CC BY
46Oriental Renaissance: Innovative, R VOLUME 1 | ISSUE 5
educational, natural and social sciences (~) ISSN 2181-1784
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423
MAHATMA GANDI FALSAFIY QARASHLARIDA "MUTLOQ G'OYA" TUSHUNCHASI
Po 'latov Sherdor Ne'matjonovich Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti, Sharq falsafasi va madaniyati kafedrasi tayanch doktoranti, Puna Naturoparthyi milliy Insititutining
tadqiqotchisi sherdorpulatov@mail.ru
Annotatsiya: Diniy g'oyalar bilan uzviy bog'liq holda, Gandining falsafiy qarashlari milliy diniy idealistik an 'analar ta 'siri ostida rivojlangan va shuning uchun ko'p holatlarda qadimgi hind falsafasining turli maktablari g'oyalarining uyg'unligi sifatida namoyon bo'lgan edi. Hiren Mukherji o'zining dunyoqarashining kelib chiqishi haqida gapirganda, ular "hind falsafiy an 'anasiga qaytish va uni aql ila idroketish, menda eklektizmga moyillikniyug'otdi", degan edi.
Milliy diniy va falsafiy an 'analarga sodiqlik, shuningdek, Gandining ijtimoiy-kastalar tizimidagi pozitsiyalari nafaqat dunyoqarashining idealistik xususiyatini, tasavvufning qaralashlari bilan emas, balki uning falsafiy g 'oyalarining noaniqligi va ziddiyatliligini ham belgilab berdi.
Kalit so'zlar: Mahatma Gandhi, Hind falsafasi, falsafa, g'oya, modda, tabiat, inson, axloq, Veda, Upanishad, haqiqat.
КОНЦЕПЦИЯ «АБСОЛЮТНОЙ ИДЕИ» В ФИЛОСОФСКИХ ВОЗМОЖНОСТЯХ МАХАТМЫ ГАНДИ
Пулатов Шердор Нематжонович Ташкентский Государственный Университет Востоковедения, Кафедры Восточная философия и культура базовый докторант, научный сотрудник Национального института
Натуропартй Пуне
Аннотация: Философские взгляды Ганди, неразрывно связанные с религиозными идеями, развивались под влиянием национальных религиозных идеалистических традиций и поэтому часто проявлялись как сочетание идей из разных школ древнеиндийской философии. Говоря об истоках своего мировоззрения, Хирен Мукерджи сказал: «Возвращение к индийской философской традиции и ее разумное понимание заставили меня потерять склонность к эклектике».
Scientific Journal Impact Factor
Приверженность национальным религиозным и философским традициям, а также положение Ганди в социальной кастовой системе определили не только идеалистический характер его мировоззрения, взгляды мистицизма, но и неоднозначность и противоречивость его философских идей.
Ключевые слова: Махатма Ганди, индийская философия, философия, идея, материя, природа, человек, мораль, Веда, Упанишады, истина.
THE CONCEPT OF "ABSOLUTE IDEA" IN THE PHILOSOPHICAL POSSIBILITIES OF MAHATMA GANDI
Basic doctoral student of the department of Eastern philosophy and culture, researcher at the National Institute of Naturoparthy Pune
Abstract: Gandhi's philosophical views, inextricably linked with religious ideas, developed under the influence of national religious idealistic traditions and therefore often manifested themselves as a combination of ideas from different schools of ancient Indian philosophy. Speaking about the origins of his worldview, Hiren Mukherjee said: "The return to the Indian philosophical tradition and its rational understanding made me lose my inclination towards eclecticism."
Adherence to national religious and philosophical traditions, as well as Gandhi's position in the social caste system, determined not only the idealistic nature of his worldview, the views of mysticism, but also the ambiguity and contradictions of his philosophical ideas.
Keywords: Mahatma Gandhi, Indian philosophy, philosophy, idea, matter, nature, man, morality, Veda, Upanishads, truth.
