Научная статья на тему 'КРИМИНОЛОГИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА ПРАВОНАРУШИТЕЛЯ, СОВЕРШИВШЕГО ПРЕСТУПЛЕНИЕ В СОСТОЯНИИ АФФЕКТА (СИЛЬНОГО ДУШЕВНОГО ВОЗБУЖДЕНИЯ)'

КРИМИНОЛОГИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА ПРАВОНАРУШИТЕЛЯ, СОВЕРШИВШЕГО ПРЕСТУПЛЕНИЕ В СОСТОЯНИИ АФФЕКТА (СИЛЬНОГО ДУШЕВНОГО ВОЗБУЖДЕНИЯ) Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
198
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
психологическое состояние / эмоция / аффект / криминальная личность. / psychological state / emotion / affect / criminal personality.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Комил Хакимов

в данной статье дается описание личности преступника, которую автор рассматривает как криминологический элемент преступлений, совершенных в состоянии аффекта. В статье содержится подробный анализ семейного положения преступника, психологических симптомов, обстоятельств, приведших к совершению преступления. В статье выдвигаются авторские выводы о факторах, определяющих личность преступника, совершившего преступление в состоянии аффекта.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CRIMINOLOGICAL CHARACTERISTICS OF THE OFFENDER WHO COMMITTED A CRIME IN A STATE OF AFFECT (STRONG MENTAL EXCITEMENT)

This article describes the identity of the offender, which the author considers as a criminological element of crimes committed in the state of passion. It contains a detailed analysis of the marital status of the offender, psychological symptoms, circumstances that led to the commission of the crime. The author's conclusions on the factors determining the personality of the offender who committed the crime in a state of passion are put forward in the article.

Текст научной работы на тему «КРИМИНОЛОГИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА ПРАВОНАРУШИТЕЛЯ, СОВЕРШИВШЕГО ПРЕСТУПЛЕНИЕ В СОСТОЯНИИ АФФЕКТА (СИЛЬНОГО ДУШЕВНОГО ВОЗБУЖДЕНИЯ)»

Hill

Komil Khakimov,

Acting docent of Tashkent State University of Law, PhD

CRIMINOLOGICAL CHARACTERISTICS OF THE OFFENDER WHO COMMITTED A CRIME IN A STATE OF AFFECT (STRONG MENTAL EXCITEMENT)

Annotation: This article describes the identity of the offender, which the author considers as a criminological element of crimes committed in the state of passion. It contains a detailed analysis of the marital status of the offender, psychological symptoms, circumstances that led to the commission of the crime. The author's conclusions on the factors determining the personality of the offender who committed the crime in a state of passion are put forward in the article.

Key words: psychological state, emotion, affect, criminal personality.

Комил Хакимов,

Исполняющий обязанности доцента Ташкентского государственного юридического университета, PhD

КРИМИНОЛОГИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА ПРАВОНАРУШИТЕЛЯ, СОВЕРШИВШЕГО ПРЕСТУПЛЕНИЕ В СОСТОЯНИИ АФФЕКТА (СИЛЬНОГО ДУШЕВНОГО ВОЗБУЖДЕНИЯ)

Аннотация: в данной статье дается описание личности преступника, которую автор рассматривает как криминологический элемент преступлений, совершенных в состоянии аффекта. В статье содержится подробный анализ семейного положения преступника, психологических симптомов, обстоятельств, приведших к совершению преступления. В статье выдвигаются авторские выводы о факторах, определяющих личность преступника, совершившего преступление в состоянии аффекта.

Ключевые слова: психологическое состояние, эмоция, аффект, криминальная личность.

Комил Х,акимов,

Тошкент давлат юридик университети доценти вазифасини бажарувчиси, юридик фанлари буйича фалсафа доктори hkb22@mail.ru

АФФЕКТ (КУЧЛИ РУХДЙ ХДЯЖОНЛАНИШ) Х,ОЛАТИДА ЖИНОЯТ СОДИР ЭТГАН ЖИНОЯТЧИ ШАХСИНИНГ КРИМИНОЛОГИК ТАВСИФИ

Аннотация: мазкур мацолада муаллиф томонидан аффект %олатида содир этилган жиноятларнинг криминологик элементи саналган жиноятчи шахсига тавсиф берилган. Унда жиноятчи шахсининг оилавий %олати, психологик белгилари, жиноят содир этишга сабаб булган %олатлари батафсил та%лил цилинган. Мацолада аффект %олатида жиноят содир этилган жиноятчи шахсининг детерминантлари %ацида муаллифлик хулосалар илгари сурилган.

