CC BY
20
Qayumova Gulshan Asrorovna,
Toshkent axborot texnologiyalari universitetining "Audiovizual texnologiyalar" kafedra katta o'qituvchisi
"KOMPYUTER GRAFIKASI" FANI BO'YICHA ASOSIY TUSHUNCHALARNING FANLARARO FRAKTAL VA TASHKILIY BAZASI, TALABALARNING O ZLASHTIRISH NATIJALARINI DIAGNOSTIKA QILISH USULI
UDK: 37.013.48 DOI: 10.34920/SO/VOL_2022_ISSUE_9_5
QAYUMOVA G.A. "KOMPYUTER GRAFIKASI" FANI BO'YICHA ASOSIY TUSHUNCHALARNING FANLARARO FRAKTAL VA TASHKILIY BAZASI, TALABALARNING O ZLASHTIRISH NATIJALARINI DIAGNOSTIKA QILISH USULI
Ushbu maqolada "Kompyuter grafikasi" fani bo'yicha asosiy tushunchalarning fanlararo fraktal va tashkiliy bazasi, talabalarning o'zlashtirish natijalarini diagnostika qilish usuli keltirilgan. Ta'lim tizimini fraktal shakllantirish jarayonini murakkab va uzluksiz takomillashtirish hamda o'quv jarayonida fraktal baholash usulini qo'llash tahlili berib o'tilgan. Fraktal usullar asosida talabalar bilimining kompyuter monitoringini avtomatlashtirilgan o'quv axborot tizimi komponentlari keltirilgan.
Tayanch so'z va tushunchalar: fraktal pedagogika, o'zini-o'zi rivojlantirish, o'zini-o'zi tashkil etish, fraktal model, fraktal tahlil, fraktal baholash, fanlararo fraktal va tashkiliy bazasi, o'zlashtirish natijalarini diagnostika qilish.
КАЮМОВА Г.А. МЕЖДИСЦИПЛИНАРНАЯ ФРАКТАЛЬНО-ОРГАНИЗАЦИОННАЯ ОСНОВА БАЗОВЫХ ПОНЯТИЙ НАУКИ «КОМПЬЮТЕРНАЯ ГРАФИКА», МЕТОД ДИАГНОСТИКИ РЕЗУЛЬТАТОВ ОЦЕНКИ СТУДЕНТОВ
В данной статье представлена междисциплинарная фрактально-организационная база основных понятий дисциплины «Компьютерная графика» и метод диагностики результатов обучения студентов. Представлен анализ комплексного и непрерывного совершенствования процесса фрактального формирования образовательной системы и использования метода фрактальной оценки в образовательном процессе. Представлены компоненты автоматизированной учебно-информационной системы компьютерного контроля знаний обучающихся на основе фрактальных методов.
Ключевые слова и понятия: фрактальная педагогика, саморазвитие, самоорганизация, фрактальная модель, фрактальный анализ, фрактальная оценка, междисциплинарная фрактальная и организационная база, диагностика результатов усвоения.
QAYUMOVA G.A. INTERDISCIPLINARY FRACTAL AND ORGANIZATIONAL BASE OF BASIC CONCEPTS IN THE SCIENCE OF «COMPUTER GRAPHICS», METHOD OF DIAGNOSING STUDENTS' ASSESSMENT RESULTS
The article develops an algorithm for determining the depth of knowledge and the synergistic effect of educational and cognitive activity based on the Hurst index, and analyzes the use of the fractal method for assessing the educational system. The components of an automated educational and information system for computer control of students' knowledge based on fractal methods are presented.
Key words and concepts: fractal pedagogy, self-development, self-organization, fractal model, fractal analysis, fractal evaluation, interdisciplinary fractal and organizational base, diagnostics of learning outcomes.
Kirish. Jahon miqyosida ta'lim sohasida axborot texnologiyalari rivojlanib borayotgan jamiyatda zamonaviy pedagogik texnologiyalar-dan foydalanish asosiy masalalardan biri hisob-lanadi. O'quv jarayonida talabalarning bilimini baholashni kreativ yondashuvlarga asoslanib tashkil etishi hal qilinishi kerak bo'lgan dolzarb muammolardan biridir.