Gandining o'zi nazariy tushunchalarida noaniqlik va aniqlik yo'qligini tan olgan va bunda haqiqatni mistik izlanishlar bilan izohlab, Xudo irodasiga to'liq bo'ysunishni talab qiladi, bu umuman olganda uning dunyoqarashidagi barcha harakatlarning asosiy sababidir. Shu jumladan, nazariy faoliyat hamdir. 1933 yilda Gandi shunday deb ta'kidladi: "Men yozganlarimni diqqat bilan o'qiyotganlarga va ularga qiziqqan har bir kishiga menga muttasil ko'rinadigan narsaga ahamiyat bermasliklarini ko'rsatmoqchiman. Haqiqatni qidirishda men ko'plab g'oyalarni rad etdim va juda ko'p narsalarni bilib oldim Men faqat haqiqat chaqirig'iga itoat etishga tayyorligim haqida qayg'uraman, xudoyim va shuning uchun kimdir mening yozuvlarim orasida nomuvofiqlikni topsa to'g'ri bo'ladi"[1]. Buning uchun uning
Pulatov Sherdor Nematjonovich Tashkent State University of Oriental Studies,
KIRISH
Scientific Journal Impact Factor
falsafiy qarashlari turli-tuman va tasodifiy tasvirlarning eklektik aralashmasidan iborat emas, balki birlashgan holda markaziy va boshlang'ich g'oyaga asoslangan muayyan birlikni tashkil etadi.
Bu g'oya Xudoni ob'ektiv ravishda, tashqarida va insonning irodasi va ongidan mustaqil ravishda mavjud bo'lgan asosiy voqelik sifatida tan olishdir. Shunday qilib, Gandi falsafaning asosiy masalasini hal qilishda, u ob'ektiv idealizm tarafdori bo'lganligini ko'rishimiz mumkin. U dunyoning eng yuqori mohiyati deb hisoblaydigan Xudoning mutlaqo yagonaligiga ishonishini ta'kidladi. Modda, moddiy dunyo, tabiat va inson, ikkinchi darajali, bu oliy ilohiy mohiyatdan kelib chiqadi. Shunday qilib, uning falsafiy qarashlari ilohiy printsipni qabul qiladigan idealistik monizmga tayanadi.
Tadqiqot jarayonida ilmiy bilishning obyektivlik, Mahatma Gandi asarlari obyektiv ochib berildi. Tarixiylik,Mahatma Gandi yashagan davr tarix nuqatayi-nazaridan tahlil etildi. Mantiqiylik, Ibn Sino asarlari mantiqiy izchillik jihatdan tadqiq qilindi. Tizimlilik, М. К- Gandhi, Non-violence in Peace and War, voh I, Ahmedabad, 1962, стр. IX., М. К- Gandhi, Truth is God, Ahmedabad, 1957, стр. 10, Dhirendra Mohan Datta "The Philosophy of Mahatma Gandhi" 1953, Pyarelal, Mahatma Gandhi. The Last Phase, vol. 1, Ahmedabad, 1956, М. К- Gandhi, All Men are Brothers, Paris, 1958, М. К- Gandhi, Truth is God, D. G. Tendulkar, Mahatma Volume 1-8: Life of Mohandas Karamchand Gandhi. asarlari tizimli tarzda tahlil qilindi.
Dunyo mohiyati masalasida Gandi Vedanta va Upanishad printsiplariga tayandi, garchi u ushbu diniy-falsafiy maktablarning yo'nalishlaridan biriga amal qilmasa ham, Shunday qilib, u advayta tushunchasiga sodiqligini bir necha bor takrorladi va men dualizmga amal qilaman deb takidlaydi"[2]
Hind faylasufi D. M. Dattaning so'zlariga ko'ra, Gandi bu masala bo'yicha "davayta va advaytni yarashtirishni istagan" eng qadimgi dinshunos Nimbarka vakilining fikrlari bilan o'rtoqlashgani orqali izohlash mumkin.
Datta Gandining Advaytaga Vishnuilik teizm nuqtai nazaridan yaqinlashgan va shunday xulosaga kelgan: ''Teistik qarashlar uning fikrlarida ham, amaliy hayotida ham ustun edi" [3].
