Научная статья на тему 'ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА “ЯШИЛ” ИҚТИСОДИЁТНИНГ ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ'

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА “ЯШИЛ” ИҚТИСОДИЁТНИНГ ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
яшил иқтисодиёт / инновацион технологиялар / қишлоқ хўжалиги / барқарор ривожланиш / green economy / innovative technologies / Agriculture / sustainable development.

Аннотация научной статьи по естественным и точным наукам, автор научной работы — Мафтуна Рустамовна Тошева

Ушбу мақолада қишлоқ хўжалигининг барқарор фаолияти озиқ-овқат мустақиллигига, мамлакат минтақаларининг иқтисодий мустақиллигига, қишлоқ хўжалигига ихтисослашган ҳудудларнинг барқарор ўсишига сезиларли таъсир кўрсатмоқда. Инновацион технологиялар саноатнинг рақобатбардошлиги ва ривожланишининг асосий омили ҳисобланади, чунки улар харажатларни камайтиришга, меҳнат унумдорлигини оширишга ва Ўзбекистон компанияларининг таниқли брендлари маҳсулотларига талабни рағбатлантиришга ёрдам беради. Ишдан кўзланган мақсад қишлоқ хўжалигининг “яшил” иқтисодиётнинг инновацион технологиялари асосидаги истиқболли йўналишларини аниқлаш ва уларни ишлаб чиқариш сиклига жорий этиш самарадорлигини баҳолашдан иборат. Тадқиқот усуллари формалмантиқий, қишлоқ хўжалигига хавфсиз технологияларни жорий этиш бўйича ҳудудий тажрибани таҳлил қилиш, ижтимоий-иқтисодий жараёнларни моделлаштириш. Қишлоқ хўжалигида “яшил” иқтисодиётнинг инновацион технологияларидан фойдаланиш давлат томонидан қўллаб-қувватлаш механизмлари, шу жумладан “яшил” облигациялар орқали маблағ жалб этиш, шунингдек, мақсадли фаолият ва илмий-тадқиқот ишларида иштирок этиш имконияти асосида амалга оширилиши керак, деган хулосага келинди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, sustainable agricultural activities have a significant impact on food independence, economic independence of the country's regions and sustainable growth of agricultural regions. Innovative technologies are a key factor in the competitiveness and development of the industry, as they help reduce costs, increase labor productivity, and stimulate demand for products of well-known brands of Uzbek companies. The goals of the work are to identify promising areas of agriculture based on innovative technologies of the “green” economy, and assess the effectiveness of their implementation in the production cycle. Research methods are formal-logical, analysis of regional experience in introducing safe technologies in agriculture, modeling of socio-economic processes It is concluded that the use of innovative technologies of the “green” economy in agriculture should be carried out on the basis of government support mechanisms, including raising funds through “green” bonds, as well as access to participation in targeted activities and R&D.

Текст научной работы на тему «ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА “ЯШИЛ” ИҚТИСОДИЁТНИНГ ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ»

КИШЛОК ХУЖАЛИГИДА "ЯШИЛ" ИКТИСОДИЁТНИНГ ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

Мафтуна Рустамовна Тошева

("Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари института" Миллий тадкикот университети таянч докторанти)

АННОТАЦИЯ.

Ушбу маколада кишлок хужалигининг баркарор фаолияти озик-овкат мустакиллигига, мамлакат минтакаларининг иктисодий мустакиллигига, кишлок хужалигига ихтисослашган худудларнинг баркарор усишига сезиларли таъсир курсатмокда. Инновацион технологиялар саноатнинг ракобатбардошлиги ва ривожланишининг асосий омили хисобланади, чунки улар харажатларни камайтиришга, мехнат унумдорлигини оширишга ва Узбекистон компанияларининг таникли брендлари махсулотларига талабни рагбатлантиришга ёрдам беради. Ишдан кузланган максад кишлок хужалигининг "яшил" иктисодиётнинг инновацион технологиялари асосидаги истикболли йуналишларини аниклаш ва уларни ишлаб чикариш сиклига жорий этиш самарадорлигини бахолашдан иборат. Тадкикот усуллари формал-мантикий, кишлок хужалигига хавфсиз технологияларни жорий этиш буйича худудий тажрибани тахлил килиш, ижтимоий-иктисодий жараёнларни моделлаштириш.