Калит сузлар: психологик %олат, эмоция, аффект, жиноятчи шахси.

1

Review of law sciences

Q-------------- |

^^ л.

Узида вазиятга боглик равишда вужудга келиш характерини касб этувчи кучли рухий хаяжонланиш (аффект) холатида содир этилган жиноятларда айбдорнинг узига хос ижтимоий хавфлилик даражасининг инобатга олиниши мухим ахамиятга эга.

Гарчи кучли рухий хаяжонланиш (аффект) холатида шахснинг хулк-атвори узи учун одатдагидек булмаса-да, унда айбдор шахсининг узига хос жихатлари ва аник социал-психологик сифатлари намоён булади.

Аффект (кучли рухий хаяжонланиш) холатида содир этилган жиноятни конун билан мухофазаланадиган ижтимоий муносабатларга зарар етказувчи ижтимоий хавфли килмиш сифатида эмас, балки жиноятни содир этишга олиб келувчи бир канча сабабларга эга булган социал ходиса сифатида бахолаганимизда, купчилик холатларда айбдор ижтимоий хавфли килмиш содир этишни тугридан-тугри максад килмаганлигига ва уни узидаги вазиятга нисбатан салбий таъсирини тухтатишга етарли даражада куч топа олмаганлигига гувох булишимиз мумкин.

Аффект холатида пайдо булган низоли вазият кучли эмоционал энергияни ва жисмоний кучни бошкариш имкониятини чекловчи жараён билан бир вактда юз беради ва у шахснинг психик жадаллигини тусатдан ошириб юборувчи катализатор вазифасини утайди.

Кучли рухий хаяжонланиш (аффект) холатида содир этиладиган жиноятлар ва бошка вазиятга боглик вужудга келадиган енгиллаштирувчи таркибли жиноятларни содир этувчи шахсларга коида тарикасида баркарор жиноий малака етишмаслиги характерлидир. ^асддан одам улдириш жиноятини урганувчи олимлар орасида бир умумий фикр шаклланган: касддан одам улдиришни аниклаштирувчи жихат котилнинг феъл-атвори, эмоционаллиги, яъни инсоннинг психикаси билан узвий боглик.

Бундай вазиятда шахс жиноят содир этиш хакидаги карорни бу карор тугрилигига амин булганлиги учун эмас, балки бу холат уз харакатини тугри танлашини кийинлаштирувчи шароитда юз берганлиги ва бу шахсга чукур уйланган карор кабул килиш имкониятини бермаслиги билан тавсифланади.

Аффект холатидаги шахс хулк-атворини импульсивлиги унинг тугри хулк-атворни танлаш жараёнини кийинлаштириб юборади. Шу сабабли, хулк-атворни танлаш жараёни уйланмаган холда юз беради, лекин бу холат хулк-атворни тусатдан юз беришини англатмайди, бу вактда хам индивид аник бир социал назорат таъсири остида булади.

Индивиднинг шахсий фазилатларида тажовузкор хулк-атвор куйидаги икки куринишда намоён булади:

1. Етарли даражада узини-узи бошкариш кобилиятига эга булмаган шахс. Бундай шахслар купчилик томонидан урта меъёрда кабул килинадиган ёки умуман эътибор хам килинмайдиган вазиятларга хам тажовузкор жавоб беришга мойил булади. Бу каби хиссий бекарор шахсларда аффект купчилик холатларда кутилмаган кузгатувчи таъсирлар (кутилмаганда килинадиган тажовуз, хакорат килиш ва бошкалар) натижасида юзага келади.

