Научная статья на тему 'Кислород таркибли органик эфирларнинг бензин ёқилғилари октан сонига самарали таъсирини тадқиқ этиш'

Кислород таркибли органик эфирларнинг бензин ёқилғилари октан сонига самарали таъсирини тадқиқ этиш Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
4
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
риформат / композит / кислород сақлаган органик эфирлар / аналог / октан сони / бензин ёқилғилари. / reformate / composite / organo-oxygen ethers / analogue / octane number / petroleum fuel.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Бердиев Санжар Алланазарович

Мақолада кислородли органик эфирларнинг бензин ёқилғилари октан сонига самарали таъсири ўрганилган ҳамда физикмеханик хоссалари таҳлил қилинган. Таклиф этилган Е-1, Е-2, Е-3 маркали октан сонини оширувчи қўшимчаларнинг ёқилғи октан сонига таъсири икки йўналишда тадқиқ этилди: тадқиқот ва мотор. Олинган дастлабки натижаларга кўра, октан сонига самарали таъсир этувчи тавсия этилган қўшимчалар аналогларига нисбатан октан сонини оширишга ижобий таъсир кўрсатди. Тажриба-синов давомида ушбу қўшимчаларни ёқилғиларнинг октан сонини оширишда қўллаш мумкинлиги исботланди. E-1, E-2 ва E-3 органик эфирлари асосидаги қўшимчалар риформация қилинган бензинга қўшилганда, октан сонининг тадқиқот ва мотор усули бўйича аналогларидан 0,1-1,1 бирликка самарадорлиги аниқланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Studying the effective impact of oxygen-containing organic ethers on the octane number of oil fuel

The article studies the best effect of organic oxygen-containing esters on the octane number of petroleum fuels obtained as pre-medicines and analyzes their physical and mechanical properties. The impact of the proposed additives that help to raise the octane numbers E-1, E-2, and E-3 on the octane number of fuel was studied in two ways: research and motor. Preliminary findings show that the proposed additives positively affect the octane number compared to analogues. Based on the results of experimental tests, it was proven that the additives can be used to raise the octane number of fuels. When introducing additives based on organic esters E-1, E-2, and E-3 into reformed gasoline, their efficiency in terms of octane number was determined to be 0.1–1.1 units higher than that of analogues by research and motor methods

Текст научной работы на тему «Кислород таркибли органик эфирларнинг бензин ёқилғилари октан сонига самарали таъсирини тадқиқ этиш»

d ) https://dx.doi.org/ 10.36522/2181-9637-2023-5-1 UDC: 665.7.038(045)(575.1)

КИСЛОРОД ТАРКИБЛИ ОРГАНИК ЭФИРЛАРНИНГ БЕНЗИН ЁКИЛРИЛАРИ ОКТАН СОНИГА САМАРАЛИ ТАЪСИРИНИ

ТАДКИК ЭТИШ

Бердиев Санжар Алланазарович,

техника фанлари номзоди, Тармок корхоналарида инновацион экотизимни ривожлантириш бошкармаси бошлиги, ORCID: 0009-0005-1516-2840, e-mail: sanjarberdiev75@gmail.com

Узбекистан Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги ^узуридаги Инновацион ривожланиш агентлиги

Аннотация. Мацолада кислородли органик эфирларнинг бензин ёцилгилари октан сонига самарали таъсири урганилган %амда физик-механик хоссалари та^лил цилинган. Таклиф этилган Е-1, Е-2, Е-3 маркали октан сонини оширувчи цушимчаларнинг ёцилги октан сонига таъсири икки йуналишда тадциц этилди: тадцицот ва мотор. Олинган дастлабки натижаларга кура, октан сонига самарали таъсир этувчи тавсия этилган цушимчалар аналогларига нисбатан октан сонини оширишга ижобий таъсир курсатди. Тажриба-синов давомида ушбу цушимчаларни ёцилгиларнинг октан сонини оширишда цуллаш мумкинлиги исботланди. E-1, E-2 ва E-3 органик эфирлари асосидаги цушимчалар риформация цилинган бензинга цушилганда, октан сонининг тадцицот ва мотор усули буйича аналогларидан 0,1-1,1 бирликка самарадорлиги аницланди.

Калит сузлар: риформат, композит, кислород сацлаган органик эфирлар, аналог, октан сони, бензин ёцилгилари.

ИЗУЧЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОГО ВЛИЯНИЯ КИСЛОРОДСОДЕРЖАЩИХ ОРГАНИЧЕСКИХ ЭФИРОВ НА ОКТАНОВОЕ ЧИСЛО БЕНЗИНОВЫХ ТОПЛИВ

Бердиев Санжар Алланазарович,

кандидат технических наук, начальник Управления развития инновационной экосистемы на отраслевых предприятиях

Кириш

Бугунги кунда дунёда жадал саноат-лашиш, ю;ори и;тисодий усиш, одамлар-нинг турмуш даражасининг ошиши, замо-навий транспорт технологиялари тизим-лари ва энергетика сох,асининг ривожла-ниши сабабли энергияга булган эх,тиёж сезиларли даражада ошган. Шунга ;ара-май, нефть ёки ;азиб олинадиган ёцилгиларнинг чекланган захиралари х,исобига улардан фойдаланиш умумий эх,тиёжнинг 26-27% ни ташкил ;илади. Шунинг учун ё;илги сифатининг ;атъий стандарт та-лабларига жавоб бериши, сифатли ё;илги олишда модификаторлардан фойдаланиш бензин ва дизель ё;илгисини ишлаб чи;а-ришда мух,им ах,амиятга эга.

ХХ асрдан кейин энергияга булган талаб жах,оннинг жадал саноатлашуви, и;тисодий тара;;иётнинг тезлашиши, инсонлар турмуш даражасининг усиши, замонавий транспорт тизими, техноло-гиялар ва нефтьнинг чекланган захира-ларига богли; булган энергетика сектори туфайли кескин ошди. Нефть дунё ах,олиси томонидан истеъмол ;илинадиган энер-гиянинг энг катта манбаи булиб, табиий газ, тошкумир, атом энергияси ва ;айта

s

тикланадиган энергия манбалари каби бошка энергия манбаларидан устун тура-ди. Дунё буйича истеъмол килинадиган энергиянинг 90% нефть махсулотларига тугри келади (Mirzamakhmudov, Jalilov, & Nurkulov, 2021).

Нефть дунёдаги х,аёт ва кимёвий мод-даларнинг энг мухим манбаи булиб, х,о-зирги кунда кунига тахминан 12 миллион тонна (84 миллион баррель) истеъмол ки-линади. Тахлилларга кура, 2030 йилга бо-риб, бу курсаткич кунига 16 миллион тон-нага (116 миллион баррель) кутарилади (Imdadul, et al., 2015).

Автомобиль бензини ички ёнув двига-теллари учун асосий ё;илги булиб, унинг таркибини нефть ва унга кушилган газ конденсатидан ажратилган углеводород-лар аралашмаси ташкил этади. Дунё ми;ё-сида автомобиль ё;илгиларининг тоза таркибий кисмлар х,олида кулланилиши тавсия этилмайди. Ё;илгининг физик-механик хусусиятларини яхшилаш ма;са-дида унга махсус кушимчалар кушилади. Бу нафа;ат бензин сифатини яхшилайди, балки техник и;тисодий самарадорлик-ни оширишга хизмат килади. Бу борада ё;илгиларнинг октан сонини оширувчи кушимчаларга алохида эътибор берила-ди, чунки октан даражаси бензиннинг энг мухим хосса ва хусусиятидир (Zolotarev, Kuznetsov, & Levinbuk, Some performance characteristics of high-octane gasoline additives: TAME, MTBE and alkyl gasoline, 2013).

Бензин ёнилгиси таркибида кислород-ни уз ичига олган антидетонация агент-лари микдори, ;оида тари;асида, бир неча фоизни ташкил килади ва октан сонини купайтирувчи кушимчалар сифати-да тавсифланади. Кислороднинг мухим афзаллиги шундаки, уни нефть булмаган хомашёлардан кисман ёки тули; ишлаб чи;ариш имконияти мавжуд. Бошкача ки-либ айтганда, ёнилгида оксигенатлардан фойдаланиш анъанавий энергия манба-ларини саклаб колиш ва мукобилларидан фойдаланишга ёрдам беради (Kapustin,

Агентство инновационного развития при Министерстве высшего образования, науки и инноваций Республики Узбекистан

