CC BY
75T. 3 №5 2023
ISJIF 2023:5.971 QR-code
Usmanova, Zulfiya Musaevna
Senior Lecturer, Department of Economics,
Fergana Polytechnic Institute E-mail: z.usmanova@ferpi.uz
APPROACHES TO IMPROVING THE MECHANISM OF PERSONNEL
MANAGEMENT
Abstract. This article discusses the use of advanced technologies in order to improve the mechanism of personnel management in organizations and enterprises. The study provides recommendations for effective personnel management.
Key words: employees, enterprise, management mechanism, management, employee motivation, motivation, human potential.
Usmanova Zulfiya Musayevna
"Iqtisodiyot " kafedrasi katta o'qituvchisi Farg'onapolitexnika instituti
KADRLARNI BOSHQARISH MEXANIZMINI TAKOMILLASHTIRISHGA
YONDASHUVLAR
Annotatsiya. Ushbu maqolada tashkilot va korxonalarda xodimlarni boshqarish mexanizmini takomillashtirish maqsadida ilg'or texnologiyalardan foydalanish masalalari muhokama qilinadi. Tadqiqotda xodimlarni samarali boshqarish bo'yicha tavsiyalar berilgan.
Kalit so'zlar: xodimlar, korxona, boshqaruv mexanizmi, boshqaruv, xodimlarni rag'batlantirish, motivatsiya, inson potensiali
Усманова Зульфия Мусаевна
Старший преподаватель кафедры «Экономика» Ферганский политехнический институт
ПОДХОДЫ К СОВЕРШЕНСТВОВАНИЮ МЕХАНИЗМА УПРАВЛЕНИЯ ПЕРСОНАЛОМ
Аннотация. В данной статье рассматривается использование передовых технологий с целью совершенствования механизма управления персоналом в
© ®
54
T. 3 №5 2023
ISJIF 2023:5.971
организациях и на предприятиях. В исследовании даны рекомендации по эффективному управлению персоналом.
Ключевые слова: работники, предприятие, механизм управления, менеджмент, мотивация работников, мотивация, человеческий потенциал.
UDC 330.44
Doi: https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.8159265
Kirish
Ayni paytda barcha sanoat korxonalari va yengil sanoat korxonalarida kadrlar boshqaruvi masalalariga har tomonlama e'tibor qaratilmoqda.
Har bir korxona rahbariyati oldida asosiy vazifa turibdi - bu foydani oshirish.
Savol tug'iladi - korxonaning gullab-yashnashiga, harakat strategiyasini amalga oshirishga, bozorning ma'lum bir segmentini zabt etishga qanday erishish mumkin?
Bu savollarning barchasiga samarali boshqaruv tizimi orqali javob berish kerak.
Ko'rinib turibdiki, korxona (tashkilot) ning birlamchi resursi tashkilot korxonasi xodimlari kabi ishlab chiqarish omili hisoblanadi. Ko'p narsa tashkilotda xodimlarni samarali boshqarish darajasiga bog'liq.
Yengil sanoatda faoliyat yuritayotgan barcha tashkilotlar - yirik va kichik, tijorat va notijorat sohalari uchun kadrlarni boshqarish masalalari muhim ahamiyatga ega. Aynan mehnat salohiyatini boshqarish masalalari menejment nazariyasi va amaliyotining strategik muhim jihatlaridan biridir.
Tashkilotlarda amalga oshiriladigan tadbirlarda kadrlar salohiyatini, mehnatni, inson resurslarini boshqarish metodologiyasi birinchi o'rinda turadi, bu esa yakuniy maqsadlarga erishish uchun xodimlarning mahoratidan samarali foydalanishga yordam beradi.
Xodimlarni boshqarish konseptsiyasi tashkilotni boshqarish tartibi bilan birgalikda ko'rib chiqiladi. Natijada, xodimlarni boshqarish tuzilmasi har bir korxona boshqaruv tizimining o'zagi sifatida ishlaydi.
Xodimlarni boshqarishning nazariy jihati xodimlarni boshqarishning mohiyati, mazmuni, maqsadlari, vazifalari, munosabatlari, tamoyillari va usullarini va mavjud sharoitlarda uni amalga oshirish mexanizmini aniqlash bo'yicha qarashlar uchun pozitsiya bo'lib xizmat qiladi.