2. Узини-узи бошкариш кобилияти юкори булган шахслар узларининг тажовузкор хатти-харакатларини боса олади, лекин алохида холатларда улар хам хаддан ташкари тажовузкор харакатларга кул уруши мумкин. Бу шахслар аффектни вужудга келишига нисбатан мойиллиги, аввало, ташки холат ёки вазиятга ва аффектнинг вужудга келишига хизмат килувчи рухий кийинчиликларни тупланишига нисбатан пассив шаклдаги муносабати билан ажралиб туради. Узок муддатли рухий тушкунлик ёки кийинчиликлар холати мавжуд шароитларда аффект арзимаган сабаб туфайли хам вужудга келиши мумкин. Бу хар иккала турдаги шахсий фазилатларга эга булган шахслар аффект холатида портлашга мойил булади. Улар бир-биридан аффектни кузгатувчи вазиятларнинг узига хос характери билан фаркланади.

Агар жиноят субъекти - жиноят-хукукий тушунча булса, жиноятчи шахси эса социал-биологик ва социал-психологик тушунча саналади. Жиноят субъекти узида шахс ижтимоий

хавфли килмиши учун жиноий жавобгарликка тортиш учун зарур булган белгиларни тавсифлайди. Жиноятчи шахси эса - жиноят субъектига нисбатан кенгрок тушунча булиб, у узида жиноят субъекти тавсифлайдиган белгилар доирасидан четда коладиган кенгрок доирадаги белгиларни ва шахсни социал тавсифига оид хусусиятларни камраб олади. Криминология фанида жиноятчи шахси деб, «шахс томонидан жиноят содир этилишига сабаб буладиган узига хос ижтимоий-рухий хусусиятларнинг мажмуаси» тушунилади.

Шу билан бирга, ушбу тушунча жиноят конунидаги жазо тайинлаш ва жазони уташдан озод килиш каби масалаларни хал килишда жиноят-хукукий ахамият касб этади. Ушбу фикримизни тасдиги сифатида Жиноят кодекси 55-моддасида жазо тайинлашда инобатга олиниши лозим булган енгиллаштирувчи холатлар белгиланган булиб, унга вояга етмаганнинг жиноят содир этиши, хомиладор аёлнинг жиноят содир этиши; огир шахсий, оилавий шароитлар окибатида ёки бошка мушкул ахволда жиноят содир этиш каби жиноятчи шахсини тавсифловчи ижтимоий-психологик ва ижтимоий-биологик хусусиятлар киритилган. Ушбу хусусиятлар жиноятчининг демографик ва социал белгиларини (ёши, оилавий шароити), унинг жиноят содир этиш вактидаги биологик холати (хомиладорлиги, огир шахсий, оилавий шароитлар окибатида ёки бошка мушкул ахвол) каби масалаларни уз ичига камраб олади.

Шу сабабдан хам ^.Абдурасулованинг куйидаги фикрини куллаб-кувватлаймиз: «Объектив реаллик булмиш жиноятчининг шахсини урганиш муайян жиноят сабабларини аниклаш учун утмишнинг бу вактга келиб мавжуд булмай колган холатларини ретроспектив бахолашга караганда анча ишончлирок. Жиноятчи шахси тушунчаси жиноятнинг содир этилиши билан чамбарс боглик, шу боис унинг айрим белгилари жиноятчининг шахсига хам татбик этилиши мумкин. Уларга, аввало, ижтимоий хавфлилик киради. Бу жиноят хукукининг жиноят таркибига эга булган барча нормаларида жамиятга зиён етказувчи ижтимоий хавфли килмишлар учун жавобгарлик назарда тутилган такдирдагина тугри булади».

«Жиноятчининг шахси билан боглик узига хос хусусиятларни билиш - якка тартибда содир этиладиган жиноятларни олдини олиш, улар содир этилишига сабаб булган омиллар хамда жиноят туфайли шахсга етказиладиган салбий таъсирни бартараф этиш учун мухим», деб хисоблайди О.Зокирова. «Шахс, - деб ёзади Г.М.Резник, - билимларнинг хар кандай сохаси учун энг мураккаб объект хисобланиб, унга бирорта хам фанда тулик таъриф берилмайди, аксинча хар бир фан шахсни узича талкин килади». О.Жалилов масалага узгача ёндашган холда, «жиноят содир этишга имкон тугдирадиган барча объектив омилларни хам жиноятчи шахси билан боглаб булмайди. Масалан, жиноятчилик даражаси юкори булган мавзеда жиноятдан жабрланиш холлари куп учрайди. Лекин, ушбу омил жиноятчининг шахси билан эмас, балки уша мавзедаги криминоген мухит билан боглик булади», деб хисоблайди.

