Научная статья на тему 'ИССИҚ ШАРОИТГА ЧИДАМЛИ ЯНГИ ТИЗИМ ВА ДУРАГАЙЛАР ПИЛЛАЛАРИНИНГ ТЕХНОЛОГИК КЎРСАТКИЧЛАРИ'

ИССИҚ ШАРОИТГА ЧИДАМЛИ ЯНГИ ТИЗИМ ВА ДУРАГАЙЛАР ПИЛЛАЛАРИНИНГ ТЕХНОЛОГИК КЎРСАТКИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
тут ипак қурти / зот / селекцион тизим / дурагай / иссиқ иқлим / технологик / пилла / қуруқ пилла вазни / пиллани чувалиш фоизи / хом ипак чиқиши / ипак маҳсулотлари чиқиши / толанинг узлуксиз чувалиш узунлиги / толанинг умумий узунлиги

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Умаров Шавкат Рамазанович, Батирова Азиза Негмуратовна, Абраев Муратали Бахтиёрович

Иссиқ шароитга мос зот ва дурагайларни яратишга йўналтирилган тадқиқотларда пиллаларнинг технологик хусусиятларига баҳо берилган ҳамда тажрибада иштирок этган тут ипак қуртининг селекцион тизим, зот ва дурагайларида технологик кўрсаткичлар бўйича, яъни қуруқ пилла вазни, пиллани чувалиш фоизи, хом ипак чиқиши, ипак маҳсулотлари чиқиши, толанинг узлуксиз чувалиш узунлиги, толанинг умумий узунлиги каби кўрсаткичлар бўйича танлаш ишлари амалга оширилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по биологическим наукам , автор научной работы — Умаров Шавкат Рамазанович, Батирова Азиза Негмуратовна, Абраев Муратали Бахтиёрович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИССИҚ ШАРОИТГА ЧИДАМЛИ ЯНГИ ТИЗИМ ВА ДУРАГАЙЛАР ПИЛЛАЛАРИНИНГ ТЕХНОЛОГИК КЎРСАТКИЧЛАРИ»

УДК: 638.24

ИССЩ ШАРОИТГА ЧИДАМЛИ ЯНГИ ТИЗИМ ВА ДУРАГАЙЛАР ПИЛЛАЛАРИНИНГ ТЕХНОЛОГИК

КУРСАТКИЧЛАРИ

1Умаров Шавкат Рамазанович, 2Батирова Азиза Негмуратовна, 3Абраев Муратали Бахтиёрович

!ТошДАУ Ипакчилик ва тутчилик кафедраси профессори 2ТошДАУ Ипакчилик ва тутчилик кафедраси доценти 3ТошДАУ талабаси https://doi.org/10.5281/zenodo.11477215

Аннотация. Иссиц шароитга мос зот ва дурагайларни яратишга йуналтирилган тадцщотларда пиллаларнинг технологик хусусиятларига ба^о берилган %амда тажрибада иштирок этган тут ипак цуртининг селекцион тизим, зот ва дурагайларида технологик курсаткичлар буйича, яъни цуруц пилла вазни, пиллани чувалиш фоизи, хом ипак чициши, ипак ма^сулотлари чициши, толанинг узлуксиз чувалиш узунлиги, толанинг умумий узунлиги каби курсаткичлар буйича танлаш ишлари амалга оширилган.

Калит сузлар: тут ипак цурти, зот, селекцион тизим, дурагай, иссиц ицлим, технологик, пилла, цуруц пилла вазни, пиллани чувалиш фоизи, хом ипак чициши, ипак ма^сулотлари чициши, толанинг узлуксиз чувалиш узунлиги, толанинг умумий узунлиги.

Аннотация. В исследованиях, направленных на создание пород и гибридов, пригодных для жарких условий, проводилась оценка технологических характеристик коконов и селекционная работа по таким технологическим показателям, масса сухого кокона, разматываемость коконов, выход шелка-сырца, шелковых изделий, общая и непрерывноразматываемая длина коконной нити.

Ключевые слова: тутовый шелкопряд, порода, селекционная линия, гибрид, жаркий климат, технологические, кокон, масса сухого кокона, выход сухих коконов, выход шелка-сырца, выход шелковой продукции, длина непрерывноразматываемой нити, общая длина коконной нити.

