KONTEKSTLI TA’LIM TEXNOLOGIYASINING MOHIYATI

Gulshanoy Turdiyevna Jurayeva; Amina Ismatullayeva Najimova

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-202-207

KONTEKSTLI TA'LIM TEXNOLOGIYASINING MOHIYATI

Gulshanoy Turdiyevna Jurayeva

Navoiy davlat pedagogika instituti

Amina Ismatullayeva Najimova

Navoiy davlat pedagogika instituti

ANNOTATSIYA

Mazkur maqola kontekstli texnologiyadan foydalanish mavzusiga bag'ishlangan bo'lib, uning mazmunida ishning maqsadi, vazifalari, ob'ekti va predmeti hamda amaliy ahamiyati o'zaro bog'langan holda to'liq yoritilgan.

Kalit so'zlar: kontekstli ta'lim texnologiyasi (KTT), loyihaviy-konteksli yondashuv, shakllar va usullar, didaktik tamoyillar, pedagogik texnologiya.

АННОТАЦИЯ

Данная статья посвящена теме по применению контекстной технологии, в её основу положены цель работы, задачи, объект и предмет, а также во взаимосвязи с ними освещена практическая значимость.

Ключевые слова: технология контекстного обучения (ТКО), проектно-контекстный подход, формы и методы, дидактические принципы. педагогическая технология.

ABSTRACT

This article is devoted to the topic of usage of contextual approach. Its content includes the purpose, objectives, object and subject of the work, as well as its practical significance with complete and sequential description.

Keywords: contextual training approach, project-contextual approach, forms and methods, didactic principles, pedagogical method.

KIRISH

Kontekstli ta'lim texnologiyasi (KTT) - ma'naviy jihatdan tugallanmagan matnning bir qismi sifatida qaraladi va o'rta maktablarda o'quv jarayonini tizimli

tashkil etishda, oliy ta'lim muassasalarida vaziyatlarni o'yin simulyatsiyasiga asoslangan holda boshqarishda qo'l keladi.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-202-207

Ushbu jarayon samarali bo'lishi uchun bir qator talablarga amal qilish lozim:

• kontent-kontekstli shakllardagi matnlarni mutaxassisning kasbiy faoliyati va ta'lim faoliyati aks ettirishni ta'minlash;

• kontekstli ta'lim texnologiyasi bilan o'qitishning turli shakllari va usullarini uyg'unlashtirish didaktik tamoyillarni hisobga olgan holda va psixologik o'quv faoliyatini tashkil etishga qo'yiladigan talablarni ishlab chiqish;

• tizimni qurilishi va modulliligini muayyan ta'lim sharoitlariga moslashitirish va stajyorlar kontingenti foydalanish;

• tarkibning ortib borayotgan murakkabligini ta'minlash, o'rganish va shunga mos ravishda kontekstli o'rganish shakllari yaxlit ta'lim jarayonining oxirigacha boshlanadi.

METODOLOGIYA

O'z dolzarbligini yo'qotmagan pedagogik an'analarga yangicha qarash, to'plangan tajribani ijobiy va salbiy tomonlari bilan qayta ko'rib chiqish davr talabidir. Bugungi kunda o'qituvchi nafaqat o'qitishi, balki bolaning qanday o'rganishini tushunishi va his qilishi, bundan tashqari, sinfda va sinfdan tashqari mashg'ulotlar jarayonida o'quvchilar tomonidan olingan bilim va ko'nikmalar kelajakda foydali bo'lishi va haqiqatda ishlatilishi mumkinligini taxmin qilishi kerak. Bu shaxsga yo'naltirilgan pedagogikaning ham, ta'lim jarayonini tashkil etishda kompetentsiyaga asoslangan yondashuvning vazifasidir. Yana XVI asrda Ya.A. Komenskiy zamonaviy ommaviy maktabda hamkorlik pedagogikasi, chet tillarini kommunikativ o'qitish texnologiyasi, o'qitish darajasini differensiallashtirish texnologiyasi, o'qitishni individuallashtirish texnologiyasi kabi innovatsion ta'lim texnologiyalari bilan juda muvaffaqiyatli birga mavjud bo'lgan sinf-dars tizimini ishlab chiqdi. Ammo zamonaviy rus ta'limining tizim yaratuvchi omili sifatida o'qitishning sinfda tashkil etilishi, afsuski har doim ham pedagogika fanining so'nggi yutuqlaridan to'liq foydalanishga imkon bermaydi. Birinchi navbatda, bu zamonaviy ta'limning eng muhim tamoyillaridan biri - ochiqlik tamoyiliga tegishli. Ochiqlik tamoyilini amalga oshirish, ya'ni o'quv faoliyati sub'ekti o'zining shaxsiy imkoniyatlaridan ta'lim resursini yaratadi, maktab o'quvchisi va talaba shaxsini rivojlantirish va o'zini o'zi anglash kabi ta'lim maqsadlariga erishishga yordam beradi. Ochiq ta'limning asosiy qoidalarini ko'rib chiqish ushbu materialda taqdim etilgan kontekstli ta'lim texnologiyasi (TCO) kontseptual va mazmunli ravishda ochiq ta'limning asosiy g'oyasiga to'liq javob beradi va birinchi navbatda, o'z nuqtai nazariga ko'ra, deyishga asos beradi. Bu kengayish vektorlariga tegishli. Agar biz antropologik vektorni oladigan bo'lsak, unda biz

