IQTISODIYOTDA FOYDALANILADIGAN DASTURIY MAHSULOTLAR TASNIFI Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

IQTISODIYOTDA FOYDALANILADIGAN DASTURIY MAHSULOTLAR

TASNIFI

Ernazarov Alisher Ergashevich

Samarqand iqtisodiyot va servis instituti Axborot texnologiyalari kafedrasi mudiri Yahyayev Bahriddinxon Samarqand iqtisodiyot va servis instituti talabasi

Annotatsiya. Ushbu maqolada iqtisodiyotda foydalaniladigan dasturiy mahsulotlar tasnifi bo'yicha muallif tomonidan ilmiy qarashlar keltirilgan hamda taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan.

Kalit so'zlar. Iqtisodiyot, dasturiy ta'minot, ERP tizimlari.

Abstract. In this article, the author presents scientific views on the classification of software products used in the economy, and develops suggestions and recommendations.

Key words. Economy, software, ERP systems.

Bugungi kunda axborot-kommunikatsiya sohasini rivojlantirishning asosi hisoblangan dasturiy mahsulotlarni ishlab chiqarish milliy iqtisodiyot rivojlanishining muhim sharti sifatida alohida ahamiyat kasb etmoqda. Hayotimizning har jabhasida faol qo'llanilayotgan axborot almashinuv texnologiyalaridan samarali foydalanish ulardagi dasturiy ta'minotlarning o'ziga xosligi, ommabopligi va innovatsion yangiligiga bog'liq. Dasturiy mahsulotlar zamonaviy iqtisodiyotda muhim o'rin tutib, korxona va tashkilotlarga jarayonlarni avtomatlashtirish va ularning faoliyati samaradorligini oshirish imkoniyatini beradi.

Iqtisodiyot biznesni boshqarish, ma'lumotlarni tahlil qilish, jarayonlarni avtomatlashtirish va qaror qabul qilishda yordam beradigan turli xil dasturiy mahsulotlardan foydalanadi. Ulardan ba'zilari quyidagilarni o'z ichiga oladi:

1.ERP tizimlari (Enterprise Resource Planning) - tashkilotning barcha resurslarini, shu jumladan moliya, ishlab chiqarish, ta'minot va inson resurslarini rejalashtirish, hisobga olish va boshqarish uchun mo'ljallangan dasturiy platformalar. ERP tizimlari (Korxona resurslarini rejalashtirish) tashkilotning turli funktsional sohalarini, jumladan, moliya, xodimlarni boshqarish, ishlab chiqarish, logistika va boshqalarni birlashtirgan integratsiyalashgan dasturiy yechimlardir. ERP tizimlari tashkilotga o'z resurslari va jarayonlarini samarali boshqarish, xarajatlarni kamaytirish va samaradorlikni oshirish imkonini beradi.

ERP tizimlari (korxona resurslarini rejalashtirish) - bu tashkilotdagi biznes jarayonlarini avtomatlashtirish va boshqarish uchun mo'ljallangan dasturiy yechimlar. Ular moliya, kadrlar, logistika, ishlab chiqarish, sotish va boshqalar kabi turli funksional soha va bo'limlarni yagona axborot tizimiga birlashtirish imkonini beradi. ERP tizimlari kompaniyalarga ma'lumotlarni markazlashtirilgan saqlash va qayta ishlashni ta'minlaydi, bu ularga resurslarni samarali rejalashtirish va boshqarish,

jarayonlarni optimallashtirish, qarorlar qabul qilishni yaxshilash va tashkilot samaradorligini oshirish imkonini beradi. Bunday tizimlar turli xil biznes funksiyalarini avtomatlashtirishga imkon beruvchi bir nechta modullarni o'z ichiga oladi. Masalan, moliya moduli moliyaviy faoliyatni hisobga olish va tahlil qilish imkonini beradi, xodimlarni boshqarish moduli xodimlar va ish haqini boshqarish imkonini beradi, ta'minot va xarid moduli tovar-moddiy zaxiralarni nazorat qilish va xaridlarni amalga oshirish imkonini beradi va hokazo.