Hozirgi kunda fraktal pedagogika kabi kreativ yondashuvni amaliyotga keng tatbiq etish yo'nalishlarida samarali ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Bunda ilg'or xorijiy tajribalar asosida bo'lajak soha mutaxassislarini tayyor-lashda fraktal pedagogikaning tamoyillaridan foydalanib o'qitish hamda fraktal pedagogika tamoyillariga asoslanib baholash usuluni ishlab chiqish alohida ahamiyat kasb etadi1.
Mavzuning dolzarbligi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yan-vardagi "2022-2026 yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to'g'risida"gi PF-60-sonli farmonida oliy ta'lim bilan qamrov darajasini 50% ga oshirish va ta'lim sifatini oshirish va 2026 yilga qadar 10 ta salohi-yatli oliy ta'lim muassasasini QS va THE xalqaro reytinglariga kirishga madsaqli tayyorlash ko'zda tutilgan. Mamlakatimiz oliy ta'lim tizimida raqo-batbardosh kadrlarni tayyorlash va iqtisodiyot-ning rivojlanishida munosib hissa qo'shishiga katta e'tibor qaratilmoqda.
Ta'lim sifatini yaxshilash, ta'lim jarayonining samaradorligini oshirish va eng asosiysi tala-balarni bilim saviyasini rivojlantirishda yangi texnologiyalar asosida o'qitish metodi va meto-
1 Anarova Sh. A., Beknazarova S.S., Qayumova G.A. Zamonaviy o'quv jarayonini takomillashtirishda pedagogning shaxsiy va kasbiy o'zini-o'zi rivojlantirishning fraktal metodologiyasi. Zamonaviy ta'lim, №5 (102). 2021. -B.9-16
dikasini takomillashtirish tadqiqotning dolzar-bligini aniqlaydi.
Tadqiqotning maqsadi. "Kompyuter grafi-kasi" fani bo'yicha asosiy tushunchalarning fan-lararo fraktal va tashkiliy bazasi, hamda talabalarning o'zlashtirish natijalarini diagnostika qilish usulini takomillashtirishdan iborat.
Mavzu bo'yicha boshqa olimlar ilmiy asar-lari qisqacha tahlili.
Respublikamizda ta'lim tizimini rivojlantirish va takomillashtirishning nazariy-metodologik, uslubiy asoslari A.Hamraqulov, S.Saydaliyev, F.Zakirova, D.Saidahmedovalar; oliy ta'lim muas-sasalarida talabalarning motivatsiyasini shak-llantirish masalalari Ch.Shokirova, N.Yodgorov, M.Fayziyev, T.Rixsiboyevlar va boshqalarning ilmiy-tadqiqot ishlarida tadqiq etilgan. Oliy ta'lim muassasalarining ta'lim jarayoniga zamonaviy axborot-kommunikasiya texnologiyala-rini joriy etish va o'qitish metodikasini takomillashtirish bo'yicha bir qancha ishlar olib boril-gan. Ushbu tadqiqot yo'nalishiga M.Aripov, U.Sh.Begimqulov, A. Hamroqulov, S. Saydaliyev, S.Beknazarova, A.A. Qahhorov, Sh.D. Dilshod-bekov va boshqalarning ilmiy-tadqiqot ishlarida tadqiq etilgan.
Mustaqil Davlatlar hamdo'stligi davlatlarida ta'lim tizimida o'qitish metodikasini takomillashtirish, o'qitishning metodik tizimini loyi-halash va fraktal pedagogikadan foydalanib o'qitish metodikasini takomillashtirish bo'yicha Ye.M. Tretyakova, O.I. Belyakov, V.A.Bolotiv, V.G.Budanov, M.G. Gaponseva, V.V.Gura, V.I. Andreev, K.Ya. Bazina, A.S. Belkin, L.B. Abdullina, F.G. Madjuga, I.A.Sinisina, E.S. Simirnova va boshqalar tomonidan ilmiy izlanishlar olib boril-gan.
Maqolaning ilmiy mohiyati. Zamonaviy pedagogik tizim faoliyati samaradorligining asosiy masalasi ob'yektiv diagnostika, tala-balarning o'quv va kognitiv faoliyati sifatini hamda o'qituvchilarning boshqaruv faoliyati samaradorligini baholashdir. Diagnostika va sifatni baholash zamonaviy pedagogik amali-yotning samarali usullaridan biri bo'lib, didaktik tizimning, xususan, butun o'quv jarayonin-ing ishlashi va rivojlanishini monitoring qilish-ning zarur mexanizmi - nima va qanday amalga oshirilganligini aniqlash1.