Аннотация. В статье изучено эффективное влияние органических эфиров, содержащих кислород, на октановое число бензиновых топ-лив, полученных в качестве премедикаментов, и проанализированы их физико-механические свойства. Влияние предлагаемых октаноповы-шающих присадок марок Е-1, Е-2, Е-3, на октановое число топлив изучалось двумя способами: исследовательским и моторным. Согласно полученным предварительным результатам доказано, что предлагаемые присадки эффективно воздействуют на октановое число и оказывают положительное влияние на повышение октанового числа по сравнению с аналогами. По результатам экспериментальных испытаний доказано, что данные присадки можно использовать для повышения октанового числа топлив. При введении присадок на основе органических эфиров Е-1, Е-2 и Е-3 в бензин при риформинге определена исследовательским методом и моторным методом его эффективность по октановому числу - на 0,1-1,1 единицы выше, чем у аналогов.

Ключевые слова: риформат, композит, кислородорганические эфиры, аналог, октановое число, нефтяные топлива.

STUDYING THE EFFECTIVE IMPACT OF OXYGEN-CONTAINING ORGANIC ETHERS ON THE OCTANE NUMBER OF OIL FUEL

Berdiev Sanjar Allanazarovich,

Doctor of Philosophy in Technical Sciences (PhD), Head of the Department of the Development of Innovative Ecosystem in Sectoral Enterprises

Agency for Innovative Development under the Ministry of Higher Education, Science and

Innovations of the Republic of Uzbekistan

Abstract. The article studies the best effect of organic oxygen-containing esters on the octane number of petroleum fuels obtained as pre-medicines and analyzes their physical and mechanical properties. The impact of the proposed additives that help to raise the octane numbers E-1, E-2, and E-3 on the octane number of fuel was studied in two ways: research and motor. Preliminary findings show that the proposed additives have a positive effect on the octane number compared to analogues. Based on the results of experimental tests, it was proven that the additives can be used to raise the octane number of fuels. When introducing additives based on organic

esters E-1, E-2, and E-3 into reformed gasoline, their efficiency in terms of octane number was determined to be 0.1-1.1 units higher than that of analogues by research and motor methods.

Keywords: reformate, composite, organo-oxygen ethers, analog, octane number, petroleum fuel.

Chernysheva, & Khakimov, New technologies for the production of high-octane gasoline, 2015).

Аксарият тадкикотларда турли хил кислородли кушимчалар - спирт, эфир ва х,.к.лар бензинда детонацияга карши воси-та сифатида ишлатилиши кайд этилади. Таркибида кислород саклаган антидетонация кушимчаларининг бошка тоифада-ги антидетонация агентларига нисбатан афзаллиги таъкидланади (Kirgina, 2019).

Метил-трет-бутил эфири (МТБЭ) билан ракобатлаша оладиган, ёнилги таркиби-даги октан сонини оширадиган, тарки-бида кислород сакловчи оксигенат, яъни дизопропил эфири (ДИПЭ) олиш буйича янги усул ишлаб чикилган булиб, бунинг учун хомашё сифатида пропилен ва сув олинган (маълумот учун, ДИПЭнинг октан сони МТБЭ никидан паст (105 ва 109)) (Chirkova & Arkhipov, 2018).

Автомобиль бензинлари, асосан, турт-та компонентдан ташкил топади: рифор-минг бензини (55 % гача), каталитик крекинг бензини (25% гача), алкилат (5% гача) ва изомеризат (15% гача). Бензин-лар нефтьни кайта ишлаш натижасида олинган компонентларни компаундлаш оркали олинади. Тугридан-тугри х,айдаб олинган бензинларнинг октан сони тах-минан 40-60 бирликда булади. Катали-тик риформинг бензинлари паст олтин-гугурт микдори билан ажралиб туради х,амда уларнинг таркибида деярли оле-финлар мавжуд эмас. Шунинг учун улар саклаш вактида жуда баркарор. Бирок таркибидаги ароматик углеводородлар, айникса, бензол экологик нуктаи назар-дан чекловчи омил х,исобланади.

