CC BY
12KICHIK BIZNESNI YIRIKLASHTIRISHNING MAVJUD MUAMMOLARI : YECHIMI VA TAKOMILLASHTIRISHNING YO'LLARI
Xursanaliyev Boburmirzo Farhod o'g'li
Qo'qon universiteti Ilmiy tadqiqot departamenti boshlig'i [email protected]
Annotatsiya: Mazkur maqolada kichik biznes subyektlarining yirik biznesga aylanishiga to'sqinlik qiluvchi omillar va ularning yechimlari tahlil qilinadi. O'zbekiston misolida hukumatning iqtisodiyotga aralashuvi, bank kreditlaridan foydalanish cheklovlari, innovatsion loyihalarni moliyalashtirish muammolari, moliyaviy va tartibga soluvchi to'siqlar ko'rib chiqiladi. Shuningdek, xorijiy tadqiqotchilarning byurokratik to'siqlar, yuqori soliqlar va bozor cheklovlari borasidagi tajribasi keltirilgan. Yeimlar sifatida Fintech, raqamli marketing strategiyalari, moliyaviy va texnologik inklyuzivlik orqali kichik biznesni rivojlantirish usullari taklif etiladi.
Kalit so'zlar: kichik biznes, iqtisodiy rivojlanish, moliyaviy to 'siqlar, tartibga solish, innovatsiyalar, raqamli marketing.
EXISTING PROBLEMS OF SMALL BUSINESS CONSOLIDATION: SOLUTION AND IMPROVEMENT
Khursanaliyev Boburmirzo Farhod ugli
Head of the Scientific Research Department, Kokand University [email protected]
Abstract: This article analyzes the factors that prevent small business entities from becoming large businesses and their solutions. In the case of Uzbekistan, government intervention in the economy, restrictions on the use of bank loans, financing problems of innovative projects, financial and regulatory obstacles are considered. Also, the experience of foreign researchers regarding bureaucratic obstacles, high taxes and market restrictions is presented. As fodder, Fintech, digital marketing strategies, and small business development methods through financial and technological inclusion are offered.
Keywords: small business, economic development, financial barriers, regulation, innovation, digital marketing.
СУЩЕСТВУЮЩИЕ ПРОБЛЕМЫ УКРУПНЕНИЯ МАЛОГО БИЗНЕСА: РЕШЕНИЕ И СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ
Хурсаналиев Бобурмирзо Фархад угли
Руководитель научно-исследовательского отдела Университета Коканд
Аннотация: В данной статье анализируются факторы, которые мешают субъектам малого предпринимательства стать крупными предприятиями и пути их решения. В случае Узбекистана рассматриваются государственное вмешательство в экономику, ограничения на использование банковских кредитов, проблемы финансирования инновационных проектов, финансовые и нормативные препятствия. Также представлен опыт зарубежных исследователей относительно бюрократических препон, высоких налогов и рыночных ограничений. В качестве основы предлагаются финансовые технологии, стратегии цифрового маркетинга и методы развития малого бизнеса посредством финансовой и технологической доступности.
Ключевые слова: малый бизнес, экономическое развитие, финансовые барьеры, регулирование, инновации, цифровой маркетинг.
KIRISH
Yetakchi iqtisodlarning dvigatellari kichik korxonalar bo'lib, ular innovatsiyalarni joriy etish va yangi ish o'rinlarini yaratish shakllaridir. Tadbirkorlik barqaror rivojlanish va ijtimoiy hamda iqtisodiy farovonlikning asosiy omili sifatidagi dolzarbligi O'zbekiston kabi mamlakatlarda asosiy harakatlantiruvchi kuch hisoblanadi. Bundan aniq xulosa qilish mumkinki, kichik korxonalarning paydo bo'lishi nafaqat qulay omil, balki barqaror va samarali rivojlanishning birlamchi zaruratidir. Mamlakatimiz prezidentining 2021 yil 13 apreldagi "Kapital bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida1"gi PF-6207-son farmoni kapital bozorini isloh qilish, investorlarning huquqlari va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini ta'minlash va ushbu sohadagi malakali kadrlarni tayyorlashga qaratilgandir. Bu esa, o'z navbatida, O'zbekiston fond bozorini shakllantirish bo'yicha ko'rilayotgan chora-tadbirlar iqtisodiy otning barqaror va shaffof rivojlanishiga xizmat qilmoqda. Bu chora-tadbirlar bozor infratuzilmasini yaxshilash, mustahkam qonunchilik, yuqori moliyaviy ko'nikmalar, ko'proq xorijiy investitsiyalar, shuningdek, monitoring va nazorat tuzilmalarini yaxshilash uchun shart-sharoitlarni yaratishni o'z ichiga oladi. Moddiylashtirish O'zbekiston bozorini
1 O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 13 apreldagi "Kapital bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PF-6207-son farmoni
yanada rivojlantiradi va, shubhasiz, butun iqtisodiyot taraqqiyotini shakllantirishda muhim rol o'ynaydi.
