CC BY
013. Парпиев, О. Т., Курбанов, К. М., & Курбанова, З. М. (2022). Системы организации педагогических процессов. Экономика и социум, (10-2 (101)), 513-516.
14. бурбонов КМ, А. Д. (2022). Роль учебных мастерских в организации практического обучения. Экономика и социум,(4), 95.
15. Мажидов, Н. Н., & Курбонов, К. М. (2022). Роль Сезонных Солнечных Аккумуляторов В Экономии Топливных Ресурсов. Central Asian Journal of Theoretical and Applied Science, 3(12), 172-177.
16. Курбонов, К. М., Маматов, А. А., & Косимов, Ж. О. (2022). Усовершенствования Метода Исследования Созданной Установки Для Вторичного Пользования Использованной Энергии. Central Asian Journal of Theoretical and Applied Science, 3(12), 235-240.
17. Курбонов, К. М., & Мажидов, Н. Н. (2023). ЭФФЕКТИВНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ЭНЕРГОСБЕРЕГАЮЩИХ СПОСОБОВ СИСТЕМЫ ТЕПЛОСНАБЖЕНИЯ ЖИЛЫХ ЗДАНИЙ. European Journal of Interdisciplinary Research and Development, 12, 195-200.
18. Арифжанов, А., Ходжиев, Н., & Курбонов, К. (2022). Иссиклик таъминоти курилмаларининг гидравлик параметрларини такомиллаштириш. ФарПИ Илмий техника журнали, 26(2), 110-114.
19. Жураев, Ш., Курбонов, К., & Ахатов, Д. (2021). Сув иситиш козон курилмаларини энергия тежамкор параметрларини такомиллаштириш. ФарПИ Илмий техника журнали, 25(1), 131-135.
20. Kurbonov, K. M. (2023). USE OF RENEWABLE ENERGY SOURCES FOR HEATING BUILDINGS. Open Access Repository, 4(03), 349-354.
21. Kurbonov, K. (2023). EFFICIENT USE OF ENERGY-SAVING METHODS OF THE HEAT SUPPLY SYSTEM OF RESIDENTIAL BUILDINGS. European Journal of Interdisciplinary Research and Development.
22. Kurbonov, K. (2022). INCREASING THE THERMAL EFFICIENCY OF WATER BOILERS BY IMPROVING DESIGN ARAMETERS. Энегосбережеие и водоподготовка.-2022.-№ 2 (136).-С. 21-23.
UDK 621.313
"JIZZAX DON MAHSULOTLARI" AJ ELEVATORINING ELEKTR ENERGIYA ISTE'MOLINI TAHLIL QILISH VA ENERGIYA TEJASH TADBIRLARINI ISHLAB
CHIQISH
Pirmatov Nurali Berdiyorovich Toshkent davlat texnika universiteti prof
Mirzayev Uchqun Nazarqosimovich Jizzax politexnika instituti, katta o'qituvchi. Tel: 94-341-88-22 uchqun8822@gmail.com
Annotatsiya. Ushbu maqolada "Jizzax don mahsulotlari" AJ elevatorining 2021 yildan 2023 yilgacha davrdagi elktr energiya iste'moli tahlil qilingan hamda energiya tejash tadbirlari ishlab chiqilgan. Shuningdek, energiya tejash tadbirlari turlari haqida ham ma'lumotlar keltirilgan.
Аннотация. В данной статье было проанализировано потребление электроэнергии элеватора АО «Жиззах дон махсулотлари» с 2021 по 2023 годы и разработаны
мероприятия по энергосбережению. Также представлена информация о видах энергосберегающих мероприятий.
Abstract. In this paper, the electricity consumption of the elevator of "Jizzax don mahsulotlar" JSC from 2021 to 2023 was analyzed and energy saving measures were developed. It also provides information on the types of energy-saving measures.
Kalit so'zlar: еlevator, aspirator, elektr yuritma, asinxron motor, energiya tejash
Ключевые слова: Элеватор, аспиратор, электропривод, асинхронный двигатель, энергосбережение.