Субъект жамиятдаги ижтимоий муносабатлардаги иштироки жараёнида узига хос хулк-атвор шаклига эга булади. Бу жараён жамият назорати остида юз беради ва «мен» шаклида намоён булувчи узини - узи бошкаришнинг натижаси хисобланади.

Хулк-атворнинг турли шакли олдиндан уйланишнинг хосиласи булиб, аник бир холатларда кандай харакат килиш лозимлиги онгда аник бир хулк атвор шакли сифатида шаклланиб колади.

Аник бир хулк-атворни шаклланишида бир неча маротаба такрорланиш натижасида юзага келадиган «рухий кузгалишларнинг тупланиши» жараёни мухим рол уйнайди. Бир хил шаклдаги хулк-атворнинг такрорланиши натижасида шахсда худди шу шаклдаги вазият пайдо булганда тусатдан харакатланадиган хулк-атвор тури вужудга келади. Бу холатда гап аник бир хаётий вазиятга нисбатан шахснинг ижтимоий хавфли харакатлар билан жавоб бериш жараёни хакида бормокда. Шахс бу шаклда реакция килишга рухий жихатдан тайёр булсада, купчилик холатларда уз харакатларини чукур англамайди ва унинг уз харакатларини оклашга каратилган мотивлари купинча юзаки характер касб этади.

Аник бир хаётий вазиятда жиноий харакатларнинг асосий элементи булиб вужудга келган вазиятга ахлокка зид ва конунга хилоф равишда жавоб кайтариш учун шахс маълум даражада эмоционал тайёр булиши лозим.

Шахсда шаклланадиган хулк-атвор шаклига тухталадиган булсак, бу индивидни тасаввурида бир неча маротаба такрорланиш натижасида хам вужудга келиши мумкин. Масалан, агар субъект уз хотини хиёнат килган такдирда уни улдириши холатини куп маротаба тасаввур килган булса, шу холат хакикий хаётда юз берган такдирда худди шу шаклда хеч кандай иккиланишларсиз мазкур жиноятни содир этиши мумкин. Чунки бу вактгача субъект онгида бу жараён катъий хулк-атвор шакли сифатида мустахкам урин эгаллаб булган булади.

Аффект холатида хулк-атвор шаклини танлашда субъектни айнан кайси ижтимоий кадриятга зарар етказишга урунмокчилиги мухим рол уйнайди. Бундай фикрга келишимизга сабаб, хатто, аффект холатида хам шахс узи учун жуда кадрли булган объектга зарар етказишга кули бормайди.

Шу сабабли, юкори хукукий онг даражасига эга булган шахс уч олиш эхтиёжини кондириш учун булсада аффект холатида касддан одам улдира олмайди. Юкори хукукий онгнинг таъсири туфайли шахснинг одам улдириш хулк-атвор шаклини амалга ошириш даражаси пасайиб кетади. Бу каби холатларда одам улдириш содир этилиши учун иродавий кучланиш зарур ва уни таъсирида одам улдириш хулк-атвор шакли сифатида шахс томонидан кабул килинади.

Е.Г.Журавельнинг фикрича жиноят содир этиш вактида айбдор аффект холатида булганми деган масалани тугри хал килиш учун аффектоген вазиятнинг умумий тавсифи, айбдорнинг индивидуал психологик узига хослиги, айбдорнинг жиноят содир этиш арафасидаги психофизиологик холати, айбдорнинг жиноят содир этиш вактидаги харакатлари характери, жиноят содир этилгандан сунг айбдорнинг уз харакатлари окибатларига булган муносабатини тадкик килиш талаб килинади.

Аффектлашган харакатларни бахолашда, аввало, ушбу харакатларда аффектни кузгатувчи одатдаги ва хатто максадга йуналтирилган аффект белгилари хам учраб туришини хисобга олиш лозим.

Юкоридаги тахлилардан куриниб турибдики, аник бир вазиятларда эмоционал иродавий бекарорликни намойиш килиш шахсга уз максадларига эришишини осонлаштиради. Инсоннинг рухий олами мана шу шаклда йул тутишга мойил. Шу боис, зурлик ишлатиш шаклидаги аффектлашган жиноятларни купинча у ёки бу сабабга кура жамиятнинг маданий тараккиёти ва шунга мос булган хис-туйгуга эга булмаган шахслар содир этади.