Bugunga qadar kichik biznes subyektlarining yirik biznesga aylanishiga to'sqinlik qilayotgan omillar tahlili ustida yurtimiz olimlari hamda tadqiqotchilari, shuningdek xorijiy tadqiqotchilar ham ko'plab tahlillarni amalga oshirishgan. Hususan, J.Donaboyev o'zining "O'zbekistonda biznes raqobat muhitini yaratish muammolari" nomli tadqiqotida biznes muhitini rivojlantirishdagi asosiy muammolar sifatida mavjud monopoliya ta'siri hamda hukumatning iqtisodiyotga aralashuv omillarini tahlil qilgan. Tadqiqotchi ushbu muammolarnin oldini olishda hukumat kichik biznes subyektlarini monopoliyadan himoya qilish va davlatning iqtisodiyotga aralushuvini kamaytirishga oid chora-tadbirlar qo'llashi zarurligini ta'kidlaydi.
Shuningdek, iqtisodchi A. Y. Abdullay ev "Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning hududiy muammolari, qo'llab-quvvatlash usullari va yechimlari" (2023, Бюллетень науки и практики ) nomli tadqiqotida O'zbekistonda kichik biznesning kengayishi bank kreditlaridan foydalanishning cheklanganligini asosiy to'siqlardan biri sifatida ko'rsatadi. Tadqiqotchi hukumat iqtisodiy va tashkiliy yordam ko'rsatish orqali kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub'ektlarining rivojlanishiga ko'maklashishi va iqtisodiy o'sishga hissa qo'shishi mumkinligini ta'kidlaydi.
ADABIYOTLAR TAHLILI
"O'zbekistonda innovatsion tadbirkorlikni rivojlantirish" nomli tadqiqotda G.Hamdamova mamlakatimizda tadbirkorlik salbiy ta'sir ko'rsatuvchi omillar sifatida innovatsion loyihalarni moliyalashtirishda fondlarning yetishmasligi hamda zamonaviy texnologiyalarni ishlab chiqarishga tadbiq etishda muammolar borligini ta'kidlaydi. Tadqiqotchi hukumat innovatsion tadbirkorlikni rag'batlantiruvchi va qo'llab-quvvatlovchi siyosatni, masalan, soliq imtiyozlari, grantlar va subsidiyalar, innovatsion korxonalar rivojlanishini rag'batlantirishi kerak deb hisoblaydi. Moliyalashtirishdan foydalanish imkoniyatini oshirish: innovatsion tadbirkorlarni moliyaviy qo'llab-quvvatlash uchun venchur kapitali, investitsiyalar va davlat grantlari kabi moliyalashtirish manbalariga kirishni osonlashtirish maqsadga muvofiqligi haqida fikr yuritadi. Shuningdek, muallif innovatsion tadbirkorlar, tadqiqot institutlari va sanoat mutaxassislari o'rtasida bilim almashish, g'oyalarni yaratish va innovatsiyalarni tijoratlashtirishni osonlashtirish uchun hamkorlikni rag'batlant'rishni takomillashtirish zarurligini izohlaydi.
Xorijiy tadqiqotchilardan biri Y.R.Khayrullina o'zining "Kichik biznesni rivojlantirish muammolari: empirik tadqiqotlar tajribasi" nomli maqolasida Tataristonda byurokratik to'siqlar, davlat buyurtmalarida tenglikning yo'qligi, yuqori soliqlar, yuqori ijara stavkalari, ko'plab tekshiruvlar kichik biznes rivojlanishiga
to'sqinlik qilishi haqida ma'lumot beradi. Muallif ushbu muammolarni xal qilishda samarali mexanizmlar uchun davlat va biznes o'rtasidagi o'zaro hamkorlikni takomillashtirish, kichik biznes muammolarini aniqlash va hal qilish uchun maqsadli sotsiologik tadqiqotlar o'tkazilishini taklif qiladi.
