CC BY
66CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.
BOLA QOBILIYATI RIVOJLANISHIGA OILANING TA'SIRI.
Matrizayeva Bonu Saburjon qizi
Urganch davlat universiteti Pedagogika fakulteti talabalasi matrizayeva6929@gmail .com
ANNOTATSIYA
Mazkur maqolada bolaning intellektual va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga oilaning ta'siri va butun oilaning ijtimoiy faol va ochiq pozitsiyasi, uning a'zolarining o'zaro munosabati, bolani tarbiyalashda nafaqat ota-onalarning, balki boshqa qarindoshlarning ham ishtirok etishi bolalarning qobiliyatlarini rivojlantirishga ijobiy ta'sir ko'rsatishi yoritilgan.
Kalit so'zlar: Bola, oila, qobiliyat, ijobiy, muhit, tarbiya, maktabgacha yosh.
THE INFLUENCE OF THE FAMILY ON THE DEVELOPMENT OF
THE CHILD'S ABILITIES.
ANNOTATION
This article discusses the impact of the family on the development of the child's intellectual and creative abilities and the socially active and open position of the whole family, the interaction of its members, the participation of not only parents but also other relatives in raising children.
Keywords: Child, family, ability, positive, environment, upbringing, preschool
age.
ВЛИЯНИЕ СЕМЬИ НА РАЗВИТИЕ СПОСОБНОСТЕЙ РЕБЕНКА.
АННОТАЦИЯ
В данной статье рассматривается влияние семьи на развитие интеллектуальных и творческих способностей ребенка и социально активная и открытая позиция всей семьи, взаимодействие ее членов, участие не только родителей, но и других родственников.
Ключевые слова: Ребенок, семья, способности, позитив, среда, воспитание, дошкольный возраст.
Kirish. Farzand-oila baxti, kelajagi, faxridir. Ammo tarbiya jarayoni mashaqqatli ish bo'lib,bu har doim ham kutilgandek bo'lavermaydi.Bolani tarbiyalash uni dunyoga kelganidan boshlan to voyaga yetgunga qadar har tomonlama rivojlanishi ota-onaning asosiy vazifasi hisoblanadi.Hozirgi kunda oila ma'suliyatini his qilmay turib oila qurayotgan yoshlarimiz orasida ajralishlar sonining ortishi ham farzandning kelajagiga ta'sir etmasdan qolmaydi. Oila jamiyatning kichik bo'lagi bo'lib,u bolaning dastlabki hayot maktabi,ota-ona bo'sa ham tarbiyachi,ham o'qituvchisidirlar.
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.
Adabiyotlar tahlili. Bundan 550 yil avval yashab ijod qilgan buyuk o'zbek shoiri Alisher Navoiy bolani "Mehri anbar"-uyni yoritadigan, oilaga baxt-quvonch keltiradigan nur deb hisoblagan edi.1Shuningdek, mashhur bolalar psixologi O.M. Dyachenkoning yozishicha, qobiliyat inson uchun doimiy ahamiyatga ega, ular uning turli faoliyatdagi muvaffaqiyatini ta'minlaydi va kerakli bilim, ko'nikma va malakalarni tezda egallashga yordam beradi. Bu qobiliyatlarni rivojlantirishning yuqori darajasi bolaga deyarli har qanday yangi vazifani tezda hal qilish, uning shartlarini aniq ko'rish, munosabatlarni tushunishning muhim jihatlarini ajratib ko'rsatish, qayta qurish shartlari orqali echimlarni topish, yangi ijodiy mahsulotlar uchun g'oyalar yaratish, o'z fikrini ifoda etish imkonini beradi.
