Научная статья на тему 'КОРХОНАЛАРДА ПУЛ ОҚИМЛАРИ ТЎҒРИСИДАГИ ҲИСОБОТНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

КОРХОНАЛАРДА ПУЛ ОҚИМЛАРИ ТЎҒРИСИДАГИ ҲИСОБОТНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
795
68
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
пул оқими / актив / активлар гуруҳи / маблағлар оқими / эквивалент / ҳисобот / молиявий аҳвол / баҳолаш / субъект / ўзлик маблағлари / жалб қилинган маблағлар / қарз маблағлари / оператив пул маблағлари / фойда / прогнозлаш / бозор муносабатлари / устав капитали / мулк эгалари / иқтисодий ўсиш / бизнес / мулк.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Эшонқулов Акмал Қудратович

Мақолада пул оқими тушунчаси ҳақида тўхталиб, Бухгалтерия ҳисоботи миллий стандарти унда белгиланган умумий қоидалар, мақсади, амал қилиш соҳаси, пул оқими каби тушунчалар акс этган. Қолаверса, мақолада пул маблағлари оқимининг шаклланиши, ўзлик маблағлари, жалб қилинган маблағлар, қарз маблағлари, оператив пул маблағлари тўғрисида ҳам маълумот келтириб ўтилган. Корхоналарда пул маблағлари оқимини самарали бошқариш ва оптималлаштиришдаги бир қанча тамойиллар келтириб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КОРХОНАЛАРДА ПУЛ ОҚИМЛАРИ ТЎҒРИСИДАГИ ҲИСОБОТНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

КОРХОНАЛАРДА ПУЛ ОЦИМЛАРИ ТУГРИСИДАГИ ХИСОБОТНИ

ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Эшонкулов Акмал Цудратович

Самарканд иктисодиет ва сервис институти Бухгалтерия хисоби кафедраси ассистенти

Аннотация: Маколада пул окими тушунчаси хакида тухталиб, Бухгалтерия хисоботи миллий стандарти унда белгиланган умумий коидалар, максади, амал килиш сохаси, пул окими каби тушунчалар акс этган. Колаверса, маколада пул маблаглари окимининг шаклланиши, узлик маблаглари, жалб килинган маблаглар, карз маблаглари, оператив пул маблаглари тугрисида хам маълумот келтириб утилган. Корхоналарда пул маблаглари окимини самарали бошкариш ва оптималлаштиришдаги бир канча тамойиллар келтириб утилган.

Калит сузлар: пул окими, актив, активлар гурухи, маблаглар окими, эквивалент, хисобот, молиявий ахвол, бахолаш, субъект, узлик маблаглари, жалб килинган маблаглар, карз маблаглари, оператив пул маблаглари, фойда, прогнозлаш, бозор муносабатлари, устав капитали, мулк эгалари, иктисодий усиш, бизнес, мулк.

Кириш. Жамиятимизда иктисодиёт сохасини ривожлантириш борасида бир канча ислохотлар амалга оширилмокда. Бу борада иктисодий усиш, бизнес, шунингдек, тадбиркорлик фаолиятини куллаб-кувватлаш оркали куплаб натижаларга эришилди. Бозор муносабатлари шароитида пул маблагларидан окилона фойдаланиш, айникса, корхоналарда пул маблаглари окимини ошириш мухим ахамият касб этади.

Адабиётлар шархи. Республикамизда 2017-2021 йилларда ривожланишининг бешта устувор йуналишлари буйича Хдракатлар стратегиясида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик, хусусан, корхоналарнинг ишлаб чикариш салохияти ва кийматини оширишдаги вазифалари алохида белгилаб берилган эди.Ушбулар ижросини амалда тадбик этиш юзасидан бир канча мухим вазифалар белгилаб берилиб, аник максад ва вазифалар амалга оширилиб келинмокда. Мамлакатимизда иктисодиёт

сохасини ривожлантириш, корхоналарда пул маблаглари хажмини ошишига, шунингдек, пул маблаглари окимини прогнозлаш мухим вазифалардан биридир.

Узбекистон Республикаси Давлат мулкини бошкариш давлат кумитасининг карорининг илова кисмида 1 -боби яъни, Умумий коидаларида пул окими тушунчасига алохида тухталиб утилган. Яъни, пул окими-муайян давр мобайнида актив, активлар гурухи, корхона томонидан яратиладиган пул маблаглари окими деб келтириб утилган.