Annotation. In studies aimed at creating breeds and hybrids suitable for hot conditions, an assessment of the technological characteristics of cocoons and selection work was carried out on such technological indicators as the weight of a dry cocoon, the unwinding of cocoons, the yield of raw silk, silk products, the total and continuously unwinding length of the cocoon thread.

Key words: silkworm, breed, selection line, hybrid, hot climate, technological, cocoon, dry cocoon mass, dry cocoon yield, raw silk yield, silk product yield, length of continuously unwound thread, total length of cocoon thread.

Кириш. Бугунги кунда пиллачилик ХХР, Х,индистон ва Вьетнам каби давлатларда йил давомида 3-5 маротаба тут ипак куртлари парваришланиб, йиллик пилла х,осилининг 35-40 % тайёрланиб келинмокда. Мамлакатимизда х,ам ёз ва куз мавсумларида мавжуд барг озукаси, шунингдек ипакчилик инфратузилмасидан унумли фойдаланган х,олда такрорий ипак курти бокишни йулга куйиш иктисодий жихдтдан мух,им ахдмият касб этади.

Республикамизнинг ёз ва куз мавсумларининг кескин узгарувчан узига хос табиий иклим шароитларига мос зот ва дурагайларини яратишда бах,ор ва ёзнинг кескин узгарувчан иссик хдрорати ва курук намсиз шароитига чидамли генетик ва ирсий потенциалларини

максимал даражада саклаб коладиган генотипларни танлаш асосида янги тизим ва зотларни яратиш мух,им илмий ва амалий ахдмият касб этади.

Ипакчилик илмий тадкикот институтининг бир катор етакчи олимлари такрорий тут ипак курти бокиш буйича илмий тадкикотлар олиб борганлар; [1] лар "Тут ипак курти наслчилик иши" лабораториясида мавжуд зот ва дурагайлар ичидан такрорий курт бокишга мосларини танлаш, Х,индистонлик бир гуру^ [2] олимлар иссик иклим шароитларига мос зот ва дурагайларни районлаштириш, шунингдек [3] лар Х,индистоннинг нокулай шароитларига чидамли технологик курсаткичлари юкори зотларни яратиш борасида, [4] лар нокулай иклим шароитларининг махдллий ва хорижий дурагай пиллаларининг морфологик хдмда технологик курсаткичларини узгаришига таъсири борасида тадкикотлар олиб борганлар.

Тадкикот услубиёти ва материаллари. Иссик шароитга мос зот ва дурагайларни яратишга йуналтирилган тадкикотлар максад ва вазифалардан келиб чикиб, пилла мах,сулдорлик курсаткичларига бах,о бериш билан бир каторда пиллаларнинг технологик хусусиятларига х,ам алох,ида эътибор каратдик. Урнатилган тартибда х,ар бир тажриба буйича етиштирилган пиллалар сараланиб, соглом, кар, кушалок ва корапачок гурух,ларига ажратилгандан сунг соглом пиллалар ичидан чувиш мумкин булган пиллаларни танламасдан 300-400 донадан намуналар олинди. Пилла намуналарининг гумбаги иссиклик таъсирида жонсизлантирилди ва июль-август ойларида сояда куритилди. Сояда куритилган пилла намуналари технологик тах,лил килиш учун Узбекистон табиий толалар илмий-тадкикот институтига топширилди.

Пилла намуналари чувилиб, куйидаги асосий технологик курсаткичлар аникланди:

- курук пилла вазни, г;

- пиллани чувалиш фоизи, %;

- хом ипак чикиши, %;

- ипак мах,сулотлари чикиши, %;

- толанинг узлуксиз чувалиш узунлиги, м

- толанинг умумий узунлиги, м;

- толанинг метрик номери, м/г;

Тадкикот натижаларининг мух,окамаси. Тут ипак куртининг ёз мавсуми учун чидамли зот ва дурагайларида ёзги тухумларнинг жонланиши, куртларнинг ривожланиши, пилла мах,сулдорлик, пилладан капалакларнинг чикиши, капалакларнинг репродуктив курсаткичлари, куртларнинг хдётчанлиги каби мух,им хужалик кимматли белгиларини та^лил килиш билан бир каторда улар пилласининг технологик хусусиятларига алох,ида эътибор каратиш талаб этилади. Мазкур тадкикот ишимизда технологик белгилар буйича танлаш ишлари амалга оширилиб, селекцион материални энг мух,им технологик белгиларини аниклашга эришдик. Ушбу олинган белгилар куйидаги 1-жадвалда келтирилган.