Pedagogik diagnostika quyidagilardan iborat bo'lgan muammolarni yechishga qaratilgan:
1. Yakuniy natijani olish mezonlari va talablar-iga muvofiq boshqaruv subyektlarining ishlash ko'rsatkichlarini aniqlashda;
2. Talabalarning keyingi ta'lim yoki kasbiy faoliyatga tayyorgarlikning har qanday bosqich-ida tayyorligini aniqlashda;
3. O'quv-bilish jarayonlarining shakllanishi va rivojlanish dinamikasini o'rnatishda;
4. O'quvchilarning o'quv-bilish faoliyatining darajasi va xarakteri, ularning tayyorgarlik dara-jasi haqida ma'lumot olishda;
5. Talabalar shaxsining motivatsion jihatlarini, ularning qiziqish va ehtiyojlarini aniqlashda.
Mutaxassislik ta'lim yo'nalishlarida kompyuter grafikasi fanidan o'quv material-larini o'zlashtirishning asosiy ko'rsatkichlari kompyuter grafikasi, matematika, informatika (dasturlash), fizika kabi maxsus fanlari, fanni o'zlashtirish ko'rsatkichi oshishi, muammolarni hal qilishda o'rganish vaqti bilan bog'liqdir. Ba'zan ilmiy ishlarda tadqiqotchilar tushuncha-lar hajmini o'zlashtirish koeffitsiyentidan va klassik diagnostika usuli bilan muammolarni hal qilishda tushunchalar bilan ishlash qobiliyatini shakllantirishning to'liqlik koeffitsiyentidan talabalar tomonidan o'quv materialini o'zlashtirish darajasini aniqlash uchun foydalanadilar.
Talabalar o'quv-biluv faoliyatining asosiy komponentlari faqat dinamikada, harakatda, izlanishda, rivojlanishda namoyon bo'ladi. Din-amikadan tashqarida o'quv-biluv harakatlari potensialini faqat o'quv materialini o'zlashtirish
1 Beknazarova S.S., Qayumova G.A. Fraktal methodology of in improving the modern educational process. The American Journal of Engineering and Technology, Volume 3 Issue 06, 2021. -P. 129-133. ISSN - 2689-0984. DOI:https://doi.org/10.37547/tajet/Volume03Issue06-23.
darajasiga qarab baholash qiyin. Shuning uchun o'qitish sifatini tashxislashda va o'quv jarayonini boshqarishda tadqiqotlar bilimlarni o'zlashtirish darajasi yoki avtomatlashtirish koeffitsiyenti kabi ko'rsatkichni o'z ichiga oladi. Bu ko'rsatkich malakani o'zlashtirilgan faoliyat usullarini o'zlashtirish ko'nikmasi sifatida tavsi-flaydi. Biroq shuni ta'kidlash kerakki, bilim olish, ko'nikmalarni shakllantirish jarayoni nafaqat miqdoriy ko'rsatkichlar, balki sifat ko'rsatkichlari bilan ham tavsiflanadigan jarayondir. Miqdoriy ko'rsatkichlar ma'lum darajada o'rganilayotgan hodisaning sifat tomonini aks ettiradi va sifat esa miqdor orqali ochib beriladi. Shu muno-sabat bilan talabalarning bilim sohasi rivojlanishini baholash mezonlari tizimi o'quvchilarning o'quv-biluv faoliyatining miqdoriy xususiyatlari va sifat xususiyatlarini hisobga olishi kerak2.
Bugungi kunda talabalar bilimini diagnostika qilish va o'quv natijalarini monitoring qilishning yangi usullari, xususan, mutaxassislar tayyorlash-ning avtomatlashtirilgan sifat menejmenti tizim-lari, kasbiy bilimlar sifatini aniqlashning elektron tizimlari, testlarni nazorat qilish tizimlari, talaba monitoringining reyting tizimlari, case usullari, fayllar va boshqalar ishlab chiqilgan hamda keng joriy etilmoqda.