Жиноят содир этган шахсдаги билимсизлик, тарбиясизлик, маданиятсизлик, интелектуал даражанинг пастлиги, шу билан бир каторда уз харакатлари узгалар учун зарар етказиши мумкинлигини ва вазиятни тугри бахолай билмаслик каби хусусиятлар аффект холатида жиноят содир этишга туртки булувчи омиллардан бири саналади.

Аксинча, шахсдаги юкори маданият, сабрлилик, эмоцияда баркарорликнинг хукм суриши ва низоли вазиятлардан чикиш кобилиятининг мавжудлиги криминоген таъсирлардан химоя килувчи узига хос иммунитет вазифасини утайди хамда аффект холатининг вужудга келишига тускинлик килади.

Бизнингча, аффект холати купчилик вазиятларда шахснинг узини бузилган хукукларини ёки хаклигини узбошимчалик билан бунга сабаб булган айбдорни жазолаш йули билан тиклашга каратилган харакатларида намоён булади.

Шубхасиз, юкори ахлокий тарбия ва маданиятга эга булган, жамиятда кабул килиниши мумкин булган хулк-атвор шаклини узлаштирган шахслар юкорида кайд этиб утилган паст ахлокий тарбияга эга булган ва интелектуал даражаси юкори булмаганларга караганда низоли вазиятларда уз хис-туйгуларини бошкаришда кийинчиликка учрамайди, деб хисобловчи олимларнинг фикрларига тула кушилиш мумкин.

Тугри, кимдир томонидан содир этилган зурлик, хакорат килиш ёки бошка гайриконуний харакатлар жамиятдаги ахлокий нормаларга амал килувчи хар кандай шахсда хам салбий жавобни кайтаришига ёки негатив эмоцияни намоён килишга сабаб булиши мумкин, аммо, хукукий онги ва маданияти юкори булган шахсда жавоб реакцияси «кузгатувчи»га зарар етказиш шаклидаги хулк-атворни содир этишга олиб келмайди.

Хукукий онги ва маданияти юкори булган шахс кандай кучли рухий хаяжон булишига карамасдан уз харакатларига хукукка хилофлилик нуктаи назаридан танкидий бахо бера олади. Инсон организми хатто рухий бузилиш холатларида хам у ёки бу вазиятдан чикиш йулини курсатувчи кучли мослашувчанлик кобилиятига эга.

Инсоннинг тарбия даражаси, унинг хукукий дунёкараши, хукукий маданияти аффектни ривожланишига узига хос жиддий таъсир курсатади. Бу ижобий хусусиятлар хамиша мураккаб хаётий вазиятларда шахснинг уз хулк-атворини танлашда мухим таъсир курсатади.

Урганилаётган жиноятларнинг узига хослиги шундаки, аффект холатида жиноят содир этган шахс хулк-атворига нафакат унинг шахсини тавсифловчи салбий хусусиятлар (жамиятда урнатилган нормаларга зид зарарли одатлар ва карашлар), балки, шахснинг шаъни ёки кадр-кимматига килинган гайриконуний тажовузларга нисбатан уз муносабатини билдириш оркали жамиятда адолатни урнатишга булган айбдор позициясини ифодаловчи ижобий жихатлар хам таъсир курсатади. С.С.Ниёзова олиб борган тадкикотларга кура, «одам улдириш жиноятининг 10 фоизида виктим холат шахсларнинг эпизодик (вактинчалик) хулк-атвори окибатида тасодифан юзага келса, 90 фоизида шахсларнинг актив-салбий виктим хулк-атвори окибатида юзага келади».

Тадкикотларимиз жараёнида аникланган маълумотларга кура аксарият жиноят ишлари буйича суд-психологик экспертизасини утказилмасдан шахснинг жиноят содир этилган вактдаги хулк-атворини кучли рухий хаяжонланиш холатида содир этилмаган, деб топилаётганлиги амалиётда мазкур тоифадаги жиноятларни нотугри квалификация килинишига олиб келмокда.