Iryna Khoma kichik korxonalarning moliyaviy muammolari va ularni xal etish yo'llariga bag'ishlangan tadqiqotida moliyaviy to'siqlarga past likvidlik, past rentabellik va moliyaviy barqarorlik, moliyaviy bozorlarga kirishning cheklanganligi va yuqori kredit xarajatlari kabi omillarni sanaydi. Ushbu maummolarni xal qilish uchun muallif kichik biznes egalariga sof daromadni oshirishni, rentabellikni oshirish uchun xarajatlarni kamaytirish, zararli aktivlarni sotish, likvidlikni yaxshilash uchun mahsulot turlarini optimallashtirishni maslaxat beradi.
Kichik biznes rivojlanishining asosiy to'siqlaridan biri kapitalga bozoriga kirishning cheklanganligidir. Berger va Udell tomonidan amalga oshirilgan tadqiqot shuni ko'rsatadiki, kichik biznes ko'pincha moliya institutlari tomonidan qabul qilingan xavflar va garov ta'minoti yo'qligi sababli moliyalashtirish uchun kurash olib boradi. Ushbu kapital cheklovi ularning yangi sohalarga sarmoya kiritish, qo'shimcha xodimlarni yollash va operatsiyalarni kengaytirish imkoniyatlarini cheklaydi.
Shuningdek, Djankov va boshqa iqtisodchilar kichik biznes yirik firmalarga nisbatan murakkab tartibga solish muhitini boshqarishda nomutanosib yukga duch kelishi haqida ma'lumot beradi. Ushbu qoidalar mehnat qonunlari, soliq kodeksi va sanoatga oid talablarni o'z ichiga olishi mumkin, ularga rioya qilish qo'shimcha xarajatlarni va vaqt talab qilishi mumkin deya hisoblaydilar. Porterga ko'ra esa kichik biznes ko'pincha narx, marketing va sotishni tashkil qilish bo'yicha samarali raqobat qilish uchun resurslarga ega emas, bu esa ularga bozor ulushini egallash va saqlab qolishni qiyinlashtiradi.
Kichik biznes rivojlanishiga to'sqinlik qiluvchi omillarni tahlil qilish bilan bir qatorda olimlar ularning yechimlari haqida ham takliflar ishlab chiqishgan. Masalan, Mills va Mak Kartylar Fintechning yuksalishi kichik biznes uchun yanada qulayroq moliyalashtirishni ta'minlaydigan kreditlash, kraudfanding va mikromoliyalash kabi muqobil moliyalashtirish variantlarini joriy qilganligini keltirishadi. Bundan tashqari, kichik biznes yirik raqobatchilardan ajralib turish uchun bozorlar, innovatsion mahsulotlar va shaxsiylashtirilgan mijozlarga xizmat ko'rsatish imkoniyatlaridan foydalanishi mumkin. Gilmore, Karson va Grant raqamli marketing strategiyalari va elektron tijorat platformalarini qabul qilish ularning ta'sir doirasini kengaytirishi va bozor raqobatbardoshligini oshirishi mumkinligini ta'kidlaydilar. Shuningdek, bulutli hisoblash, sun'iy intellekt va ma'lumotlar tahlili kabi texnologiyalar kichik biznesni operatsiyalarni soddalashtirish, qarorlar qabul qilishni yaxshilash va mijozlar ehtiyojlarini yaxshiroq tushunish uchun vositalar bilan ta'minlashini alohida aytib o'tish joiz.
METODOLOGIYA
Mazkur tadqiqotda mahalliy va xorijiy manbalar asosida tahliliy usul qo'llanildi. Tekshiruvlar kichik biznes paydo bo'lishining keng va dinamik spektrini hisobga olgan holda aniq tarzda olib borilishini talab qiladi. Har jarayonning bunday tahlili tadbirkorlikning nozik tomonlarini, mos ravishda imkoniyatlar va muammolarni ko'rsatadi. Biznes egalari murakkab qiyinchiliklarga dosh berishlari kerak. Biroq, yechimlar keng doirada bo'lib, ular yorqin kelajakka qarash uchun ishlatilishi mumkin. Kichik biznes ham moliyaviy qattiqlik va tartibga solishning qat'iyligi tufayli qiyinchiliklarga duch kelmoqda. Shu bilan birga bozorlar xavf-xatarlari, malakali ishchi kuchini olishdagi qiyinchiliklar va ularni kengaytirish istagi yo'qligi. Ayni paytda shuni unutmasligimiz kerakki, yechimni aynan munosabatni o'zgartirish, hamkorlikning yangi usuli va hayotimizni tubdan o'zgartirish orqali topish mumkin.
