CC BY
20Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
O
R
VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
KOMPLEKS TARKIBINI IZOMOLYAR SERIYALAR METODI
YORDAMIDA ANIQLASH
Ubaydullayeva Saidaxon Bahromjon qizi
Farg'ona Politexnika Instituti assistanti [email protected]
Ushbu maqolada adsorbentlarni regeneratsiya qilishda dimetilglioksimni qo 'llagan xolda adsorbentni tarkibidan nikel ionlarini ajratib olish tajriba usullari yoritilgan. Shu bilan bir qatorda ushbu kompleks tarkibini izomolyar seriyalar metodi orqali analiz qilish usullari keltirilgan.
Kalit so'zlar: Ni (II) ionlari, faollashtirilgan ugleroddagi adsorbent, MDEA eritmasi, Chugaev reaktivi, pH ko'rsatkichi, izomolyar seriyalar metodi.
COMPLEX TO DETERMINE THE COMPOSITION OF COMPLEX USING
ISOMOLAR SERIES METHOD
This article covers experimental methods of separating nickel ions from the content of adsorbent in the case of using dimethylglioxim in the regeneration of adsorbents. Alternatively, methods of analysis of the composition of this Complex by isomolar series method are presented.
Keywords: Ni (II) ions, activated carbon adsorbent, used MDEA solution, Chugaev's reagent, Ph, method of isomolar series.
Faollantirilgan ko'mirlar gazlarni ajratish va tozalashda, shunindek, uchuvchan organik erituvchilarning rekuperatsiyasida keng qo'llaniladi. eritmalarni tozalash va oqartirishda turli xil mikrog'ovakli - silikagel', tabiiy va sintetik tseolitlar, alyumogellar, g'ovakli oynalar, ionitlar va faollashtirilgan ko'mirlar kabi sorbentlar qo'llanilishi mumkin. Faollashtirilgan ko'mirlar biologik, asosan o'simlikdan kelib chiqqan organik moddalarni karbonizatsiyalab va faollashtirib olinadi. Xomashyo sifatida turli yog'och moddalari , torf, turli bosqichlarida q azib olingan ko'mirlar (qo'ng'ir ko'mir, toshko'mir, antratsitlar), paxta va kungaboqar po'choqlari, yong'oq po'choqlari va meva shoxchalari, hayvon suyaklari, gidroliz (lignin) va shakar
ANNOTATSIYA
Ubaydullaeva Saidakhon Bahromjon kizi
Assistant of Fergana Polytechnic Institute [email protected]
ABSTRACT
KIRISH
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
O
R
VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
(qiyom) sanoatining chiqindilari, polimerli smolalar va uglerod saqlovchi boshqa materiallar ishlatiladi. Kattaligi va formasi bo'yicha faollantirilgan ko'mirlar granulalangan va kukunsimonlarga ajratiladi.
Granulalangan ko'mirlar odatda 2-5 mm diametrdagi tsilindriklar formasida tayyorlanadi, bunda tsilindrlarning balandligi har doim diametrdan katta bo'ladi. Granulalangan ko'mirlarni asosan gaz fazasida texnologik oqimlarni tozalashda va ajratishda statsionar qatlam sifatida qurilmalarda qo'llaniladi. Massa almashinuvining intensivligini oshirish uchun granulalangan ko'mirlar maydalanadi va elangandan so'ng kichik fraktsiyalar olinadi, masalan: 0,15 - 0,25; 0,25 - 0,55; 0,55 - 1,65; 1,65 -2,35 mm. Maydalangan ko'mirlar adsorbtsion jarayonlarning barcha turlarida gaz va suyuq fazasida xam qo'llanadi.
Kukunsimon ko'mirlar 0,15 mm dan kamroq kattalikdagi zarrachalardan tarkib topgan. Ularni suyuq fazada moddalarni tozalash uchun qo'llaniladi. Ishlatilishiga ko'ra ko'mirlar gaz, rekuperatsion va oqartiruvchi turlarga bo'linadi. Gaz ko'mirlar gazlarda kichik kontsentratsiyada mavjud buladigan yomon sorbtsiyalanuvchi komponentlarni yoki bug'larni tutish uchun mo'ljallangan. Gaz ko'mirlari asosan katta hajmdagi mikrog'ovaklikka va shuningdek rivojlangan mezog'ovaklikka ega bo'lishi kerak.
Rekuperatsion ko'mirlar. Bu ko'mirlarda eng kichik g'ovaklar 150 molekulyar massaga ega moddalarning bug'lari kirishi uchun ochiq bo'lishi mumkin.
Oqartiruvchi ko'mirlar suyuq muhitlardan katta molekulalar yoki mikrosuspenziyalarni yutish uchun mo'ljallangan. Ular rivojlangan mezog'ovakliligi bilan farqlanadi.