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-202-207

TCRning bunday tarkibiy qismidan talabalarning ijtimoiy o'zaro ta'sirining turli holatlarida rolli o'yin dizayni sifatida foydalanish imkoniyatiga ega bo'lamiz, bu bilim, ko'nikma, ko'nikma va ijtimoiy-shaxsiy xususiyatlar asosida rol xatti-harakatlarini modellashtirishni o'z ichiga oladi u yoki bu darajada insonda uning yoshiga va shunga mos ravishda hayotiy tajribasiga qarab shakllanadi. Hech qanday holatda, masalan, 12 yoki 16 yoshli odamlarni hayot tajribasi yo'qligi va shuning uchun bu vaziyatda to'g'ri qaror qabul qila olmasligini baholash mumkin emas. Bu yerda bilim va ko'nikmalarni hayotiy vaziyatlarda qo'llashning shakllangan qobiliyati haqida gap boradi. Kontekstli ta'lim texnologiyasi (TCO) rolli o'yinlarda aynan shunday vaziyatlarni loyihalash va amalga oshirish imkonini beradi. Muayyan rolli o'yin loyihasida ko'rib chiqiladigan turli xil ijtimoiy rollarni bajarib, turli yoshdagi talabalar "Men bu hayotda kimman?", "Men xohlagan narsaga erishishimga nima yordam beradi yoki to'sqinlik qiladi?" degan savollarga javob berish imkoniyatiga ega bo'ladi. va ijtimoiy kontekstga asoslangan holda o'z pozitsiyangizni belgilang. Ijtimoiy kengayish vektoriga kelsak, shuni aytish kerakki, kontekstli ta'lim ta'lim hamjamiyatining rivojlanishi sharoitida ijtimoiy o'zaro ta'sir qilish imkoniyatiga asoslanadi.

MUHOKAMA

Kontekstli ta'lim texnologiyasida biz zamonaviy maktabni shakllantirish va rivojlantirish uchun zarur bo'lgan beshta asosiy shartni ko'rib chiqamiz. -jamiyatda hayot va faoliyatga imkon qadar tayyor bo'lgan bitiruvchilarni tayyorlash va tarbiyalash uchun.

- maktabning ta'lim maydonida ijtimoiy hayot kontekstini modellashtirish;

- maktab o'quvchilarini ijtimoiy yo'naltirilgan harakat va xatti-harakatlar usullarini o'zlashtirishga undaydigan motivatsion rag'batlardan foydalanish; -ijtimoiy-shaxsiy yo'naltirilgan maktab madaniyati;

-o'qituvchining rivojlangan shaxsi va uning o'qituvchi shogirdi shaxsiga insonparvarlik munosabati.