Ammo Gandi g'oyalarida Xudoni teizm tomonidan tasvirlangan antropomorfik xususiyatlardan boshqacha shaklda tushunar edi. U - bu mutlaq bo'lmagan, mavhum mohiyat, hamma narsaning sababchisi va manbai: "Xudo odam emas ... Xudo kuchdir.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLARI
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Scientific Journal Impact Factor
U hayotning mazmunidir. U pok va benuqson ongdir. U abadiydir"[4]. Ilohiy mohiyatni aql yordamida tushunish qobiliyatini inkor etadigan Upanishad tamoyillariga amal qilib, Gandi falsafasi yordamida Xudoni har tomonlama qamrab oluvchi xususiyatga ega, shuning uchun aniq bir ta'rifga javob berolmaydi. "Xudo, men uchun - bu haqiqat va sevgi; Xudo axloq va odob; Xudo qo'rqmas. Xudo yorug'lik va hayotning manbaidir va u barchasidan ustundir U hatto ateistlarning dahriyligi . U so'z va aqldan yiroq "[5].
Ba'zida Gandiya Xudo mohiyatini talqin qilishda relyativistik, ba'zan esa sofistik usullardan ham foydalandi. Masalan, Gandi: "Men Xudo haqida gapirayapman. Xudoga ishonganim kabi, men ham yaratuvchiga va shu bilan birga yaratiluvchilarga ishonaman". Bu, shuningdek, haqiqat ko'p qirrali ta'limotiga sodiq qolishim natijasidir. Jaynistlarning nuqtai nazariga murojaat qilib, men Xudoning ijodiy tomonini, Ramanuja nuqtai nazaridan esa - ijodiy tomonni aniqladim. Aslida, biz bilib bo'lmaydigan narsalarni bilishga, ta'riflab bo'lmaydigan narsalarni tasvirlashga intilamiz va shuning uchun bizning nutqimiz chalkash, noto'g'ri va hatto qarama-qarshi Xudo bitta va shu bilan birga yagonadir; u kamroq atom va ko'proq Himoloy Aql buni bilishga ojiz Mening mantiqim ko'plab farazlarni taklif qilishi va ulardan voz kechishga qodir. Ateist meni bahsda osonlikcha mag'lub qiladi. Ammo mening iymonim ongimdan shunchalik kuchliroqki, men bu dunyoga qarshi tura olaman va aytaman: ''Xudo bo'lgan, va shunday bo'lib qoladi"[6].
Boshqacha qilib aytganda, Xudo haqidagi asosiy tushuncha yagona va ko'r-ko'rona e'tiqodga emas, balki chuqur falsafiy bahslarga asoslanadi va bu boshqa ontologik muammolarning o'ziga xos diniy va mistik echimini belgilaydi.
Gandi politeizmni butunlay rad qilgan, yoki S. Radxakrishnanning so'zlariga ko'ra, erta Vedik madhiyalarida yaratilgan "plyuralistik panteon"(ko'p xudolik) ni rad etgan va "yagona xudo" ni dunyoning sub'ekti sifatida tan olishdan boshlagan.
U koinotda Xudodan boshqa hech narsa yo'q ekanligini haqiqat deb ta'kidladi, ilohiy mohiyatning timsoli faqat Xudoda mavjud deb takidlaydi[7]. Boshqa tomondan, Xudoning O'zi dunyo ob'ektlari va hodisalarida - uning ijodiy faoliyati mahsulida mujassamlashgan; u "har qanday odamda, o'z yaratilishining har bir zarrasida, er yuzidagi hamma narsada yashaydi"[8].