Xodimlarni boshqarishning zamonaviy nazariyalari, bir tomondan, ma'muriy boshqaruvga asoslangan tamoyillar va usullarni hisobga olsa, ikkinchi tomondan, xodim shaxsiyatining alohida rolini, uning motivatsion ustuvorliklarini bilishini, ularni shakllantirish va boshqarish qobiliyatini hisobga oladi.
Natijada, rahbariyatni korxonaning birlamchi omili - xodim, korxonadan tashqari esa iste'molchi va uning manfaatlari bo'lgan yangi qadriyatlarga aylantirish kerak.
Korxona uchun ustuvor vazifalar - bu xodimlarning mehnat samaradorligi, korxonaga qiziqish, ijodiy komponentni rivojlantirish, majburiyat hissini uyg'otishdir.
Bizning jadal rivojlanayotgan zamonamizda xodimlarni boshqarish masalalari bo'yicha qarashlarning asosini ishchi shaxsining ahamiyati ortib borishi, uning ustuvor
© ®
55
T. 3 №5
RESEARCH!_ .
ISJIF 2023:5.971
yo'nalishlarini bilish, korxonaning maqsadlarni hisobga olgan holda ularni to'g'ri yo'naltirish qobiliyati tashkil etadi.
Adabiyotlar tahlili
Nazariy jixatdan, tadqiqotning asosini Z.T.Gaibnazarova, A.Ya.Kibanov, E.A.Baikov, I.B.Durakova, A.Fayol, F.Teylor kabi mahalliy va xorijiy mualliflarning asarlari tashkil etdi.
Anri Fayol "Umumiy va sanoat menejmenti" kitobining muallifi. Fayolning fikricha, boshqaruv va qarorlar qabul qilishda yetakchi muayyan tamoyillarga amal qilishi kerak. Anri Fayolning fikricha, mehnat taqsimoti prinsipini hisobga olish maqsadga muvofiqdir, unga ko'ra ishchining kamroq miqdordagi maqsad va vazifalarga to'planishi uning kuch e'tiborini bir yo'nalishga qaratadi, buning natijasida ishlar yanada samarali olib boriladi.
Tadqiqot davomida korxonalarda xodimlarni boshqarish bilan bog'liq muammolar aniqlandi. Tadqiqotda xodimlarni boshqarish muammolarini o'rganish sohasidagi rahbar-olimlarning tajribasi va amaliy tavsiyalari o'rganildi. Ilg'or menejerlarni boshqarish tamoyillariga amal qilish nuqtai nazaridan korxona mehnat resurslaridan oqilona foydalanish tamoyillarini samarali amalga oshirish bo'yicha takliflar ishlab chiqildi.
Ishda o'z sohasida yuksak cho'qqilarni zabt etgan rahbarlar uchun xodimlarni boshqarish usullari qiyosiy tahlil qilindi. Ishda qiyosiy tahlil va tavsiflash usulidan foydalanilgan.
Tahlil va natijalar
O'zbekiston korxonalari faoliyatini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, hozirgi vaqtda funksional xodimlarni boshqarish bosqichma-bosqich tashkilotning uzoq muddatli maqsadlariga erishishga yordam beradigan alohida tartibga solingan tizimga o'tmoqda. Ushbu tizimning ustuvor tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat: kadrlar siyosati, uning strategiyasi va rejalashtirish.
Kadrlar siyosati quyidagi savollarga javob beradi: tashkilot (korxona) xodimlarini tanlash uchun nima qilish kerak va kelajakdagi maqsadlarini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun unda faoliyatni qanday tashkil qilish kerak.
Kadrlar strategiyasi esa korxonaga kerakli xodimlarni yollash metodologiyasini hisobga oladi.
Xodimlarni rejalashtirish - bu kadrlar strategiyasida hisobga olingan usullardan foydalangan holda, kadrlar siyosatini amalga oshirish mumkin bo'lgan chora-tadbirlar majmuasini ishlab chiqish jarayonidir.