G'ovakli adsorbentlar makrog'ovaklarni, mezog'ovaklarni va mikrog'ovaklarni saqlashi mumkin. Makrog'ovaklar radiusi 1000- 2000Á chegarasida bulib, o'z navbatida sorbtsiyalovchi molekulalarning o'lchamlaridan xam oshadi. Mikrog'ovaklarning o'rtacha radiuslari 15-16 Á dan pastroqda joylashgan. Mikrog'ovaklar o'lchami adsorbtsiyalanuvchi molekulalar o'lchami bilan bir xildir.
Adsorbtsion qurilmalarda qo'llaniluvchi adsorbentlar ko'plab talablarga javob berishi kerak:
a. Yuqori adsorbtsion qobiliyatga ega bo'lishi kerak (gaz yoki suyuq fazada uning oz kontsentratsiyasida xam katta miqdorda yutishi);
b. Yuqori selektivlikka ega bo'lishi kerak (aralashmadan faqatgina bitta tarkibiy qismni yutishi);
c. Ajratiluvchi aralashmalarning tarkibiy qismlariga nisbatan kimyoviy inert bo'lishi kerak;
Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5
educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784
Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947
Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7
d. Yuqori mexanik mustahkamlikka ega bo'lishi kerak;
e. Keyingi qayta foydalanish uchun regeneratsiyalovchi qobiliyati mavjud bo'lishi kerak (dastlabki adsorbtsion hususiyatlarining qayta tiklanishi);
f. Narxi pastroq bo'lishi kerak.
Faollantirilgan ko'mirlar yuqori mexanik mustahkamligi, gidrofobligi va boshqa hususiyatlari bo'yicha farqlanib, ko'plab hossalarga ega, bularga rivojlangan solishtirma qatlam va g'ovakli tuzilish misol bo'lishi mumkin. Faollantirilgan ko'mirning sanoat adsorbenti sifatidagi kamchiliklaridan biri uning yonuvchanligi hisoblanadi. Havoda ko'mirlarning oksidlanishi 250 °C dan yuqoriroq haroratda boshlanadi.
METODLAR BO'LIMI
[3]Nikel (II) ning dimetilglioksim reagenti bilan hosil qilgan kompleksida komponentlarning mollar nisbatlari izomolyar seriyalar metodi bilan aniqlandi. Nikel (II) ning dimetilglioksim reagenti bilan hosil qilgan kompleksidagi mollar nisbatini izomolyar seriyalar metodi bilan aniqlash uchun nikel (II) va dimetilglioksim reagentining teng kontsentratsiyali eritmalari ishlatildi:
Cn!2+=Chr=2,0446- 10" 5mol/l
Aniqlash uslubi: 25 ml li o'lchov kolbalariga qator eritmalar tayyorlandi. Buning uchun nikel (II) ning o'zgaruvchan miqdorli eritmalari (9,0-1,0 ml gacha) dan har biriga qo'shib, ustiga o'zgaruvchan miqdordagi dimetilglioksim reagenti eritmasi (1,0 ml-9,0 ml gacha)dan va pHi 8 bo'lgan universal bufer eritmasidan har biriga 5,0 ml dan qo'shib, kolba belgisigacha distillangan suv bilan suyultirildi va aralashtirildi. Tayyorlangan eritmalarning optik zichligi KFK-2 da nur filtri 550nm da, nur yutish qalinligi 7=1,0 sm bo'lgan kyuvetalarda solishtirma eritmaga nisbatan o'lchandi. Olingan natijalar 4-jadvalda keltirildi.
NATIJALAR BO'LIMI
Jadval №8
Kompleks birikmaning tarkibini Izomolyar seriyalar metodi yordamida
o'rganish natijalari
O lingan Ni(II), ml Olingan VHr, ml Bufer eritma A
1. 9.5 1.5 5.0 0.007
2. 8.5 2.5 5.0 0.08
3. 7.5 3.5 5.0 0.165
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
4. 6.5 4.5 5.0 0.30
5. 5.5 5.5 5.0 0.34
6. 4.5 6.5 5.0 0.39
7. 3.5 7.5 5.0 0.45
8. 2.5 7.0 5.0 0.50
9. 2.0 8.0 5.0 0.43
10. 1.0 9.0 5.0 0.33
Ushbu jadvaldan ko'rinib turibdiki, Nikel(II) bilan dimetilglioksim reagentining hosil qilgan kompleksining tarkibi Ni:R=1:2 mollar nisbatiga to'g'ri keldi.