Xudo mohiyatini dunyoning sub'ekti sifatida talqin qilish amaliy ijtimoiy-siyosiy g'oyalarni ommalashtirishga to'liq bo'ysunganligi juda muhimdir. Shunday qilib Gandi: ''Mening xudoyim ko'p sonli shakllarga ega. Ba'zida men uni aylanib yuradigan g'ildirakda, ba'zan diniy va jamoaviy birdamlikda, so'ngra tegib
Scientific Journal Impact Factor
bo'lmaydigan narsalarni yo'q qilishda ko'raman va u bilan ruhimning harakatiga qarab bog'lanaman"[9].
Bu erda Gandining mavhum nazariy masalalarga pragmatik yondashuvi aniq namoyon bo'ladi. Bunday holda, Xudo g'oyasini u matolar (Khadi) va har tomonlama ishlab chiqarish (qo'lda ip yigirishni joriy etish) harakatini kuchaytirish va ommalashtirish uchun ishlatadi, shuning uchun u o'zining asl nazariy printsiplariga mos kelmaydigan gaplarga to'xtamaydi, ammo javob beradiki, Uning bevosita amaliy maqsadlari, aylantiruvchi g'ildirakni Xudoning ramzi deb e'lon qilish edi.
Hind-musulmon nizolariga qarshi tinimsiz kurashida u diniy jamoalarning birligini ilohiy mohiyatning o'ziga xos belgilaridan biri sifatida e'lon qilishga tayanish uchun tayyor edi. Va nihoyat, u xaridjanlarni - "Xudoning bolalari" deb atagan, qo'l tekkizilmaganlarni rad etishga qaratilgan harakatni kengaytirish va kuchaytirish uchun u ushbu harakatda faol ishtirok etish ''Xudo bilan aloqa vositasi" ekanligini ta'kidladi".
Gandi o'zining xudo haqidagi talqinidan ko'pchilikka ishonish uchun ijtimoiy va siyosiy faoliyat zarurligini oqlash uchun foydalanishi ayniqsa diqqatga sazovordir. "Go'yo men, - dedi u, - men ko'pchilikni bilaman. Men har kuni yigirma to'rt soat ular bilanman. Ular mening cheksiz tashvishimning mavzusini tashkil qiladilar, chunki men bu jim millionlarning yuragida topilishi kerak bo'lgan narsadan boshqa xudoni tan olmayman. Ular uning mavjudligini bilishmaydi, lekin men bilaman. Va men millionlarga xizmat qilish orqali Xudoga sajda qilaman"[10].
Shunday qilib, Xudoni Gandi talqida, u, avvalambor, xalqqa xizmat qilishning vatanparvarlik maqsadlariga, Hindistonning tarixiy rivojlanishi va ayniqsa uning milliy mustaqilligi uchun olib borilgan aniq ijtimoiy-siyosiy muammolarni hal qilishga bo'ysunadi. Shuning uchun, Xudoni Gandi dunyoqarashida o'z faoliyatini mustamlaka qulligidan norozi faol namoyishga jalb qilish maqsadida mamlakatning keng ommasi bilan bog'lashga intilayotgan siyosiy rahbar tomonidan ilgari surilgan ''amaliy va foydali" hodisa sifatida tushunib, teologik kategoriya bilan birga Swarajga erishish uchun yo'l sifatida ham ko'radi.
Gandi muayyan amaliy maqsadlarga intilib, uning falsafiy mulohazalarining nazariy ravshanligi va mantiqiy uyg'unligi haqida tashvishlanmadi, balki bu unga Xudoning mohiyatini tushunish masalasiga to'liq ta'sir ko'rsatdi.
Vedanta ta'limotiga ko'ra, u odam aql-idroki Xudo tushunchasining asl mazmuniga kira olmasligini bir necha bor e'lon qildi, 1947 yilda, ''bir buyuk ingliz" uni xudoni mutloq bilib bo'lmaslikka o'rgatadi[11]. Shu bilan birga, Gandi juda ko'p
Scientific Journal Impact Factor
bayonotlarida, bu esa u Xudo to'g'risida ma'lum darajada bilim olishning asosiy imkoniyatlari va hatto uni to'liq anglash haqida o'ylashga moyil bo'lgan degan xulosaga kelishga imkon beradi. Masalan, u shunday yozgan: ''Insonning asosiy maqsadi Xudoni tushunishdir, va uning barcha faoliyatida - siyosiy, ijtimoiy va diniy - bu maqsadga yo'naltirilgan bo'lishi kerak"[12].
