МАҚОМИ ОИЛА ДАР ТАРБИЯ ВА ТАШАККУЛИ ШАХСИЯТИ ФАРЗАНД Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

МА^ОМИ ОИЛА ДАР ТАРБИЯ ВА ТАШАККУЛИ ШАХСИЯТИ ФАРЗАНД

Х,УСЕНОВ Н. М.

муаллими калони кафедраи Педагогика ва психологияи синфх,ои ибтидоии Донишгох,и давлатии омузгории Точикистон ба номи Садриддин Айнй

Дар системаи маориф накши оила дар тарбияи фарзанд ва ташаккули мафкураи ахлокг яке аз шаклпои мупими тарбияи ахлокг ва инсонии фарзандон ба писоб меравад. Гайр аз ин, муаллиф масъалаи тарбияи фарзандонро тахлил ва баррасй намуда, роххои халли масъалахои психологию педагогии тарбияи фарзандонро дар оила нишон медихад. Муаллиф дар асоси назарищои психология ва педагогика ро^у усул^ои %алли тарбияи оилавии кудаконро ба назар гирифта, нацш ва а^амияти тарбияти оилавиро дар замони муосир муайян намуда, цщати баланд бардоштани сифати таълиму тарбия цанба^ои му^ими илми ва тадцицоти пешнщод кардааст. тарбияи маънавии бачагон.

Калидвожахр: оила, фарзанд, тарбия, омил, психология, худбауодщй, хидидоранамои, шахсият, модар, падар, ташаккул

Тарбияи дурусти оилав!', аз лумлаи вазифааои мукаддаси аар як оила ба шумор рафта, дар сиаату солим ба воя расонидани фарзандон аамчун усули тарбияи ташаккулдиаанда ва пайвандкунандаи манбааои меъёрии одобу ахлок! ва психолог'1 накши бориз дорад.

Хонавода дар зинааои аввалини ааёти кудак ба шакли сохтори нисбат ба сохтораои дигар бартаридоштаи ба фаъолияти ааёт!' ва рушди кудак таъсири амик расонанда баромад намуда, вазифааои зеринро илро менамояд:

- мух,аё намудани шароити мукаммалу мусоиди рушду нумуи кудак;

- аз таъсири омилаои зараровари илтимоию иктисод!', психологию лисмон!' эмин нигоа доштани фарзанд;

- ташкили аисси бунёднамоии оила, нигоадошти оромию осоиштаг!' дар оила, муносибати эатиромона нисбат ба калонсолон ва тарбияи дурусти фарзандон дар заминаи тартибу низоми солими авлодии оила;

- тарбияи худхизматрасонй, худэатиромкун! ва аисси худшиносию худэътирофнамо!.

Тарбияи оилав'! худ ба худ сохтори мураккабу мушкил буда, шарту талаботи зерини

худро доро мебошад:

- фарзанд бояд дар риоя ва илрои низому тартиботи дохили оилав'! аамучун аъзои комилаукуки он эътироф карда шавад;

- тарбия дар руаияи инсонпарваронаю хирадмандона ва муаити аамдигарфаам!' ба роа монда шавад;

- шарту талаботи дар раванди тарбияи оилав!' карор гирифта набояд аамдигарро инкор намоянд;

- дар раванди тарбияи оилав!' барои ааллу фасл намудани мушкилиаои кудак аамаи аъзои он бояд саамгузор бошанд;

- бо кудак аамчун фарди дар амалинамоии шарту талаботи дохилиоилав! заиф муносибат карда шуда, аз у илрои амалаои имконнопазирро талаб кардан нашавад, оромии руаии у бо муаайё кардани муаити сокиту солими дохилиоилав! таъмин карда шавад [5,с.22].

Дар марх,илах,о амалисозии тарбияи хонаводагй дар радифи шарту талаботи он, методаои гуногуни тарбияи солими фарзанд накши муаим мебозад.

Методаои боварию эътимод, урфу одат, идоранамо!', таърифу тавсиф, аавасманднамо!', аамаиссию аамдард!', муаокиманамо!', супоришдиаию уададорнамо!', меару шафкат, худталкиннамоию худидоракунй, шаъну шараф ва г. методи намунаи ибрат будан бояд дар лойи аввал карор гирад.

Накши волидайн дар амалисозии тарбия ва рушди лиаатаои аклон!, лисмон!, ахлок!, маънав!, маърифатии шахсияти кудак сах,ми нотакрор ва бемислу монанд мебозад. Бо дар назардошти накшаои мазкур дар раванди тарбия ва рушддиаии кудак ба сифати тадбиру чорабиниаои тарбияв! истифода бурдани лазои лисмон!, ки боиси осеббиниаои руа!, лисмон!, ва ахлокию аклонии кудак гардида, имконияти муоширату муносибати солим бо кудакро мушкил мегардонад, катъиян кобили кабул ва мувофики максад намебошад. Дар илми психология аолати мазкур бо мафауми зуауроти муносибати хатарнок бо кудакон тавсиф дода мешавад. Аз нигоаи илми равоншинос! дар пайрав! бо мазмуни зикргардида, намудаои зерини оилааоро аз аам фарк мекунанд:

- оилаи орому осудааол;

- оилаи аз аам лудошудаистода;

- оилаи заволёфта;

- оилаи низо!;

- оилаи нокомил.