Kichik biznesni moliyalashtirishni kengaytirish muammosini muhokama qilishda asosiy e'tiborga molik bo'lgan narsa bu moliyaning mavjudligi. Bundan tashqari, biznes egalari o'z korxonalarini kengaytirishni xohlaganlarida jiddiy qiyinchiliklarga duch kelishadi, biroq ko'plab moliyaviy dasturlar bunday kengaytirish uchun zarur bo'lgan mablag'ni ta'minlamaydi, ammo an'anaviy moliya institutlari Kichik korxonalarga kredit berishdan bosh tortishi mumkin. Garovning etarli emasligi yoki ko'pligi, muvofiqlikni hisobga oladigan ko'plab omillar va yuqori yoki qabul qilib bo'lmaydigan yuqori foizlar tadbirkorlar muqobil mablag'lardan tashqari moliyaviy manbalarga kirishda qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin bo'lgan iqtisodiy omillardan faqat bir nechtasi.
Ushbu ehtiyojni qondirish uchun hukumatlar, moliya institutlari va rivojlanish tashkilotlari tomonidan kichik biznes uchun asosiy moliya institutlari bilan kredit olish imkoniyatini oshirish uchun ko'plab tashabbuslar ishlab chiqilgan. Hukumatlar tomonidan yo'lga qo'yilgan mikromoliyalash va kredit kafolatlari shulardan ba'zilari bo'lsa, venchur kapitali, kraudfanding va boshqalar turli xil tadbirkorlik bilan shug'ullanuvchi aholining o'ziga xos ehtiyojlarini qondirish uchun mo'ljallangan. Moliyaviy inklyuzivlik va innovatsiyalar ekotizimini qurish va rivojlantirish orqali siyosatchilar iqtisodiy rivojlanishning dvigateli bo'lishi mumkin bo'lgan kichik biznesning kuchini ozod qilishlari mumkin.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Moliyaviy to'siqlar tufayli kichik korxonalar o'zlarining o'sishini cheklashi mumkin bo'lgan ko'plab tartibga solish muammolari bilan bir qatorda duch kelishadi. Bu murakkablik byurokratik tartib-qoidalar, muvofiqlik talablari atrofida noaniqlikni oshiradi, bu haqiqatan ham yuk bo'lib, umuman tartibga solinadigan sanoatning eskirgan natijasidir. Bundan tashqari, ayrim yurisdiktsiyalarda tartib-qoidalar bir-
biriga zid ravishda qo'llanilishi va korruptsiya hali ham keng tarqalgan holatlar mavjud, bu esa kichik biznes uchun qo'shimcha muammo bo'lib, ishbilarmonlik muhitiga juda past ishonch va ishonchni qozonadi.
Ushbu tartibga soluvchi to'siqlarni bartaraf etish uchun hukumatlar jarayonlarni jadallashtirish, ma'muriy to'siqlarni bartaraf etish va shaffoflik va javobgarlikni kuchaytirishga xizmat qiladigan tartibga solish islohotlarini ishlab chiqishda birinchi o'rinda turishi kerak. Biznesni elektron ro'yxatga olish tizimlari, tartibga soluvchi talablarning yagona oynasi va boshqalar qatorida zaruriy fiskal ta'sirni baholash siyosat tomonida kichik korxonalar rivojlanishi va o'sishiga yordam beradigan va rag'batlantiradigan chora-tadbirlardan biridir. Bundan tashqari, tartibga solish moslashuvi va yaxlitligi muhitini joriy etish orqali hukumatlar tadbirkorlar va investorlar uchun ishonchni ta'minlaydi, aks holda ekotizim barqarorligiga yordam beradi.
Moliyaviy va tartibga soluvchi to'siqlar bilan bir qatorda, kichik korxonalar ham o'sish traektoriyasiga sezilarli darajada to'sqinlik qiladigan bozor cheklovlariga duch kelishadi. Ichki va xalqaro bozorlarga ulanish, yirik korxonalarning kuchli raqobati va kichik biznesning o'sib borayotgan asosiy muammolari, ayniqsa, tegishli sanoat yuqori raqobatbardosh bo'lsa. Bundan tashqari, bozorlar va marketing resurslari to'g'risidagi ma'lumotlarning etishmasligi kichik korxonalarning paydo bo'layotgan imkoniyatlarni aniqlash va izlashda cheklangan qiyinchiliklarga olib keladi.