Shubhasiz, bu shartlarning har biri muhim va qolganlari bilan birgalikda muhimdir. Ammo biz ikkita narsaga batafsil to'xtalamiz: o'qituvchilarning uzluksiz professional o'zini-o'zi rivojlantirishi va ijtimoiy va shaxsiy yo'naltirilgan maktab madaniyati. Maktab madaniyati deganda, E. Belyakov, N. Voskresenskaya, A. Ioffega ergashgan holda, biz ma'lum bir ta'lim hamjamiyatining ko'pchilik vakillari tomonidan baham ko'rilgan normalar, qadriyatlar va faoliyat tamoyillari to'plamini tushunamiz. Har qanday maktab ta'lim muassasasi o'rnatilgan an'analar, me'yorlar va qadriyatlarga

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-202-207

ega o'ziga xos mikrokosmos bo'lgani uchun bu yerda sodir bo'layotgan barcha hodisa va hodisalar individual va o'ziga xosdir. Bu o'quv jarayonini tashkil etishda, o'qituvchilarning kasbiy tayyorgarligini tashkil etish, talabalarning ijtimoiy va boshqa kompetentsiyalarini shakllantirish va rivojlantirish muammosiga ham tegishli. Ta'lim muassasasi maktab havosiz makonda mavjud emas va faoliyat yuritadi, u tarkibiy qism, bundan tashqari, ta'lim hamjamiyatining asosiy tarkibiy qismidir. Bu jamoa ichki (o'quvchilar, o'qituvchilar, maktab ishchilari) va tashqi (ota-onalar, maktab yaqinida yashovchi odamlar, ijtimoiy infratuzilmaning turli bo'limlari xodimlari, turli ta'lim tuzilmalari vakillari, davlat muassasalari vakillari va boshqalar) tomonidan ifodalanadi. Maktab madaniyati uning barcha ishtirokchilarining o'zaro munosabatlarining o'ziga xos uslubi sifatida ko'plab omillar ta'siri ostida shakllanadi, ammo uning rivojlanish darajasi ko'p jihatdan ijtimoiy barkamol bo'lishga tayyor bo'lgan o'rta maktab bitiruvchisini o'qitish va tarbiyalash jarayonining muvaffaqiyatini belgilaydi. Jamoatchilik bilan aloqalarning to'laqonli, faol va tashabbuskor ishtirokchisidir. Bu biz ko'rib chiqayotgan kontekstli ta'lim texnologiyasini amalga oshirish jarayonida ijtimoiy kengayish haqida gapirishga imkon beradi. Ijtimoiy o'zaro ta'sir kontekstida hayotiy vaziyatlarni loyihalashda, o'quvchilar turli xil ijtimoiy rollarni o'ynaydigan rolli o'yinlarni ishlab chiqishda biz ushbu vaziyatlarda yuzaga keladigan muammolarni hal qilishda ishtirok etish imkoniyatlarini ko'rib chiqamiz, chunki ta'lim hamjamiyatining ko'plab vakillari bilan bog'liqdir, imkon qadar berilgan maktab madaniyati, shuningdek, ko'rib chiqilayotgan jamiyat chegaralaridan tashqariga chiqish. Kontekstli ta'lim texnologiyasida mavzuni kengaytirish vektori o'quv fanlari orasidagi chegaralarning xiralashishi bilan ifodalanadi. Rolli o'yin loyihasi bo'yicha ishning barcha bosqichlaridan o'tib, maktab o'quvchilari har xil turdagi tadqiqotlar va ma'lumotlar bilan har tomonlama ishlash zarurligiga duch kelishadi. Tabiiyki, bu yerda turli maktab fanlarini o'rganish jarayonida olingan bilimlar, malakalar ham katta talabga ega. Masalan, rolli o'yin loyihasi "Mening huquqim bor! Kundalik hayotda o'smirlarning huquqiy munosabatlari holatlari » bolalardan huquqiy hujjatlarni yaxshi bilishni, turli kattalar bilan aloqa o'rnatish qobiliyatini, ular yashaydigan hududda yaxshi harakat qilish qobiliyatini talab qildi. Loyiha guruhi a'zolari shoshilinch tibbiy yordam xizmatining shakllanish tarixi, tuman IIB xodimlari institutining paydo bo'lish tarixi bilan yaqindan tanishishlari ham muhim ahamiyatga ega. Ko'rinib turibdiki, keltirilgan misol fanni kengaytirish mavjudligidan dalolat beradi, chunki bu erda biz maktabda tarix, geografiya, ijtimoiy fanlar, informatika kabi fanlar bilan shug'ullanamiz, chunki axborot bilan ishlash, uni

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-202-207

loyihalash va natijalarni taqdim etish mazkur o'quv fanining mazmunini o'zlashtirish talablari bilan bevosita bog'liqdir.

