CC BY
7M9D9NTYY9TL9R ARASI ÜNSIYY9TIN QURULMASINDA ATALAR SÔZL9RININ
ROLU
HUMAY DILMAN GIZI SAFAROVA
ADPU, Ümumi pedaqogika kafedrasi
Mdqalddd mdddniyydtldr arasi ünsiyydtin qurulmasinda atalar sôzldrinin rolundan bahs edilir.Dillar arasindaki müayyan farqlar olsa da, eyni mdddniyydti paylaçsalarda, fdrqli insanlarinfarqli dünyagórü§üna malik olmasina sdbdb olan amillar vardir. Atalar sôzlari ictimai hayatin, tdbidt hadisdldrinin va insanlarin münasibdtini müayyan edan, nasillarin tdrbiydsi ûçûn zaruri olan acdadlarin vasiyyatidir. Atalar sôzlari metaforik mahiyyat naticasinda dilin istifadasinin çox mühüm cahatina çevrilir.
Açar sôzlsr: atalar sôzlari, macazi ifadalar, dil aktlari, madaniyyatlararasi sariçta
THE ROLE OF PROVERBS ÍN ESTABLÍSHÍNG ÍNTERCULTURAL
COMMUNÍCATÍON
Summary. The article talks about the role of proverbs in establishing intercultural communication. Although there are certain differences between languages, there are factors that cause different people to have different worldviews even if they share the same culture. Proverbs are the will of ancestors, which determine social life, natural phenomena and people's attitude, and are necessary for the education of generations. Proverbs become a very important aspect of language use as a result of their metaphorical nature.
Key words: proverbs, figurative expressions, language acts, intercultural competence.
РОЛЬ ПОСЛОВИЦ В НАЛАЖИВАНИИ МЕЖКУЛЬТУРНОЙ КОММУНИКАЦИИ
Резюме В статье говорится о роли пословиц в налаживании межкультурной коммуникации. Хотя между языками существуют определенные различия, существуют факторы, из-за которых разные люди имеют разные мировоззрения, даже если они принадлежат к одной и той же культуре. Пословицы - это воля предков, определяющая общественную жизнь, явления природы и мироощущение людей, необходимые для воспитания поколений. Пословицы становятся очень важным аспектом использования языка в результате их метафорического характера.
Ключевые слова: пословицы, образные выражения, языковые акты, межкультурная компетенция.
Sosial - madani farqlara i§iq salmaq ü9ün эгэЬ va ingilis dilindaki bazi ümumi atalar sözlarini ara§diran zaman bela bir fikra galmak olar ki, atalar sözlari birla§arak daha hacmli sözlarin yaranmasina imkan yaradib. Macazi ifadalar va ya madani dani§iq kimi atalar sözlari semantik Strukturlara göra kodla§dmhr. Belalikla, atalar sözlari linqvistik falsafi va madani saviyyalarda vasita9i §arh va praqmatik manalari müzakira eadn va mana ifada edan aktlardir. Atalar sözlari konkret camiyyatin madani kimliyini ta§kil edib aks etdirsa da, dillarin özünamaxsusluguna va madaniyyatlar arasinda darin farqlara baxmayaraq, insan hayatinin ümumba§ari haqiqatlarina, ortaq adat-ananalara va inanclara i§iq salan atalar sözlari vardir. Bu cür atalar sözlari tarix boyu dil va madaniyyat bariyerlarini a§mi§dir. ingilis va arab dilinda mövcud olan ekvivalent atalar sözlari arasindaki farqlari müayyan etmak ü9ün tazadli yana§ma üsulunu tatbiq etmak maqsada uygundur. Ham arab, ham da ingilis dillarinda i§lanan atalar sözlari ila tani§ olduqda malum olur ki, insanlarin madani müxtalifliyina dair dayi§dirila bilan qavrayi§lar va dayarlar mövcuddur. Masalan, arab dilinda
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
atalar sözlarinin i§lanmasi madani aspektlara i§iq sala bilir. ЭгэЬ dilinda atalar sözlarinin i§ladilmasi эгэЬ dilini bilanlar arasinda arab madaniyyati haqqinda yeni anlayi§i ta§viq edir.