Узбекистон бензини таркибида каталитик риформинг компонентининг улу-ши карийб 60 % ни ташкил килади. Каталитик крекинг бензинларида хам олтин-гугуртнинг масса улуши паст. Октан сони тад;ик;от усулида (РОН) 90-93 бирликни ташкил этади. Уларда ароматик углеводородлар 30-40%, олефинлар 25-35%, изопарафинлар 25% гача. Диен углево-дородлари уларнинг таркибида деярли учрамайди. Шунинг учун улар нисбатан ю;ори кимёвий баркарорликка эга. Ка-талитик риформинг бензинлари би-лан солиштирганда, каталитик крекинг бензинлари портлашга ;аршиликнинг фракциялар буйича бир хил та;симлани-ши билан тавсифланади ^уаЬоу, 2020), (Кауитоу, Nurullaev, & Turabdzhanov, 2015), (Saidakhmedov, 2013). Каталитик крекинг бензинли фракциялар таркибида 30-40 % дан куп булмаган ароматик углеводородлар, шу жумладан, 1,0-1,5 % атро-фида бензол булади ^^поу, Ushakov, & Oreshenkov, 2008) (Nurmukhametova, Akhmetov, & Rakhmatullin, 2014).

Материал ва методлар

Тад;и;от учун эпихлоргидрин ва спирт-лар асосидаги Е-1, Е-2 маркали, натрий ацетат ва эпихлоргидрин асосидаги Е-3 мар-кали бензиннинг октан сонини оширувчи кушимчалар синтез килиниб, октан сони-ни ошириш учун республикамиз нефтьни кайта ишлаш корхоналарида ишлаб чи;а-риладиган октан сони 60 (ед.) бирликкача булган, тугридан-тугри хайдалган бензин ва каталитик риформинг технологияси мах-сулоти хисобланган октан сони 82 бирлик булган риформат аралашмасидан фойдала-нилди. Тад;и;от усуллари сифатида бен-зиннинг октан сонини ани;лаш ма;садида тад;и;от усули ва мотор усули, шу билан бирга, бензиннинг кислота сонини бел-гилашда титраметрик усул ва хираланиш хамда музлаш хароратини аник;лашда сую; азотли совитиш усули кулланилди.

Тадк;ик;от натижалари

Республикамиз нефть ё;илгилари ишлаб чи;ариш корхоналарида, асосан,

8

02.00.14 - ORGANIK MODDALAR VA ULAR ASOSIDAGI MATERIALLAR

TEXNOLOGIYASI

тугридан-тугри х,айдалган бензин ва унинг бир кисми каталитик риформинг курилмасида ;айта ишланиб, мотор усу-ли буйича улчанганда, октан сони 82 бир-лик чегарасида булган бензиннинг ю;ори октанли компоненти - риформат олина-ди. Автомобиль учун бензин ишлаб чи;а-ришда кулланиладиган, тугридан-тугри х,айдалган бензин ва риформатнинг асо-сий физик хоссалари 1-жадвалда келти-рилган. Компонентлар ва мах,сулотнинг физик-кимёвий хоссалари Узбекистон Республикаси ТSH 39/3-203:2004 техник шартлари буйича ани;ланади.

1-жадвал Бензин фракцияларининг физик-кимёвий тавсифлари

180°С *а-

роратдаги

№ Курсаткичлар номланиши тугри-дан-тугри ^айдалган бензин фракцияси Риформат

Октан сони

1. Мотор усули (ОСМ) Октан сони 57,0 82,0

Тад^от усули (ОСТ) 60 91,4

2. Кургошин мивдо-ри, РВ г/л нормада нормада

Кислоталилиги,

3. бензиннинг мг КОН/100 см3 2,8 2,8

Смолалар кон-

4 центрацияси, бензиннинг мг/100 см3 5,0 1,4

5. Олтингугуртнинг масса улуши, % масс. 0,13 0,00004

6. 20 °С, кг/м3 да зичлик 731 798

7. Хиралашиш х,арорати, °С -30 -30

Углеводородли таркиби,

8. % масс.: - ароматик; - нафтенлилар; - парафинлилар 20,2 21,0 58,8 67,1 4,4 28,5

чикилган, таркибида кислород булган органик эфирлар, эпихлоргидрин ва спирт-лар асосидаги E-1, E-2 маркали, натрий ацетат ва эпихлоргидрин асосидаги E-3 маркали октан сонини оширувчи кушим-чаларнинг физик-кимёвий хоссалари 2-жадвалда келтирилган.