Ushbu maqsadga erishish uchun hukumatlar, sanoat guruhlari va savdoni rag'batlantiruvchi tashkilotlar birgalikda ishlashi va bozorda muvaffaqiyatli ishtirok etishlari uchun kichik biznesga yordam va jihozlarni taqdim etishlari kerak. Bozor tadqiqotlari kichik biznesni mijozlar bazasini va daromad manbalarini kengaytirish yo'lida borishga undaydi, eksport yordami kichik biznesning tashqi bozorlarga chiqishiga yordam beradi va kichik biznes va yirik korporatsiyalar o'rtasidagi hamkorlik ularni maksimal natijaga erishishga yordam beradi. Buning ustiga hukumatlar oddiy brendlarni ilgari surish va ularni ichki va jahon bozorlarida yanada raqobatbardosh qilish orqali kichik biznesni ilgari surish uchun o'z kapitallaridan foydalanishlari mumkin.
Kichik biznesning o'sishiga to'sqinlik qilayotgan tashqi omillardan tashqari, biznesning ichki omillari ham mavjud bo'lib, ular iste'dodlar etishmasligi va texnologik to'siqlarning orqada qolishiga to'sqinlik qiladi. Darhaqiqat, ko'p hollarda kichik korxonalarni ishlab chiqarish malakali kadrlarga bo'lgan talab taklifdan oshib ketadigan alohida tarmoqlarda amalga oshirilmaydi. Bundan tashqari, texnologik yechimlarni, raqamli infratuzilmani va texnik malakani ta'minlash uchun iqtisodiy vositalarning etishmasligi kichik biznesning o'sishi va innovatsiyalarini osonlashtirish uchun raqamli muhitga kirishini qiyinlashtirishi mumkin.
Hukumatlar, ta'lim muassasalari va sanoat o'yinchilari kichik korxonalarning muammolarini batafsil tavsiflovchi aralashuv dasturlarini aniqlash va ishlab chiqish uchun birlikni bloklaydilar. Mavjud o'quv mashg'ulotlari, stajirovkalar va shogirdlik dasturlarini moslashtirish siyosatchilar kichik biznesdagi iqtidorlar bo'shlig'ini bartaraf etish va ularning iqtidorlar bazasini rivojlantirish uchun tanlashlari kerak bo'lgan asosiy strategiyalardan biridir. Boshqa tomondan, hukumat texnologiyani o'zlashtirish va raqamli savodxonlik tashabbuslariga sarmoya kiritish siyosatini yaratish orqali avtomatlashtirishni rag'batlantirishi mumkin, bu esa pirovardida kichik biznesga o'z biznesida mahsuldorlik, samaradorlik va raqobatbardoshlikni oshirish uchun texnologiya kuchidan foydalanish imkoniyatini beradi.
Tahlil ma'lumotlaridan kelib chiqqan xolda shuni ko'rish mumkinki, kichik biznes subyektlari yirik biznesga transformatsiya qilish jarayonida bir necha to'siqlarga uchrashishlari mumkin. Bunda to'siqlar ichida moliyaviy yetishmovchilik eng ko'p uchraydigan muammolardan biridir. Korxonalar ma'lum bir o'sishni qayd etgandan so'ng ularning oldida ikki yo'l- o'sishda davom etish yoki to'xtash tanlovi mavjud bo'ladi. Bunday holatda ularning o'sishda davom etishlari yoki diversifikatsiya jarayonlariga kirishlari uchun yetarli kapitalning mavjud emasligi asosiy turg'unlik holatining sabablaridan biri bo'lib qolaveradi. Olimlar yoki biznes vakillari bunday muammolarni hal qilish uchun turli tavfsiyalar taklif qilishadi. Masalan, bank kreditlarini jalb qilish, operatsion xarajatlarni qisqartirish, yangi ta'minot zanjirlarini izlab topish va boshqalarni taklif qilishadi. Lekin har doim ham moliyaviy tashkilotlardan yuqori foizli kreditlarni jalb qilish biznes ko'lamini kengashtirish emas balki biznes uchun undanda katta moliyaviy xatarlarga boshlashi mumkinligi to'g'risida yetarlicha tadqiq etishmaydi. Bundan tashqari, sherikchilik munosabatlari orqali qarz mablag'larini olish, bugungi kunda, mamlakatimizda kichik biznes egalari uchun kelgusidagi xatarlarni vujudga keltirimoqda. Sherikchilik munosabatlarida og'zaki kelishuvlar yoki sheriklar o'rtasida me'yoriy-huquqiy munosabatlar haqida bilimlarning yetishmasligi biznes xamkorlar o'rtasidagi munosabatning keskinlashuvi, shuningdek, biznesning rivojiga salbiy ta'sir ko'rsatish holatlariga olib keishi mumkin.