Тахлил ва натижалар. Пул окими тугрисидаги хисобот Узбекистон Республикаси Бухгалтерия хисоботи миллий стандарти 9-сон БХМС да Умумий коидалари, максади, амал килиш сохаси, пул окими, харакати тугрисидаги

ахборотни, билиш фойдалилиги, тушунчалар, пул маблаги ва эквивалентлари пул окимлари тугрисидаги хисоботни такдим этиш кабилар тугрисида алохида кайд этилган. Ушбудан келиб чикиб, пул окимлари тугрисидаги хисобот ундан фойдаланувчиларга хужалик юритувчи субъектнинг молиявий ахволидаги узгаришларни бахолашга имкон беради.

Узбекистон Республикаси Молия Вазирининг "Молиявий хисобот шакллари ва уларни тулдириш буйича коидаларни тасдиклаш тугрисида"ги буйруги пул окимлари тугрисидаги хисобот, хусусий капитал тугрисидаги хисобот кабилар алохида келтириб утилган.

Корхоналарда пул маблаглари окимининг иктисодий мохияти, асосий хусусиятлари, корхона пул маблагларидан самарали фойдаланиш, корхонанинг пул маблаглари окимини шаклланиши асосий вазифалардир. Пул маблаглари харакати хисоботи молиявий хисоботнинг умумлашган даромад, молиявий холат ва капиталдаги узгаришлар тугрисидаги хисоботлар каторидаги асосий хисоботларидан бири хисобланади. Корхонанинг пул маблаглари окимини шаклланиши, узлик маблаглари, жалб килинган маблаглар, карз маблаглари, оператив пул маблаглари асосий уринга эга.

Ушбу тушунчалар хакида тухталиб утарканмиз, пул маблаглари ва уларнинг эквивалентлари таокибидаги узгаришлар хусусида хам фикр юритиш жоиз. Ушбулар буйича куйидагиларни келтиришимиз жоиз:

Пул маблаглари хисобот даврида пул маблаглари ва ларнингэквивалентлари таркибидаги узгаришлар тугрисидаги маълумотларни, хисобот давридаги узгаришлар тугрисидаги маълумотларни, хисобот давридаги пул окимларини операцион, инвестиция ва молиявий фаолиятлар буйича таснифлаш оркали ёритиб беради.

Юкорида корхонанинг пул маблаглари окимини шаклланиши асосий уринга эга эканлиги таъкидланиб утилди. Ушбулар буйича маълумот бериб утсак.Узлик маблагларига (устав капитали, кушимча капитал, резерв капитали, таксимланмаган фойда, амортизация фонди, жамгарма фонди), жалб килинган маблагларга (кимматли когозлар эмиссиясидан шаклланган фонд, дивидендлар буйича хисоботлар, келгуси давр даромадлари, кутиладиган харажатлар резервлари), карз маблаглари (банк кредиталри, кредиторлик карзлари, факторинг, лизинг ва бошка фондлар), оператив пул маблаглари (мехнат фонди тулаш учун фонд, дивидендлар тулаш учун фонд, бюджетга туловлар ва бошкалар учун).

Корхона уз фаолиятини бошлашда зарур булган мулкни сотиб олишни хамда ишлаб чикаришни юритишни молиялаштирадиган асосий манба булиб корхонанинг устав капитали шаклида жамгариладиган мулк эгалари маблаглари корхонада белгиланган тартибда шаклланган бошка капитталлар хамда таъсисчиларнинг ишлаб чикаришни кенгайтириши учун колдирган фойдалари хисобланади.

Корхоналарда пул окими тушунчаси корхона тижорат фаолиятининг соф пулли натижаси сифатида ифодаланиб, улар харакатланишининг йуналиши буйича, тушумларнинг тавсифлари буйича, гурухларга ажратиш мумкин.

Пул окими Уз харакатининг йуналиши бyйича пул маблаглари кирими, пул маблаглари чикимига ажратилса, тушумлар тавсифи буйича бир xил ва доимий равишда булмаган тушуми пул окими, бир xил булган лекин доимий равишда булмаган тушуми пул окими, бир xил микдордаги ва доимий бир муддатда ташувчи пул окими, хар кандай молиявий битимда максад икки йуналишдаги пул окими тугрисида боради, 1. Хрзирдан келгусига томон, 2. ^лгусидан хозирга томон.

