr yuritishga undaydigan savollarni berishingiz kerak. Uyda ota-onalar bolalarni ular bilan faol mashg'ulotlarga jalb qilishlari kerak. 5-6 yoshli bolalarning ijodiy rivojlanishining asosiy tarkibiy qismi muammoli bo'lib bormoqda. Bu bolaning doimiy ravishda yangi narsalarga ochiqligini ta'minlaydi, nomuvofiqlik va qarama-qarshiliklarni izlashda, yangi savol va muammolarni o'zi shakllantirishda ifodalanadi. Hatto muvaffaqiyatsizlik ham kognitiv muammoni keltirib chiqaradi, tadqiqot
faoliyatini keltirib c imkoniyatlar yaratadi. ;hiqaradi va ijodiy rivojlanishning yangi bosqichi uchun
Maktabgacha taTimda bolalarda ijodkorlik va ijodiy fikrlashni rivojlantirish,
albatta, oson ish emas. Ammo, sidqidildan kirishib, metodlar to'g'ri yoTga qo'yilsa,
albatta maqsadga erishiladi.
Adabiyotlar ro'yxati
1. Ishmuhamedov R.J., M.Mirsoliyeva. O'quv jarayonida innovatsion ta'lim texnologiyalari. - T.: «Fan va texnologiya», 2014, 60 b.
2. Uljaevna, U. F., & Shavkatovna, S. R. (2021). Development and education of preschool children. Academicia: an international multidisciplinary research journal, 11(2), 326-329.
3. Uljaevna, U. F., & Shavkatovna, S. R. DOI: 10.5958/2249-7137.2021. 00358. X "Development and education of preschool children" ACADEMICIA. An International Multidisciplinary Research Journal.(Double Blind Refereed & Peer Reviewed Journal). ISSN, 2249-7137.
4. O'rinova, F. (2019). REPORT ON PROBLEMS IN THE PRE-SCHOOLS OF ORGANIZATIONAL PREVENTIVE CENTERS. Scientific Bulletin of Namangan State University, 1(11), 311-315.
5. Oljayevna, O., & Shavkatovna, S. (2020). The Development of Logical Thinking of Primary School Students in Mathematics. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(2), 235-239.