Bir qator holatlarda, Gandi xudoni bilish imkoniyatini rad qilmasdan, uni ma'lum shartlar bilan cheklab qo'ydi va uni amalga oshirish usullarini aniqladi. Shu ma'noda u o'zining dunyoqarashining asosiy tamoyillari - kuch ishlatmaslik va muhabbatni Hindiston milliy mustaqilligining eng muhim sharti deb bilgan: ''Faqat ozod Hindiston haq xudoga sig'inishi mumkin"[13] deb ta'kidlaydi u. Ushbu aniq g'oyani oqlash uchun u bayonotlarni e'tiborsiz qoldirmadi. Ularning o'ziga xos ifodasida hatto uning diniy-mistik qarashlari doirasidan chiqib ketmadi. Shunday qilib, yana kelishi kerak bo'lgan oltin asr - Rama Raja (Ra'ma qirolligi) haqida gapirganda[14], Gandi Xudoni na boshqa dunyodan balki osmondan izlamaslik kerak, deb ta'kidladi: "Mening xudoyim yuqorida emas. Bu er yuzida ma'lum bo'lishi kerak Siz boshqa dunyo haqida o'ylamasligingiz kerak. Agar biz bu erda o'z burchimizni bajara olsak, unda tezroq u o'ziga g'amxo'rlik qabul qiladi. Bu albatta siyosiy mustaqillikni o'z ichiga oladi"[15]
Binobarin, Hindistonning mustaqilligi uchun ijtimoiy-siyosiy kurash Gandining falsafiy pand-nasihatlari milliy va ijtimoiy g'oya bilan bevosita bog'liqdir.
Ilohiy kuch mohiyatiga oid markaziy bayonot Gandi atrofidagi dunyoningrivojlanish qonuniyatlari muammosini ratsionalistik shakllantirishga imkon bermadi. Xudo hamma narsadan xabardor va hamma joyda mavjud bo'lganligi sababli, u ''olamning" yuqori rahbarligiga egaligini ta'kidlaydi va Gandi shunday deydi: ''Xudo butun hayotda ustunlik qiladigan qonundir. Qonun va qonun chiqaruvchi bir xil ma'nodir"[16].
Xudo va qonunning bunday aniqlanishi falsafiy xususiyatlarning ob'ektiv ravishda aniqlaydi. Bu, xususan, muammoga ta'sir qiladi dunyoda amaldagi qonunlarda Xudoni his qilish kekarkligini ta'kidlaydi.
Bu erda Gandi ilohiy haqiqatni anglash masalasida bo'lgani kabi bir xil noaniqlikni kashf etdi. Aslida, Xudo va qonunning aniqlanishi mantiqan Xudoni tushunishning iloji yo'qligi, qonunni yaratuvchisi va harakatlantiruvchi kuchi Xudo ekanligini anglatadi degan xulosaga olib keladi.
Bu taxminlar shundan iboratki, Gandi ko'pincha odamlarning xatti-harakatlarini, ijtimoiy hayotdagi voqealarni emas, balki tabiiy hodisalarni, masalan, tabiiy ofatlarni, mistik ilohiy iroda natijasida tushuntirib bergan. Shunday qilib, 1934
Scientific Journal Impact Factor
yildagi Bixar zilzilasi unga Xudo tomonidan gunohlar uchun jazo sifatida belgilandi, bu Rabindranath Tagor, Javaharlal Neru va boshqa odamlarning ushbu e'tirozni to'g'ri qabul qilganligi va elementar ilm-fanga mutlaqo to'g'ri kelmaydigan tendentsiyani keltirib chiqarganligini ta'kidlaydi va buni mohiyatan jaholatparastlik deb aatyadi. ''Bu haqiqatan ham g'aroyib narsa edi Ilmiy qarashlarga zid bo'lgan narsani tasavvur qilish ham qiyin", deb ta'kidladi J. Neru va qo'shib qo'yadiki: ''Ammo, agar siz ushbu izohga rozi bo'lsangiz, nega biz aralashishimiz kerak?"