Nikel (II)ning dimetilglioksim reagenti bilan hosil qilgan kompleksi haqiqiy molyar so'ndirish koeffitsienti va muvozanat konstantasini Tolmachyovning
grafik metodi bilan aniqlash
Dimetilglioksim reagenti va ishlatilgan adsorbent tarkibidagi nikel(II)ning kompleks hosil qilish reaktsiyasini to'laroq o'rganish uchun asosiy tavsiflaridan kompleks hosil bo'lish muvozanat konstantasi Tolmachyovning grafik metodi bilan aniqlandi. Bu usul bilan ishlashda yuqorida olingan barcha natijalar (Ni:R=1:2ligi) inobatga olindi. Ni(II)ni dimetilglioksim reagenti bilan reaksiya tenglamasini quyidagicha tasvirlash mumkin.
Aniqlash uslubi: 25 ml li o'lchov kolbalariga stexiometrik nisbatda ta'sirlanuvchi reagent va nikel (II) eritmasi va pHi 8,0 bo'lgan 5,0 ml bufer aralashma solindi va kolba belgisigacha distillangan suv bilan suyultirildi. Optik zichlik KFK-2 da 6-n.f.da, nur yutish qalinligi /=1,0 sm bo'lgan kyuvetalarda solishtirma eritmaga nisbatan o'lchandi. Olingan natijalar 5-jadval ko'rinishida keltirildi.
Jadval № 9
Kompleksning haqiqiy molyar so'ndirish koeffitsienti va muvozanat
konstantasini Tolmachyovning grafik uslubi bilan aniqlash natijalari
№ V Ni+2, мл VhR, мл С Ni 2+ 10- A 4л vx E 1/s
1. 0.25 0.5 0.075 0.774 3.649 1.022 7338.5 1.36
2. 0.50 1.5 0.100 0.316 3.164 2.044 4892.36 2.04
3. 0.75 2.5 0.128 0.358 2.793 3.066 4174.48 2.40
4. 1.00 3.5 0.157 0.394 2.538 4.088 3791.58 2.64
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
5. 1.25 4.5 0.160 0.400 2.590 5.11 2622.95 3.13
6. 1.50 5.5 0.1S0 0.424 2.350 6.13 2517.4S 3.40
Kompleksning haqiqiy molyar so'ndirish koeffitsienti va muvozanat konstantasini Tolmachyovning grafik usuli formulasi [2]:
[1/ £=f(1/V^)] (3) Hisoblashlarda quyidagi formulalardan foydalanildi:
£haq=1/1/£l0-n=1/0136*10-4= 7,52*10 -4 (4) £ftaq.-kompleksning haqiqiy molyar so'ndiгish koeffitsenti;
Hisoblangan son qiymatlariga qaraganda, ishlab chiqilgan usul anchagina yuqoгi sezgiгlikka, kompleks biгikma esa o'rtacha baгqaгoгlikka ega ekanligi namoyon bo'ldi.
MUNOZARA BO'LIMI
Olingan nat^ala^a ko'гa ishlatilgan adsoгbent taгkibidagi nikel ionlarining to'la kompleks hosil qilib cho'ktirilishida гeagent sifatida ishlatilgan dimetilglioksim eritmasi yaxshi samaгa beгdi. Ushbu kompleksing spectгal tavsifi bo'yicha yutilish spektri solishtirma eritmaga nisbatan nur yutish qalinligi /=1,0 sm bo'lgan kvarts kyuvetada, spektгofotometг "SF-46" da o'lchandi. Reagentning yutilish spektri esa distillangan suvga nisbatan olindi. Natijalar dimetilglioksim reagentining Ni(II) bilan kompleksining maksimal nur yutish sohasi Xkomp=550 nm da joylashgan, dimetilglioksim reagentining maksimal nur yutish sohasi qisqaroq spekfral to^in^ sohasida ya'ni Xreagent=470 nm da kuzatildi.
REFERENCES
1. Файзyллаев О., Туро6ов Н., Розиев Э., Kyватов А., Myхаммадиев Н. "Аналитическая химия. Лабораторные занятия. "Новое поколение" НММ, 2006.
2. Аллен Х. Э., Майнер Р. Ионы металлов В: Исследование воды для борьбы с загрязнением - физико-химическое и радиологическое исследование / Под ред. М. Дж. Успех, Оксфорд, 1982. 2, 41.
3. Сугунадеви С. Р., Сатишкумар М., Шанти К., Кадирвелу К. и Паттабхи С., Indian J. Environ Protection, 2002, 22, 500-505.
4. Шамшидинов И.Т. Технология неорганических веществ и минеральных удобрений: Учебник для профессиональных вузов / И.Т. Шамшидинов; Министерство высшего и среднего специального образования Республики Узбекистан Т: «ЭКОНОМИКА-ФИНАНСЫ», 2014. - 324 с.
5. Кент Р.Л. Лучшие данные для обработки амином / Р.Л. Кент, Б. Айзенберг // Углеводородный процесс. 1976. - № 55 (2). - С. 87.
