CC BY
261Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
ISLOM DININING TARQALISHI VA UNING TA'LIM TARBIYAGA TA'SIRI
Ozoda Turayeva, Sarvinoz Hasanova
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o'zbek tili va adabiyoti universiteti tarjima
nazariyasi va amaliyoti talabalari
Ushbu maqolada Islom dinining dunyoga tarqalishi va ta'lim tarbiyaga o'z ta'sirini o'tkazilishi, shuningdek islom dinining muqaddas kitobi sanalmish Qur'oni Karimda Alloh tomonidan nozil qilingan ta'lim tarbiya, odob-axloq, ilm-fan to'g'risidagi oyiti kalimalarni o'rganishimiz va kelajak avlodga to'la qonli yetkazishimiz va amal qilishimiz shart va zarurdir.
Kalit so'zlar: Din, arab-tili, islom, Payg'ambarimiz Muhammad (s.a.v.) masjid, Ka'ba, qibla, badr janggi, uhud janggi, UNESCO, fetishizm, totemizm, animizm, sehrgarlik, Qur'on, kiyik terisi, makkiy, madaniy.
Alloh taolo Qur'on tili etib tanlab olgan buyuk til. Haqiqatda u har bir musulmonning qalbiga yaqindir. Arab-tili, u haqida gapirishgandek juda murakkab til emas, balki juda boy til. Aslida esa talaba arab-tilini o'rganish moboynida duch keladigan barcha muammolar arab-tilining murakkabligida emas, balki boshqa sabablarga bog'liq. Arab-tili hozirgi kunda 6 ta jahon tilining biri hisoblanadi. UNESCO axborotiga ko'ra hozirgi kunda dunyoda 5600 dan ortiq til va shevalar mavjud. BMT (Birlashgan Millatlar Tashkiloti) kengashlarida ish yuritish uchun qo'llaniladigan yetti tilning bittasi arab-tilidir. Bu tilda BMT, Arab davlatlari legasi, Fors ko'rfazi, arab davlatlari kengashi, AOPEK tashkiloti, arab-tili akademiyasi, Islom robitasi tashkilotlari singari bir qator, xalqaro tashkilotlarida kengashlar, sessiyalar, va majlislar olib boriladi. Bu tilda jahon ma'daniyatining durdonalariga aylangan ko'plab adabiy-badiiy, falsafiy, diniy, tarixiy, siyosiy, mavzulardagi asarlar yoritilgan. Yurtimizdan yetishib chiqqan Imom Buxoriy, Abu Iso at-Termiziy, al-Xorazmiy, Abu Rayxon Beruniy, Ibn Sino, Mirzo Ulug'bek kabi ko'plab vatandoshlarimiz o'zlarining ilmiy ma'rifiy asarlarini arab tilida yozishgan. Bugungi kun yosh kadrlari mazkur asarlarni o'qish, ularni ilmiy tahlil qilish hamda tarjima qilib xalqimiz e'tiboriga havola qilaolishlari muhim masalalardandir. Bu esa, arab-tilini o'rganish va o'rgatishni taqozo qiladi. Hozirgi paytda arab davlatlari dunyoning siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy sohalarida alohida mavqe egallayapti va ta'siri va nufuzi ortib boryapti. Mazkur arab davlatlari asosan Fors ko'rfazi, Hind okeani, O'rta-yer dengizi, Atlantika okeani sohillariga, Osiyo qit'asining janubi-g'arbiy, Afrika qit'asining shimoliy mintaqalarida joylashgan.