Bu usullar nafaqat miqdoriy, balki o'quv mate-rialining o'zlashtirilganlik darajasini sifat jihat-dan baholash imkonini beradi. Shu bilan birga, shaxsning individual xususiyatlarini ochib berish, ta'lim jarayonida integratsion qobiliyatlarni va ijodiy mustaqillikning namoyon bo'lishini to'liq aniqlash, mavjud usullardan foydalangan holda bilimlarni baholash va nazorat qilishning mavjud tizimlari asosida o'rganilayotgan deskriptorlar o'rtasidagi fanlararo aloqalarni kompleks tar-zda o'zlashtirish chuqurligini o'rnatish mumkin emas.
Tadqiqotning ob'yekti. Talabalarning o'quv faoliyatini boshqarish operativligini ta'minlash entropiyaning oshishi yoki kamayishi tahliliga asosan talabalarning o'quv faoliyati tezkorlig-ini ta'minlash va tezkor qayta aloqani o'rnatish orqali qabul qilingan axborotning umumiy o'quv axborot bilimlar bankiga murojaat qilishni
2 Маджуга А.Г. Концептуально-теоретические основы фрактальной педагогики как новой области социально-гуманитарного знания / А.Г. Маджуга, И.А. Синицина, Е.В. Филипенко // Научный диалог. 2015. № 12 (48). С. 450-459.
ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 9 (118)
me'yorlashtirish hamda fanlararo aloqalarning darajasi va chuqurligini belgilash faqatgina frak-tal usullardan foydalanish mumkin. Chunki frak-tal ko'rinishdagi modellar jarayonni ma'lum bir tamoyil orqali tartiblashga zamin yaratadi. Fanlararo bilimlarni mustahkamlash hamda o'quv faoliyatidagi materiallarni qabul qilishga qara-tilgan ta'lim jarayoni natijalarini diagnostika etishda fraktal usullardan foydalanish, turli xil fikrlash hamda axborotni qabul qilish usullarini faollashtirish, o'quv fanini o'zlashtirishning poli-funksional va chuqur idrok etishda kerakli sha-roitlar va mexanizmlarni yaratish, o'quv va professional motivatsiyalarni boyitish hamda asosiy o'quv materialni mexanik yodlash balki bo'lajak mutaxassislarni o'rganilgan bilimlarga aso-san ularni nafaqat bir tomonlama rivojlantirish balki bitta muammoga keng nuqtai-nazardan qarashga yordam beradi1.
Ishlab chiqilgan avtomatlashtirilgan o'quv axborot tizimining bir qismi sifatida fraktal usullarga asoslangan talabalar bilimlarini kva-limetriya tizimi quyidagi tarkibiy qismlarni o'z ichiga oladi:
- modulli o'quv dasturiga muvofiq o'quv tezaurusiga asoslangan ta'limning axborot mod-eli;
- talabalarning bilimini tashxislashning fraktal modeli;
- pedagogik nazorat materiallari, shu jum-ladan didaktik testlar;
- fraktal uyg'unligi;
- sifat ko'rsatkichlarining fraktal xususiyati.
Talabalarning bilimlarini kvalimetriya tizi-
mini ishlab chiqish uchun asos bo'lib fanning o'quv tezaurusi (kompyuter grafikasida asosiy tushunchalar tizimi) hisoblanadi. Asosiy tush-unchalar strukturasini ishlab chiqish, shuning-dek, fraktallarning asosiy xususiyatlaridan foy-dalangan holda fraktal usullar asosida amalga oshirildi - o'z-o'ziga o'xshashlik va o'zgarmas saqlash, bu nafaqat muayyan fan sohasining alo-hida tushunchalari o'rtasida mantiqiy aloqalarni o'rnatishga, balki butun bilimlarni integratsiya qilish jarayonini nazorat qilish va optimallashti-rishga imkon berdi.
1 Кречетников К.Г. Методология проектирования, оценки качества и применения средств информационных технологий обучения/—М.: Госкоорцентр, 2001.-С.168.
Fanlararo aloqalarni o'sib borishi turli yo'nalishdagi talabalarni tayyorlashda o'quv materialining tarkibini tartiblashtirish fraktallash orqali amalga oshirishi hamda fraktal tuzilma-larni turli darajada axborot klasterlarining maj-buriy korrelyatsiyasini ular orqali boshqarish shu kabi imkoniyat yaratib beradi.