Кишлок хужалигида "яшил" иктисодиётнинг инновацион технологияларидан фойдаланиш давлат томонидан куллаб-кувватлаш механизмлари, шу жумладан "яшил" облигациялар оркали маблаг жалб этиш, шунингдек, максадли фаолият ва илмий-тадкикот ишларида иштирок этиш имконияти асосида амалга оширилиши керак, деган хулосага келинди.

Калит сузлар: яшил иктисодиёт, инновацион технологиялар, кишлок хужалиги, баркарор ривожланиш.

ABSTRACT

In this article, sustainable agricultural activities have a significant impact on food independence, economic independence of the country's regions and sustainable growth of agricultural regions. Innovative technologies are a key factor in the competitiveness and development of the industry, as they help reduce costs, increase labor productivity, and stimulate demand for products of well-known brands of Uzbek companies. The goals of the work are to identify promising areas of agriculture based on innovative technologies of the "green" economy, and assess the effectiveness of their implementation in the production cycle. Research methods are formal-logical, analysis of regional experience in introducing safe technologies in agriculture, modeling of socio-economic processes.

May, 2024

723

ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1

It is concluded that the use of innovative technologies of the "green" economy in agriculture should be carried out on the basis of government support mechanisms, including raising funds through "green" bonds, as well as access to participation in targeted activities and R&D.

Keywords: green economy; innovative technologies; Agriculture; sustainable development.

Макроиктисодий ва геосиёсий босим шароитида минтакавий микёсда иктисодиётнинг турли тармокларида максадли курсаткичларни ривожлантириш ва уларга эришиш учун макбул йулни топиш нихоятда мухимдир.

Мутахассислар ва олимлар хавфсизлик муаммоларини хал килишни технологиялари табиат, жамият ва одамлар манфаатлари мувозанатини саклашга каратилган "яшил" иктисодиёт билан боглашади. "Яшил" технологияларнинг максади атроф-мухитга зарар келтирмайдиган технологик ечимларни жорий этиш, ресурслардан фойдаланишни оптималлаштириш хамда уларни таксимлаш ва ишлатиш самарадорлигини оширишдан иборат. Ресурсларни тежаш, энергия самарадорлиги ва иктисодий самарадорлик тамойилларидан келиб чиккан холда, "яшил" технологиялар худудлар эхтиёжларига мос келиши, ишлаб чикариш ва экология карама-каршиликлари уртасида муросага эришишга, иктисодий ривожланиш уртасидаги мувозанатни топишга ёрдам бериши керак.

Куриб чикилаётган муаммонинг мураккаблиги ва унинг илмий адабиётларда фан ва амалиётнинг турли сохаларини боглайдиган фанлараро фан сифатида уз аксини топган:

• инсон хаёти учун макбул шароитларни шакллантириш (екологик йуналиш);

• табиий мухитга (географик йуналишда) антропоген фаолиятнинг таъсиридан келиб чикадиган сабаб-окибат узгаришларини назорат килиш;

• келажак авлодларнинг хаёт сифати хакида кайгуриш (ахлокий йуналиш);

• табиат ва жамият яхлитлигини тан олиш асосида экологик онгни шакллантириш (фалсафий йуналиш);

• табиат ва одамлар учун хавфсиз ишлаб чикариш муносабатларини лойихалаш (иктисодий йуналиш).

"Яшил" иктисодиётнинг максади инсон хаётининг эквивалент сохалари сифатида унинг молиявий, экологик ва ижтимоий таркибий кисмларининг узаро таъсирини оптималлаштиришни талаб киладиган замонавий ва келажак авлодлар хаётининг юкори сифатига хисса кушадиган яшаш шароитларини аниклаш ва амалга оширишдир. [1,3].