ANNOTATSIYA
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
Hozirgi paytda mustaqil 22 ta arab davlatining umumiy aholisi soni 190 milliondan ortadi. Kelajakda arab davlatlari bilan iqtisodiy va ijtimoiy so halarda o'zaro hamkorlik qilish, jumladan ular bilan o'zaro manfaatli iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirishni o'zimizga maqsad qilib quygan ekanmiz, arab davlatlari bilan ham turli darajalardagi munosabatlarni rivojlantirib borishimiz lozim. Arab-tilini bilish ushbu maqsadga yetishish uchun ham xizmat qiladigan muhim omildir. Arab-tili xom-som tillar oilasining somiy tillar guruhiga kiradi. Bu guruh yana ivrit (yaxudiy) oysor, amhar, va horari tillarni o'z ichiga oladi. Klassik arab-tili Qur' oni Karim tili asosida zamonaviy arab adabiy tili shakllangan. Barcha arab davlatlari rasmiy muammolarini shu tilda zamonaviy adabiy tilda olib boradi, ommaviy axborot vositalari; matbuot, radio, televideniya ham shu tilni ishlatadi. Ammo arablarning kundalik hayotlarida ishlatadigan so'zlashuv tillari arab adabiy tilidan farqlanadi. Shuningdek, turli mintaqalardagi arablarning tillari bir-biridan farq qiladi. Bu farq ayrim hududlarida shuqadar kattaki xalqning savotsiz qismi o'z davlatining rasmiy tilini bazo'r tushinishi hatto tushina olmay qolishi ham mumkin. Arab alifbosida 28 ta harf bor. Arab alifbosi bizning harflarimizdan o'ngdan chapga yozilishi va o'qilishi, bosh hamda kichik harflari yo'qligi, har bir harf alohida, so'z boshida, o'rtasi va oxirisida keladigan shakllarga ega ekanligi jihatidan farq qiladi. Arab alifbosining hammasi undosh harflar. Unli harflarni ifoda etuvchi belgilar harakatlar deyiladi.
Islom (arabcha; al-Islom - ,,bo'ysunish, itoat etish") jahonda keng tarqalgan uch dindan (xristianlik va yahudiy bilan bir qatorda) biri islom diniga e'tiqod qiluvchilar arabcha ,,muslim" (,,sadoqatli" ko'pligi ,,muslimun") deb ataladi. „Muslim", ,,muslimun" so'zining boshqa xalqlar orasida o'zgacha talaffuz etish (masalan; forslarda - musalmon, o'zbeklarda musulmon, qirg'iz va qozoqlarda - musulmon, Ukraina va Rossiyada - basurmon.) natijasida bu dinga e'tiqod qiluvchilar turli nom bilan ataladi. Lekin bularning ichida hozir musulmon iborasi keng tarqalgan. Jahonda dunyo aholisining 24,9% i ya'ni, 1,9 milliard kishi Islomga e'tiqod qiladi. Musulmonlarning 2/3 qismidan ko'prog'i Osiyoda yashaydi va bu qit'a aholisining 20% idan ortig'ini tashkil etadi. Qariyib 30% musulmonlar Afrikaga to'g'ri keladi (qit'a aholisining deyarli yarmi). Dunyoda musulmon jamoalari mavjud bo'lgan 120 dan ortiq mamlakatdan 40 dan ziyodida musulmonlar aholining ko'pchiligini tashkil qiladi. Shimoliy Afrika, G'arbiy Osiyoning barcha mamlakatlarida (Kipr, Livan, Isroil, mustasno) Senegal, Gambiya, Niger, Somali, Afg'oniston, Pokiston, Bangladesh, Indoneziya va boshqa ba'zi mamlakatlarda aholining 80% dan ortig'i musulmonlardir. Musulmonlarning soni jihatidan eng yirik davlatlar; Indoneziya, Hindiston, Pokiston, va Bangladesh; musulmonlarning anchasi Markaziy Osiyo mamlakatlari, Xitoy, Tailand, Efiopiya, Tanzaniya, Kiprda, Yevropaning ayrim mamlakatlari (Bosniya va
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
Gersagovina, Albaniya, Buyuk Britaniya, GFR, Fransiya va boshqalar), Shimoliy va Janubiy Amerika qit'asi mamlakatlari (AQSH, Kanada, Argentena, Braziliya, Gayana, Surinam, Trinidad va Tabago) da Avstraliyada Fiji orolarida yashaydi. Islom 7-asrda Hijoz (G'arbiy Arabiston) da paydo bo'ldi. Uning asoschisi Muhammad (s.a.v.) sanaladi. Islom dinining paydo bo'lishi xususida Islom man'balariga asoslangan diniy an'anada u ilohiy hodisa, insonlarni to'g'ri yo'lga solish uchun Alloh taolo tomonidan yuborilgan oxirgi ta'limot deb hisoblanadi. Islom talqinida dastlab, yahudiy va xristianlar ham aynan musulmonlar e'tiqod qilgan Xudoga ishonganlar. Shu Xudo ya'ni Alloh odamlarga payg'ambarlar va elchilar yuborgan. Ammo insonlar payg'ambarlar ta'limotini buzganlar. Shuning uchun Alloh insonlarga oxirgi rasul etib Muhammadni (s.a.v.) tanladi, unga o'zining kalomi Qur'onni nozil qildi. Muhammad (s.a.v.) oldin o'z hamshaharlarini so'ng barcha arablarni ko'plab qabila xudolariga sig'inishdan voz kechish yagona xudo Allohga e'tiqod qilish, solih hayot kechirish, u dunyoda jannatga tushish uchun bu dunyoda ezgu ishlar qilishga da'vat etadi. Qur'onga ko'ra arablar va yahudiylarnng umumiy bobokaloni Ibrohim Allohga birinchi bo'lib imon keltirgan. Demak, Islom yangi e'tiqod emas balki Ibrohimga nozil bo'lgan dindir. Islomning muqaddas kitobi Qur'ondir.
