Научная статья на тему 'ИШНИ СУДГА ҚАДАР ЮРИТИШДА ДАЛИЛ ТЎПЛАШ ТУШУНЧАСИ ВА ЎЗИГА ҲОС ЖИҲАТЛАРИ'

ИШНИ СУДГА ҚАДАР ЮРИТИШДА ДАЛИЛ ТЎПЛАШ ТУШУНЧАСИ ВА ЎЗИГА ҲОС ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

202
57
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
жиноят процессида далил / далилларни тўплаш / терговга қадар текширувни амалга оширувчи оргнаннинг мансабдор шахс / суриштирувчи / терговчи / прокурор / суд / судья. / evidence in criminal procedure / collection of evidence / prooving / investigator / prosecutor / court / judge

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Лазиз Зарифович Турдиев

Мақолада ишни судга қадар юритишда далилларни тўплаш тушунчаси илмий ва қиёсий-ҳуқуқий жиҳатдан таҳлил қилинган. Шу билан бирга, далилларни тўплаш институтини такомиллаштиришга оид тавсиялар илгари сурилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE CONCEPT OF EVIDENCE GATHERING AND ITS SPECIFICITY IN PRETRIAL PROCEEDINGS

The article analyzes the concept of collection of evidence of scientific and comparative legal points of view. At the same time, recommendations are made on improving the institution of the concept of evidence assessment.

Текст научной работы на тему «ИШНИ СУДГА ҚАДАР ЮРИТИШДА ДАЛИЛ ТЎПЛАШ ТУШУНЧАСИ ВА ЎЗИГА ҲОС ЖИҲАТЛАРИ»

ИШНИ СУДГА КАДАР ЮРИТИШДА ДАЛИЛ ТУПЛАШ ТУШУНЧАСИ

ВА УЗИГА ^ОС ЖИХДТЛАРИ

Лазиз Зарифович Турдиев

ИИВ Академияси Жиноят-процессуал хукук кафедраси катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада ишни судга кадар юритишда далилларни туплаш тушунчаси илмий ва киёсий-хукукий жихатдан тахлил килинган. Шу билан бирга, далилларни туплаш институтини такомиллаштиришга оид тавсиялар илгари сурилган.

Калит сузлар: жиноят процессида далил, далилларни туплаш, терговга кадар текширувни амалга оширувчи оргнаннинг мансабдор шахс, суриштирувчи, терговчи, прокурор, суд, судья.

THE CONCEPT OF EVIDENCE GATHERING AND ITS SPECIFICITY IN

PRETRIAL PROCEEDINGS

ABSTRACT

The article analyzes the concept of collection of evidence of scientific and comparative legal points of view. At the same time, recommendations are made on improving the institution of the concept of evidence assessment.

Keywords: evidence in criminal procedure, collection of evidence, prooving, investigator, prosecutor, court, judge.

КИРИШ

Жиноят-процессуал конунчилигида жиноят содир этганликда айбланаётган хар бир шахснинг айбдорлиги далиллар оркали исботланиши мустахкамланган. Бу эса жиноят-процессуал конун нормаларига катъий амал килган холда белгиланган талаблар асосида далилларни туплаш оркали жиноятларни тез ва тула очиш, жиноят содир этган хар бир шахсга адолатли жазо бериш хамда айби булмаган хеч бир шахс жавобгарликка тортилмаслиги ва хукм килинмаслиги учун айбдорларни фош этиш, конуннинг тугри татбик этилишини таъминлашни кафолатлайди.

Бугунги кунда одил судловни амалга ошириш буйича замонавий ва самарали тизимни жорий этиш, суд-тергов

February, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

842

^aoguaraHu TaKoMuggamTupum, ^KHoaT npo^ccuga gaguggapHu Tyngam Syfiuna нннoвaцнoн TexHogoruagapHu KeHr ^opufi этнm Ba эgeктpoн gaguggapHu Tyngam ^aoguaraHu aHaga TaKoMuggamTupum, gaguggapHu Tyngamra goup KoHyHHuguKgaru SymguKgapHu SapTapa^ этнm xaMga ^hho^t umu Syfiuna ucSoTgaHumu go3uM SygraH xogaTgapHu chhhkobhhk SugaH, Tyga Ba xoguc TeKmupugumuHu TagaS Kugagu.