Дар хонаводаи орому осудааол, ки инъикоскунандаи парасторию гамхори аз меъёр зиёд мебошад, кудакон чун одат сернозунуз, инлик, эрка, айблую хурдагир, ланлолию дар аз худ кардани шарту шароитаои ааёт! гайрифаъол ба воя мерасанд [4,с.78].

Дар оилааои аз аам лудошудаистода низ бо сабаби ба аамдигар унс нагирифтану аз аамдигар касосгир! намудани волидайн, тарзи нодурусти тарбия сурат мегирад. Падару модар баркасди аамдигар ба усули тарбияи фарзандон таваллуаи хосса зоаир наменамоянд, ки он боиси беназорат, гайриилтимо!, муфтхуру ааромхур ва каллобу меанатгурез ба воя расидани фарзандон мегардад.

Амалкунандаи заволёфта бо инкорнамоих,ои эмотсионал! тавсиф дода мешаванд. Дар чунин оилаао фарзандонро дустдор! намекунанд ва ё нисбати онао ягон хел аиссиёти маънавй-психологиро зоаир наменамоянд, дар натила кудакон шилкину дилбазан ба воя расида, баъзеи онао нисбат ба калонсолон никорталаб гашта, аз онао касос мегиранд [3,с.228]. Чунин кудакон аз муаити хонаводаг! фирор карда, ба доирааое шомил мегарданд, ки онаоро он ло эътироф ва эатиром менамоянд.

Равишх,ои низо! бо тарбиянамоиаои ба аам мухолиф тавсиф дода мешаванд. Хонавода бо сабаби бо аамдигар созиш накардан, аар яке ба таври ба худ хос, бе маслиаати тарафайн тарарез! ва банду баст кардани методи тарбия ба тарбияи дулонибаи фарзандон машгул мешаванд. Дар натила фарзандон дуруяю мунофик ба воя расида, майл ба лониби аамон волидайне менамоянд, ки нуктаи назари у барои онао манфиатнок мебошад ва дар ниаояти кор гирифтори бемориаои невротик! мегарданд.

Рохдои нокомил бо тарбиянамоиаои лидд! ва хушку хол! тавсиф дода мешаванд. Доиман кудакони дар чунин оилаао ба воя расида айблую хурдагир, дагалу ланлол! ва сангдилу номеарубон мешаванд.

йамагуна низои оилав! новобаста аз осебрасониаои вай, ба руаияи кудак таъсири фалокатовар мерасонад. Дар амалияи илми равоншинос! ду намуди осеббиниаои оилавиро аз аам фарк мекунанд: осеббиниаои сохтор! ва равон!.

Зарарх,ои ташкилй бо халалдоршавии яклухтию ягонагии оила, бо сабаби марги яке аз аамсарон, тарки манзил кардани падар ё модар ва аз аам лудошудани волидайн тавсиф дода мешавад.

Зарарх,ои равон!(психологй) бо халадоршавиаои ягонагии арзишаои оилав!, мавлудияти максаду мароми номувофик, аамдигарнофаамиаои тарафайни аъзоёни оила, ки бо сабабаои майзадаг! ё наъшамандии яке аз лонибао, гуногунмазааб!, тарки муоширату муносибати тарафайн намудани волидайн ва г. ба амал меоянд, тавсиф дода мешавад.

Умуман, дар тарбияи фарзанд накши модар нисбат ба накши падар мавкеи асосгузорандаро соаиб мебошад. Дар заминаи тасдикоти мазкур дар илми машварат ва хадамоти психолог! типаои зерини модаронро аз аамдигар фарк мекунанд:

- «Маликаи барфин» - модари хунсард, магрур, дастнорас, аукумрону фармонфармо, матину устувор;

- «Олиааи бадкаар» - модари доимо лазодиаанда, дуруштмуомила, хашмгин, тез-тез майли лазои лисмон! додан дошта;

- модари пуштибон - аимояткунанда;

- «Шоадухтари насиаатгу» - модари лидд!, панду андарзхониро дустдоранда, доимо аз чизею касе нороз!, истеазою тамасхуркунанда;

- «Модари телба» - модари аардамхаёл, аз паша фил созанда, булаавас;

- модари «кудактабиат» - номустакил, вазъияти оилавиро доимо тезу тундкунанда, зудранлу аассос, фарзанди худро ба дасти шахси нисбатан мустакилу майли масъулияти тарбияи уро ба уадагиранда дошта дода тавонанда [2,с.229].

