CC BY
0КУЛЬТУРОЛОГИЯ CULTUROLOGY
MÜASÍR C9MÍYY9TD9 ETNOM9D9NÍ TOLERANTLIQ MaS9LaSÍNa DAÍR
QASIMOVA S9KÍNa F9RZ9LÍ QIZI
AMEA Memarliq va incasanat institutunun aparici elmi i§9isi, filologiya üzra
falsafa doktoru, dosent.
Annotasiya: Humanitar tadqiqatin asasproblemlarindan biri tolerant mentalitet, onun mövcud olma üsul va yollarinin formalarinin tahlili, müasir camiyyatda insanin madani-manavi farqliliklari dayi§dirmasi mexanizmlarinin müayyan edilmasi va tasviridir.Maqalads madaniyyatlararasi qar§iliqli alaqa realliqlari nazara alinmaqla multikulturalizm strategiyasinin hayata kegirilmasinin va tolerant mentalitetinformala§dirilmasinm vacibliyi va aktualligi vurgulanir. Multikulturalizm siyasati müasir miqrasiya proseslari naticasinda camiyyatin etno-demoqrafik strukturunda ba§ veran dayipkliklara milli dövlatlarin strateji cavabidir.
Agar sözlsr: multikulturalizm, qloballa^ma, madaniyyat, camiyyat, taraqqi
Аннотация: Одной из основных проблем гуманитарных исследований является толерантный менталитет, анализ форм методов и способов его существования, выявление и описание механизмов преобразования человеком культурных и духовных различий в современном социуме. В статье подчеркивается важность и актуальность реализации стратегии мультикультурализма и формирование толерантного менталитета с учетом реалий межкультурных взаимодействий. Политика мультикультурализма есть стратегический отклик национальных государств на изменения в этнодемографической структуре общества, обусловленные современными миграционными процессами.
Ключевые слова: мультикультурализм, глобализация, культура, общество, прогресс.
Multikulturalizm siyasatini qiymatlandirarkan qeyd etmak lazimdir ki, o, aslinda madani zaminda fardlarin sosial sistemlardan kanarla§dirilmasinin yolverilmazliyina yönalib. Bu. bir §tatin yerli ahalisinin nümayandasi ila immiqrantin marginalla§ma ehtimali nazari cahatdan taxminan barabardir.
Tolerantliq fenomeni va onun asasinda duran amillar dövrümüzün aktual mövzularindan biri olmaqla, tadqiqat9ilarin, ilk növbada, etnik-sosial psixologiya, madani antropologiya va s. kimi ictimai-humanitar elmlarin diqqatini calb edir. Bu sosial fenomeni yalniz falsafa, madaniyyat§ünasliq, semiotika va s. birla§diran fanlararasi tadqiqat sahasinda dark etmak olar.
Müasir camiyyatda tolerantliq nazari doktrina deyil, insanlar arasinda real gündalik münasibatlarin xarakterik xüsusiyyatidir. Onun xüsusiyyatlarinin aydinla§dirilmasi humanitar elmi tadqiqatlarin prioritet mövzusuna 9evrilmalidir. Millatlararasi münasibatlarin xüsusiyyatlarina "özümüzünkü" kimi yana§an tolerant mentalitet bela formala§ir. Müxtalif icmalarin tolerantliq prinsiplari üzarinda qurulmu§ ümumi madani, ümumba§ari dayarlardan ibarat camiyyata 9evrilmasi va daha da inki§af etdirilmasi ü9ün bir yol tapmaq vazifasi dogulur va belalikla, formalari, üsullari va metodlari tahlil etmak lazimdir
Madaniyyatin qloballa§masi onun birla§masina gatirib 9ixararaq takca fard ü9ün deyil, bütövlükda camiyyat ü9ün da risklar da§iyir. Fakt budur ki, müasir dünyada etnomadani müxtaliflik bir 9ox hayati funksiyalari yerina yetirir va müxtalif etnik qruplar qar§ilarinda duran problemlarin hallinda müxtalif yana§malari rahbar tuturlar. Belalikla, bir madaniyyatda pula olan ehtiras, digarinda - texniki bilik, ü9üncüda - siyasi ideallar, dördüncüsinda - ölmazliya inam hakim ola bilar. Galacakda ya§amaq ü9ün bu potensial ba§ariyyatin tam olaraq naya ehtiyaci olacagini he9 kim bilmir. Fakt budur ki, müasir dünyada etnomadani bir 9ox hayati funksiyalari rahbar tuturlar. bela, bir madaniyyatda pula olan ehtiras, digarinda - texniki bilik, ü9üncüda - siyasi ideallar, dördüncülarda - ölmazliya inam hakim ola bilar. Galacakda ya§amaq ü9ün bu potensial ba§ariyyatin tam olaraq naya ehtiyaci olacaq he9 kim bilmir. Buna göra da, ba§ariyyat sosial va tabii tarixin 9agiri§larina adekvat cavab vermak ü9ün zaruri olan zangin amlak arsenalina malik olmalidir.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
КУЛЬТУРОЛОГИЯ CULTUROLOGY