Ushbu tanqidning ta'siri ostida Gandi Xudoni va koinot qonunlarini tushunish muammosini sharhini qayta ko'rib chiqishga majbur bo'ldi. Rabindranath Tagorga bergan javobida, u Bixar zilzilasi haqidagi bayonotidan kelib chiqqan taassurotni yumshatishga harakat qildi: bu erda u allaqachon bitta emas, balki bir nechta qonunlarda eslatib o'tilgan "universal qonun" haqida gapirdi va ularning mavjudligi va zarurligi, bilim haqida fikr bildirdi. U shunday deb yozgan: "Bizga falokat shunchaki universal qonunlarni bilmaganligimiz uchun ko'rinadi"[17].
Va nihoyat - va bu ayniqsa diqqatga sazovordir - Gandi ba'zan tabiat qonunlari mavjudligini va bundan tashqari ularning ob'ektiv xususiyatlari haqida gapiradi. "Tabiat qonunlari doimiy, o'zgarmasdir va ularning buzilishi yoki tabiat qonunlariga aralashishi natijasida mo'jizalar bo'lmaydi"[18], - degan edi u.
Qonunlar va ularning bilimlari masalalarini talqin qilishda eklektizm o'zgarmaydi, ammo umuman olganda, dunyoning yaratuvchisi, boshqaruvchi printsipi, dunyodagi barcha hodisalar va jarayonlar qonuni asosida ishlaydigan ilohiy mavjudotga asoslanganligi haqidagi asosiy g'oya o'zgarmaydi. Bu qonun Xudoning qonunidir va inson faqat uning irodasiga bo'ysunishi shart. Gandining: "Natija har doim Xudoning qo'lida", deb ta'kidlaganligi ajablanarli emas va o'limdan oldin u shunday degan: "Mening idealim ilohiy amrga to'la itoat etishdir" [19].
Hirel Mukerjining ta'kidlashicha, Gandi o'z harakatlarini "Xudoning irodasiga muvofiq belgilagan, men tushunganimdek, Gitaning ta'limotlariga ko'ra boshqa narsalar, hatto harakatlarning samarasi ham Xudoga berilgan"[20].
Agar ilohiy kuchning mohiyati haqidagi fikr Gandi falsafiy dunyoqarashining boshlanish nuqtasi bo'lsa, unda Xudo bilan aniqlangan haqiqat tushunchasi uning falsafiy, so'ngra ijtimoiy-siyosiy tushunchalarining markaziy nuqtasidir. "Uning siyosiy-falsafiy ta'limoti, - deb yozadi taniqli nemis olimi V. Roubey, "haqiqatga erishish" g'oyasida o'zining eng yuqori darajasiga ko'tariladi"[21]. Gandining deyarli barcha asarlarida haqiqat muammosi mavjud bo'lib, u "Mening tarixim haqiqat bilan tajribalardir", - deydi. Avvalo shuni aytish kerakki, kontseptsiyani va butun haqiqatni talqin qilish uning uchun o'ziga xosdir: u haqiqat tomonidan ob'ektiv voqelikning
Scientific Journal Impact Factor
ob'ektlari va hodisalarini to'g'ri aks ettiradigan bilim emas, g'oyaning ob'ektga mos kelmasligi, balki amorf abstraktsiya degan ma'noni anglatadi. har qanday aniq belgilangan atribut va xususiyatlardan mahrum. Gandi ushbu kontseptsiya bilan yaxshi tanishgan bo'lsa ham, unga aniq ta'rif bermaydi, ammo mavhumlik bundan mustasno, garchi kategorik jihatdan "Xudo haqiqatdadir" yoki "Haqiqat Xudodur"
Gandining haqiqatni tushunish va talqin qilishning nazariy noaniqligini yodda tutgan Javavaharlal Neru ta'kidlaganidek, ''u (Gandi - Avt.) Bizning barcha harakatlarimizga nisbatan haqiqat to'g'risida doimiy ravishda gapirgan va yozgan". U uchun haqiqat bu - Xudo va shu bilan birga Xudo esa haqiqat ekanligini takrorladi. Olimlar ongimizni zo'r berib o'rganishi mumkin, faylasuflar va kitoblarda azaliy savolni takrorlashlari mumkin: haqiqat nima? Ko'pchiligimiz unga ishonch bilan javob bera olmaymiz[22].