XULOSA

Shunday qilib, ochiq ta'limning asosiy yo'nalishida kontekstli ta'lim texnologiyasidan (TEC) foydalanish imkoniyatlarini shunday qisqacha ko'rib chiqish ham quyidagi xulosaga kelishimizga imkon beradi: ijtimoiy o'zaro ta'sir vaziyatlarini loyihalash kontekstida ta'limning rivojlanishi. Umumiy ta'limning muhim maqsadlaridan biriga erishish - ijtimoiy barkamol, barkamol rivojlanishga tayyor o'rta maktab o'quvchisi va o'rta yoki oliy kasb-hunar ta'limi muassasasi o'quvchisini tayyorlashdan iboratdir.

Kontekstli ta'limning dolzarb texnologiyasini batafsilroq ko'rib chiqishga o'tamiz. Avvalo shuni ta'kidlaymizki, biz "Ta'lim va pedagogika lug'ati"da berilgan pedagogik (ta'lim) texnologiya ta'rifiga qo'shilamiz. Ushbu ta'rif quyidagicha ifodalanadi: "Pedagogik texnologiya - bu yagona kontseptual asos, maqsad va vazifalar bilan birlashtirilgan, o'quvchilarni o'qitish, tarbiyalash va rivojlantirish uchun ma'lum shart-sharoitlarni yaratadigan o'zaro bog'liq bo'lgan o'quv jarayonini tashkil etishning uslublari, shakllari va usullari tizimi. Ya'ni, u yoki bu ta'lim texnologiyasini hisobga olgan holda, ta'lim muassasasining o'quv jarayoniga yoki o'qituvchining kasbiy faoliyatiga tatbiq etilishi qo'yilgan maqsadga erishishga yordam beradigan texnika, shakl va usullarni aniqlash kerak, maqsadga muvofiq vazifalarni hal qilish orqali. Bizning amaliyotimizda biz o'qitish (o'qitish) usuli, shakli va usuli kabi tushunchalarning asosiy xususiyatlarini birlashtirishga harakat qildik va shu asosda ta'limga loyiha-kontekstli yondashuvning asosiy qoidalarini ishlab chiqdik. Shu bilan birga, usul bo'yicha biz, I.Ya. Lerner va M.N. Skatkin, biz "o'qituvchining maqsadli harakatlari tizimi, o'quvchining kognitiv va amaliy faoliyatini tashkil etish, ta'lim mazmunini o'zlashtirishni ta'minlash va shu bilan o'quv maqsadlariga erishish" ni tushunamiz. Biz "ta'lim shakli tanlangan strategiya va usullarning tashqi ko'rinishidir masalan sinf shakli, individual, guruh va boshqalar" atamalarining ushbu ta'rifiga qo'shilamiz va "ta'lim usullari darsdagi faoliyatning o'ziga xos elementlari, hujjat bilan ishlash, savollardan foydalanish, ortiqcha shartli topshiriq, aqliy hujum, texnik vositalardan foydalanish, o'zaro nazorat va o'zaro mashg'ulotlar va boshqalar" berilgan.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-202-207

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI

1. Вербицкий А.А. Контекст как смыслообразующая психологическая категория Ежегодник Российского психологического общества. Материалы III Всероссийского съезда психологов 25-28 июня 2003 г. Том II.-В-Г, СПбУ, 2003.- С. 98-101.

2. Вербицкий А.А., Дубовицкая Т.Д. Контексты содержания образования: М.: РИЦ МГОПУ им. М.А.Шолохова. 2003.- 80.

3. Abdullayeva B.S., Sadikova A.V., Muxitdinova M.N., Toshpo'latova M.I. Matematika. TDPU. (Boshlang'ich ta'lim va sport-tarbiyaviy ish bakalavriyat ta'lim yo'nalishi talabalari uchun darslik) Toshkent, 2014. 390 bet.

4. Абдукодиров А.А., Астанова Ф.А., Абдукодирова Ф.А. "Case-study" услуби: назария, амалиёт ва тажриба. - Т.: "Tafakkur qanoti", 2012. - 134 б.

KONTEKSTLI TA’LIM TEXNOLOGIYASINING MOHIYATI Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Gulshanoy Turdiyevna Jurayeva, Amina Ismatullayeva Najimova

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Gulshanoy Turdiyevna Jurayeva, Amina Ismatullayeva Najimova

Текст научной работы на тему «KONTEKSTLI TA’LIM TEXNOLOGIYASINING MOHIYATI»