Qloballa§ma prosesinin özünda müayyan münaqi§a potensiali var. "Madani imperializm" istar-istamaz özünütasdiq va dünyanin milli manzarasinin asas elementlarinin qorunub saxlanmasi ehtiyacinin artmasina sabab olur. §axsiyyat özünü ba§qalarinin, yadplanetlilarin, bir 9oxlarinin mühitindan farqlandirmak prosesi, "özünün va ba§qasinin" aydin §akilda ayrilmasidir (1, s.6). Müxtalif etnik qruplarin multikultural dünyanin yaranmaqda olan makanina uygunla§masinin 9oxasrlik tacrübasi humanitar elmlarin predmeti sahasinda öz aksini tapib, qar§iya qoyulan problemin nazardan ke9irilmasi ü9ün nazari, empirik va tatbiqi aspektlarda unikal bilik obyektidir. Bu ham da müasir camiyyatin mütaraqqi, mütaraqqi inki§afini tamin edan etnomadani tolerantliq fenomeninin asas xüsusiyyatlarini müayyan etmak imkanidir. Bu, aslinda praktiki, mai§at tolerantligi tamin edan, lakin yena da alimlarin baxi§ sahasindan kanarda qalan hamin hayat falsafasinin asaslarini va prinsiplarini nazari cahatdan aydinla§dirmaq lazimdir. Eyni zamanda, har hansi bir tadqiqatin vazifasi takca tolerantliq probleminin nazari dark edilmasi deyil, ham da tolerant dünyagörü§ünün formala§dirilmasi ü9ün gündalik hayatda istifada oluna bilacak real sosial-madani proqramlarin yaradilmasidir. dünyagörü§üna va insanin tafakkürünün formala§masina tasir göstaran pedaqogika sahasi va realliqda zaruri olan madaniyyat, din, siyasat va hüquq sahasinda. Tolerantliq fenomeninin nazari tadqiqatlarina asaslanaraq, hazirda müasir multikultural camiyyatin hayat dayarlarinin va prioritetlarinin xüsusi sistemini asaslandiracaq yeni tolerantliq falsafasini hazirlamaq va yaymaq lazimdir. Bela yeni falsafa müasir dövrün Qarbi Avropa falsafi fikrinda formala§mi§ va müasir sosial-humanitar biliklarda daha da inki§af etdirilan asas ideyalara asaslanmalidir.
Belalikla, multikulturalizm siyasati milli dövlatin müasir miqrasiya proseslarinin xarakteri ila müayyan edilan demosun etnodemoqrafik strukturunda ba§ veran dayi§ikliklara cavabi, habela dövlatin sosial funksiyasinin zaiflamasina cavabdir. Madani plüralizmin taninmasi madani zaminda münaqi§alari azaltmaq, dövlat sosial yardiminin hacminin azalmasini kompensasiya etmak va madaniyyatlarin barabarliyini bayan etmak maqsadi da§iyir. Bu siyasat ümumiyyatla demokratiyanin ruhuna uygundur, lakin bir sira problemlarla doludur: multikultural camiyyat hassas, idara olunmasi 9atin, gözlanilmazdir. Onu qurmaq ü9ün camiyyatin har bir üzvünda masuliyyatli, tolerant §axsiyyat yeti§dirmak lazimdir. Ancaq bu hala da 9atin bir i§dir.
Müasir §araitda multikulturalizm asasinda hayata ke9irilan madaniyyatlararasi qar§iliqli faaliyyatin uguru va müsbat naticalari, bir sira tadqiqat9ilarin fikrinca, madaniyyatlararasi sari§tanin asaslarini öyranmadan va öyratmadan mümkün deyil. Burada takca tolerantliq deyil, ham da "ba§qalarinin" madaniyyatinin asas xüsusiyyatlarini darindan dark etmak vacibdir". Hazirda zaruri bilik va bacanqlarin formala§dirilmasina yönalmi§ madani savadliliq nazariyyalari hazirlanir. Dominant madaniyyatin nümayandalari ü9ün bu, bir dövlat makaninda va ya digar millatlarda daha az tamsil olunan etnomadani qruplarin nümayandalarinin dövlatlararasi va ya qlobal saviyyada fokus dayarlarini, biliklarini, münasibatlarini, sosial va psixoloji kimlik xüsusiyyatlarini ba§a dü§mayi ahata edir.
Multikulturalizm strategiyasi müxtalif siyasi tarkiba malik olan dövlatlarda etnik qruplar arasinda tolerant münasibatlar qurmaga 9ali§ir. Lakin realliqda multikulturalizmin müsbat münasibati 9ox vaxt müxtalif camiyyatda madaniyyatlarin konstruktiv qar§iliqli alaqasina deyil, bir tarafdan özgala§maya, ayriliga, digar tarafdan milli kimliyin a§inmasina gatirib 9ixarir. Ke9mi§da özlarindan farqli madaniyyat va dayarlar sistemi olan ölkaya kö9an etnomadani azliqlarin nümayandalari bu dövlatin dayar makanina uygunla§maga 9ali§irdilar. Lakin hazirda bir 9ox etnik qruplar milli madaniyyatin hakim norma va dayarlarini qabul etmaya ehtiyac görmürlar.
Camiyyatin vahid orqanizmi müxtalif madaniyyatlardan ibaratdir ki, onlarin barabarliyinin taninmasi multikulturalizmin asas prinsipidir. Bir dövlatin hüdudlari daxilinda monoetnikliyin va monokulturalizmin aradan qaldirilmasinda XX asrin sonunda multikulturalizm strategiyasinin hayata ke9irilmasi madaniyyatlararasi qar§iliqli alaqanin realliqlari nazara alinmaqla ahamiyyat va aktualliq qazanmi§dir.
КУЛЬТУРОЛОГИЯ
сиьтияоьооу
iSTiFADЭ EDiLMi§ MЭNBЭLЭRÍN SiYAHISI:
1. «Свое» и «чужое» межкультурные коммуникации в полипарадигмальном аспекте: коллективная монография. /Под ред.Л.А.Шкатовой; Челяб.гос.ун-т. Челябинск, 2003, 185.с.
2. Яковец Ю.В Глобализация и взаимодействие цивилизаций. - М.2001.
3. Практика глобализации, игры и правила новой эпохи. - М.2000.