2-жадвал Октан сонини оширувчи, таркибида кислород булган органик эфирларнинг физик-кимёвий хоссалари

Курсаткичлар номи E-1 марка E-2 марка E-3 марка

Таш^и куриниши Сую^ х,олатда, рангсиз Сую^ хрлатда, рангсиз Сую^ хрлатда, рангсиз

20 °С х,ароратдаги зичлиги, г/см3 1,05 1,05 1,04

Музлаш х,арорати, оС -48 -50 -44

Нефть ёкилгиларининг физик-механик хусусиятини ошириш максадида ишлаб

Тад;и;от давомида Е-1, Е-2 ва Е-3 маркали нефть ё;илгилари самарадор-лигини яхшиловчи органик эфирлар-га асосланган кушимчаларнинг октан сони 55-58 бирликни ташкил этув-чи тугридан-тугри х,айдалган бензин фракцияси х,амда октан сони 82 бирликни ташкил этувчи риформат на-мунадаги бензинларга таъсири таж-риба-синовлар асосида тад;и; этилди. Тад;и;отларда бензин ва октан сонини оширувчи кушимчаларнинг нисбатлар узгариши натижасида октан сони х,ам уз-гарганлиги ани;ланди. Яъни таркибида кислород саклаган органик, октан сонини оширувчи кушимчалар микдори ошиб бо-риши билан бензиннинг октан сони х,ам ошиб бориши тадкик этилди.

Е-1, Е-2 ва Е-3 маркали нефть ё;илги-лари самарадорлигини яхшиловчи органик эфирларга асосланган кушимчаларнинг тугридан-тугри х,айдалган бензин фракция-сининг октан сонига таъсири урганилди. Утказилган тажриба-синовларда таклиф этилаётган органик кушимчалар самара-дорлиги аникланди ва улар 1- ва 2-расм-ларда графиклар оркали келтирилди.

9

PRINT ISSN 2181-9637 ILM-FAN VA INNOVATSION RIVOJLANISH

ONLINE ISSN 2181-4317 НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ

5 / 2023 SCIENCE AND INNOVATIVE DEVELOPMENT

02.00.14 - ORGANIK MODDALAR VA ULAR ASOSIDAGI MATERIALLAR

TEXNOLOGIYASI

E-1, E-2 ва E-3 маркали нефть ёкилгила-ри самарадорлигини яхшиловчи органик эфирларга асосланган кушимчаларнинг октан сони ошиши турли концентрация-ларда урганилди ва натижада октан сони-ни моторли (ОСМ) усулда аниклаш буйича 8,7 бирлик ва октан сонини тадкикот (ОСТ) усулида аниклаш буйича 12,7 бир-ликни ташкил этишига эришилди.

72

70

£

и SS

¥ 66

^

Q.

s Щ 64

s 62

о

и 60

I

fTJ

a: 58

О

56

0 12 3 4 5 6

концентрация, % масс

1-расм. E-1, E-2 ва E-3 маркали органик эфирларга асосланган кушимчаларнинг

тугридан-тугри х,айдалган бензин фракцияси октан сонига таъсири (ОСМ)

Тажриба-синов жараёнида октан сонини оширувчи органик кушимчаларнинг бензин таркибига кушиладиган концентрация микдори 1,0-5,0 % ораликни ташкил килди.

Аралашмаларнинг октан сонини оши-риши Е-1 маркали кушимча 1% концен-трацияда кушилганда, октан сонига таъсири 2,0 бирликка ошганлиги аникланди. Е-1 маркали кушимча 2 % концентра-цияда кушилганда, 6,0 бирлик, 3 % кушилганда, 7,8 бирлик, 4% кушилганда, 8,2 бирлик ва 5 % органик кушимча кушилганда, тугридан-тугри х,айдалган бензин фракцияси октан сони 8,7 бирликни ташкил этиши тадкик этилди.

Е-2 маркали кушимча 1 % концентра-цияда кушилганда, октан сони 1,6 бирликка ошган эди. Е-2 маркали кушимча 2 % концентрацияда кушилганда, 4,0 бирлик, 3 % кушилганда, 6,0 бирлик, 4 % кушилганда, 7,0 бирлик ва 5% кушилганда, тугри-

дан-тугри х,айдалган бензин фракцияси октан сони 7,7 бирликни ташкил этди.