КИРИШ

МАВЗУГА ОИД АДАБИЁТЛАРНИНГ ТАХДИЛИ

May, 2024

Яшил иктисодиёт технологиялари хакидаги гоялар ривожланишининг хозирги боскичида куплаб олимлар кулай мухит яратиш, ахолининг турмуш шароити ва соглигини яхшилаш, атроф-мухитни мухофаза килишга эришиш учун бир катор муаммоларни хал килиш зарур деб куйидагилар хисобланади:

• хужалик ишларини деекологиялашнинг нокулай ходисаларини бартараф этиш, бузилган табиий экотизимларни тиклаш;

• атроф-мухитни окилона бошкаришни таъминлаш;

• жамиятнинг кейинги экологик йуналтирилганлиги, унинг ривожланишининг экологик, молиявий ва иктисодий элементлари асосида баркарорлигини таъминлаш;

• ишлаб чикаришни стратегик экологик бахолашнинг етакчи коидаларини, мониторинг ва дастурларни, норматив хужжатларни амалга ошириш, худудлар релефини тубдан узгартирувчи лойихавий карорларнинг атроф-мухитга таъсирини экспертизадан утказиш;

• атроф-мухитни мухофаза килиш буйича халкаро шартномалар буйича мажбуриятларни бажариш.

Яшил иктисодиёт концепцияси баркарор ривожланишнинг янги глобал молиявий моделига айланиб бормокда, улар бир нечта илмий-назарий йуналишлари томонидан ифодаланади.

Биз тадкикотларнинг бир канча умумий иктисодий ёндашув сифатида тавсифлаймиз. И.А. Залйгина, Ануфриев В.Н., Буско Э.Г.нинг сузларига кура, Уй хужалиги, "яшил" иктисодиёт универсаллик билан тавсифланади яъни, у кишилар хаётидаги янги турдаги муносабатларга ишора килади ва янги ижтимоий парадокс вазифасини бажаради. Г.С. Беккернинг фикрича, молиявий ёндашув бозор мувозанати ва баркарор талабни бирлаштирган холда инсон хатти-харакатларининг турли шаклларига нисбатан кулланилиши мумкин[7,8].

Тармокли ёндашув доирасида Грибова Э.В. "яшил" иктисодиётни экологик тоза озик-овкат махсулотларини ишлаб чикариш ёки "яшил" технологиялар ва тамойиллар асосида иктисодиётнинг алохида тармокларини шакллантириш сифатида белгилаш мумкин. Мисол учун, энергетиклар "яшил" энергия хакида гапиришади, унинг тамойиллари тежамкорлик ва кайта тикланадиган манбалардир.

Технологик ёндашув Лаврикова Ю.Г., Малйш Э.В., Н.А. Пискулова, Н.Н. Яшалова барча тармокларнинг экологик тоза саноат ва озик-овкат махсулотларини яратишни таъминлайдиган технологияларга утиши сифатида "яшил" иктисодиётни назарда тутади. Ушбу ёндашув куёш, шамол ва геотермал энергияни камраб олувчи кайта тикланадиган энергия манбаларидан (кейинги уринларда РЕС деб юритилади) фойдаланиш билан боглик [10,12].

Самарина В.П., М. Жонсонларнинг фикрига кура, яшил иктисодиёт: сивилизация ёки ахлокий-технологик ёндашувни тушунади, бу ривожланишнинг янги боскичига утиш, инсон хаётининг барча сохаларида дустона технологиялар жорий этиш, унинг максади экологик тоза мухитни яратиш ва шу мухитга

May, 2024

утишдир. Бу ёндашув одамларнинг умумий ва касбий маданиятини оширишга асосланади[11]. Т.А. Савицкаянинг таъкидлашича, "яшил" иктисодиёт баркарор ривожланишга эришиш учун амалий ёндашувдир. "Яшил" иктисодиёт феноменининг пайдо булиши, шакллантирилган технологик тузилманинг табиий ва бошка ресурсларнинг исрофгарчиликка олиб келиши ва жамиятда иктисодий, молиявий ва экологик карама-каршиликларнинг пайдо булишига олиб келадиган жуда кимматга тушиши билан боглик.

Яшил иктисодиёт технологияларини ишлаб чикиш ва жорий этишнинг асоси товарлар ва хизматлар ишлаб чикаришда бизнес ва давлат уртасидаги муносабатларни тартибга солувчи меъёрий-хукукий базадир [4].

Узбекистон Республикасида сунгги ун йилликда атроф-мухитни бошкариш ва экологик талабларга риоя килишни хукукий тартибга солиш сохасида ижобий узгаришлар руй берди:

• 2012 йилда лойихалаш, куриш, реконструксия килиш ва эксплуатация килиш боскичларида кучмас мулкка нисбатан экологик талабларни белгиловчи ГОСТ 54964-2012 тасдикланди;

• 2017 йилда "Екология ва атроф-мухитни мухофаза килиш сохасида давлат бошкаруви тизимини такомиллаштириш тугрисида"ги конун кабул килинди, махсулот сифати стандартлари ва инновацион ва экологик тоза махсулотлар кийматини белгилайди.