Дар раванди ташаккулдиаии шахсияти фарзанд тарзу услуби тарбия низ накши муаим мебозад. Дар илми равоншинос! одатан аз миёни тарзу услубаои зиёди тарбиянамо!, пан. намуди асосии зерини онро аз аам фарк мекунанд:

- методй авторитарии тарбияи фарзанд - бо пахши ааматарафи иродаи фарзанд, назорати ааматарафаи рафтори кирдори у, маакумияти мустакил!, вобастагии том, истифодаи лазои лисмош-психологй аз лониби волидайн тавсиф дода мешавад. Дар чунин оилаао фарзандони аз одобу ахлок коста ва руаафтодаю афсурда, беташаббус, аз дигарон вобаста, дар илрои аамагуна амал номустакил ва белуръат ба воя мерасанд.

Фарзанд аангоми дар акидаи худ истодагар! кардан аз лониби волидайн зери фишори психологй карор гирифта, барои конеъ намудани талаботи худ ва устувор нигоа доштани мустакилият аз он ло фирор менамояд, аз оила муносибатаояшро пурра меканад;

- методи демократии тарбияи фарзанд - бо дастгирии аамалонибаи аамагуна ташаббуснишондиаии манфиатноки фарзанд, расонидани кумаки имконпазир, руабаланднамо!, дастгирии маънавию моддии фарзанд аз лониби волидайн тавсиф дода шуда, кудакон аамчун аъзои комилаукуки оила эътироф карда мешаванд ва бар ивази аамаи ин аз онао эасоси масъулият дар рафтору кирдори худ, поквилдон!, боинтизом! ва аалимию фармонбардор! талаб карда мешавад;

- методи саалангоронаю бепарвоёнаи тарбияи фарзанд - бо ба аамагуна ташаббусу фаъолияти фарзанд муносибати мусоаилакорона ва муомилаи нармдилона кардани волидайн тавсиф дода мешавад. Агар волидайн дар тарбияи фарзанд саалангор! намояду пуштибон!' ва иштирок дар аалли мушкилиаои як амали нозарур шуморад, фарзанд ингуна муносибатро нисбат ба худ аамчун беэътино! кабул намуда, аз чунин волидайн каноралу! менамояд, иззату эатироми онаоро ба лой намеорад ва эатимол зери таъсири одамони нисбатан боэътимод ва муътабар карор гирад;

- методи сарпарастонаи тарбияи фарзанд - бо ба зимаи худ гирифтани аалли аамагуна мушкилиаои фарзанд аз лониби у карор кабул кардан тавсиф дода мешавад. Волидайн аз раванди рушду ташаккулёбии фарзанди худ доимо дар ташвишанд, бинобар он пайваста кушиш менамоянд, ки аамагуна мушкилии ба у пеш омадаро ааллу фасл намуда, уро озор дидан намонанд. Дар натила кудак эрка, номустакил, нокобил, кобилияти бартараф намудани мушкилиро надоштан, ноуадабаро! дар кабул кардани карор, ба таври бояду шояд бо аамсолон робита баркарор карда натавонистан, аисси баланди худхоаию худпараст! ба воя мерасад;

- методи тарбияи бетартибу бенизоми фарзанд - бо чорандешиаои пешбининашуда ва харобкунандаи тарбияи фарзанд тавсиф дода мешавад. Дар истифодаи чунин методи педагогй-психологй тарбия тартибу низом, талаботу самти ягонаи тарбия мушоаида намешавад [1,с.368]. Талабот гуногун буда, боиси баланд гаштани даралаи изтиробнок!, нобовар! ба худ, паст гаштани худбааодиа!, суст шудани худидоранамо!, суст инкишоф ёфтани аисси масъулиятнокии фарзанд мегардад.

Кулли тарбия воситаест, ки ломеа онро барои ташаккул додани аар як аъзояш истифода мебарад ва тарбияи оилав! аз мукаддамтарин шаклаои тарбия маасуб меёбад. Мааз

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

тарбияи оилав! заминаи асосии барои рушди минбаъдаи шахсият шароитфароаамоваранда маасуб ёфта, рушди солими шахсият ва самти раасипор! ба суи шахсияти комилро таъмин менамояд.

АДАБИЁТ

1. Конникова Т.Е. Роль коллектива в формировании общественной направленности личности. «Учен. зап. ЛГПИ им. А.И. Герцена.-М.:,1970.

2. Сухомлинский, В.А. Рождение гражданнина.-М.:, 1971.

3. Сухомлинский, В.А. Асарх,ои мунтахаби педагога.-М.:,1988.

4. ^арзов! Юсуф. «Марказ-ул-маръати фил х,аёт-ил-Исломияти», ношир «Мактабату Вахдбба». -^ох,ира, 1416 х,.к;.(1996).

5. Эльконин, Д. Б. Возрастная психология. - М.: ИПП, 1997.