Е-3 маркали кушимча 1 % концентрацияда кушилганда, октан сони 2,0 бирликка ошди. Е-3 маркали кушимча 2 % концентрацияда кушилганда, 4,4 бирлик, 3 % кушилганда, 6,0 бирлик, кушимча 4 % кушилганда, 7,2 бирлик ва кушимча 5 % кушилганда, тугридан-тугри х,айдалган бензин фракцияси октан сони 8,0 бирликни ташкил этди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Октан сонини аниклашда моторли усулда олинган натижалар урганилди х,амда Е-1, Е-2 ва Е-3 маркали органик эфирларга асосланган кушимчаларнинг тугридан-тугри х,айдалган бензин фракцияси октан сонига таъсири ОСМ аникла-ниб, ушбу олинган натижаларнинг ана-логлардан 0,4-1,82 бирликка самарадор-лиги аникланди.

Е-1, Е-2 ва Е-3 маркали нефть ёкилги-лари самарадорлигини яхшиловчи, органик эфирларга асосланган кушимча-ларни тугридан-тугри х,айдалган бензин фракциясининг октан сонига таъсири ОСТ усулда аникланди (2-расм).

_6В

0

^ 66 s с; о.

64

зГ

3 52

1 ПЗ

5

о бо

О 1 2 Э Л 5

Нснцентрэция, И масс

2-расм. E-1, E-2 ва E-3 маркали органик эфирларга асосланган кушимчаларнинг тугридан-тугри х,айдалган бензин фракциясининг октан сонига таъсири (ОСТ)

Тажриба-синов жараёнида октан сони-ни оширувчи органик кушимчаларнинг бензин таркибига кушиладиган максимал концентрация микдори 1,0-5,0 % ни таш-кил килди.

10

s

Аралашмаларнинг октан сонини ошири-ши Е-1 маркали кушимча 1 % микдорда ку-шилганда, бензиннинг октан сони 5,0 бир-ликка ошганлиги кузатилди. Ушбу кушим-ча 2% микдорда кушилганда, 9,4 бирлик, кушимча 3 % кушилганда, 11,3 бирлик, кушимча 4% кушилганда, 12,0 бирлик ва 5% кушилганда, тугридан-тугри хайдал-ган бензин фракциясининг октан сони 12,7 бирликка ошди.

Е-2 маркали кушимча 1 % микдорда кушилганда, тугридан-тугри хайдал-ган бензиннинг октан сони 4,3 бирликка ошди. Е-2 кушимча 2 % микдорда кушилганда, 8,0 бирлик, кушимча 3 % кушилганда, 10,7 бирлик, кушимча 4% кушилганда, 11,2 бирлик ва 5% кушилганда, тугридан-тугри хайдалган бензин фрак-циясининг октан сони 12,4 бирликка ошди.

Е-3 маркали кушимча 1 % микдорда кушилганда, тугридан-тугри хайдалган бен-зиннинг октан сони 3,0 бирликка ошган-лиги аникланди.

Е-3 маркали кушимча 2 % микдорда кушилганда, 6,2 бирлик, кушимча 3 % кушилганда, 9,0 бирлик, кушимча 4% кушилганда, 9,7 бирлик ва кушимча 5 % кушилганда, тугридан-тугри хайдалган бензин фракциясининг октан сони 12,1 бирликка ошганлиги кузатилди.

Октан сонини моторли усулда аниклашда олинган натижалар урганил-ди хамда Е-1, Е-2 ва Е-3 маркали, органик эфирлар асосидаги кушимчаларни тугри-дан-тугри хайдалган бензин фракцияси октан сонига таъсири ОСТ усулда аникла-ниб, олинган натижаларнинг аналоглар-дан 0,7-2,5 бирликка самарадорлиги аникланди.

Е-1, Е-2 ва Е-3 маркали октан сонини оширувчи органик эфирлар асосидаги ку-шимчаларни риформат намунадаги бен-зинларнинг октан сонига таъсири тадкик этилди.

Е-1, Е-2 ва Е-3 маркали октан сони-ни оширувчи органик эфирлар асоси-даги кушимчаларнинг риформат на-

мунадаги бензинларнинг октан сонига таъсири узгаришлари курсатилган. Си-нов-тадкикотлар асосида олинган натижалар 3-расмда график шаклига келти-рилиб, тахдил килинган октан сонини оширувчи таркиблар турли концентра-цияларда, октан сони узгаришига таъсири тадкикот усулда аниклаш (ОСТ) буйи-ча олиб борилган.