Ta'lim - bilim berish, malaka va ko'nikmalar hosil qilish jarayoni, kishini hayotga va mehnatga tayyorlashning asosiy vositasi.
Tarbiya - shaxs muayyan jismoniy, ruhiy, axloqiy ma'naviy, sifatlarini shakllantirishga qaratilgan amaliy pedagogik jarayon; insonning jamiyatda yashashi uchun zarur bo'lgan xususiyatlarga ega bo'lishini ta'minlash yo'lida ko'riladigan chora tadbirlar yig'indisi. Tarbiya insonning insonligini taminlaydigan eng qadimiy adabiy qadriyatdir. Tarbiyasiz alohida odam ham, kishilik jamiyati ham mavjud bo'laolmaydi. Chunki odam va jamiyatning mavjudligini ta'minlaydigan qadriyatlar tarbiya tufayligina bir avloddan boshqasiga o'tadi.
Xulosa qilib aytganda ,,Islom dini" tozalik va poklik ustiga qurilgan din hisoblanadi. Unda ezgu ishlar, ezgu amallar, yaxshilik va saxiylik, mehr muruvvat kabi fazilatlar mavjud. Avvalo tarbiya oiladan boshlanadi. Farzand yaralibdiki uni oiladan ya'ni go'dakligidan tarbiyalash joiz. Har bir ota-ona o'z farzandini yaxshi, ilmli, ziyoli, va xalqqa manfaati tegadigan qilib tarbiyalashi, yomon illatlardan yiroq yurishlikni uqtirishlari farzand oldidagi burchi hisoblanadi.
1. O'zbekiston Milliy Insiklopediyasi ( 2000 - 2005).
2. Anvar Ahmad Nozim Mamatoxunov Arab - tili 1 - kitob. T.: 2013.
3. Lutfiy Ahmad, Saodat asri qissalari [ 1-kitob, Intizor kutilgan tong ] T.: 2003.
Foydalanilgan adabiyotlar:
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
4. С. А. Хайдаров. (2020). Узбекистан тарихини укитишда "Зафарнома"дан фойдаланишни имкониятлари. Science and Education. 1(7). 192-198
5. Сулаймон Амиркулович Хдйдаров. (2020). Тарих дарсларида интеграциялашган технологиялардан фойдаланиш. Science and Education. 1(8). 666-671
6. Хайдаров С. (2020). Узбекистон тарихи дарсларида педагогик технологияларни уйгунлашган холда куллашнинг методик талаблари. Academic Research in Educational Sciences. 1 (3). 1313-1321.
7. Хайдаров Сулаймон Амиркулович. (2020). Тарих фанини укитишга оид экологик муаммолар масаласи «Scientific Progress» Scientific journal 1(1). 12-17.
8. С.А. Хайдаров. (2020). Тарих дарсларида тасвирий санъат асарларидан фойдаланиш. Science and Education. 1(9). 458-461.
9. Хайдаров Сулаймон Амиркулович. (2021). Узбекистон тарихи фанини укитишда тасвирий санъат асарларидан фойдаланишнинг узига хослиги «Scientific Progress» Scientific journal 1(3). 9-14.
10. Khaydarov S.A. (2021). The role of the use of fine arts in teaching the history of the country. International scientific and practical conference. CUTTING EDGE-SCIENCE. Conference Proceedings. Page 41-43.
11. Хайдаров. С. (2021). Ёшларда ватанпарварлик хиссини тарбиялашда "Бобурнома" асарига ишланган миниатюраларнинг ахамияти. Халкаро илмий-амалий конференцияси туплами. 33-37 б.
12. Хайдаров. С. (2021). Захириддин Мухаммад Бобур хорижлик таткикотчилар нигохида: подшохлик муйкалами. Халкаро илмий-амалий конференцияси туплами. 43-46 б.
13. Сулаймон Хайдаров. (2020). Узбекистон тарихи фани дарслари самарадорлигини оширишда тасвирий санъат воситаларининг роли. Science and Education, 1(6), 174-179.