Kapital jalb qilishda hamda sherikchilik munosablarini tartibga solishda qimmatli qog'ozlar bozoriga kirish har qanday kichik biznes uchun muhim bosqich bo'lib, kapitalga o'zlashtirish, oshkoralikni ta'minlash va rivojlanish imkoniyatlarini ta'minlaydi. Bugungi kun iqtisodiyoti barcha biznes turlarining qimmatli qog'ozlar bozorida faol bo'lishga, undagi imkoniyatlardan foydalangan xolda yirik biznesga aylanishga undamoqda. Chunki, qimmatli qog'ozlar bozorida faol ishtirok etish korxonaning o'z brendini shakllantirish orqali bozorga tanitishga, qo'shimcha investitsiyalar jalb qilishga va biznesni kengaytirish uchun sharoit yaratadi. Quyida
kichik biznes tashkilotlarining qimmatli qog'ozlar bozoriga kirish jarayoni tasvirlangan (rasm).
Ushbu rasmda tasvirlangan model ko'p bosqichli bo'lib, uni amalga oshirish, albatta, oson bo'lmaydi, tayyorgarlik va malakali mutaxassislarning yordamini talab qiladigan turli jarayonlardan iborat.
1-rasm. Kichik biznes subyektlarining qimmatli qog'ozlar bozoriga kirish
jarayoni2
Bu jarayondagi birinchi qadam tayyorgarlikdir. Ushbu bosqichda biznes o'zining moliyaviy holati va bozordagi mavqei va o'sish potentsialiga asoslanib, ro'yxatga olish qobiliyatini baholagan holda, biznesni ro'yxatga olish potentsialini hisoblashi kerak. Bu mavjud moliyaviy hisobotlarning haqiqiyligi va ishonchliligini tasdiqlash va kafolatlash uchun aniq va konstruktiv moliyaviy tekshiruvlarni o'tkazishni talab qilishi mumkin. Biroq, yuqoridagi jarayonni samarali amalga oshriish uchun quyidagi bosqichlarni bajarish kerak va cheklovlar mavjudligi yoki
2Muallif tomonidan yaratildi
yo'qligini aniqlash uchun huquqiy hamda me'yoriy tahlildan o'tishni o'z ichiga oladi. Rejalashtirish jarayoni ham dolzarb hisoblanib, IPO jarayoniga erishish uchun zarur maqsadlarni o'z ichiga olgan yo'nalish jamlanmasidir. Vazifalar orasida eng muhimlaridan biri ichki boshqaruvni takomillashtirish va moliyaviy hisobotlarni ishlab chiqish uchun ma'muriy tayyorgarlik holatidir.
Dastlabki tayyorgarlik amalga oshirilgandan so'ng, qimmatli qog'ozlar bozoriga kirish uchun to'gri metodni tanlash muhim vazifa hisoblanadi. Bu jarayonda IPO, ya'ni odatda listingning (qimmatli qog'ozlar bozoriga kirish) oddiy usuli yoki to'g'ridan-to'g'ri listing hisoblanadi. IPO - bu kompaniyaning o'z aksiya yoki obligatsiyalarini ommaga qanday taqdim etishi, to'g'ridan-to'g'ri listing esa ma'lum bir qimmatli qog'ozga ega bo'lgan oddiy shaxs uni osongina sotishi mumkin bo'lgan usuldir. Muayyan birja uchun qo'llaniladigan listing qoidalarini tushunish juda muhim bo'lib, bu jarayonni osonlashtirish uchun xizmat qiladi.