3-расм. Е-1, Е-2 ва Е-3 маркали органик эфирлар асосидаги кушимчалар концентрациясининг риформат намунадаги бензиннинг октан сонига таъсири (ОСТ)

Тажриба-синов жараёнида октан сони-ни оширувчи органик кушимчаларнинг бензин таркибига кушиладиган концентрация микдори 1,0-5,0 % ораликни таш-кил килди.

Аралашмаларнинг октан сонини ошириши Е-1 маркали кушимчадан 1% микдорда кушилганда, ушбу кушимча бензиннинг октан сонини 1,6 бирликка оширганлиги аникланди. Е-1 кушимчаси 2 % микдорда кушилганда, 4,7 бирлик, кушимча 3 % кушилганда, 8,1 бирлик, кушимча 4 % кушилганда, 10,0 бирлик ва кушимча 5 % кушилганда, риформат на-мунадаги бензин фракцияси октан сони 12,0 бирликка ошди.

Е-2 маркали кушимча 1 % микдорда кушилганда, бензиннинг октан сони 1,5 бирликка ошди. Е-2 кушимчаси 2 % микдорда кушилганда, 6,5 бирлик, кушимча 3 % кушилганда, 7,3 бирлик, кушимча 4% кушилганда, 9,2 бирлик ва кушимча 5 % кушилганда, риформат на-

02.00.14 - ORGANIK MODDALAR VA ULAR ASOSIDAGI MATERIALLAR

TEXNOLOGIYASI

мунадаги бензин фракцияси октан сони 11,7 бирликка ошганлиги аникланди.

E-3 маркали кушимча 1% микдорда кушилганда, таклиф этилаётган кушим-чанинг октан сонига таъсири натижасида 1,4 бирликка узгарди.

E-3 маркали кушимча 2 % микдорда кушилганда, 4,3 бирлик, кушимча 3 % ку-шилганда, 7,1 бирлик, кушимча 4% кушилганда, 8,7 бирлик ва кушимча 5% ку-шилганда, риформат намунадаги бензин фракциясининг октан сони 10,7 бирликка ошди.

Кейинги тажриба-синовларда E-1, E-2 ва E-3 маркали октан сонини оширувчи органик эфирларга асосланган кушимча-ларнинг риформат намунадаги бензин-ларнинг октан сонига таъсири узгариш-лари курсатилган. Олинган натижалар 4-расмда келтирилган ва тах,лил килин-ган. Октан сонини оширувчи таркиблар-нинг турли концентрациялардаги таъсири моторли усулда аниклаш (ОСМ) буйича олиб борилган.

96 1 94 g- 92

Ч90 .5 88

| 86

8 84

I

га 82 О 80

2 3

Концентрациям, 96 мае.

4-расм. E-1, E-2 ва E-3 маркали органик эфирлар асосидаги кушимчалар концентрациясининг риформат намунадаги бензиннинг октан сонига таъсири (ОСМ)

Тажриба-синов жараёнида октан сони-ни оширувчи органик кушимчаларнинг

бензин таркибига кушиладиган концентрация микдори 1,0-5,0% ораликни таш-кил килди.

Аралашмаларнинг октан сонини оши-риши Е-1 маркали кушимча 1% концен-трацияда кушилганда, октан сонига таъсири натижасида 1,0 бирликка ошди. Е-1 маркали кушимча 2 % микдорда кушилганда, 2,6 бирлик, кушимча 3 % кушилганда, 3,7 бирлик, кушимча 4% кушилганда, 5,8 бирлик ва кушимча 5% кушилганда, риформат намунадаги бензин фракцияси октан сони 6,7 бирликка ошганлиги аникланди.

Е-2 маркали кушимча 1 % концентра-цияда кушилганда, 1,3 бирликка ошди. Е-2 кушимчаси 2 % микдорда кушилганда, 2,3 бирлик, кушимча 3 % кушилганда, 2,3 бирлик, кушимча 4% кушилганда, 5,2 бирлик ва кушимча 5 % кушилганда, риформат намунадаги бензин фракцияси октан сони 6,5 (ед.) бирликни ташкил эт-ганлиги аникланди.

Е-3 кушимча 1 % микдорда кушилганда, таклиф этилаётган кушимчанинг октан сонига таъсири 1,0 бирликка ошиши кузатилди.

Е-3 кушимча 2 % концентрацияда кушилганда, 1,6 бирлик, кушимча 3 % кушилганда, 7,1 бирлик, кушимча 4% кушилганда, 4,1 бирлик ва кушимча 5% кушилганда, риформат намунадаги бензин фракцияси октан сони 5,9 бирликка ош-ганлиги аникланди.