Gandi haqiqat muammosiga juda qattiq yondoshadi u ushbu kontseptsiyani, asosan, ma'lum bilim elementlarini o'z ichiga olgan diniy va axloqiy kategoriya sifatida qat'iy belgilangan dastur chegaralariga ega bo'lmagan axloqiy tamoyil sifatida ishlatganligini bilishimiz mumkin. O'z tarjimai holining kirish qismida Gandi "Haqiqat bilan tajribalar" degani nimani anglatishini tushuntirdi: "Bunga zo'ravonlik qilmaslik, nikohsizlikdan voz kechish va boshqa xatti-harakatlar asoslari kiradi, ular odatda haqiqatni boshqa narsa sifatida qabul qilishadi"[23]. Ikkinchisi, u yana yozdi: "Ko'pchilik printsiplarni o'z ichiga olgan asosiy printsip bu- haqiqat nafaqat so'zda, balki fikrda ham haqiqatdir "[24]. Boshqacha qilib aytganda, Gandi fikriga ko'ra, xatti-harakatlar printsiplari majmuasini o'z ichiga olgan ma'lum axloqiy toifadir.
Diniy va axloqiy ma'noda haqiqat siyosiy printsiplarning nazariy asosi sifatida namoyon bo'ladi. Gandi haqiqatni anglash yo'lida muvaffaqiyatga erishishning sharti bo'lgan faqat axloqiy yaxshilanish bu qo'rqmaslik va zo'ravonliksiz, ahimsa va muhabbat uni "izlashda" qo'llanma bo'lishi mumkinligini takrorlashdan charchamadi. Ammo u Swarajni, ya'ni Hindistonning mustaqilligi va ozodligini haqiqatning bir qismi deb hisoblaganligi yanada ahamiyatlidir va zo'ravonliksiz "g'alabalar" ni ta'kidlagan; chunki u (gandizm mafkurasida) siyosiy kurashning asosiy printsipi, u ishonganidek haqiqat siyosatga mutlaqo "mos keladi" Gandi satyagraha atamasini so'zma-so'z tarjima qilganda ''haqiqatdagi qat'iyat'' degan ma'noni anglatadi, u ilgari surgan Hindiston mustaqilligi uchun kurash usullarini aniqlash uchun ishlatganligi tasodif emas. Va nihoyat, bu ko'rsatma - fojiali o'limidan sal oldin, haqiqat va kuch ishlatmaslikni "egizaklar" deb e'lon qilindi.
Gandi satyagraxa tarafdorlari o'z hayotlarini haqiqat asosida qurishlari kerakligini ta'kidladilar. "Bizning faoliyat, dedi u, haqiqatni jamlashi kerak. Haqiqat
Scientific Journal Impact Factor
bizning nafas olishimiz bo'lishi kerek[25]. U yozgan; "Mening vazifam - bu namuna va yo'l-yo'riqlar orqali kuch ishlatmaslik va haqiqatning to'g'ridan-to'g'ri natijasi bo'lgan benuqson satyagraha qurolidan foydalanishni o'rgatishdir"[26].