Jarayonning yana bir muhim omili - bu tashkilotning maqsadini amalga oshirishga qodir bo'lgan va uning rivojlanishi uchun innovatsion strategiyalarni yaratishga salohiyati bo'lgan jamoani yaratishdir. Ushbu jarayonda, odatda investitsiya bankiga yoki baholash agentligiga murojaat qilishi kerak, ular kompaniyaga IPO o'tkazishda yordam berishi va maslahat berishi lozim bo'ladi. Baholash agentligi IPO uchun tegishli narxlarni aniqlash va uni kerakli investorlarga taqdim etish orqali marketing bo'yicha tadqiqotlar olib borish vazifasi yuklatiladi. Bundan tashqari, biznes baholash agentligi IPOda huquqiy mas'uliyatni, masalan, prospektni tayyorlash va qonunlar va qoidalarga rioya qilish uchun yuridik guruhni shakllantirishi kerak. Shu sababli, biznesda ichki IPO guruhini shakllantirish uning ishtirok etayotgan jarayonni samarali boshqarishini ta'minlash uchun ham muhimdir. Jamoatchilik bilan aloqalar firmasini yollash, shuningdek, ommaviy axborot vositalari bilan o'zaro munosabatlarni boshqarishda yordam berish orqali kompaniyaning jamiyatga ijobiy imidjini saqlab qolish uchun foydali bo'lishi mumkin.
IPO chiqarishdagi qiyinchiliklar kutilayotgan reglament butun IPO jarayoni uchun markaziy o'rin tutadi va bu omil ko'pchilik korxonalar uchun qiyin bo'lishi mumkin. Kichik biznes subyekti hujjatlashtirilishi ishlarini nazorat qilishi zarur va bu qimmatli qog'oz taklifi uchun ro'yxatga olish bayonotini nazorat qiluvchi organlarga, masalan, kapital bozorini rivojlantirish departamentiga topshiriladi. Ushbu hisobotda biznes haqida tushunarli ma'lumotlar, shuningdek, savdo daromadlari, xarajatlari, zararlari yoki foydalari va korxonaga sarmoya kiritish bilan bog'liq boshqa potentsial tahdidlar aks ettiriladi. Bular biznesdan tartibga soluvchi organlarga ro'yxatdan o'tish to'g'risidagi bayonot yozishni va topshirishni talab qiladi, bu ko'rib chiqiladi va xulosa beriladi. Ushbu bosqich faqat tegishli qonunchilik va me'yoriy-huquqiy
bazaga muvofiqligini tasdiqlash uchun biznes, yuridik bo'lim va nazorat qiluvchi organlar bilan kelishilgan holda ishlab chiqiladi.
IPOni ilgari surish investorlarning qiziqishini oshirish va qimmatli qog'ozlarni umumiy rag'batlantirishning muhim jarayonidir. Bunga oldindan baholash agentligi marketing hujjatlarini tayyorlash, istiqbolli investorlarning dastlabki qiziqishlarini olish uchun ko'rgazmalar o'tkazish vazifalari kiradi. IPO narxini belgilash juda qiyin vazifadir, chunki bir tomondan, narx boshqa tomondan ko'tarilishi kerak bo'lgan umumiy kapitalni maksimal darajada oshirishga yordam beradigan tarzda belgilanishi kerak, narx o'rtacha daromad keltirishi uchun yetarli darajada oqilona bo'lishi kerak.
IPO jarayonining yakuniy bosqichlari aktsiyalarning birjadagi haqiqiy savdosi bilan belgilanadi. IPO paytida korxona aksiyalar sotiladigan va aholiga qayta taqsimlanadigan narxni belgilaydi va korxona fond birjalarida sotiladigan aktsiyalarni taqdim etadi. Ushbu rivojlanish juda o'ziga xos xususiyatga ega bo'lib, kompaniyaning operatsion maqomini o'zgartiradi.
Biroq, kompaniyaning vazifalari IPO chiqqanida to'xtamaydi va u jarayonni yana bir bor yangi kuch bilan boshlaydi. Binobarin, IPOdan keyingi muvofiqlik kompaniyalarning qonuniy va tartibga soluvchi majburiyatlarini bajarishini ta'minlashning uzluksiz jarayonini anglatadi. Bunda kompaniya bozorga doimiy ravishda oshkor qilish va shu bilan birga investorlarga tegishli ma'lumotlarni yetkazish jarayonini ishlab chiqishi kerak. Investorlar bilan munosabatlarni boshqarish investorlarning tashkilotga bo'lgan ishonchini saqlab qolish va oshirish, shuningdek, uning uzoq muddatli maqsadlariga erishishga hissa qo'shish uchun juda muhimdir.
Shuni ta'kidlash mumkinki, kichik biznesni fond bozorida sektorlarga bo'lish qiyin jarayon bo'lib, uni puxta rejalashtirish, tegishli qarorlar qabul qilish va mutaxassislar bilan zarur maslahatlar berish zarur. Shunday qilib, bozorni tahlil qilish va kompaniyani tanlash kabi IPO oldidan bosqichlardan tortib, marketing, tegishli roziliklarni olish va IPOdan keyingi qonuniy muvofiqlikgacha, har bir bosqich kompaniyaning IPO muvaffaqiyati uchun juda muhimdir.