ä^ABHET^ÄP TA^mrn BA METO^o^rnn

PecnySguKaMroga ^KHoaT-npo^ccyag MyHocaSargapga KOHyH ycTyBopnuruHH TatMHHnam xaMga TeproB Ba npo^ccyag xapaKargapHu yTKa3umga maxc xyKyK Ba эpкннgнкgapннн neKgam ökh Sy3um aManueTura SapxaM Sepum [1] Sopacuga ucgoxoTgap aMagra omupugMoKga. ÄHHHKca, cyHrru (2017-2021) fiuggapga cyg-xyKyK TH3HMuga aMagra omupugraH ucgoxoTgap Harn^acuga gaguggap MaKSyggurura oug KOHyHnunuKKa 3ug paBumga ^aBoSrapguKKa TopTugraH ^aMu 2956 (2017 fiugga 263, 2018 fiugga 867, 2019 fiugga 859, 2020 fiugga 781, 2021 fiugHuHr 1-Hoparuga 186) Ha$ap[2] maxcHuHr cyggap TOMOHugaH OKgaHraHnuru gaguggapHu Tyngam aMagueTuga gaguggap MaKSygguruHu TatMuHgam SugaH öorguK MyaMMogap MaB^ygguruHu aKKog TacguKgafigu. Kegrycuga SyHgafi MyaMMogapHuHr ogguHu ogum MaKcaguga ogug cyggoBHuHr cu^ar xaMga caMapagopguruHu aHaga omupum, afiHu^ca ^uhoat umgapu Syfiuna gaguggapHu Tyngam тнзнмннн aHaga TaKoMnggamTupum MyxuM axaMuaT KacS этagн. ^aguggapHu ryngamga энг MyxuM ^uxar um y^yH axaMuaTguK xucoSgaHagu. fflyHuHr y^yH gacrgaS gagug TymyHnacura эtтнSop Kaparum go3uM. ^SeKucTOH PecnySguKacu ^uHoaT-npo^ccyag KogeKcuHuHr 81-Moggacu SupuHnu KucMuga "H^tumouh xaB^gu KugMumHuHr W3 SepraH-SepMaraHguruHu, my KugMumHu cogup этгaн maxcHuHr afiSgu-afiScroguruHu Ba umHu Tyrpu xag Kugum ynyH axaMuaTra MoguK SomKa xogaTgapHu cypumTupyBnuHuHr, TeproBnuHuHr Ba cygHuHr KoHyHga SegrugaHraH TapTuSga aHuKgamura acoc SygaguraH xap KaHgafi xaKuKufi MatgyMoTgap ^KHoaT umu Syfiuna gagug xucoSgaHagu" [3]. - geS MycTaxKaMgaS KyfiugraH. K^HyHmyHoc ToMoHugaH SepugraH Tatpu^ga ^asar xaKuKufi MatgyMoTgap gagug Sygumura ypry SepraH. Hm ynyH axaMuaTgu xogaTgapHu TacguKgoBHu, uhkop этyвнн, mySxara ogyBnu KoHyH acocuga TeproBra Kagap TeKmupyBHu aMagra omupyBnu opraHHuHr MaHcaSgop maxcu, cypumTupyBnu, TeproBHu, cyg ToMoHugaH TyngaHraH, TeKmupugraH, SaxogaHraH MatgyMoTgap xaKuKufi MatgyMoT xucoSgaHagu. HmHu cygra Kagap wpuTum SocKu^uga gacTgaS yTKa3ugraH TeproB

February, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

843

харакатлари, тезкор-кидирув тадбирларини утказиш оркали факат маълумотлар тупланади. Ушбу маълумотларни ишга алокадорлиги текширилиб иш учун ахамиятлилиги исботлангандан сунг суриштирувчи, терговчи, судья томонидан далил сифатида бахоланади ва ишга кушиб куйилади. Далилларни конун асосида тупланишининг мехайнизми жиноят-процессуал конунчиликда тартибга солинган. Унга кура далиллар туплаш ЖПКнинг 87-моддаси биринчи кисмида, яъни "Далиллар тергов ва суд харакатларини юритиш: гумон килинувчини, айбланувчини, судланувчини, гувохни, жабрланувчини, экспертни сурок килиш; юзлаштириш; таниб олиш учун курсатиш; курсатувни ходиса руй берган жойда текшириш; олиб куйиш; тинтув; куздан кечириш; гувохлантириш; мурдани эксгумация килиш; эксперимент утказиш; экспертиза тадкикотларини утказиш учун намуналар олиш; экспертиза ва тафтиш тайинлаш; такдим этилган ашёлар ва хужжатларни кабул килиш; телефонлар ва бошка телекоммуникация курилмалари оркали олиб бориладиган сузлашувларни эшитиб туриш, улар оркали узатиладиган ахборотни олиш, шунингдек тезкор-кидирув тадбирларини утказиш йули билан тупланади" -деб, курсатиб утилган. Бундан ташкари, ЖПКнинг 87-моддасида белгиланган коидаларга кура далилларни туплаш учун ЖПК 86-моддасининг биринчи кисмида белгиланган шахслар тергов ва суд харакатлари хамда тезкор-кидирув тадбирларини утказиши, далил туплаш жараёнида 88-моддасида белгиланган шартларга мувофик фукаролар, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг хукук ва конуний манфаатларини куриклаш чораларини куриши, шахсни ишда иштирок этиш билан боглик хукукларни таъминлаш, 89-моддасида белгиланган шартларга мувофик давлат сирлари булган хужжатлар ёки нарсалар билан боглик далилларни туплашда давлат сирларини куриклаш чораларини куриши, шунингдек тупланган далилларни ЖПКнинг 90-93-моддасида курсатилган шартларга мувофик баённома билан процессуал расмийлаштириши керак булади.