Key words: Elevator, aspirator, electric drive, asynchronous motor, energy saving.
KIRISH
Bugungi kunda sanoat korxonalarida energiya tejash tadbirlarini amalga oshirish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Xususan, adabiyotlarda sanoat korxonalaridagi mavjud energiya tejash usullari tahlil qilingan [5,1]. Bu usullar, energiya tejashni optimallashtirish, sarflarni kamaytirish va energiya taqsimotini yanada yaxshilash maqsadida foydalaniladi. Ushbu tahlil natijalariga ko'ra sanoat korxonalarida elektr energiya tejashning quyidagi usullari mavjud:
1. Energiya iste'molini monitoring qilish va tahlil qilish: Energiya monitoringi tizimlarini o'rnatish elektr energiyasi qachon va qayerda eng ko'p iste'mol qilinishini kuzatish imkonini beradi. Bu bizga energiya isrofi hosil bo'lishi mumkin bo'lgan manbalarini aniqlash imkonini beradi.
2. Energiyani tejaydigan uskunalar: eskirgan va samarasiz uskunalarni zamonaviyroq va energiya tejamkor uskunalar bilan almashtirish energiya sarfini sezilarli darajada kamaytirishi mumkin.
3. Texnologik jarayonlarni optimallashtirish: Texnologik jarayonlarni tahlil qilish va optimallashtirish energiya sarfini kamaytirishga, ortiqcha yoki samarasiz texnologik jarayonlarni bartaraf etishga va uskunalar boshqaruvini yaxshilashga yordam beradi.
4. Izolyatsiya va issiqlik izolyatsiyasi: Xonalar va jihozlarni izolyatsiyalash va issiqlik izolyatsiyasi uchun yaxshilangan materiallardan foydalanish issiqlik yo'qotilishini kamaytirishi va natijada isitish uchun energiya sarfini kamaytirishi mumkin.
5. Yoritishni boshqarish tizimlarini amalga oshirish: avtomatlashtirilgan yoritishni boshqarish tizimlaridan foydalanish yorug'lik moslamalarining ishlash muddatini qisqartirishi mumkin.
6. Energiyani tejash tizimlarini amalga oshirish: Chastotani o'zgartirgichlar, reaktiv quvvat boshqaruv qurilmalari kabi texnologiyalardan foydalanish uskunalarning quvvat sarfini boshqarish va uni joriy ehtiyojlarga moslashtirish imkonini beradi.
7. Xodimlarni o'qitish: energiyani tejash va elektr energiyasidan samarali foydalanish bo'yicha xodimlarning xabardorligini oshirish va o'qitish yanada mas'uliyatli va tejamkor xatti-harakatlarga olib kelishi mumkin.
8. Qayta tiklanadigan energiya manbalarini joriy etish: quyosh panellari, shamol turbinalari yoki boshqa qayta tiklanadigan energiya manbalarini o'rnatish korxonaning energiya sarfini qisman yoki to'liq qoplashi mumkin.
Shuningdek, Sanoat korxonlaridagi elektr yuritmalarda energiya tejash usullari ta'riflangan va quyidagicha keltirilgan[2,3,4]:
1. Chastota o'zgartirgichlardan foydalanish: Chastotani o'zgartirgichlar chastota va tarmoq kuchlanishini o'zgartirish orqali asinxron motorning aylanish tezligini rostlash imkonini beradi. Bu energiya iste'molini jarayonning haqiqiy ehtiyojlariga moslashtirishga imkon beradi, kam yuklanish davrida ortiqcha energiya sarfini oldini oladi.
2. Vektorli boshqaruv: Vektorli boshqaruv asinxron motorni boshqarishning aniqroq va
samarali usulini ta'minlaydi. Bu usul motor tezligini ham, cho'lg'amlardagi tokni ham boshqarishga imkon beradi va bu uning samaradorligini oshiradi.