Хулосалар

Таклиф этилаётган Е-1, Е-2 ва Е-3 маркали кушимчаларнинг бошка аналоглари-га нисбатан самарадорлиги юкори экан-лиги уларни бензин ёкилгилари хусуси-ятларига синергик таъсир этувчи, октан сонини оширувчи кушимчалар сифатида куллаш имконини беради.

s

REFERENCES

1. Chirkova, Y., & Arkhipov, I. (2018). Modern requirements for motor gasoline. Alley of Science, 21-32.

2. Ershov, M., & Emelyanov, V. (2014). Production of promising automobile and aviation gasolines in Russia. National Oil and Gas Forum, 19.

3. Gureev, A., & Azev, V. (1996). Automotive gasolines, properties and applications. Moscow: Neft' i gaz Publ.

4. Imdadul, H., Masjuki, H., Kalam, M., Zulkifli, N., Rashed, M., Rashedul, H., & Islam, M. (2015). RSC Adv, 74.

5. Kapustin, V., & Rudin, M. (2013). Chemistry and technology of oil refining. Moscow: Khimiya Publ.

6. Kapustin, V., Chernysheva, E., & Khakimov, R. (2015). New technologies for the production of high-octane gasoline. Business magazine Neftegaz.RU., 24-28.

7. Kayumov, Z., Nurullaev, S., & Turabdzhanov, S. (2015). Development of new composite automotive fuels with nitrogen and oxygen-containing environmentally friendly components. Progressive Technologies and Processes, 50-52.

8. Khavkin, V. (2008). New technologies for the production of motor fuels. World of Petroleum Products, 8-12.

9. Kirgina, M. (2019). Optimization of gasoline blending recipes using a computer modeling system. Business Magazine Neftegaz.RU, 70-74.

10. Levinbuk, M. (2010). Reducing the total content of aromatic hydrocarbons and benzene in reformates. World of Petroleum Products, 7-12.

11. Maryshev, V., Mozhaiko, V., & Sorokin, I. (2005). Removal of benzene from reformate products. Catalyst and process for benzene hydroisomerization. Oil refining and Petrochemicals, 9-10.

12. Mirzamakhmudov, Z., Jalilov, A., & Nurkulov, F. (2021.). Study of anti-knock additives based on metal-containing modifiers. Universum: Technical Sciences, 7-2(88), 66-69.

13. Nurmukhametova, E., Akhmetov, A., & Rakhmatullin, A. (2014). Research on catalytic cracking gasoline. Oil and Gas Business(2), 181-193.

14. Polyakov, S. (2014). Gasoline dielectric control device. PhD thesis.

15. Ryabov, V. (2020). Chemistry of oil and gas. Moscow: Chimiya Publ.

16. Safonov, A., Ushakov, A., & Oreshenkov, A. (2008). Prospects for improving the quality of automobile fuels in the Russian Federation. ChemMotToring, 21-24.

17. Saidakhmedov, S. (2013). Development of anti-knock oxygen-containing compositions based on local raw materials of the Republic of Uzbekistan. Tashkent.

18. Temereva, I., & Smirnova, T. (2020). Modification of the formulation of motor gasoline using the compounding method. Electronic scientific and methodological journal of Omsk State Agrarian University, 1(20), 3.

19. Urmatov, R., & Salakhov, I. (2018). Development of formulations for motor gasoline grades AI-92 and AI-95. Alley of Science, 6(5), 715-721.

20. Zolotarev, A., Kuznetsov, S., & Levinbuk, M. (2013). Prospects for the high-octane additives market in Russia. The chemical journal., 42-44.

21. Zolotarev, A., Kuznetsov, S., & Levinbuk, M. (2013). Some performance characteristics of high-octane gasoline additives: TAME, MTBE and alkyl gasoline. The world of petroleum products. Oil Companies Bulletin, 8-11.

Такризчи:

Каримов М.У, т.ф.д., проф., "Тошкент кимё-технология илмий тад;и;от института" МЧЖ етакчи илмий ходими.

PRINT ISSN 2181-9637 ILM-FAN VA INNOVATSION RIVOJLANISH

ONLINE ISSN 2181-4317 НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ

5 / 2023 SCIENCE AND INNOVATIVE DEVELOPMENT

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.