• 2017 йилда "Енергия ресурсларидан окилона фойдаланишни таъминлаш чора-тадбирлари тугрисида"ги конун ишлаб чикилди;

Узбекистонда экологик иттифок 20 йилдан ортик вактдан бери фаолият курсатмокда, у махсулотларни сертификатлаш, шунингдек, ишлаб чикаришдаги экологик вазиятни мониторинг килиш билан шугулланади. Курилишда яшил курилиш ва уй-жой коммунал хужалиги сохасида техник хужжатларни ишлаб чикадиган, экологик экспертиза ва мониторингни амалга оширадиган, мехнатни мухофаза килиш, мухандислик тадкикотлари, атроф-мухитни лойихалаш сохасида хизматлар курсатадиган Греен стандартлари экологик сертификатлаш маркази мавжуд. ва сертификатлаш.

2017 йил август ойида Узбекистон Республикаси Кайта тикланадиган энергия манбаларини куллаш ва жорий этиш буйича мавжуд амалиётдан фойдаланиш ва халкаро стандартларни ишлаб чикишда иштирок этиш имконини берадиган Кайта тикланадиган энергия халкаро агентлигига (ИРЕНА) аъзо булди. 2019 йилда давлатнинг озик-овкат мустакиллигини ва саноатнинг баркарор усишини таъминлаш учун 2020-2030 йилларга мулжалланган кишлок хужалигини ривожлантириш ва кишлок хужалиги махсулотлари, хом ашё ва озик-овкат бозорларини тартибга солиш буйича дастурга узгартиришлар киритилди.

Мазкур дастур доирасида органик кишлок хужалиги махсулотларининг техник регламентларини хамда "Органик кишлок хужалиги ва озик-овкат махсулотлари ишлаб чикаришни ихтиёрий сертификатлаштиришдан утказиш

May, 2024

тартиби тугрисида"ги низомни тасдикланди. 2023 йил 29 декабрдаги 0989 -сонли "Чикиндилари тугрисида" конунига узгартишлар киритиш тугрисида Республика конуни кучга кирди, бу эса Узбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларини (конун хужжатлари коидаларини) бекор килди ва ишлаб чикариш, истеъмол чикиндиларини бошкариш сохасида белгиланган мезонлар ва курсаткичлардан иборат[5,6].

Шунингдек, биз таъкидлаймизки, мамлакатнинг вилоятлари ва минтакаларини ижтимоий-иктисодий ривожлантиришга оид меъёрий хужжатларнинг аксарияти хом ашё экспорти моделидан воз кечиш учун янги иктисодий стратегияларни жорий этишга ва баркарор иктисодиётни яратиш учун "яшил" иктисодиётни ривожлантиришга каратилган куйидаги максадларга асосланади:

• ишлаб чикаришни модернизация килиш, шу жумладан, ишлаб чикариш ва экспорт таркибида ишлаб чикариш тармокларининг (юкори технологияли махсулотлар) улушини ошириш, мехнат унумдорлигини ошириш, энергия самарадорлигини ошириш ва ишлаб чикаришнинг энергия сигимини камайтириш, бозор субектларининг инновацион фаоллигини рагбатлантириш;

• барча даражадаги таълим сифатини ошириш, кадрларни тайёрлаш ва кайта тайёрлаш тизимини такомиллаштириш асосида инсон салохиятини ривожлантириш;

• иктисодиётни жахон бозори конъюнктурасининг тебранишларидан химоя килишни, бюджет тизимининг узок муддатли баркарорлигини таъминлашни, миллий валютадаги нархлар баркарорлигини таъминлашни назарда тутувчи макроиктисодий рискларни бошкариш;

• коммунал хизматлар курсатиш сифатини ошириш, маъмурий-бошкарув тизимини ишлатиш харажатларини камайтириш, давлат органлари фаолиятининг очиклигини, уларнинг жамиятдаги муаммоларга жавоб беришга тайёрлигини таъминлаш ва уларни самарали бартараф этишни хисобга олган холда мамлакат бошкарув тизимини модернизация килиш. Натижада, бу бизнес учун маъмурий тусикларнинг кискаришига олиб келиши керак;

• бозор механизмларини тартибга солиш ва тадбиркорлик фаоллигини ошириш. Янги компанияларнинг худудий бозорларга чикиши учун маъмурий тусикларни минималлаштириш ва ишлаб чикаришни устириш учун раг'батларни ошириш зарур. Мухим йуналишлар капитални самарали кайта таксимлаш ва иктисодий ва ижтимоий вазифаларни бажариши сабабли бозорда мавжудлиги максадга мувофик булган корхоналарга манзилли ёрдам беришдир.