Tadqiqotda qo'llanilgan usullar. Tadqiqot ishida mavzuga oid pedagogik, ilmiy metodik manbalar, Davlat ta'lim standarti, o'quv reja-lar va dasturlarni o'rganish va tanqidiy tahlil qilindi, pedagogik va psixologik o'lchovlar, ijti-moiy-pedagogik (testlar, anketa so'rovnomalari, kuzatuvlar) va tajriba-sinov ishlari tashkil qilindi.
O'quv-biluv vazifalari matritsasi sifatida nam-oyon bo'lgan (avtomatlashtirilgan o'quv axborot tizimining materiallar bloki) ta'lim berish jaray-onini avtomatlashtirish uchun axborot mod-eli o'quv tezaurusi asosida shakllanadi. O'quv elementlarini fraktal tasvirlanishining fraktal chuqurligini inobatga olgan holda o'quv materialini o'zlashtrishning ma'lum bir bosqichining ehtimolligini matrisalar orqali hisoblash hamda qiyinlik darajalarini hisobga olib, taqdim etilay-otgan materialni yo'nalish bo'yicha avtomatik korreksiyalash (gorizontal) va uning muammol-igini, chuqurligini boshqarishdan (vertikal) iborat
Gorizontal ravishda biz quyidagi darajalarni o'rnatamiz: modulli, mavzuli, fanlararo, fanlararo, konversion-radiant. Vertikal ravishda biz o'quv materialini o'zlashtirish darajalarini, matematik kompetentsiyani shakllantirish darajalarini ajratib ko'rsatamiz:
1 - tayanch maktab informatika va matematik bilimlarini o'zlashtirish darajasi;
2 - universitet asosiy fundamental matematik va dasturlashga oid bilimlarni o'zlashtirish dara-jasi;
3 - umumiy kasbiy tayyorgarlik darajasi (kompyuter grafikasi bo'yicha bilimlarni mutax-assislik fanlar sohasiga qo'llay olish);
4 - amaliy o'zlikni anglash darajasi (shaxsiy va kasbiy o'z-o'zini anglash, o'z-o'zini baholash va o'z-o'zini rivojlantirish). Ko'rib chiqilgan daraja-lar talabalar aqliy faoliyatining rivojlanish dara-jalari (reproduktiv, qidiruv, izlanish, kreativ) bilan bog'liqdir.
Vazifani bajarish natijalari va parametrlari to'g'risidagi ma'lumotlar avtomatik ravishda foydalanuvchilar to'g'risidagi ma'lumotlarning yig'ma bankiga kiritiladi. Barcha darajadagi
ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 9 (118)
1-jadval. Tasniflash matritsasi shaklida moslashuvchan kompyuterlashtirilgan o'qitish tizimining o'quv va axborot materiallari bloki
O'quv va axborot materiallari bloki
Tabiiy-ilmiy Bo'limlar Ijtimoiy-gumanitar
Amaliy o'z-o'zini anglash darajasi o'quv ehtimoliy va statistik materialni o'zlashtirish darajalari Amaliy o'z-o'zini anglash darajasi
Umumkasbiy daraja Umumiy kasbiy daraja
Universitetning asosiy fundamental bilimlari Universitetning asosiy fundamental bilimlari
Tayanch maktab ehtimollik-statistik bilimlar
or с о с о or
та
3 d <u с V с то 3 d
o 2 n a li_ ln a li_ iml Л Л y iml ln a U- n a U- o
ko'pgina vazifalarni vertikal va gorizontal rav-ishda amalga oshirish sizga o'quv elementin-ing hajmini va chuqurligini ularning o'zaro kirib borishisiz maksimal darajada to'ldirishga imkon beradi, ammo o'qituvchining ma'lum tashqi ta'siri ostida uni har qanday darajadagi yagona multifraktal axborot tuzilishi shakllantirish mum-kin.
O'qitishning axborot modeli va tanlangan darajalar doirasida yuqori o'zgaruvchanlikka ega bo'lgan talabalar muvaffaqiyatini o'qitish va diagnostika qilish texnologiyasining fraktal-faset modelini shakllantirish mumkin. Faset -bu ma'lum darajada joylashgan va ma'lum bir deskriptor bilan tavsiflangan ma'lum miqdordagi ta'lim ma'lumotlarini o'z ichiga olgan tarkibiy birlik. Har bir jihatdagi materialning murakk-abligi va muammoliligini baholash orqali tala-balarning o'zlashtirishini baholashning yagona tizimi yaratiladi.