3. Yuklamani rostlash: Yuritmadagi yukni optimallashtirish orqali quvvat sarfini kamaytirishi mumkin.
4. Salt ishlash holatida energiyani tejash rejimi: Asinxron motorlar ko'pincha salt ishlash rejimda ishlaydi. Ushbu rejimda energiyani tejash uchun avtomatik tezlikni kamaytirish funksiyasidan foydalanish yoki hatto dvigatelni vaqtincha o'chirib qo'yish mumkin.
5. Ulanish sxemasini optimallashtirish: yulduz yoki uchburchak kabi ulanish sxemalaridan foydalanish asinxron motorning samaradorligini oshirishi mumkin.
6. Elektr energiya sifatini yaxshilash: Barqaror tarmoq kuchlanishi va chastotasini saqlab turish tebranishlar va o'ta kuchlanishlar tufayli quvvat yo'qotilishini kamaytirishga yordam beradi.
7. Muntazam texnik xizmat ko'rsatish: Elektr yuritmalarga muntazam texnik xizmat ko'rsatish yuritmaning optimal ishlashini ta'minlaydi, eskirish va samaradorlikni yo'qotishning oldini oladi.
8. Monitoring va tahlil: Energiya monitoringi va tahlil tizimlarini o'rnatish yuritmalar samaradorligini kuzatish va yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muammolarga tezda javob berish imkonini beradi.
Demak yuqoridagi energiya tejash tadbirlarini hisobga olgan holda, "Jizzax don mahsulotlari" AJning elevatoridagi asinxron elektr yuritmalardagi elektr energiya iste'molini tahlil qilamiz.
Un ishlab chiqarish jarayonidagi eng muhim bosqichlardan biri bu donnni tozalash hamda uni sifatli saqlash hisoblanadi. Bu texnologik jarayonni elevatorlar amalga oshiradi. Elevatorlarning tarkibiy tuzilishi quyidagicha:
yuklash bunkerlar: Donni keyingi ishlov berishdan oldin vaqtincha saqlanadigan bunkerlarga yo'naltiradi;
konveyer lentalari: Donni vertikal yoki gorizontal yo'nalish bo'ylab ko'tarish yoki ko'chirish uchun ishlatiladi. Ish platformalari: Ushbu platformalar texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash uchun liftning turli qismlariga kirishni ta'minlaydi;
yuritmalar va motorlar: Elevator konveyer lentalarini, yoki boshqa uzatish mexanizmlarini boshqaradigan yuritmalar va motorlar bilan jihozlangan;
boshqarish mexanizmlari: Boshqarish tizimlari harakat tezligi va yo'nalishini nazorat qilish, shuningdek, elevatorning ishlashini kuzatish imkonini beradi;
ventilyatsiya va aspiratsiya: Elevatorlardada ish joyini ifloslantirmaslik uchun hamda ishchi personallar sog'lig'ini asrash maqsadida havodan chang va boshqa zarralarni olib tashlaydigan ventilyatsiya va aspiratsiya uskunalaridan foydalaniladi;
tozalash va separatsiya tizimlari: Ba'zi hollarda tizimlar dondan yot jismlarni yoki kiruvchi zarralarni olib tashlash uchun ishlatiladi;
Ushbu komponentlar va tizimlar tegirmonning un ishlab chiqarish jarayonida materialni samarali o'tkazish va ishlov berishni ta'minlash uchun muvofiqlashtirilgan kombinatsiyada ishlaydi.
NATIJALAR
Dastavval, ushbu elevatordagi mavjud asinxron elektr yuritmalar haqida ma'lumot 1 jadvalda keltirilgan.
1 - jadval
Nomi Quvvati (W) Soni Umumiy quvvati (W) Aylanish tezligi cos9 FIK
(ayl/min)
Elevator aspiratorlari motorlari 11000 11 121000 1500 0,86 0,875
Elevator noriyasidagi motor 45000 2 90000 1500 0,9 0,92
Elevator noriyasidagi motor 37000 1 37000 1500 0,9 0,915
Konveyer lentalaridagi motorlar 18500 8 148000 1500 0,86 0,9
Separator motori 3000 2 6000 1500 0,84 0,84
Separator motori 11000 11 121000 1500 0,86 0,875
Kompressor 4000 1 4000 1500 0,83 0,82
Burat motori 4000 1 4000 1500 0,83 0,82
Aspirator yuqori qismi motorlari 1100 11 12100 1500 0,81 0,75
Ushbu elevatordagi elektr yuritmalardagi motorlar tarmoqqa qo'shimcha boshqaruv jihozlarisiz, to'g'ridan - to'g'ri ulangan bo'lib, bu o'z navbatida elektr energiya isrofini ortishiga olib keladi.