Mahalliy va xorijiy korxonalarning eksperimental usullarini o'rganish bizga xodimlarni boshqarish tizimining asosiy maqsadini shakllantirishga imkon beradi. Bu esa malakali kadrlar bilan ta'minlash, ulardan samarali foydalanishni tashkil etish, shuningdek, xodimlarni professional darajada rivojlantirishga olib keladi.
Shu maqsadni hisobga olgan holda korxonada xodimlarni boshqarish tizimi shakllantirilmoqda.
Tadqiqotimizning bir qismi sifatida biz har bir korxonaning resursi sifatida insonning roli haqida to'xtalib o'tmoqchimiz.
Ko'plab menejerlar nima uchun ularning tashkilotida ma'lum maqsadlarga erishish qiyin degan savolga duch kelishadi?
56
T. 3 №5 2023
RESEARCH!_ .
ISJIF 2023:5.971
Lekin ko'pchilik buni asosiy omil, ya'ni kadrlar boshqaruvining noto'g'riligi bilan bog'lamaydi.
Masalan, xodimlarni boshqarish uchun foydalaniladigan axborot tizimlarining aksariyat qismini tahlil qilish jarayonida quyidagi vazifalarni hal qilinadi: ish vaqtidan foydalanishni hisobga olish, ish haqi fondini boshqarish, xodimlar (bo'sh ish o'rinlari va boshqalar) haqidagi ma'lumotlarni tahlil qilish; zarur hisobotni shakllantirish va tayyorlash, shu bilan birga tashkiliy tuzilmalarni har tomonlama baholash imkoniyatini hisobga olish; mehnat vazifalari tizimlarining muvofiqligini baholash, xodimlarni zaruriy o'qitish masalalarini aniqlash va malaka darajalarini baholashni o'tkazish.
Dunyodagi aksariyat kompaniyalarning amaldagi faoliyatini shuni ko'rsatadiki, muvaffaqiyat kaliti aynan korxona xodimlarini operativ boshqarishdadir.
Ishlab chiqarish tizimi resurslaridan biri (mehnat, inson) rolidagi shaxs ishlab chiqarish va boshqaruv jarayonlarining muhim elementidir.
Muayyan darajadagi ehtiyojlar, motivlar, qadriyatlar va munosabatlarga ega bo'lgan shaxs xususiyatlari boshqaruvning asosiy subyekti sifatida ishlaydi.
Yuqoridagi yondashuvlar shaxs omilining ishlab chiqarishdagi rolini tahlil qilish nuqtai nazaridan bir xil hodisalarga turli tomonlardan qarashlar majmuini ifodalaganligi sababli, biz "inson omili" tushunchasini har tomonlama tadqiq qilamiz. .
"Inson omili" - odamlarning ichki dunyosi, ularning ehtiyojlari, qiziqishlari, munosabatlari, his-tuyg'ulari, yo'nalishlari va boshqalar Xodimlarning muntazam xatti-harakati va faoliyati haqida ma'lumotsiz boshqaruvda yuqori darajaga erishish oson emas. Ular zamonaviy ishlab chiqarishni, masalan, texnologiya va iqtisodiyot sohasidagi bilimlar darajasida ifodalovchi menejerlarga kerak. Inson omili muammolarini tushunish darajasining yetarli emasligi ishlab chiqarishda turli tushunmovchiliklar uchun asos bo'lib qoladi. Ziddiyatli vaziyatlarning paydo bo'lishi, kadrlar almashinuvining yuqori darajasi, mahsulot sifati va ishlab chiqarish samaradorligining pasayishi yuzaga keladi.
Inson omilining o'zagini shaxsiyat, ya'ni insonning jamiyatdagi taqdiridan xabardor bo'lgan jamiyatning munosib a'zosi sifatidagi psixologik munosabatlari nuqtai nazaridan tashqi ko'rinishi tashkil etadi.
Ilmiy foydalanishga birinchi marta bu atama Frederik Teylor tomonidan kiritilgan bo'lib, u o'z oldiga korxonada uni intensivlashtirish orqali unumdorlikni oshirish tizimini yaratish vazifasini qo'ygan. U mehnat unumdorligining pastligining asosiy sababi ishchilarni rag'batlantirish tizimining mukammal emasligi degan xulosaga keldi.