ТАДКЩОТ МЕТОДОЛОГИЯСИ

^ишлок хужалиги давлат томонидан тартибга солишнинг устувор тармокларидан бири хисобланади, чунки унинг усиши катор стратегик максадларга эришишга, жумладан, кишлок худудларини ривожлантиришга ёрдам беради.

May, 2024

727

Хорижий тажриба агросаноат мажмуаси ва кишлок хужалигига "яшил" технологияларнинг жорий этилиши, ишлаб чикариш жараёнини ташкил этиш ва бошкаришнинг анъанавий турлари сикиб чикарилаётганини курсатмокда. Кенг таркалган органик дехкончилик усуллари яшил иктисодиётга утишда мухим кадамдир. Республиканинг фермер хужаликларининг юкори улуши билан ажралиб турадиган худудларида органикларга якин бошкарув тамойилларига асосланган ишлаб чикариш шароитларининг устунлиги катта ахамиятга эга булиши мумкин. Кишлок хужалиги ишлаб чикаришни купайтириш ва кишлок хужалиги худудларида мехнатга лаёкатли ахолини саклашга ёрдам берадиган органик кишлок хужалигини ривожлантиришни муниципал тартибга солиш буйича чора-тадбирлар куриш максадга мувофикдир.

Республиканинг айрим худудлари аллакачон узларини "яшил" иктисодиёт учун махсус синов майдончалари ёки лабораториялари деб аташади. Мисол учун, Тошкент вилояти 2020 йилга келиб Узбекистоннинг "яшил" пойтахтига айланиш ниятида. Тошкент вилоятининг "яшил" кам углеродли иктисодиётни ривожлантириш имкониятлари кизикиш уйготади [2,4], у хали хам паст экологик рейтингга эга. Тошкент вилоятидаги мавжуд вазиятни тугирлаш учун аллакачон куп ишлар килинган: энергияни тежаш буйича минтакавий дастур амалга оширилди, минтакадаги иссикхона газлари инвентаризация килинмокда, саноат чикиндиларини кайта ишлашга утиш режалаштирилган ва алохида Ангренда каттик маиший чикиндиларни йигиш йулга куйилди. Табиий урмон плантациялари тикланмокда, кишлок хужалиги чикиндиларини паррандачилик ва фермер хужаликларининг уз энергия ишлаб чикарувчи курилмалари учун угит ва ёкилгига кайта ишлаш дастурлари доирасида чора-тадбирлар курилмокда. Вилоятда шахар транспорт воситаларини бензиндан табиий газга утказиш режаси амалга оширилмокда. Келгусида экологик курилиш ва саноатда "яшил" технологиялардан фойдаланишга катта эътибор каратиш режалаштирилмокда, келажакнинг энергия ресурси - диметилефир буйича тадкикотлар давом этмокда.

Тошкент вилоятининг тажрибаси Республикасининг бошка ахоли пунктлари ва минтакалари учун намуна булиб хизмат килиши мумкин, бу янги стратегик "яшил" иктисодий сиёсатни шакллантиришга хисса кушади. [9].

Узини аклли шахар (аклли шахар) деб таърифлайдиган Тошкент вилояти учун "яшил" иктисодиёт кадриятларига утиш "Нурафшон шахри" режаси асосида амалга оширилиши мумкин - худудни илгор ривожлантириш. Чирчик дарёси ва Охангарон дарёсининг Тошкент вилояти кесиб утган чегараларини камраб олади. Бу ерлар (жами 420 гектар) нафакат метрополиянинг тадбиркорлик, илмий ва таълим марказига, балки ахолининг дам олиш масканига хам айлантирилиши керак.