Kорxоналарда пул маблаглари окимини самарали бошкариш ва оптималлаштиришда аxборотларнинг ишончлилиги тамойили, баланслаштирилишта мойили, самарадорликни таъминлаш тамойили, ликвидликни таъминлаш тамойили каби тамойиллар оркали амалга оширилади.

Kорxонадар бошкарув сиёсатида пул окимларини бошкариш мухим ахамиятга эга. Жумладан, корxоналарда пул маблагларидан самарали фойдаланиш максадида пул маблагларини бошкариш сиёсатини ишлаб чикиш, пул маблагларига булган зарур минимал эхтиёжни аниклаш, маълум бир белгиланган муддатда пул маблаглари колдигининг тебраниш диапазонини аниклаш, пул маблагларига булган эхтиёжни максимал даражада камайтириш максадида тулов окимларини тугирлаш, пул маблагларинии тез айлаувчанлигинии таъминлаш, вактинчалик буш пул маблагларининг рентабеллигини таъминлаш кабилардир.

Айнан пул окимларини бошкариш ва ундан самарали фойдаланишда факатгина пул маблагларига булган эхтиёжни аниклаш, вактинчалик буш пул маблагларининг рентабеллигини таъминлаш кабилардан билан биргаликда, корxоналар бошкарув сиёсатида пул окимларини бошкариш мухим ахамиятга эгадир.

Kорxоналар бошкарув сиёсатида пул окимларини бошкаришни самарали йулга куйиш оркали юкорида келтириб утилган жараёнлар шаклланиб боради. Kорxонадарда пул окимларини бошкариш молиявий фаолиятни янада ривожлантиришдан иборатдир. Kорxоналар кийматини бошкариш, инвестицияларни жалб килишга доир изланиш ва тадкикотлар А.Маршалл, Ж.Милл, Д.Рикардо, А.Смит каби вакиллар шугулланган.

Юкоридагилардан xyлоса ва таклиф сифатида куйидагиларни келтириш максадга мувофик:

> пул окимлари хажмига ва уларнинг вакт буйича шаклланиш xарактерига таъсир этадган омилларни хисобга олиш;

> корxоналарда пул окимларини самарали бошкаришни йулга куйиб бориш;

> корxонадарда пул окимларидан самарали фойдаланиш буйича аник меxанизмлар ишлаб чикиш;

> пул окимлари ва уларни шакллантиришда аник чора-тадбирлар режасини ишлаб чикиш;

> xадкаро стандартларга мос равишда тажрибалар алмашишни йулга куйиш;

> корхона айланма маблагларини фоизли ва фоизсиз карзлар олиш оркали тулдириш;

> устав фондини купайтириш оркали корхонанинг айланма маблагларини тулдириш;

> савдо максадларида бир канча шартномалар тузишни йулга куйиш;

> товарларни сотиш ва хизматларни курсатишдан пул маблагларининг келиб тушиши;

> молиявий ёки инвестиция фаолиятига аник тегишли булмаган фойда солиги буйича пул маблагларининг тулови ёки уларнинг кайтарилиши

Хуслова. Ушбу тахлиллар, изланишлар шуни курсатадики, корхоналарда пул окимларидан самарали бошкариш, корхона айланма маблагларини фоизли ва фоизсиз карзлар олиш оркали тулдириш, устав фондини купайтириш оркали корхонанинг айланма маблагларини тулдириш, савдо максадларида бир канча шартномалар тузишни, йулга куйиш, молиявий ёки инвестиция фаолиятига аник тегишли булмаган фойда солиги буйича пул маблагларининг тулови ёки уларнинг кайтарилиши кабилар оркали корхоналарда пул окимлари жараёнини янада такомиллаштириш сифатида караш мумкин ва ушбу таклиф ва тавсиялар оркали такомиллаштириш мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикаси давлат мулки кумитасининг 2009 йил 6 октябрдаги 01/19-18/19 сон карори

2. Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги 1998 й. 4 ноябрь 519 сон.

3. Узбекистон Республикаси Молия вазирининг 2002 йил 27 декабрдаги 140-сон буйруги

4. Маршалл А.Принципы экономической науки. Т.1.и 2. -Изд РОО,1996

5. Милл Дж.Основы политической экономии. Пер с анг.-Т.1-3.-М:Прогресс, 1980-1981

6. Рикардо Д.Начало политической экономии и налогового обложения. Том 1. Пер.с.анг.-М.:Го сполитиздат,1955

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.