Teylorning fikrlariga ko'ra:
birinchidan, ishning iqtisodiy usullarini joriy etish zarurati;
ikkinchidan, xodimlarni kasbiy tanlash va tayyorlash masalalarini hisobga olish;
uchinchidan, kadrlarni joylashtirishga e'tibor berish;
to'rtinchidan, rahbarlar va xodimlar o'rtasidagi o'zaro hamkorlikni tashkil etishning maqsadga muvofiqligini ta'minlash zarur.
Olim Anri Fayol birinchi bo'lib boshqaruvda inson omili qonuniyatlarini hisobga olishning yetarlicha izchil tamoyillar tizimini ishlab chiqdi. Fayol yuqori boshqaruv faoliyati bilan bog'liq holda mehnatni rag'batlantirish masalalarini ishlab chiqdi.
Xulosa va takliflar
57
T. 3 №5 2023
RESEARCH!_ .
ISJIF 2023:5.971
Xulosa sifatida shuni ta'kidlash kerakki, xodimlarni boshqarish mexanizmini takomillashtirish uchun tashkilot yoki korxonaning xususiyatlari va imkoniyatlarini hisobga olish kerak. Yuqorida tahlillar jarayonida korxonalarning kadrlar boshqaruvidagi muammolarning kelib chiqish sabablariga oydinlik kiritildi va yechimlar ko'rsatildi.
Korxonada xodimlarni samarali boshqarish uchun quyidagi postulatlarga amal qilish kerak:
birinchidan, xodimning ijtimoiy resurs sifatidagi xususiyatlarini asoslash, unga yagona boshqaruv obyekti nuqtai nazaridan ahamiyat berish;
ikkinchidan, inson tabiatini tushunish, mehnat va boshqaruvni oqilona tashkil etish tamoyillari asosida ijtimoiy totuvlik orqali yuqori mehnat unumdorligini ta'minlash.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. Abdullayev, A. M., & ets. (2020) Analysis of industrial enterprise management systems: essence, methodology and problems. Journal of Critical Reviews, 7 (14), 12541260. https://dx. doi. org/10.17605/0SF.I0/E6JFS.
2. Gaibnazarova, Z. T. (2020). Relationship of human capital with intellectual capital and its role in improving the economic efficiency of enterprise production. Человеческий капитал и профессиональное образование, (2), 4-11.
3. Ilyosov, A. (2021). Prospects for the use of mechanisms based on the cluster approach in the development of exports of industrial products. Electronic journal of actual problems of modern science, education, and training, 67-78.
4. Ilyosov, A. А. (2020). Industrial and regional analysis of industrial production and export in Uzbekistan. EPRA International Journal of Research and Development (IJRD), 5(10), 173-179.
5. Ilyosov, A.A. (2022). Sanoat mahsulotlari eksporti: hududiy tahlil, omillar va eksportdagi tendentsiyalar (Farg'ona viloyati misolida). Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 2 (1), 31-39. Doi: https://dx. doi. org/10.5281/zenodo. 6089956
6. Ilyosov, А. (2020). Some problems in digital production and export of industrial products in the digital economy// Economics and finance. 2020. №3. 175-182 p. ISSN 2010-9997
7. Kurpayanidi, K. et al. (2020). The issue of a competitive national innovative system formation in Uzbekistan. E3S Web of Conferences. - EDP Sciences, 2020. - Т. 159. - С. 04024. DOI: https://doi. org/10.1051/e3sconf/202015904024
8. Kurpayanidi, K. I., & Ilyosov, A. A. (2020). Koronavirus pandemiyasining jahon va hududiy sanoat mahsulotlari eksportiga ta'siri: muammo va takliflar. "Yangi O 'zbekiston iqtisodiyotining makroiqtisodiy barqarorligini taminlash: muammolar, tahlillar va natijalar" mavzusida Respublika miqyosida onlayn, ilmiy masofaviy konferentsiya materiallari.