Шу сабабли Узбекистон Республикаси судлари томонидан 2014-2017 йиллар ва 2018 йилнинг 9 ойида кучли рухий хаяжонланиш холатида содир этилган жиноятларнинг (ЖК 98, 106-моддалар) сони статистик тахлил килинганида ушбу жиноятларнинг умумий жиноятчилик сонига нисбати жуда кам эканлиги аникланди. Хусусан, республика буйича 2014 йилда 7 та, 2015 йилда 10 та, 2016 йилда 10 та, 2017 йилда 12 та, 2018 йилнинг 9 ойи давомида 5 та иш курилиб, жами 47 нафар шахсга нисбатан ЖК 98, 106-моддалари билан жиноят иши кузгатилган. Суд томонидан хукм чикарилганларнинг 38 нафари эркаклар, 7 нафари аёллар, 1 нафари вояга етмаган шахслар ва 1 нафари 60 ёшдан ошган шахсни ташкил килади. Юкорида айбдор деб топилган 47 нафар шахснинг 19 нафарига нисбатан жазо тайинланиб хукм чикарилган, шундан 12 нафарига нисбатан озодликдан махрум килиш жазоси тайинланган.

Психологларнинг тасдиклашича эркакларга нисбатан, аёллар аффект холатида содир этиладиган жиноятларнинг жабрланувчисига айланиши холатлари юкори даражани ташкил этади. Умуман олиб караганда, мазкур тоифа жиноятларда аёллар ва эркаклар жиноятчилигининг статистик холати узининг ижтимоий ахамиятига хам эга. Бу борада ^.Абдурасулованинг ижтимоий хаётдаги бир-хил ходисалар эркак ва аёлларнинг хулк-атворига турли таъсир курсатади, деган фикрларини тула куллаб-кувватлаймиз.

Аффект холатида жиноятларни содир этувчи аёлларнинг сони юкори эканлиги жинсларни физиологик ажратилиши билан эмас, балки низоли вазиятларда узини тутиш ва бошкалар билан узаро муносабатни шакллантирувчи ижтимоий алокаларни ривожланишидаги тафовут билан белгиланади.

Мазкур тоифадаги жиноят ишларини урганиш натижасида махкумларни куйидаги икки гурухга ажратиш мумкин:

биринчи гурухга узок муддат давомида рухий бузилиш холатида булган; жабрланувчи томонидан мунтазам равишда хакоратга учраган, бир неча маротаба зурлик

ишлатиши натижасида салбий хис туйгуларни аккумуляция булишига олиб келган хамда шу каби бир вазият натижасида кучли рухий хаяжонланиш (аффект) холати вужудга келган шахслар;

иккинчи гурухга эса жабрланувчи билан нормал муносабатда булган, лекин жабрланувчи томонидан кутилмаганда содир этилган ахлокка зид ёки хукукка хилоф харакатлар натижасида аффект холати вужудга келган ва жиноят содир этган махкумлар киради.

Жиноят содир этилгунга кадар жабрланувчи ва айбдор уртасидаги узаро яхши муносабатнинг мавжудлиги, аввало, кутилмаганда жабрланувчи содир этадиган хукукка хилоф ёки ахлокка зид харакатларни айбдорда кучли рухий хаяжонланиш холатини вужудга келтиришда юкори даражадаги таъсиридан далолат беради.

Урганилган жиноятларнинг купчилик кисми оилавий-маиший низолардан (оилада, кариндошлар уртасида, кушнилар ва бошка якин танишлар) келиб чиккан холда содир этилган булиб, бу холат жабрланувчи ва айбдорнинг бир-бири билан якин таниш булганлигидан далолат беради.

Тадкикотларга кура ЖК 98, 106-моддаларида назарда тутилган жиноятларни содир этган махкумларнинг 68% оилали булиб, купчилик холатларда бир неча фарзандларга эга булган шахслардир. Ушбу холатда турмушга чиккан аёлларни хиссаси 90% ни ташкил этганлиги хам диккатга сазовор. Аффект холатида жиноят содир этган шахсларнинг жиноят содир этиш ёшини тахлил килиш хам бизга мазкур тоифадаги жиноятларнинг узига хослигини курсатиб беради.