Kvalimetrik apparatni faollashtirish uchun tizimni bir holatdan ikkinchi holatga olib kel-adigan ehtimollik jarayonlarining intensivligi va dispersiyasini aniqlash kerak, bu bir qator parametrlar, xususan, o'quv ma'lumotlarining to'planish tezligi bilan tavsiflanadi.
Fraktallar nazariyasini qo'llash bu muammoni hal qilish imkonini berdi. Ta'lim konseptual konstruksiyalarini o'quv mazmunining barcha tarkibiy elementlarini qurishning bir xil sxe-masi tufayli stoxastik fraktallar bilan ifodalani-shi mumkin bo'lgan har qanday bo'linadigan qismlarda butunning o'ziga o'xshashlik xususi-yatini aks ettiruvchi o'ziga o'xshash tuzilmalarni ishlab chiqish deb hisoblanadi.
Avtomatlashtirilgan o'quv axborot tizimining bir qismi sifatida tinglovchilarning matematik bilimlarini kompyuter monitoringi tizimini tako-
millashtirishda fraktal usullarni qo'llash imkoni-yatlari ko'rib chiqiladi. Boshqarish tizimini modi-fikatsiyalashning birinchi bosqichi fraktallarning o'ziga o'xshashligi va o'zgarmasning saqlanish-iga asoslangan fraktal usullarni qo'llagan holda asosiy matematik tushunchalar tizimning tuzil-ishini ishlab chiqishdir. Bundan tashqari, o'quv materialining fraktal tuzilishi orqali fraktal tuz-ilmalarning o'zaro kirib borishi turli darajadagi majburiy yoki axborot makonining klasterla-rini o'rnatish jarayoni sodir bo'ladi. Bu jarayon o'rganilayotgan tavsiflovchilar o'rtasidagi fan-lararo aloqalar darajasi va chuqurligini aniqlash imkonini beradi.
Fan bo'yicha tezauruslarni o'zlashtirish chuqurligini miqdoriy baholashning taklif eti-layotgan texnologiyasi ta'lim jarayonini boshqarish sifatini hamda umuman uning samarador-ligini oshirishga imkon yaratadi. Ishlab chiqilgan avtomatlashtirilgan o'quv axborot tizimining muhim didaktik qiymati shundaki, fraktal usullarni kvalimetriya tizimiga kiritish talabalarn-ing ta'lim darajasini baholashning aniqligi va tezligini ob'yektiv ravishda mavjud bo'lgan "yashirin" potensialni aniqlash imkoniyati bilan sezilarli darajada oshiradi, ammo subyektiv ravishda talaba va o'qituvchiga ma'lum emas. Olin-gan natijalarning ishonchliligi va AKT asosida fraktal yondashuv sharoitida o'quvchilarning o'quv materialini o'zlashtirishini baholashning ob'yektivligini ham ta'kidlash lozim.
Avtomatlashtirilgan o'quv axborot tizimining admin, o'qituvchi va talaba modullari mavjud. Admin moduli quyidagi bloklardan tashkil topib: dashboard, fakultetlar, guruhlar, fan-lar, biriktirish, dars jadvallari, foydalanuvchi-lar, studentlar va tizimni boshqarib foydalanu-vchilarga (o'qituvchilar va talabalar) kiritib,
ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 9 (118)
1-rasm. Tizimning umumiy ko'rinishi.
2-rasm. Talaba profilida topshiriqlarni baholashning vizual ko'rinishi.
rol belgilaydi. Foydalanuvchilarga xavfsizlikni ta'minlash maqsadida login va parol taqdim etadi. Fakultetlar yaratib, fakultetlarga guruhlar biriktirib, guruhlarga talabalarni biriktiradi. Bun-dan tashqari fanlar blokini yaratadi, o'qituvchiga fanlarni va guruhlarni biriktiradi, talabalar kabi-netlarini boshqaradi va statistikalarini nazorat etadi (l-rasm).