9. Kurpayanidi, K. I., & Ilyosov, A. A. (2020). Problems of the use of digital technologies in industry in the context of increasing the export potential of the country. ISJ Theoretical & Applied Science, 10 (90), 113-117. Soi: http://s-o-i. org/1.1/TAS-10-90-23 Doi: https://dx. doi. org/10.15863/TAS. 2020.10.90.23
@ ®
58
Т. 3 №5
ISJIF 2023:5.971
10. Kurpayanidi, K. I., & Mihaylov, A. B. (2022). К вопросам подготовки конкурентоспособных кадров для сферы услуг в условиях цифровых изменений." Oliy ta'lim muassasalarida raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning zamonaviy integratsiyasini ta'minlash: muammolar va yechimlar", Uzbekistan, Konand. Doi: https: dot.org/10.5281/zenodo.6649327
11. Mikhaylov, A. B., (2023). To the problem of in-company training of company employees. Publishing House "Baltija Publishing". International scientific conference «Information technologies and management in higher education and sciences»: conference proceedings (November 28, 2022.). Riga, Latvia: "Baltija Publishing", 2022. Part 2. 388 pages. 313-317 bb. Doi: https://doi.org/10.30525/978-9934-26-277-7-169
12. Mikhaylov, A.B. (2022). Trends in the development of artificial intelligence in the financial system . Fan, ta'lim va ishlab chiqarish integratsiyasi asosida muhandislik-texnologiya sohasini rivojlantirish istiqbollari mavzusidagi xalqaro talabalar anjumani. Termiz, Termiz muhandislik-texnologiya instituti-2022. 30-noyabr 2022-yil. 2-qism. 361-362 bb. Doi: https://doi.org/10.5281/zenodo.8105395
13. Mikhaylov, A.B. (2023). Industry 4.0 and its impact on cross-border investment: new challenges and opportunities. "Iqtisodiy tadqiqotlarga asoslangan oliy malumotli iqtisodchi kadrlarni tayorlash: muammolar va innovatsion yechimlar". Xalqaro ilmiy -amaliy konferensiyasi to'plami. 2023 yil 6-7 iyun: - Buxoro: Sadriddin Salim Buxoriy, Durdona Nashriyoti, 2023.
14. Tukhtasinova, M. M. (2020). Perspective directions for increasing the economic potential of the textile industry of the republic of Uzbekistan. ISJ Theoretical & Applied Science, 04 (84), 812-818.
15. Tukhtasinova, M. M. (2022). State stimulation of the development of innovative processes in the economy. Nazariy va amaliy tadqiqotlarxalqaro jurnali, 2(11), 189-196.
16. Tukhtasinova, M. M. (2023). Институциональные условия, определяющие структуру предпринимательства в Узбекистане. Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 3(1), 40-53.
17. Власова, Т. А., & Тимохина, О. А. (2019). Реализация управленческого подхода к совершенствованию механизма формирования и развития кадрового потенциала организации. Научный журнал Дискурс, (3), 125-133.
18. Гурий, П. С., & Малахай, С. Н. (2019). Новые формы систем управления организациями региона: ставка на социальные аспекты методов управления персоналом. Сборник научных работ серии" Государственное управление", (1), 252-256.
19. Докукина, И. А., & Полянин, А. В. (2020). Методический подход к оценке кадрового потенциала на основе обоснования стратегических направлений развития. Организатор производства, 28(2), 54-72.
20. Курпаяниди, K. И., & Илёсов, A. A. (2022). Саноат мах,сулотлари экспортининг ташкилий-икгисодий механизмларини такомиллаштириш (ФарFOна вилояти саноат тармоFи мисолида)// Монография. Al-Ferganus, 2022. ISBN 9789943-7707-5-1. - DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.6618980
21. Михайлов, А. Б., & Муниров, Д. Э. (2021). К вопросам инвестирования в человеческий капитал. Экономика и социум, (12-2 (91)), 239-249.
@ ®
59
Т. 3 №5 2023
RESEARCH_ .
ISJIF 2023:5.971
22. Тейлор, Ф. У. (2012). Принципы научного менеджмента. Точки над Ё, (3), 105-116.
23. Усманова, З. М. (2021). К вопросам совершенствования подходов и механизмов управления персоналом на предприятиях лёгкой промышленности.
In Современная наука. XXI век: научный, культурный, ИТ контекст (pp. 268-271).
24. Черникова, Л. В. (2023). Основные аспекты управления персоналом на предприятии. In Уральские научные чтения: Сборник статей по итогам Всероссийской научно-практической конференции с международным (p. 138).
© ®
60