2014-2018 йиллар давомида содир этилган аффект холатидаги жиноятларни тахлили бизга куйидаги маълумотларни такдим этди. Жумладан, ушбу жиноятларни содир этган шахсларнинг катта кисми етарли даражада таълим ва паст даражадаги маданиятли шахсларни ташкил этганлиги хам диккатга сазовор. Тахлил килинган жиноятларни содир этган айбдорларнинг 20,1 % умумий таълим боскичини тугатган булса, урта-махсус маълумотлилар эса 77,6%, олий маълумотлилар эса 2,9 %ни ташкил этади.

Утказилган статистик тадкикотларнинг тахлилига кура, 2014-2017 йилда ЖК 98, 106-моддаларида назарда тутилган жиноятларни содир этган айбдорларнинг 84,4 %и эркак жинси вакиллари томонидан, 16,6 %и эса аёллар томонидан содир этилганлиги аникланган.

Аффект холатида содир этилган жиноятлар учун жиноий жавобгарликка тортилган шахсларнинг 55 %и мехнат фаолият билан шугулланса, 45 %и эса укиш ёшдагиларни ташкил этадаи.

Юкоридагилардан келиб чикиб куйидаги хулосаларга келиш мумкин:

биринчидан, фаол жамият хаётидан ажралганлик, дунёкараш ва маълумотни паст даражадалиги, шахс манфаати ва харакатларини бир ёкламалилиги, факатгина уз шахсий муаммоларини барча нарсадан устунлиги, купчилик холатларда камбагаллик ёки оилавий етишмовчиликнинг мавжудлиги шахсда низоли вазиятларда бошка бир шахс томонидан содир этилган гайриконуний харакатларга нисбатан номувофик харакат килиш ва аффект холатини вужудга келиш мойиллигини кучайтиради;

иккинчидан, мазкур жиноятларни криминологик тавсифида жиноят содир этган шахсни индивидуал-психологик узига хослиги, хусусан, асаб фаолиятининг тури, темпераменти, бошка психофизиологик узига хослиги мухим ахамият касб этади. Ушбу хусусиятлар аффектни вужудга келишини осонлаштиради ва бу уз навбатида криминал хулк-атворни амалга ошишига туртки булувчи омил булиб хизмат килади. Бу шахснинг узига хос белгилари хамда бошка жиноят содир этишга туртки булувчи холатлар барчаси биргаликда бизга аффект холатида содир этиладиган жиноятларда асосий ролни шахсни ижтимоий-психологик жихатлари ташкил этади, деган хулосага келишимизга олиб келади;

учинчидан, аффект холатида содир этиладиган жиноятларни содир этилишига туртки булувчи холатлар сифатида турли аффектлашган иродавий аномалияни, турли рухий касалликлар, баъзида эса жиноятчининг жисмоний нуксони кабиларни келтириб утиш мумкин;

TypTHHHHflaH, HHguBug TaSuaTHHu «aMuaTgaH a«paTraH xo.ga TacaBByp kh.hö Sy.MaMgH, nyHKH HHCOHHH KoSu^uaTH y3OK HH..nap gaBOMugaru «aMuaTgaru HXTHMOHH MyHocaSaT.ap «apaeHuga maK..aHagu Ba Sy y3 HaBÖaTuga maxcHH H«THMOHH-ncHxo.orHK pHBO«.aHHmHra Tatcup KypcaTagu. H«THMOHH OMH..ap HHCOH pyxuaTH Ba xaeTHH ^ao.uaTuga MyxuM po. yHHaHgu. ffly ca6a6.H, maxcHHHr FaMpHKOHyHHH xapaKaT.apHH cogup этнmнгa Ha^aKaT эмоцнонa.п Ky3Fa.um acoc Sy.agu, Sa.KH ymöy эмоцнонa.п nopT.amra 3aMHH xo3up.araH h^thmohh-hkthcoahh mapouT.ap Ba «aMuaTHHHr Tatcupu xaM MyxuM

TypTKH Sy.Hmu MyMKHH;

öerniiHMiigaH, a^eKT xo.aTuga «HHoaT cogup этгaн maxc Sy xapaKaT.apu ÖH.aH y3HHH xaKHKHH cоцнa.п Kue^acuHH xaM KypcaTagu. rapnu Sy KaSu «HHoaT.ap o.guHgaH yH.aHMaraH xo.ga cogup этн.пcaga, .eKHH y Tacogu$HH.nHKHH xaM y3uga KacS этмaнgн, maxc FaMpHKOHyHHH xapaKaT.apu opKa.u «aMuaTgaru HXTHMOHH KagpuaT.apra Sy.raH upogaBHH MyHocaSaTHHH H^oga.aMgu. Ey upogaBHH MyHocaSaT.apHH maK..aHumu Ba naHgo öy.umura эca «aMuaTgaru HKTHMOHH MyHocaSaT.apHHHr Tatcupu 3aMHH Sy.HÖ xu3MaT KH.agu.