Maktabgacha yoshdagi ijodiy fikrlashni rivojlantirishning asosiy pedagogik vazifasi assotsiativlik, dialektika va tizimli fikrlashni shakllantirishdir. Chunki bu fazilatlarning rivojlanishi fikrlashni moslashuvchan, o'ziga xos va samarali qiladi. Assotsiativlik - bir qarashda solishtirish mumkin bo'lmagan narsa va hodisalardagi bog'liqlik va o'xshashlikni ko'rish qobiliyati. Assotsiativlikning rivojlanishi tufayli fikrlash moslashuvchan va o'ziga xos bo'ladi. Bundan tashqari, ko'p miqdorda assotsiativ havolalar xotiradan kerakli ma'lumotlarni tezda olish imkonini beradi. Assotsiativlikni maktabgacha yoshdagi bolalar rolli o'yinda juda oson egallashadi. Ushbu sifatni rivojlantirishga hissa qo'shadigan maxsus o'yinlar ham mavjud. Dialektiklik - har qanday tizimdagi ularning rivojlanishiga to'sqinlik qilayotgan qarama-qarshiliklarni ko'ra bilish, bu ziddiyatlarni bartaraf etish, muammolarni hal qilish qobiliyati. Dialektiklik iqtidorli tafakkurning zaruriy sifatidir. Psixologlar qator tadqiqotlar olib borib, xalq va ilmiy ijodda dialektik tafakkur mexanizmining xizmat qilishini aniqladilar. Xususan, Vygotskiy asarlari tahlili shuni ko'rsatdiki, taniqli rus psixologi o'z tadqiqotlarida ushbu mexanizmdan doimiy ravishda foydalangan.
Natijalar. Maktabgacha yoshi ijodkorlikni rivojlantirish uchun qulay davr hisoblanadi.Shu davrda ko'plab sohalarda ilg'or o'zgarishlar yuz berdi, aqliy jarayonlar (diqqat, xotira, hislar, fikrlash, nutq, tasavvurlar) yaxshilanadi, shaxsiy fazilatlar faol rivojlanadi.
Tadqiqotlar (K.Yu.Belaya, N.E.Varaksa, N.S.Denisenkova, T.V. Doronova, L.B. Shnayder va boshqalar) ko'rsatganidek, zamonaviy rus jamiyatida oila (ota-onalar, bobo-buvilar, boshqa qarindoshlar) bolaning rivojlanishiga qiziqish ortib bormoqda. Shu munosabat bilan, bolaning qobiliyatlarini rivojlantirishda oilaning o'rni, bu jarayonga qanday ta'sir qilishi, maktabgacha yoshdagi bolaning aql-idroki va ijodkorligini rivojlantirishga qanday yordam berishi mumkinligi haqida savol tug'iladi.
1 n.rocynoBa-MaKTaöraHa TapÖHa negarorHKacH-TomKeHT 1993-246 6
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. Bolaning qobiliyatlarini rivojlantirishga ta'sir qiluvchi oilaviy tarbiyaning bir qancha
omillari mavjud:
• Ota-onalarning bolaning rivojlanishiga nisbatan pozitsiyasi va unga ta'sir qilish usullari
• Bolaning qobiliyatlarini rivojlantirishga munosabat
• Bolalar va ota-onalar o'rtasidagi munosabatlar uslublari
• Bolani boshqarish va boshqarish uslubi
• Oila tarkibi va undagi munosabatlar
Keling, ushbu sohalarning har birini ko'rib chiqaylik. E.L. asarlarida. Porotskaya va V.F. Spiridonov, maktabgacha yoshdagi bolalarning intellektual va ijodiy rivojlanishiga sezilarli ta'sir ko'rsatishi aniqlandi. Ko'pchilik olimlar oilaning to'liqligi, ya'ni ikkala ota-onaning mavjudligi va ularning birgalikda yashashi qobiliyatlarning rivojlanishini belgilamaydi,bu yerda muhim omil - oila a'zolarining moddiy va psixologik farovonligideya ta'kidlagan. Bir-biriga va bolaga ijobiy munosabatda bo'lgan ajrashgan ota-onalar, doimo ajralish yoqasida bo'lgan ona va dadadan ko'ra, uning kognitiv rivojlanishiga ko'proq hissa qo'shishi mumkin. Ijodkorlik qulay psixologik muhit va bo'sh vaqtning mavjudligini talab qilishi uzoq vaqtdan beri ma'lum, shuning uchun ijodiy qobiliyatlarni muvaffaqiyatli rivojlantirish oilada va bolalar jamoasida iliq, do'stona muhitni taminlashdir. Kattalar bolaning ijodiy izlanishdan va o'z kashfiyotlaridan qaytishi uchun xavfsiz psixologik bazani yaratishi kerak. Bolani doimo ijodiy bo'lishga undash, uning muvaffaqiyatsizliklariga hamdardlik ko'rsatish, hatto haqiqiy hayotda g'ayrioddiy g'alati g'oyalarga ham sabr-toqatli bo'lish muhimdir.