Elevator elektr energiya iste'molini tahlil qilish uchun 2021-yilning yanvar oyidan 2023-yilning Iyul oyigacha bo'lgan davrdagi elektr energiya sarfini olamiz.
Buning uchun elevatorga o'rnatilgan elektr energiya hisoblagichining ushbu davr mobaynidagi oylik hamda o'rtacha kunlik energiya iste'molini misol qilib olamiz (2,3 -jadvallar).
2 - jadval.
Yil/oy 2021-yil (kW) 2022-yil (kW) 2023-yil (kW)
Yanvar 32130 17892 24440
Fevral 28396 20306 15260
Mart 35452 31806 31636
Aprel 9964 22040 34778
May 9168 12908 17078
Iyun 19288 11720 8432
Iyul 19544 17842 8628
Avgust 13506 29808
Sentyabr 23760 26748
Oktyabr 31216 25896
Noyabr 35074 17544
Dekabr 22604 24222
Umumiy 280102 258732
Olingan natijalarni grafik ko'rinishda tasvirlayadigan bo'lsak, u holga u quyidagicha
ko'rinishda tasvirlanadi (1-rasm). Grafikdan ko'rinadiki, Elevatordagi elektr energiyaning asosiy iste'moli Mart va Oktyabr oylariga to'g'ri kelar ekan. Chunki, aynan shu oylarda respublikamizda boshqa oylarga qaraganda seryog'in bo'ladi va donning namlanish darajasi ortadi. Bu o'z navbatida elektr yuritmalarning ko'proq ishlashini talab etadi. Shuningdek, Yanvar, Fevral, Sentyabr, Noyabr hamda Dekabr oylarida o'rtacha iste'molga yaqin elektr energiya iste'mol qilingan. Aprel, May, Iyun, Iyul va Avgust oylarida havo harorati nisbatan yuqori bo'lganligi hamda havodagi namlik miqdori kichik bo'lganligi sababli elevatordagi elektr yuritmalar nisbatan kamroq ishchi rejimda bo'lgan hamda nisbatan kam elektr energiya iste'mol qilgan.
Jizzaxdonmahsulotlari AK ga qarashli elevatorning 2021yildan 2023yilning Iyul oyigacha bo'lgan davrdagi o'rtacha kunlik energiya iste'moli (kVt/soat)
1400,00 1200,00 1000,00 800,00 600,00 400,00
200,00 0,00
Yanvar Fevral Mart Aprel May Iyun Iyul Avgust Sentyabr Oktyabr Noyabr Dekabr
■ 2021 * 2022 ■ 2023
1 - rasm. Jizzax don mahsulotlari AK ga qarashli elevatorning 2021-yildan 2023-yilning Iyul oyigacha bo'lgan davrdagi elektr energiya iste'moli grafik ko'rinishi.
Agar olingan natijalardan kunlik o'rtacha elektr energiya iste'molini aniqlaydigan bo'lsak, u holda buni 3 jadvaldagidek keltirishimiz mumkin.
____3 - jadval
Yil/oy 2021-yil (kW) 2022-yil (kW) 2023-yil (kW)
Yanvar 1036,45 577,16 788,39
Fevral 1014,14 725,21 545,00
Mart 1143,61 1026,00 1020,52
Aprel 332,13 734,67 1159,27
May 295,74 416,39 550,90
Iyun 642,93 390,67 281,07
Iyul 630,45 575,55 278,32
Avgust 435,68 961,55 320,93
Sentyabr 792,00 891,60
Oktyabr 1006,97 835,35
Noyabr 1169,13 584,80
Dekabr 729,16 781,35
Natijalarni grafik ko'rinishda tahlil qilamiz. Bu holatda yuqorida o'rtacha oylik tahlilda ko'rsatilgan natijalarni grafik ko'rinishiga o'xshash holat takrorlanadi (2-rasm).