Далилларни туплаш тергов харакатлари, суд харакатлари, тезкор-кидирув тадбирларини утказиш оркали тупланиши конун нормаларида белгиланган ва терговга кадар текширувни амалга оширувчи органнинг мансабдор шахси, суриштирувчи, терговчи ушбу харакатларни утказиш ваколатига эга. Жиноят ишига оид шундай маълумотлар борки улар тегишли давлат органлари, корхона, муассаса, ташкилотларда сакланади. Масалан: Етказилган зиённи микдорини аниклаш билан боглик маълумотланинг айримлари молия органлари, банк

February, 2022

https://t.me/ares uz Multidisciplinary Scientific Journal

Myaccacagapuga caKgaHagu. YmSy MatgyMoTgapHu ogum ynyH ^nKHuHr 306-Moggacu ukkuhhu KucMuga MygKufi знeннн MuKgopuHu aHuKgam ynyH "... 3apypaT TyrugraHga SyHuHr ynyH Mogua opraHgapugaH Ba Y3SeKucToH PecnySguKacu Mogua вaзнpgнгн xy3ypugaru Syrog^eTgaH TamKapu Пeнцнa ^aMrapMacu SyguMgapugaH xucoS-kutoS TagaS KuguS ogagu" -geS MycTaxKaMgaS KyfiugraH. YmSy MatgyMoTgapHu ogum ynyH TeproB xapaKaTgapuHu yTKa3um mapT эмac. TeproBra Kagap TeKmupyBHu aMagra omupyBnu opraHHuHr MaHcaSgop maxcu, cypumTupyBHu, TeproBnu, cyg ymSy MatgyMoTgapHu cypoBHoMa roSopum opKagu ogum BaKogaTura xaM эгaнgнгн SegrugaHraH. ro^opugaru ^uKpgapgaH KeguS hukuS gaguggapHu Tyngam $aKar TeproB Ba cyg xapaKaTgapu, тeзкop-кнgнpyв TagSupgapuHu yTKa3um opKagu эмac SagKu npoцeccyag xapaKaTgap opKagu xaM aMagra omupugagu. By эca gaguggapHu Tyngam TymyHnacuga SymguKgap MaB^ygguruHu KypcaTagu. Xo3upru KyHra Kagap gaguggapHu Tyngam TymyHnacura ^HKga Tatpu^ SepugMaraH. OaKar gaguggapHu Tyngam BaKogaTura эгa SygraH cySteKTgap ToMoHugaH ygapHu Tyngam Bocuragapu KypcaTuS yTugraH. roKopugaru ^uKpgap gaguggapHu Tyngam Syfiuna aroHa TymyHna KoHyHnuguKKa KupuTugumuHu TaKo3o этagн. ^aguggapHu Tyngam TymyHnacu Syfiuna oguMgap ToMoHugaH Sup KaHna ^uKpgap SuggupugraH.

XY^OCA

XycycaH, C.M.PaxMoHoBaHuHr TatKuggamuna, «gaguggapHu Tyngam - cypumTupyBHu, TeproBnu, npoKypop, cyg ToMoHugaH gagugufi axSopoTHu Tonum, TagaS KuguS ogum, KaSyg KuguS ogum Ba npoцeccyag Kafig этнmгa xaMga KoHyHga Ha3apga TyrugraH npo^ccyag xapaKaTgapHu aMagra omupumra fiyнagтнpнgгaн»[4]. YmSy ^uKpga gaguggapHu Tyngamga KeHr MatHoga npoцeccyag xapaKaTgap Typpucuga $uKp ropuragraH.

E.3. Kyp3uHepHuHr ^uKpuna, «gaguggapHu Tyngam um Syfiuna axaMuaTra эгa SygraH MatgyMoTgapHu aHuKgam, ogum (oguS Kyfium) xaMga TeproB eKu SomKa npo^ccyag xapaKaTgap epgaMuga ygapHu npoцeccyag TapTuSga Mycrax-KaMgamra KaparugraH cypumTupyBnu, TeproBnu, npoKypop Ba cygHuHr npoцeccyag $aogнaтнgнp»[5]. B.C.nonoB gaguggapHu Tyngam - Sy axSopoTHu aHuKgam, Kygra KupuTum (oguS Kyfium) Ba yHu TeproB Ba SomKa npo^ccyag xapaKaTgap epgaMuga cypumTupyBnu, TeproBnu, npoKypop Ba cyg (cygta) ToMoHugaH npo^c-cyag MycTaxKaMgamgaH uSopaT SygraH npoцeccyag ^aoguaTgup geS TatKuggafigu^].