1-жадвал . Тажриба тизимларини технологик курсаткичлари (2023 й.).

Зот ва тизимлар Курук пилла вазни, г Пилла- нинг чували- лиши, % Хом ипак чикиши, % Ипак мах,сулот- лари чикиши,% Узлуксиз чувалиш узунлиги, м Толанинг умумий узунлиги, м Толанинг метрик номери, м/г

Линия 1 0,794 81,3 43,22 53,15 817 908 2674

Линия 2 0,720 90,7 42,33 46,67 1125 1125 3717

Линия 15 0,633 86,7 45,50 52,45 558 992 3279

Линия 16 0,636 83,4 43,48 52,52 958 958 3584

Линия 1 х Линия 2 0,838 85,5 44,59 52,15 1042 1125 3155

Линия 2 х Линия 1 0,806 84,3 43,72 51,86 1058 1117 3106

Линия 15 х Линия 16 0,742 80,7 41,91 51,89 1067 1117 3311

Линия 16 х Линия 15 0,662 92,2 48,21 52,27 607 1175 3759

Гузал (назорат) 0,764 80,9 44,18 54,58 1042 1217 3311

Марварид (назорат) 0,790 88,0 45,70 51,90 1017 1125 2882

Хрриж дурагайи (назорат) 0,578 84,4 45,86 54,33 1158 1218 4405

1-жадвалда 2023 йилда тадкикот иши доирасида ипак куртлари парваришлаб олинган пилла намуналарининг технологик курсаткичларига бахо берилди. Олинган натижаларга кура, толанинг метрик номери Хориж дурагайида - 4405 м/г, Линия 2 тизимда - 3717 м/г, Линия 16 х Линия 15 дурагайида 3759 м/г ни ташкил килди. Ипак махсулотлари чикиши Гузал зотида - 54,58 %, Хориж дурагайида - 54,33 %, Линия 1 селекцион тизимда эса 53,15 % булди. ^урук пилла огирлиги буйича энг вазндор пиллалар Линия 1 х Линия 2 ва Линия 2 х Линия 1 дурагайларида мос равишда 0,838-0,806 г га тенг булди.

Ушбу ракамли маълумотларга асосланиб, махаллий Линия 1 ва Линия 2 тизимларининг технологик курсаткичлари талаб даражасида булиб, олиб борилган тадкикотлар якунига кура келгусида ушбу дурагайларни такрорий курт бокишга тавсия этиш мумкин деган хулосага келсак булади.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Ш.Р.Умаров, У.Н Насириллаев, С.С.Леженко. Высокопродуктивные гибриды тутового шелкопряда для повторных выкормок.Ташкент-Узбекский биологический журнал 2006 г. № 4. 70-75 с.

2. Chandrakanth N., Kandayam M. Ponnuvel, Sunmugam M. Moorthy, Sirigineedi Sasibhushan, Vankadara Sivaprasad. Analysis of transcripts of heat shock protein genes in silkworm, Bombyx mori L.//(Lepidoptera: Bombycidae) EurJ.Entomol. -2015. -112(4). -P.676-687.

3. Moorthy S.M., Das S.K., Kar N.B., Mandal K. & Bajpai A.K. Breeding of bivoltine silkworm breeds suitable for tropics and identification of multi x bi silkworm hybrid for locommercial exploitation in Eastern India. — Perspectives Cytol. Genet. 2007. - P 215-227.

4. Батирова А.Н., Умаров Ш.Р. Нокулай иклим шароитнинг махдллий ва хориж дурагай пиллалари морфологик хамда технологик курсаткичларига таъсири. // Аграр фан назарияси ва амалиётидаги долзарб муаммолар ва уларнинг ечимлари халкаро конференциянинг материаллари туплами. - Тошкент, 2020. 24-29-б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.