1400,00 1200,00 1000,00 800,00 600,00 400,00
200,00 0,00
2 - rasm. Jizzax don mahsulotlari AJga qarashli elevatorning 2021-yildan 2023-yilning Iyul oyigacha bo'lgan davrdagi o'rtacha kunlik energiya iste'moli (kW/soat)
MUHOKAMA
Olingan ma'lumotlardan ko'rinib turibdiki, "Jizzax don mahsulotlari" AJ ga qarashli ushbu elevator yiliga 260-280 ming kW/soat elektr energiya iste'mol qilar ekan. Korxona sutkalik 3 xil qiymatli ta'rif asosida elektr energiya uchun haq to'laydi va bu o'rtacha 1 kW/ soat elektr energiya uchun 475 so'mni tashkil etadi.
Ushbu elevator tomonidan 2021 va 2022-yillarda iste'mol qilinadigan elektr energiyaning summasini hisoblaymiz.
W = PyilUk ■ Nc'rt = 280102 ■ 475 = 133 048 450 so'm, (1)
bu yerda Pyillik - yil davomida iste'mol qilingan elektr energiya miqdori;
No'rt -1 kW / soat elektr energiya o'rtacha sutkalik ta'rif narxi
Xuddi shu (1) formuladan foydalanib 2022-yilda iste'mol qilingan elektr energiya narxini ham hisoblaymiz.
12022 = Pyiiiik 'No'rt = 258732-475 = 116 429 400 so'm
Elevatorlarda ishlatiladigan asinxron elektr yuritmalarning aksariyat qismi nominal yuklamadan kamroq yuklama bilan ishladi. Bunga misol qilib Aspiratorlardagi, konveyer lentalaridagi, separatorlardagi va Noriyadagi asinxron motorlarni keltirishimiz mumkin.
Tajriba tariqasida Noriyaga o'rnatilgan 45 kWli 4AM-200L - 4 asinxron motor ish rejimlari o'rganildi.
2022-yilning 2 - martidan 2022-yilning 19 - martigacha bo'lgan davrda ushbu motorlarning elektr energiya iste'moli hamda yuklama rejimi tahlil qilindi (3 - jadval )
3 - jadval
Sana 45 kWli asinxron motor iste'mol qilgan elektr energiya 45 kWli asinxron motor ishlash vaqti 45 kWli asinxron motor soatiga iste'mol qilayotgan elektr energiya
02.03.2022 534,23 18 29,67944444
03.03.2022 441,47 15 29,43133333
04.03.2022 678,7 24 28,27916667
05.03.2022 698,56 24 29,10666667
06.03.2022 703,49 24 29,31208333
07.03.2022 697,31 24 29,05458333
08.03.2022 0 Ishlamadi 0
09.03.2022 0 Ishlamadi 0
10.03.2022 0 Ishlamadi 0
11.03.2022 731,25 24 30,46875
12.03.2022 734,24 24 30,59333333
13.03.2022 723,43 24 30,14291667
14.03.2022 724,87 24 30,20291667
15.03.2022 0 Ishlamadi 0
16.03.2022 0 Ishlamadi 0
17.03.2022 0 Ishlamadi 0
18.03.2022 715,45 24 29,81041667
19.03.2022 737,62 24 30,73416667
O'rtacha lsoatlik elektr energiya iste'moli 29,7346
2022-yilning 22 - mart kuni ushbu motor ATV71HD45N4 tipli chastota o'zgartirgich qurilma orqali tarmoqqa ulandi. Hamda 4 - aprel kunigacha ma'lumotlar qayd avvalgi
ma'lumotlar bilan solishtirish uchun qayd etib borildi. ____4 - jadval
45 kWli asinxron motor iste'mol qilgan elektr energiya 45 kWli asinxron motor
Sana 45 kWli asinxron motor ishlash vaqti soatiga iste'mol qilayotgan elektr energiya
22.03.2022 582,1 24 24,25416667
23.03.2022 573,86 24 23,91083333
24.03.2022 597,21 24 24,88375