Hofstedenin konsepsiyasina göra, madaniyyat hami§a kollektiv bir fenomendir, 9ünki an azi qisman öyranildiyi eyni sosial mühitda ya§ayan insanlarla payla§ilma imkanina malikdir. Madaniyyat irsi deyil, öyranilmakla qazanilir. insanin genindan deyil, sosial mühitindan irali galir. Madaniyyat bir tarafdan insan taiatindan, digar tarafdan isa fardin §axsiyyatindan farqlandirilmalidir (Hofstede 1991, s.4). Malumdur ki, arab madaniyyati ingilis dilindan tamamila farqlidir. iki dil arasinda bu madani farqlar har iki dilda ox§ar ifadalar va atalar sözlari arasinda böyük farqlarla naticalanir. Har bir dilda dilin madaniyyatina xas olan ümumi deyil, spesifik xüsusiyyatlari ifada edan madaniyyata bagli termin va ifadalar mövcuddur. örablarin fikrinca, atalar sözlari dilin an mühüm cahatidir. £ünki onlarin simvolik manasi var. Atalar sözlari bir 9ox dil9ilar tarafindan metafora kimi tasnif edilir, har bir metafora nazariyyasi atalar sözlari anlayi§ini müayyan etmak ü9ün istifada edila bilar. Hallidaya atalar sözlarini ritorik nazariyyada kontekstla§dirdiyini va metafora kimi tasnif edildiyi fikrini irali sürmü§dür (Halliday, 1994, s.340). Qrammatik baximdan atalar sözlari va onun elementlarinin ayri-ayri manalarindan ba§a dü§üla bilmaz va ayri-ayri söz kimi i§landikda farqli mana ifada edir. Bazi insanlar fikirlarini bir ba§a ifada etmaya, söz va cümlalari harfi manada istifada etmaya üstünlük verirlar. Digarlari isa deyimlar va atalar sözlarindan istifada etmakla bir qadar üstüörtülü va dolayisi ila dani§maga üstünlük verir va yaxud dinlayicilarda daha 9ox tasir bagi§lamaq ü9ün gülmali va ya macazi ifadalar taqdim etmakla, onlarin diqqatina calb etmak istayirlar. Milderin fikrinda "atalar sözlari dil9iliyin bir qolunun 9atiri altinda mövcuddur" (Milder, 2004).
Atalar sözlari müxtalif xalqlarin tacrübasini va adat-ananalarini tasvir edir, müxtalif camiyyatin adat-ananlarinin va madani dayarlarinin simasini aks etdiran güzgü olmasi baximindan, adabi asarlara 9ox banzayir (Hasan Rokem, 1990). Ela bu baximdan müxtalif dil yana§malarina göra bir ne9a növa ayrilir.
1) Ritorik üslubu talab etmayan atalar sözlari;
2) Harfi manadan macaziya ke9id alan atalar sözlari.
Atalar sözlari - hikmati, maslahati va s. ifada etmayin qiymatli üsuludur. Malum masaladir ki, farqli madaniyyata sahib olan insanlar arasinda qurulan ünsiyyat mürakkabdir va bazan da 9a§dirici ola bilir. Madaniyyatlar arasinda ünsiyyat yalniz dil sisteminin özü haqqinda biliklari deyil, ham da inki§afini talab edan amildir.
Madaniyyatlararasi sari§ta xarici dilda ba§qa madaniyyatdan olan insanlarla ünsiyyat qurma bacarigidir. Madaniyyatlar arasi sari§ta xarici dilllarin tadrisi va öyranilmasinin an ümda maqsadlarindan biridir. O, xarici madaniyyata maragi madaniyyatin sosial qruplarini va onlarin tacrübalarini bilmak, ham xarici madaniyyatda, ham da yerli madaniyyatda ba§ veran hadisalari va proseslari §arh etmak bacarigini özünda birla§dirir (Bayram, 2008) müayyan bir camiyytin madani kimliyini aks etdirir. Dillarin unikalligi va madaniyyatlar arasinda darin farqlara baxmayaraq, insan hayatinin ümumba§ari haqiqatlarina, ortaq adat-anana va inanclarina ortaq dayarlara i§iq salan atalar sözlari mövcuddur. Masalan, insanin öz fikirlarini ifada etmak ü9ün se9diyi sözlar onun rifahi ü9ün halledici ola bilar. Bu fikir müxtalif madaniyyatlara mansub olan dillar tarafindan payla§ilir va farqli madaniyyata asaslanan metaforalardan istifada edilarak atalar sözlari ila ifada olunur. Dili ata banzadan arab atalar sözüna nazar salaq: Dilin sanin atindir. San onu saxlasan, sdni saxlayar, ona xayanat etsan, sana xayanat edar. örab madaniyyatinda at qadim dövrlarda döyü§larda istifada olunan son daraca ahamiyyatli bir heyvan olmu§dur. Ata yax§i baxilmasa idi, lazim olanda düzgün 9ali§mazdi, naticada onun atlisi edam oluna bilardi.
Masalan bela bir atalar sözünda arab dilinda var ki, bu atalar sözü ortaq dayarlari ortaya qoyur - daha 9oxunu arzulayib har §eyi riska qoymaqdansa, artiq sahib olduqlarinizla kifayatlanmak daha yax§idir. Burada müxtalif madaniyyata sahib olanlar eyni metaforadan istifada edirlar. Masalan ingilis atalar sözünda deyilir: dlinda bir qu§ kolda ikiya dayar. Ruminiya atalar sözünda isa evdaki
1000 quçdansa, dlinddki qu§ yaxçidir. örab atalar sözünda isa - alindaki qu§ agacindaki on qu§dan yax§idir. italyan atalar sözünda isa - çardaqdaki 4 quçdansa, qafasdaki bir qu§ daha yax§idir. Bu manada atalar sözlari "dilin vacib hissasi olan" öz konseptual manasina malikdir (Leech, 1981, s.13). Masalan, müdrik insanin avvalki sahv va uygunsuzluqlarindan istifada etmali oldugu fikrei ham ingilis, ham da arab madaniyyatinda bela ifada edirlar: Tülkü iki dafa eyni talaya dü§mür. Canli it ölü aslandanyaxçtdir (arab atalar sözlari öhmad Timurun kitabindan götürülüb). The English proverb -A bird in the hand in worth two in the bush. The Romanian proverb says: Better a bird in the hand than a thousand on the house. An arabic proverb - A bird in the is better than then on the tree. An Italian proverb says: Better one bird in the cage than four in the arbor.