Ammo haqiqatni diniy va axloqiy nuqtai nazardan ko'rib chiqib, siyosiy doktrinalarni g'oyaviy va nazariy asoslash vazifasiga bo'ysungan holda Gandi muammoning epistemologik tomonini mutlaqo e'tibordan chetda qoldira olmadi, garchi bu erda u o'ta nomuvofiqlikni topsada, Haqiqat va Xudo u uchun eng muhim printsipning talqinida allaqachon namoyon bo'lgan edi. Dastlab, Janubiy Afrikada bo'lganida, Gandi "Xudo haqiqat" tezisini ilgari surdi va uni uzoq vaqt davomida himoya qildi va targ'ib qildi. U ushbu tezisning o'ziga xosligini, bu yerda xudoni "qidirish" lar haqiqatga olib boradigan boshlang'ich nuqta bo'lib xizmat qilishida ko'rdi.
1. М. К- Gandhi, Non-violence in Peace and War, voh I, Ahmedabad, 1962, стр. IX.
2. М. К- Gandhi, Truth is God, Ahmedabad, 1957, стр. 10.
3. Dhirendra Mohan Datta "The Philosophy of Mahatma Gandhi"1959, стр. 32— 33.
4. Pyarelal, Mahatma Gandhi. The Last Phase, vol. 1, Ahmedabad, 1956, стр. 599.
5. М. К- Gandhi, All Men are Brothers, Paris, 1958, стр. 58.
6. М. К- Gandhi, Truth is God, стр. 11.
7. D. G. Tendulkar, Mahatma, vol. 3, стр. 229.
8. М. К. Gandhi. All Men are Brothers, стр. 63.
9. D. G. Tendulkar, Mahatma, vol. 2, стр. 162.
10. Javaharlal Neru, Hindistonning siyosiy hayotidagi "diniy unsur" ning kuchayishidan tashvish bildirgan holda Gandi nutqlarida Rama Rajni "tez-tez eslatib turish"ni misol qilib keltiradi (J. Neru, Avtobiografiya, 85-bet).
11. D. G. Tendulkar, Mahatma, vol. 7, стр. 34—35.
12. D. G. Tendulkar, Mahatma, vol. 3, стр. 308.
13. М. К- Gandhi, Truth is God, стр. 20.
14. D. G. Tendulkar, Mahatma, vol. 8, стр. 176.
15. H. Mukerjee, Gandhiji, A Study, стр. 189
16. W. Ruben, Geschichte der Indischen Philosophie, Berlin, 1954. стр. 337.
17. J. Nehru, Foreword to D. G. Tendulkar, Mahatama, vol. I, стр. XII.
XULOSA
REFERENCES
Scientific Journal Impact Factor
18. М. К- Ганди, Моя жизнь, стр. 41.
19. Там же, т. 8, стр. 42.
20. D. G. Tendulkar, Mahatma, vol. 2, стр. 169, 227; vol. 3, стр. 365 etc.
21. М. К- Gandhi, India of ту Dreams, Ahmedabad, 1947, стр. 64.
22. M. К- Gandhi, The Science of Satyagraha, Bombay, 1957, стр. 59.
23. Pulatov, Sh., Madalimov, T., Mullajonov, I., Qodirov, M., & Valiyev, L. (2020). Some Characteristics of Modern Indian Philosophy. International Journal of Multidisciplinary Research and Publications, 2(11), 47-49.
24. Pulatov Sh.N.Sankhya-ancient Indian philosophical school. //PUSTAK BHARATI RESEARCH JOURNAL// JAN-June. ISSUE Toronto, Canada. No: 1-2, 2020.
25.PULATOV SH.N. XIX asr oxiri - XX asr boshlarida Hindistondagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat. Academic Research In Educational Sciences. Volume 1. 2020 468-
26.Po'latov, Sh.N., Rabindranat Tagorning Hindiston ilm-ma'rifatga qo'shgan xissasi.// "SCIENCE AND EDUCATION" Scientific journal Volume 1, Special issue 2020 136-144 P. // Ilmiy konferensiya to'plamida maqola e'lon qilindi.
27.Po'latov, Sh.N., Hindistonda pedagogik ta'limning rivojlanish bosqichlari. //"SCIENCE AND EDUCATION" Scientific journal Volume 1, Special issue 2020 21-27 P.
474 P.