25.03.2022 601,5 24 25,0625
26.03.2022 589,53 24 24,56375
27.03.2022 587,1 24 24,4625
28.03.2022 603,12 24 25,13
29.03.2022 610,27 24 25,42791667
30.03.2022 599,78 24 24,99083333
31.03.2022 0 Ishlamadi
01.04.2022 0 Ishlamadi
02.04.2022 592,15 24 24,67291667
03.04.2022 607,38 24 25,3075
04.04.2022 594,47 24 24,76958333
O'rtacha lsoatlik elektr energiya iste'moli 24,7863
XULOSA
45 kWli asinxron motorning to'g'ridan - to'g'ri hamda chastota o'zgartirgich orqali tarmoqqa ulangan holatlar uchun energiya sarfini solishtiramiz. Shartli ravishda bajarilgan ishni ikki xil holat uchun ham teng deb olamiz. U holda
bu yerda W1 - chastota o'zgartirgichli asinxron motorning o'rtacha 1 soatlik energiya sarfi; W2 -to'g'ridan - to'g'ri tarmoqqa ulangan asinxron motorning o'rtacha 1 soatlik energiya sarfi;
Ushbu natijadan shuni xulosa qilish mumkinki, Elevatordagi asinxron elektr yuritmalarda chastota o'zgartiruvchi qurilmalarni qo'llagan holda 15-20 % atrofida energiya tejashimiz mumkin bo'lar ekan.
U holda yillik energiya sarfi ham 16,65 % ga kamroq sarflanadi deb hisoblasak, iqtisodiy samaradorlikni 2021 va 2022-yillardagi energiya sarfi bilan taqqoslaymiz.
Ushbu usulni qo'llash orqali, ham iqtisodiy, ham texnik tarafdan samarali tadbirni amalga oshirish mumkin bo'lar ekan. Agar iqtisodiy ko'rsatgichlarga e'tibor qaratilsa ushbu tejalayotgan mablag' hisobidan o'rnatilishi mumkin bo'lgan chastota o'zgartirgichlarni sotib olish harajatlarini 2 yilda qoplash mumkin bo'ladi.
ADADIYOTLAR
1. Nurali Pirmatov and Uchkun Mirzaev. "Ways to Improve the Energy Efficiency of an Electric Drive with Asynchronous Motors." International Journal of Engineering and Information Systems (IJEAIS) ISSN (2021): 230-233.
2. Duvlonov, Jaloliddin. "Analysis Of Frequency Control Systems For Asynchronous Electric Drive." International Journal of Engineering and Information Systems (IJEAIS) ISSN (2021): 102-104.
3. Mirzaev Uchkun, and Hiloliddinov Diyor. "Methodology Of Energy Audit In Uzbekistan." International Journal of Engineering and Information Systems (IJEAIS) ISSN (2021): 197-199.
4. Orzikul Nurullaev. "Analysis of Energy Saving In Enterprises." International Journal of Engineering and Information Systems (IJEAIS) ISSN (2020): 130-134.
5. Xoshimov F.A., Taslimov A.D. Energiya tejamkorligi asoslari. O'quv qo'llanma. - Т.: Voris, 2014.
УДК 91.100.15
ИССЛЕДОВАНИЯ ЗОЛО-ШЛАКОВЫХ СМЕСЕЙ ДЛЯ ПРОИЗВОДСТВА СТРОИТЕЛЬНЫХ МАТЕРИАЛОВ.
Хамидов А.И.
профессор Наманганский инженерно-строительный институт
Аннотация. В статье рассмотрены вопросы использования золо-шлаковых смесей при производстве строительных материалов, приведены результаты исследований по определению физико-механических характеристик растворов, приготовленных из различных составов.
Аннотация. Маколада курилиш материалларни ишлаб чикаришда кул-шлакли