ERP tizimlari ko'pincha CRM (mijozlar bilan munosabatlarni boshqarish), SCM (ta'minot zanjiri boshqaruvi), PLM (mahsulotning hayot aylanishini boshqarish) va boshqalar kabi boshqa axborot tizimlari bilan birgalikda qo'llaniladi, bu esa barcha jihatlarni yanada to'liq va integratsiyalashgan boshqarishni ta'minlaydi. Mashhur ERP tizimlariga misollar: SAP, Oracle ERP, Microsoft Dynamics, NetSuite va boshqalar. Ushbu tizimlar kompaniyaning o'ziga xos ehtiyojlarini qondirish uchun moslashtirilishi va biznesning sohasi va hajmiga qarab turli xil funktsiyalarni ta'minlashi mumkin.

2. CRM tizimlari (Customer Relationship Management) - mijozlar bilan munosabatlarni boshqarish va ular bilan ishlashni yaxshilash uchun savdo va mijozlar bilan aloqalar haqidagi ma'lumotlarni tahlil qilish imkonini beradi. CRM tizimlari kompaniyalarga mijozlar bilan munosabatlarni boshqarishga yordam beruvchi dasturiy mahsulotlardir. CRM tizimlari mijozlarni hisobga olish, sotishni boshqarish, mijozlar ma'lumotlarini tahlil qilish va mijozlar bilan o'zaro munosabatlarning boshqa muhim jihatlari uchun imkoniyatlarni taqdim etadi. Ular mijozlarning sodiqligini oshirishga, xizmat ko'rsatishni yaxshilashga va sotishni oshirishga yordam beradi.

CRM tizimlari tashkilotlarga mijozlar bilan munosabatlarni boshqarishda yordam beradigan dasturiy mahsulotlardir. Ular xizmatlarni yaxshilash va biznes jarayonlarini samaraliroq qilish uchun mijozlar ma'lumotlarini to'plash, saqlash, tahlil qilish va ulardan foydalanish funktsiyalarini ta'minlaydi.

CRM tizimlari odatda quyidagi asosiy funktsiyalarni o'z ichiga oladi:

> Aloqa va mijozlar ma'lumotlar bazasini boshqarish: CRM tizimlari tashkilotlarga o'z mijozlari haqidagi ma'lumotlarni, shu jumladan aloqa ma'lumotlari, aloqa tarixi, afzalliklar va boshqa foydali ma'lumotlarni saqlash va tartibga solish imkonini beradi. Bu tashkilotga o'z mijozlarini yaxshiroq tushunishga yordam beradi va shaxsiylashtirilgan tajribani taklif qiladi.

> Savdoni boshqarish: CRM tizimlari sotuv jarayonini boshqarish vositalarini taklif etadi, jumladan, yetakchini kuzatish, bitimlarni boshqarish, sotishni prognozlash va hisobot berish. Ular tashkilotlarga savdo jarayonlarini kuzatish va samaradorligini oshirishga yordam beradi.

> Marketing va marketingni avtomatlashtirish: CRM tizimlari tashkilotlarga marketing kampaniyalarini yaratish va boshqarish, elektron pochta kampaniyalarini yuborish, marketing faoliyati natijalarini tahlil qilish va ayrim marketing jarayonlarini avtomatlashtirish imkonini beradi.

> Mijozlarga xizmat ko'rsatishni boshqarish: CRM tizimlari tashkilotlarga so'rovlar, xizmat so'rovlarini boshqarish va muammolarni hal qilish funksiyalarini

taqdim etish orqali mijozlarga xizmat ko'rsatishni yaxshilashga yordam beradi. Ular tashkilotga mijozlar so'rovlarini yanada samarali kuzatish va ularga javob berish, muddatlarni belgilash va mijozlar ehtiyojini qondirish darajasini kuzatish imkonini beradi.