Of two evils choose the least. A fox is not taken twice in the same snare a living dog is better than a dead lion.
The English preverb: An eye for an eye and a tooth for tooth.
Atalar sözlari "xüsusi, sabit, dayiçmaz mana daçiyan xüsusi sabit, dayiçmaz ifadalardir" (Qazale, 1995, s.138) va onlarin ananavi funksiyasi "hikmat, axlaq va ananavi baxi§lari ehtiva etdiyi ûçûn didaktikdir" (Meider, 2004). Atalar sözlari insanlarin dil va adat-ananalarinin nasildan - nasila ötürülmasidir (Nida, 1985).
Dilçiliyin bir sahasi olan madani dilçilik, dil va madaniyyat anlayiçlari arasinda yaranir va alaqalarin öyranilmasina xidmat edir. "Rest" - yani "istirahat" ilk növbada falsafada asuda vaxtin digar növlarina (kurort biznesi, turizm, diyar§ünasliq va s.) münasibatda elmi kateqoriya kimi qabul edilir. Müasir dilçilikda hamin anlayi§in verballa§masinin öyranilmasina hasr olunmu§ elmi yazilar darc olunmuçdur. Hamçinin digar dillarla müqayisada "dincalmak" kimi tarcüma olunur (Kurlova 2014). "istirahat" sözü ila bagli tadqiqatin aktualligini açagidaki hallarda müayyan edilir:
1. Müasir dilçilikda "istirahat" sözünün linqvistik-madani anlayiçi ham bir dilin materiali, ham da bir neça dilin materiali üzra çoxsayli tadqiqatlarda öz aksini tapmiçdir.
2. "istirahat" sözünün linqvistik va madani konsepsiyasinin dayar komponentinin ingilis, alman va rus dillarinda taqdim edilmasinin tadqiqi hala da öz tadqiqini tapmamiçdir. "istirahat" sözünün linqvistik-madani anlayiçinin komponentinin müqayisa edilan dillarda tamsil olunmasinin xüsusiyyatlarini aydinlaçdirmaqdadir. ingilis, alman, rus dillarinin frazeoloji izahli, ikidilli lügatlardan malumatlar toplanib aksini tadqiqata calb olunmuçdur. (Multuran electron resurs, ozhegon electron resursu, Dal- izahli lügat, Ushakov elektron resurs), Abbyy lingvo elektron resurs, Duden - Deutsches Universalworterbuch onlayn elektron resurs. Macmillan lügatlari elektron resurs. Oksford lügatlari elektron resurs.
Tadqiqat i§i "istirahat" sözünün linqvomadani konsepsiyasinin komponentinin verbalizasiyasinin oxçar va farqli xüsusiyyatlarinin müayyan edilmasidir (Bizova, 2013).
Müasir dilçilikda dilin takca dü§üncanin ifada vasitalari, ünsiyyat vasitasi olmasi deyil, ham da insani ahata edan alami aks etdirmasi, insanlarin mentalitetini, milli kimliyini, xarakterini, adat-ananalarini ifada etmasi fikri daim vurgulanir. Xalqin milli-madani özünamaxsuslugu dilin frazeoloji quruluçunda, xüsusan da qisa, daqiq ifada olunmu§, nasihat mühakima va axlaqi qiymatlandirmani ehtiva edan atalar sözlarinda an parlaq §akilda aks olunur.
9D9BIYYAT
1. Eco, Umberto (1985) "This semantics of metaphor"in Robert E.ina theory of semiotics, Bleomington, indiana University Press.
2. El -Batal, Mohammad (2000) Adictionary of idioms, Cario, Longman.
3. Ghazaa H. (1995) Translation as problem and solutions. A coursebook for University students and trainee translators. Beirut: Dar wa Maktabat.
4. Hal S. (1997) The work of representation. Cultural representation and signifying practices. Edited by Stuart Hall. The open university SAGE Publications LTD.
5. Halliday K. (1994). An introduction of Kinctional Grammar, London: Edward Arnold.
6. Hasan - Rokem G. (1990) The aesthetics of the proverb dialogue of discourses from genesis to glasnost proverbium 7, 105-116.
7. Hofstede G. (1991) Cultures and organization. Software of the Mind. McGraw - Hill book company.
8. Leech GL short U (1981) style in Fiction, lonjman: London.
9. Mieder W (1993). Proverbs are never out of season: popular wisdom in Modern Age. New York, Oxford University Press.
10. Mieder W. (2004) Proverbs. A handbook, USA, Greenwood Press.
11. Nida E. (1985, Translating Means Translating Meaning; a sociosemitic Approach to translation leiten; E.T.Br.)