Talabalar moduli quyidagi bloklardan ibo-rat: shaxsiy kabinet (talabaning FIO. si, rasmi, pasport ma'lumotlari to'grisida to'liq ma'lumot) kabinetida topshiriqlar ketma-ketlikda ko'rinadi. Ma'ruza matnini o'zlashtirishi uchun belgilangan vaqt beriladi. Talaba ma'ruzani o'zlashtirgandan keyin, ya'ni ma'ruza matnini yuklab o'qib chiqqa-ndan so'ng topshiriq bajarish tugmasi faolla-shadi. Ma'ruza mashg'ulotlarining asosiy aha-miyatini va nazariy ma'lumotlarni qamrab oladi-gan minimal sondagi tezauruslarni o'zlashtirib,
amaliy mashg'ulotlarni o'rganib chiqishiga rux-sat beriladi. keyingi bosqichlar ketma-ketlikda faollashadi.
Talaba topshiriqlarni bajarish davomida talaba profilida visual tarzda ko'rinib turadi. Topshiriqlarni bajarish ketma-ketligi amalga oshishi natijasida fraktal baholash usulidan foydanlan-gan holda fraktallarning rekursiv algoritmlaridan foydalanib vizual ko'rinishi aks etadi (2-rasm).
Yaratilgan avtomatlashtirilgan o'quv axborot tizimining muhim didaktik ahamiyati shundan iboratki, bilimlarni monitoring qilish texnologi-yasini proeksiyalashda fraktal usullarni qo'llash sinergetik ta'sirni aniqlash imkoniyati bilan talabalarning bilim darajasini baholashning aniqligi va tezligini oshirish imkonini beradi.
O'zlashtirish natijalarini diagnostika qilishning fraktal usullari fanlararo bilimlarni o'zlashtirish va mustahkamlashga yordam beradi, ma'lumotni
ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ I СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 9 (ll8)
idrok etishning turli usullarini faollashtiradi. Bil-imlarning kompyuter monitoringini ishlab chiq-ishda talabalarning o'zlashtirish darajasini baho-lash testi (ikki parametr asosida - tushunchani o'zlashtirish chuqurligi koeffitsienti va uning o'zaro bog'liqligi) boshqa tushunchalar bilan va bilimlarni integratsiyalashuvining sinergetik ta'sirini baholash va tinglovchilarning faolligi muhim ahamiyatga ega.
Xulosa va takliflar. Shunday qilib, matema-tik tuzilmalarning fraktal modeli ishlashi asosida faoliyatni baholash texnologiyasi o'quv jarayo-nining kvalimetriya tizimining samaradorligi, ishonchliligi va haqiqiyligini oshirishga imkon beradi.
Oliy ta'lim muassasalarida mutaxassislarni tayyorlashda fraktal pedagogikaning tamoy-
illaridan foydalanib o'qitish ta'lim jarayoni ishtirokchilarining shaxsiy va kasbiy o'zini-o'zi rivojlantirish jarayonini zamonaviy o'quv jaray-onida fraktal tashkil etish, o'quv mashg'ulotlarini talabalarni innovatsion fikrlashga yo'naltiradigan o'qitish texnologiyalari va interfaol metodlarni joriy etish asosida, asosiy e'tiborni talabalarning o'zini-o'zi rivojlantirishi bilan bog'liq mex-anizmlarni amalga oshirishga yo'naltiruvchi ta'lim metodlari asosida o'qitishni takomillashti-rish zarur. Hamda "Kompyuter grafikasi" fani bo'yicha asosiy tushunchalarning fanlararo fraktal va tashkiliy bazasi, talabalarning o'zlashtirish natijalarini diagnostika qilish usuli qollash tavsiya etiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar royxati:
1. Anarova Sh. A., Beknazarova S.S., Qayumova G.A. Zamonaviy o'quv jarayonini takomillashtirishda pedagogning shaxsiy va kasbiy o'zini-o'zi rivojlantirishning fraktal metodologiyasi. // Zamonaviy ta'lim, №5 (102). 2021. - В. 9-16.
2. Beknazarova S.S., Qayumova G.A. Fraktal methodology of in improving the modern educational process. The American Journal of Engineering and Technology, Volume 3 Issue 06, 2021. -P. 129-133. ISSN - 2689-0984. D01:https://doi.org/10.37547/tajet/ Volume03Issue06-23.
3. Маджуга А.Г. Концептуально-теоретические основы фрактальной педагогики как новой области социально-гуманитарного знания / А.Г. Маджуга, И.А. Синицина, Е.В. Филипенко // Научный диалог. 2015. № 12 (48). С. 450-459.
4. Кречетников К.Г. Методология проектирования, оценки качества и применения средств информационных технологий обучения. - M.: Госкоорцентр, 2001.- С.168.