Xulosa. Shunday qilib, bolaning kamol topishida yurtimizda yaratilayotgan shart-sharoitlar nihoyatda ko'p. Lekin har bir ota-ona tarbiya avvalo oiladan boshlanishini anglab yetishi kerak,. Bolaning qanchalik bilimli, lider bo'lib yetishishi,kelajakda yuksak marralarni zabt etishi uning yoshligida oladigan tarbiyasiga bog'liqdir.Buning uchun ota-ona doimo Maktabgacha ta'lim tashkilotlari bilan hamkorlikda faoliyat olib borishi, kerak bo'lsa oilada ona pedagog bo'la olishi lozim. Maktabgacha ta'lim tashkilotida ta'lim jarayonining asosiy prinsiplariga maktabgacha ta'lim tashkilotining oila, mahalla va maktab bilan hamkorligining kirishi2 ham bu jarayonning qanchalik muhim ekanligining yaqqol isbotidir.Ota-onalar bola tarbiyasiga jiddiy e'tibor berib o'z bolalarini qanday insonlar bo'lib yetishib chiqishini nazardan chetda qoldirmasliklari kerak. Har bir ota-onada pedagogik
2 O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Maktabgacha ta'lim va tarbiyaning davlat standartini tasdiqlash to'g'risida" 2020 yil 22 dekabrdagi 802-sonli qaroriga 1-ilova Maktabgacha ta'lim va tarbiyaning Davlat Standarti.
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. bilimlar mujassam bo'lishi kerak. Bu bilimlar ota-onalarning bolalarni yosh va individual xususiyatlarini o'rganishga, xulqini to'g'ri tahlil qilishga, uning tarbiyasi uchun to'g'ri yo'lni tanlashga yordam beradi. Hozirgi kunda ayniqsa yoshlar ota-onalik ma'suliyatini his qilgan holda, qachon o'zlarini tayyorligiga amin bo'lib turmush qurishsa ajralishlar soni kamaygan bo'lar edi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Maktabgacha ta'lim va tarbiyaning davlat standartini tasdiqlash to'g'risida" 2020 yil 22 dekabrdagi 802-sonli qaroriga 1-ilova Maktabgacha ta'lim va tarbiyaning Davlat Standarti.
2. П.Юсупова-Мактабгача тарбия педагогикаси-Тошкент 1993-246 б .
3.. Kuznetsova SV,. K73 Maktabgacha tarbiyachilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish: uslubiy qo'llanma-2010.
5. www. pedagog. uz
6. Saloydinov, S. Q. (2021). Creation of feasibility studies to reduce energy costs in ginneries. "Экономика и социум", 9(88), 147-149.
7. Caлойдинов, C. К. (2021). Образовательные кредиты в Узбекистане. "Экономика и социум", 12(91), 470-472.
8. Caлойдинов, C. К. (2021). Спрос на рынке дифференцированных продуктов. "Экономика и социум", 12(91), 473-476.
9. Салойдинов, С. К. (2022). С паровой турбиной 471 МВт на Талимарджанской ТЭЦ расчет электрических режимов при максимальной зимней нагрузке. "Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)", Special issue, 116-121.
10. Сaлoйдинoв, С. К. (2022). ИННОВАЦИОННОЕ РЕШЕНИЕ ДЛЯ ПOЛYЧЕНИЯ БИОГАЗА. "Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)", 2(3), 280-285. https://doi.org/10.2441272181 -2454-2022-3-280285