XULOSA A TAKLIFLAR
Keyingi yillarda bu borada O'zbekiston iqtisodiyotida sezilarli o'zgarishlar ro'y berdi, bu iqtisodiyotning tarkibiy elementlaridan biri bo'lgan fond bozorini rivojlantirishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Fond birjasi mamlakatimiz iqtisodiyotining barqaror va shaffof o'sishiga ko'maklashuvchi muhim institutdir. Biroq hozir sa'y-harakatlar, birinchi navbatda, qonunchilikni isloh qilishga qaratilmoqda. Fond birjasini qamrab oluvchi huquqiy normalar muntazam ravishda o'rganilib, qayta ko'rib chiqiladi. Bu investorning himoyasi bilan bozor shaffofligi va ishonchliligini saqlashi bilan bog'liqdir. Yangi qonun va qoidalar qimmatli qog'ozlar
bozorini takomillashtirish, investorlarni himoya qilish va korporativ boshqaruvni yuksaltirishga qaratilgan.
Kichik biznesning kengayishi barqaror va ijtimoiy o'sish maqsadiga erishish uchun bor kuchini sarflayotgan iqtisodlarga ham salbiy tasir, ham foyda keltirishi mumkin. Hukumat ishbilarmonlar duch keladigan keng ko'lamli to'siqlarni tan olish, ularga zarur qulayliklar yaratish, shuningdek, tadbirkorlarning o'z biznes orzularini ro'yobga chiqarishi uchun imkoniyatlar yaratish vazifasini bajaradi. Bunda iqtisodiyot farovonlikni ta'minlash uchun iqtisodiyotni olg'a siljitayotgan tadbirkorlarning to'liq salohiyatini ko'rishi mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. A.Y.Abdullayev. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning hududiy muammolari, qo'llab-quvvatlash usullari va yechimlari. 2023. Бюллетень науки и практики .
2. Tojiyeva, M. M. (2023). KICHIK BIZNESNI RIVOJLANTIRISHNING MAMLAKAT IJTIMOIY-IQTISODIY HAYOTIDAGI AHAMIYATI. QO'QON UNIVERSITETI XABARNOMASI, 9, 126-130.
3. Xursanaliyev, B. (2024). KICHIK BIZNES VA XUSUSIY TADBIRKORLIKNI DAVLAT TOMONIDAN QO'LLAB-QUVVATLANISHIDA XORIJIY TAJRIBA. QO'QON UNIVERSITETI XABARNOMASI, 10, 21-24.
4. Baxtiyorovna, U. O. (2024). KICHIK BIZNESNI RIVOJLANTIRISH QAMBAG'ALLIKNI QISQARTIRISH YULI. JOURNAL OF INNOVATIONS IN SCIENTIFIC AND EDUCATIONAL RESEARCH, 7(2), 171-176.
5. Xursanaliyev, B. (2023). Kichik va yirik biznesni boshqarishning ilg'or xorijiy tajribalari. Qo'qon universiteti xabarnomasi, 7, 28-30.
6.
7. Tarifi, N. (2024). The Role of Sustainability and Innovation in Small Business Transformation in Saudi Arabia. American Journal of Industrial and Business Management, 14(4), 492-509.
8. Joel, O. T., & Oguanobi, V. U. (2024). Navigating business transformation and strategic decision-making in multinational energy corporations with geodata. International Journal of Applied Research in Social Sciences, 6(5), 801-818.
9. Aharoni, Y. (2024). The role of small firms in an interdependent world. In Standing on the Shoulders of International Business Giants (pp. 237-261).
10. Joel, O. S., Oyewole, A. T., Odunaiya, O. G., & Soyombo, O. T. (2024). The impact of digital transformation on business development strategies: Trends, challenges, and opportunities analyzed. World Journal of Advanced Research and Reviews, 21(3), 617-624.
11. Mandviwalla, M., & Flanagan, R. (2021). Small business digital transformation in the context of the pandemic. European Journal of Information Systems, 30(4), 359-375.
12. Foresight, innovation strategies, and technological guideline for turning a small business into a corporation. Boburmirzo Khursanaliyev, Dilyorjon Solidjonov. E3S Web Conf. 538 02015 (2024) DOI: 10.1051/e3sconf/202453802015