E.B. CMaropuHcKaa gaguggapHu Tyngam geraHga,

February, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

845

cypnmTHpyBHH, TeproBHH, npoKypop, cyg Ba x,HMoaHHHHHr npo^ccyan TapTHÖga ^hhoat Hmnra TaannyK^H axöopoTHH aHHKgam, Tanaö kh^hö onnm, Kaöyn kh-^hö onnrn, Kafig KHnnrnra KaparnnraH ^aonHtfra TymyHHnagH geö TatKHgnafigH. OHKpHMH3na onHMnap TOMOHHgaH öepunraH TymyHHanap KHCMaH epHTHnraHnurHHH HHOÖaTra onuö, ganunnapHH Tynnamra Kyfiugaruna TymyHHa öepcaK MaKcagra MyBo^HK.

flmunnapHU mymarn 6y - vpnynda 6emma^aH eaкommгa эга cy6beKmmp moMOHudaH тергоe yapaKammpu, cyd yapammmpu, me3Kop-Kuöupye maö6upmpuHu yaMÖa npo^ccyax yapammmpHu ymKa3um op^axu Ma-bxyMommpHU Kuöupum, monum, 6aeннoмaгa pacMUürnmmupum ea oxurn op^axu aMama omupmaö^aH npo^ccyan wapaeHuöup.

^HK 87-Moggacura WKopugacu KypcaranraH y3rapTHmHH Kupmum MaB^yg öyrnnHKHHHr öapTapa^ этнпнmнгa xH3MaT Kunagu, geö xucoönaHMro

REFERENCES

1. Y3ÖeKHCTOH PecnyönHKacH npe3HgeHTHHHHr 2020 fiun 10 aBrycTgaru «Cyg-TeproB ^aonuaTuga maxcHHHr xyKyK Ba эpкннпнкпapннн xhmoa KH^um Ka^onaraapHHH AHaga KynafirapHm Hopa-TagönpnapH TyrpHCHga»rH nO-6041-coH OapMOHH // https://www.lex.uz/docs/4939467.

Y3ÖeKHCTOH PecnyönHKacH ^hhoat nmnapn öyfiHHa cygnapHHHr 2017-2020 HHnnap xaMga 2021 hhh öhphhhh Hoparagara ^aonnaT AKyHnapn öyfiHHa acocHfi KypcaTKH^napH // https://stat.sud.uz/file/2021/4-27/iib 2021 03.pdf.

2. Y3ÖeKHCTOH PecnyönHKacH ^HHo^T-npo^ccyan KogeKCH: (2021 HHH geKaöprana öynraH y3rapTHm Ba KymHMHanap ÖHnaH): PacMHfi Hamp / Y3ÖeKHCTOH PecnyönHKacH Ägnua Basupnuru. - T.: "ÄgonaT" xyKyKHfi axöopoT MapKa3H, 2021.

- E.

3. Y3ÖeKHCTOH PecnyönHKacH ^HHo^T-npo^ccyan KogeKCH: (2021 HHH geKaöprana öynraH y3rapTHm Ba KymHMHanap öunaH): PacMHfi Hamp / Y3ÖeKHCTOH PecnyönHKacH ÄgnHa Ba3HpnHrH. - T.: "ÄgonaT" xyKyKHfi axöopoT MapKa3H, 2021.

- E.

4. Y3ÖeKHCTOH PecnyönHKacH ^HHo^T-npo^ccyan KogeKCH: (2021 HHH geKaöprana öynraH y3rapTHm Ba KymHMHanap ÖHnaH): PacMHfi Hamp / Y3ÖeKHCTOH PecnyönOHKacH ÄgnHa Ba3HpnHrH. - T.: "ÄgonaT" xyKyKHfi axöopoT MapKa3H, 2021. - E.

5. Jinoyat-protsessual huquqi. Umumiy qism: Darslik / Mualliflar jamoasi. - T.: TDYU, 2017. - B. 168.

February, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

846

6. Курзинер Е.Э. Актуальные вопросы доказывания в уголовном судопроизводстве Российской Федерации: Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. - Челябинск, 2009. -С. 7.

7. Попов В.С. Участие адвоката-защитника в процессе доказывания на стадии предварительного расследования и в суде первой инстанции: Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. -Челябинск, 2005. - С. 8.

® о

February, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

©

О

847

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.