Жиззах вилоятининг агросаноат комплексини 2030 йилгача ривожлантириш стратегияси кизикиш уйготади, бу саноатнинг усиши учун технологик шарт-шароитларни

May, 2024

aparumHu Ha3apga Tyragu. !^H33ax BunoaTH ynyH amnn HKTHcogueT TexHonoruanapuHH ^opufi этнmнннг acocufi MaKcagnapu:

• arpocaHoaT KOMnneKcuHH ннновaцнон puBO^naHTupum MexaHH3MnapuHH umnaö HHKum, ep cuecarnHH aManra omupum maKrnapu, ycynnapu Ba BOCHTanapuHHHr HnMHfi-ycnyöufi acocnaHumuHu ^opufi этнm;

•Kumno; xy^anuru KopxoHanapuHHHr h3HHH ^aonuaTHHH MonuanamTupum, arpocaHoaT KOMnneKCu Ba ;umno; xy^anurHHUHr HnMHfi-TexHHKaBHfi coxacuga TagöupKopnuKHH Ky.nna6-KyBBaraam;

• arpo^-MyxuTHu OKHHOHa 6om;apHmHH Kynnaö-KyBBaraam gacTypnapuHH umnaö HHKum;

• экопогнк TO3a O3u;-OB;aT MaxcynoraapuHH umnaö HH;apum, Kumno; xy^anuru экннпapннннг aHru Typnapu Ba nopBa 3OTHapuHH ^opufi этнm ynyH arpopecypc canoxuaragaH ^ofiganaHum;

• pecypcnapHH Te^afiguraH umnaö HH;apum TexHonoruanapuHH ^opufi этнmнн paröaTnaHTHpum;

Qishloq xo'jaligini rivojlantirishning strategik rejasini ishlab chiqish

4

4

Hududni ijtimoiy innovatsion rivojlantirish konsepsiyasi

Qishloq xo'jaligini "yashil" texnologiyalar asosida rivojlantirish

Hududni ijtimoiy innovatsion rivojlantirish dasturi

Maxsus qo'llab-quvvatlash

chora-tadbirlari, texnologiyalari va vositalari

4

4

Ijtimoiy ta'sirlar: bandlikning o'sishi, daromad, kadrlar oqimi

V_

Maxsus qo'llab-quvvatlash

chora-tadbirlari, texnologiyalari va vositalari

4

Qishloq joylarning ijtimoiy pasportlarini shakllantirish

■ vaziyat va rivojlanish holatini tahlil qilish;

- maqsad va vazifalar;

- asboblar va texnologiyalar;

- bosh reja, prognozlash, biznes jarayonlarini modellashtirish;

- dastur tadbirlari;

- faoliyatni baholash ko'rsatkichlari tizimi;

- loyihaning umumiy samaradorligini baholash;

- resurslar bilan ta'minlash;

- ommaviy test, boshqaruvni tashkil etish va nazorat qilish;

- "yashil" texnologiyalarga asoslangan sanoatni rivojlantirishning samarali rejalari va dasturlari

1-pacM. Kumno; xy^anuru Ba Kumno; xygygnapuHH "amHH" TexHonoruanap acocuga u^THMOufi Ba ннновaцнон

puBO^naHTupum MexaHH3MH.

May, 2024

729

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• тизимли инновацион жараён оркали тармокнинг молиявий-иктисодий курсаткичларини ошириш асосида кишлок худудларини ривожлантириш;

• кишлок хужалигида инновацион тармок ва кластер тузилмаларини шакллантиришни рагбатлантириш, шу жумладан кишлок жойларда кичик агробизнесни ривожлантириш ва янги иш уринлари яратишни куллаб-кувватлаш.

"Яшил" иктисодиётнинг инновацион технологияларининг кишлок хужалигига ва кишлок хужалигига ихтисослашган худудларни ривожлантиришга таъсири 1-расмда курсатилган. Кишлок худудларини ижтимоий ривожлантириш буйича ишда бошкарувнинг мухим боскичи ижтимоий ва инновацион ривожланиш режаларини ишлаб чикиш булиши керак.