References:

1. Krutko O. Qasddan odam o'ldirish. // Hayot va qonun. 2005. - № 3. - B. 38-39.

2. Nagayev V.V. Osnovi sudebno-psixologicheskoy ekspertizi .- M.: YuNITI-DANA, 2000.

3. Sintkovskaya O.D. Affekt: kriminalno-psixologicheskoye issledovaniye. - M.: Yurlitinform, 2001.

- S.13.

4. Ugolovnoye pravo Rossii. Uchebnik dlya vuzov. V 2-x tomax. T. 1. Obshaya chast. Otvetstvennie redaktori i rukovoditeli avtorskogo kollektiva — doktor yuridicheskix nauk, professor A.N. Ignatov i doktor yuridicheskix nauk, professor Yu.A. Krasikov. — M.: Izdatelstvo NORMA (Izdatelskaya gruppa NORMA—INFRA M), 2000. — 639 s.

5. Abdurasulova Q. R. Kriminologiya. Albom sxemalar. - Toshkent: TDYuI, 2005. -167 b.

6. Abdullayev I. "Jinoyatchi shaxsi". // Hayot va qonun. 2004. - № 6. - B. 27-28.

7. Zokirova O. Rashk tufayli jinoyat sodir etgan shaxslarning o'ziga xos xususiyatlari. // Huquq - Pravo - Law.2002. - №2 (18). - B. 32-33.

8. Reznik G.M. Lichnost prestupnika: pravovoye i kriminologicheskoye soderjaniye // Lichnost prestupnika i ugolovnaya otvetstvennost. - Saratov, 1981. - S.29.

9. Jalilov O. Jinoyat sodir etilishida muhitning ta'siri. // Huquq va burch. 2010. - № 2 (50).

10. Juravel Ye.G. Psixicheskiye sostoyaniya lichnosti i ix psixologo-pravovaya otsenka // Yuridicheskaya psixologiya. 2011. - №1. - S. 2-4.

11. Xamidov D.X. Znacheniye tipologii lichnosti prestupnika v organizatsii obshey profilaktiki nasilstvennix prestupleniy. // Huquq - Pravo - Law.2002. - №4. - S. 38-41.

12. Radjabov Sh.R. Ugolovno-pravovoy i kriminologicheskiy analiz ubiystv, sovershyonnix v sostoyanii

13. affekta: Dissertatsiya... kand. yurid. nauk. Maxachkala, 2003. - S.192.; Koryagina M.S. Problemi bessoznatelnogo pri sovershenii ubiystva: kriminologicheskiy i ugolovno-pravovoy aspekti: Avtoreferat diss.. .kand. yurid. nauk. Rostov n/D, 2004. - S. 25.; Shabunina A.N. Ugolovnaya otvetstvennost za prestupleniya, sovershayemie impulsivno: Avtoreferat diss...kand. yurid. nauk. Volgograd, 2000.- S. 25.

14. Niyozova S. Jinoyat va viktimologik tahlil. // Huquq va burch. 2009. - № 9 (45). - B. 49-51.

15. O'zbekiston Respublikasi Oliy sudining 2018 yil 26 noyabrdagi 07/18-280-son xati.

16. Abdurasulova Q. Yuqorida ko'rsatilgan adabiyot. - B. 71-72.

17. Antonyan Yu.M. Prestupnost sredi jenshin. - M.: Yurid. lit., 1992. - S. 243.; Antonyan Yu.M., Kudryatsev V.N., Eminov V.E. Lichnost prestupnika / Assots. «Yurid. sentr». - SPb.: Yurid.tsentr Press, 2004. - 364 s.

- S. 115.

- B. 53-54.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.