14. С.А. Хайдаров. (2020). Педагог-укитувчиларда ахборот-коммуникация куникмасини шакллантириш асослари. "Science and Education." Scientific journal. 1(7). 610-617 б.
15. Хайдаров.С. (2021). Ракамли таълим мухитида тарих дарсларида талабалар билимини назорат килиш воситалари ва методлари. Халкаро илмий-амалий конференцияси туплами. 160-163 б.
16. Khaydarov S.A. (2019). Use of products of the fine arts in teaching history of Uzbekistan. International Journal of Research. 6(03).40-44
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
17. Khaydarov S.A. (2020). Pedagogic and didactic possibilities of using miniature works in historical lessons. International Journal of Psychosocial Rehabilitation. 24(8).
18. Khaydarov, S. A. (2021). The role of the use of fine arts in teaching the history of the country. International scientific and practical conference. CUTTING EDGE-SCIENCE. In Conference Proceedings (pp. 41-43).
19. Davrenov, J., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA XVI-XVIII ASRLARDA YAPONIYA DAVLATI TARIXINI AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).
20. Narmatov, D., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA ISPANIYA XV-XVII ASRLARDAGI TARIXI. Scientific progress, 1(6).
21. Elguzarov, B. B. O. G. L., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA MITANNI DAVLATCHILIGINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6), 616-619.
22. Erkinov, A. S. O., & Haydarov, S. (2021). YUNON-BAQTRYA PODSHOLIGINING IJTIMOYI TUZIMI, XO'JALIGI VA MADANIYATI. Scientific progress, 1(6), 620-622.
23. Nematov, M. D. O., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI ORGANISHDA SHUMER-AKKAD DAVLATCHILIGINING ORNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).
24. Ermatov, F., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA 1870-1914 YILLARDA ANGLIYANING O'RGANILISHI. Scientific progress, 1(6).
25. Do'Stmurodov, S., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA XVI-XVIII ASRLARDA HINDISTONNI O'RGANISH. Scientific progress, 1(6).
26. Mengboyev, S. N., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA URARTU PODISHOLIGINING O'RNI. Scientific progress, 1(6).
27. Asqarov, N. S. O., & Haydarov, S. (2021). ARAB XALIFALIGINING POYTAXTI BAG'DODNING TANAZZULGA YUZ TUTISHI. Scientific progress, 1(6).
28. Ro'Zmetov, J., & Haydarov, S. (2021). TARIXNI O'RGANISHDA SOSONIYLAR DAVLATINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).
29. Tulaboyev, D., & Haydarov, S. (2021). TARIXNI O'RGANISHDA MESOPATAMIYANING TARIXI VA DINI: O'RNI HAMDA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).
30. Omonov, A. O. O., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA FRIGIYA PODSHOLIGINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(5).
31. Turg'Unboyeva, M., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA "O'TTIZ YILLIK URUSH" NING AHAMIYATI. Scientific progress, 1(5).
1475-1792
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
32. Ashirova, N. X. Q., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA QADIMGI HINDISTON MADANIYATINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(5).
33. Yoriqulov, A. S. O. G. L., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA HIND SIVILIZATSIYASI O'RNI. Scientific progress, 1(5).
34. Rahimberdiyev, A. E. O. G. L., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA ELAM DAVLATCHILIGINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(5).
35. Nomozov, M. M. O., & Haydarov, S. A. (2021). OZBEKISTON RESPUBLIKASIDA TA'LIM SOHASIDAGI ISLOHOTLAR. Scientific progress, 1(5).
36. Fayziyeva, Y. I. Q., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA SURIYA VA FINIKIYA PODSHOLIGI O'RGANILISHI. Scientific progress, 1(5).
37. Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA FRANKLAR DAVLATI O'RNI VA AHAMYATI. Scientific progress, 1(5).
38. Амиркулович, С. (2021). УЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ФАНИНИ У^ИТИШДА ТАСВИРИЙ САНЪАТ АСАРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ УЗИГА ХОСЛИГИ. Scientific progress, 1(3).
39. Амиркулович, X. У. (2021). ТАРИХ ДАРСЛАРИНИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА МИНИАТЮРАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЙУЛЛАРИ. Scientific progress, 1(3).
40. Гайдаров С. (2021). Узбекистон тарихини укитишда миллий миниатюрадан фойдаланиш (Бобурнома мисолида). Academic Research in Educational Sciences. 2 (7). 760-764.