Кишлок хужалиги ва кишлок хужалигига ихтисослашган худудлар учун "яшил" иктисодиётнинг кулланиладиган инновацион технологияларининг стратегик ахамияти саноатнинг асосий муаммоларини хал килишда намоён булади:

1) ресурсларни назорациз истеъмол килиш ва ердан нотугри фойдаланиш. Ер ва хайдаладиган ерларнинг катта кисми замонавий талабларга жавоб бермайдиган технологиялардан фойдаланган холда ишлов берилади [8]. Ерни ишлов бериш учун Совет даврида ишлаб чикилган техникалар кулланилади, ишлаб чикариш бинолари маънавий ва жисмоний жихатдан эскирган. Эскирган инфратузилма ва асбоб-ускуналар энергия ва моддий ресурсларнинг ортикча сарфланишига, сезиларли молиявий такчилликнинг шаклланишига олиб келади, бу эса саноатнинг технологик самарадорлигини оширишга жиддий тусик булади [4, 7];

2) мамлакатнинг улкан худудий салохиятидан самарасиз фойдаланиш. Узбекистон кишлок хужалиги эхтиёжларига багишланган дунёдаги энг йирик худудлардан бирига эга, аммо урбанизация ва кишлок худудларининг деградацияси эски хом ашё моделининг самарасизлигини курсатади. Махаллий экотизимларни боскичма-боскич тиклашга ва Узбекистон Республикасининг таъсис субъектларининг ишлаб чикариш ва бошкарув максадларига эришишга каратилган окилона ва ресурсларни тежовчи табиатни бошкариш биринчи уринда туради.

Яшил иктисодиётнинг максади ишлаб чикарувчилар хавфсиз ва сифатли озик-овкат махсулотларига булган талабни кондирадиган баркарор кишлок хужалигини яратишдир. Саноатнинг ушбу технологик модернизацияси уни ресурсларни макбул таксимлаш ва кишлок хужалиги бозорининг барча иштирокчилари ва давлат хокимияти органларининг узаро хамкорлиги билан шартланган мехнат унумдорлигини бир хилда ошириш асосида ривожлантиришни назарда тутади [10, 12];

3) "яшил" кишлок хужалиги технологияларидан фойдаланиш ва мамлакат худудларини саноат, туризм,

May, 2024

730

рекреация, фан ва таълимни ривожлантириш уртасидаги бог'ликдикни таъминлаш[5,11]. Кишлок хужалиги махсулотлари нархлари ерларни кайта тиклаш учун маблаглар харажатларини уз ичига олиши керак;

4) кишлок хужалигининг рентабеллигини оширадиган ва тармоклар уртасидаги технологик тафовутни камайтирадиган давлат субсидиялаш механизмлари самарадорлигини ошириш [8];

5) фойдаланиш жахон амалиётида узини исботлаган "яшил" облигациялар чикариш асосида кишлок хужалиги корхоналарини молиялаштиришни ривожлантириш. 2016 йил декабр ойида Давлат кенгашининг йигилишидан сунг Узбекистон Республикаси Президенти "Келажак авлодлар манфаати учун Республиканинг экологик ривожланиши тугрисида"ги хукукий хужжатга мувофик курсатмалар руйхатини тасдиклади, улар орасида Табиат ресурслари вазирлиги ва Иктисодиёт ва молия вазирлиги, махаллий ривожланиш институтлари ва давлат компаниялари томонидан пул-кредит воситалари "яшил ресурслар"дан фойдаланиш буйича тегишли таклифларни ишлаб чикишлари таъкидланди.

ХУЛОСА

Урганиш натижасида куйидаги хулосалар чикариш мумкин: Узбекистон Республикаси худудларида "яшил" технологияларни жорий этиш юкори ижтимоий-иктисодий самара беради, бюджетга солик туловлари тушишига ёрдам беради. Корхоналарни ташкил этиш, ахоли фаровонлигини ошириш, иш уринларини купайтириш, инфратузилмани яратиш ва жорий экологик юкни камайтириш хамда кишлок хужалигига "яшил" иктисодиётнинг инновацион технологияларини жорий этишнинг асосий вазифалари:

• табиий ресурслардан юкори самарали фойдаланиш;

• табиий капитални ошириш ва ифлосланишни камайтириш;

• биологик хилма-хилликнинг йуколишининг олдини олиш;

• даромад ва бандликнинг усиши;

• иктисодий усишнинг стандарт моделидан "яшил" иктисодиётга утиш;

• "яшил" технологиялардан фойдаланишнинг иктисодий самарадорлигини тахлил килиш ва Республика худудларида "яшил" ишлаб чикаришни жорий этиш, саноатни кукаламзорлаштириш ва стратегик

м t! v-» ее •>•>

режалаштиришда "яшил" иктисодиёт тамойилларини куллаш. яшил иктисодиётга боскичма-боскич утиш.

Республика минтакаларида кишлок хужалиги учун "яшил" иктисодиётнинг устувор йуналишлари:

1) ишлаб чикариш кувватларини мукобил энергияга боскичма-боскич утказиш. Кишлок хужалиги учун ушбу чора чекланган табиий ресурсларни хисобга олмаган холда, эскирган стандартлар ва режалар асосида ракамли электрон инфратузилманинг йуклиги сабабли стратегик жихатдан зарур деб хисобланади;

May, 2024

731

2) тармоклараро ва шахарлараро кооперация асосида кишлок хужалигида тармок ва кластерли узаро хамкорлик шаклларини ривожлантириш, бу эса кишлок хужалигига ихтисослашган тармок ва худудларни уйгун ривожлантиришга хизмат килади. Кичик ва урта ишлаб чикарувчилар томонидан экологик тоза ва сифатли озик-овкат махсулотларини минтакавий бозорларга фаол таргиб килиш зарур. Йирик ахоли пунктлари худудий кишлок хужалиги ишлаб чикарувчилари билан якин хамкорликни йулга куйганлигини айтиш мумкин. Йирик ишлаб чикарувчилар етакчи рол уйнайди, фермер хужаликлари вакиллари эса уз навбатида корхоналар билан товар ва хомашё етказиб бериш буйича шартномалар тузадилар, уларнинг саноат жараёнига жалб этилишига кумаклашадилар;

3) ихтисослашган саноат корхоналарининг реал ишлаб чикариш эхтиёжларига мувофик "яшил" технологияларни жорий этиш.

"Яшил" иктисодиётнинг максади хозирги ва келажак авлодлар учун хаётнинг юкори сифатини таъминлайдиган, унинг молиявий, экологик ва ижтимоий таркибий кисмларининг узаро таъсирини оптималлаштиришни талаб киладиган хаёт шароитларини аниклаш ва амалга оширишдир.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Иклим узгариши буйича конференциясидаги (СОП28) нутки хттпс://пресидент.уз/уз/лисц/виеw/6897

2. Иктисодиёт ва молия вазирлигининг "Яшил" иктисодиётни ривожлантириш буйича йиллик хисобот хттпс://апи.мф.уз/медиа/досумент_филес/йиллик_хисобот.

3. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Иклим узгариши буйича конференциясидаги (СОП28) нутки хттпс://пресидент.уз/уз/лисц/виеw/6897

4.Ш.Мирзиёевнинг "яшил" энергетика сохасидаги йирик кушма лойихаларни ишга туширишга багишланган тантанали маросимдаги нутки Xттпс://пресидент.уз/уз/лисц/виеw/6952

5. ВОСвиеwер-сcопус.cсв

6. Исаджанов А.А. Баркарор иктисодий ривожланишнинг экологик жихатлари. Монография.ТДИУ.Илмий тадкикот маркази.2020.137-138б.

7. Ануфриев В.Н., Ануфриева Е.И., Петрунько Л.А. Повышение конкурентоспособности регионов и предприятий за счет зеленой экономики (на примере Свердловской области). Вестник УрФУ. Серия «Экономика и управление». 2014;(3):134-145.

8. Бусько Е.Г. Экологическая составляющая в системе социально-экономического развития Беларуси. Экологический вестник. 2011;(2):62-69.

May, 2024

732

ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1

9. Грибова Е.В. Зеленая экономика: реалии и перспективы. Вестник РГГУ. Серия: Экономика. Управление. Право. 2014;144(21):82-92.

10. Лаврикова Ю.Г., Малыш Е.В. Зеленая экономика в кластерном развитии. Вестник УрФУ. Серия «Экономика и управление». 2014;(3): 120—133.

11. Самарина В. П. Ассессмент оф тх,е импаст оф эсономис астивитй он тх,е дегрее оф оверланд флоw сонтаминатион ин тх,е зоне оф тх,е Курск — Белгород магнетис аномалй: сасе студй оф тх,е Оскол ривер. Wатер Ресоурсес. 2007;(5):549-553.

12. Яшалова Н.Н. «Зеленая» экономика: вопросы теории и направления развития. Национальные интересы: приоритеты и безопасность. 2013;(11):33-

40.

May, 2024

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.