> Tahlil va hisobot: CRM tizimlari mijozlar, savdo va marketing faoliyati haqidagi ma'lumotlarni tahlil qilish vositalarini taqdim etadi. Ular tashkilotlarga o'z faoliyati to'g'risida qimmatli hisobotlar va statistik ma'lumotlarni olish imkonini beradi, ulardan ko'proq xabardor biznes qarorlarini qabul qilish uchun foydalanish mumkin.

CRM tizimlari o'z vazifalari, imkoniyatlari va xarajatlari bo'yicha farq qilishi mumkin va muayyan tizimni tanlash tashkilotning ehtiyojlari va byudjetiga bog'liq. Ular savdo, marketing, mijozlarga xizmat ko'rsatish, logistika va boshqalar kabi turli sohalarda keng qo'llaniladi.

3. Loyihani boshqarish tizimlari - loyihalarni rejalashtirish, nazorat qilish va boshqarish, jumladan, resurslarni taqsimlash, muddatlarni belgilash va topshiriqlarning bajarilishini kuzatish uchun ishlatiladi.

KPI Software loyiha boshqaruvi vositasi jamoalarga loyihani boshqarish jarayonlarini boshqarish va tartibga solishga yordam beradi. KPI ERP loyihalarini boshqarish eng ko'p ishlatiladigan xususiyatla^a ega:

✓ Vazifalarni boshqarish

✓ Loyihani kuzatish

✓ Hamkorlik

✓ Kiritilgan vaqtni kuzatish

✓ Resurslarni boshqarish

✓ Byudjetni boshqarish

✓ Gantt diagrammasi

✓ Risklarni boshqarish

4. Analitik vositalar - tendentsiyalarni aniqlash, prognoz qilish va ma'lumotlar asosida asoslangan qarorlar qabul qilish uchun ma'lumotlarni tahlil qilish va sharhlash imkonini beruvchi dasturlar. Misollar statistik tahlil, biznes-tahlil va Data Mining dasturlari (katta hajmdagi ma'lumotlarda yashirin naqshlarni qidirish va tahlil qilish). Analitik tizimlar - bu tashkilotlarga biznes ma'lumotlarini tahlil qilish va qaror qabul qilishda foydalanishga yordam beradigan dasturiy mahsulotlar. Ular ma'lumotlarni vizualizatsiya qilish, statistik tahlillar, prognozlash va boshqa tahliliy vazifalar uchun vositalarni taqdim etadi. Analitik tizimlar kompaniyalarga o'z faoliyatini optimallashtirish, tendentsiyalarni aniqlash va natijalarni bashorat qilishda yordam beradi. Analitik dasturiy ta'minot (APO) - statistik ma'lumotlarni tahlil qilish uchun mo'ljallangan dasturiy ta'minot.

Dasturlarning "analitikligi" ular boshqaruv qarorlarini qabul qilishni qo'llab-quvvatlash uchun birlamchi buxgalteriya ma'lumotlarini qayta ishlashning uslubiy asoslari (usullari) va algoritmlariga ega bo'lishini nazarda tutadi. Analitik dasturiy mahsulotlarning ahamiyati foydalanilgan ma'lumotlarning ishonchliligi, to'liqlik darajasi va tahlil vazifalarini bajarish sifati bilan belgilanadi. Boshqacha qilib

aytganda, APO ning afzalliklari kompaniya faoliyatiga ijobiy ta'sir ko'rsatadigan to'g'ri boshqaruv qarorlarini qabul qilishda ifodalanishi kerak. Bu analitik tizimlar foydalanuvchilarni nafaqat ma'lumot bilan ta'minlashi, balki qaror qabul qilish jarayonida yo'l-yo'riq ko'rsatishi va qo'llanma bo'lib xizmat qilishi lozimligini bildiradi.

Buxgalteriya hisobini samarali olib borish va hisobotlarni yaratish imkonini beruvchi ko'plab buxgalteriya tahliliy dasturlari mavjud. Kichik korxonalarda qo'llaniladigan eng keng tarqalgan tizim buxgalteriya hisobining quyidagi turlari: 1 C-buxgalteriya, Galaxy, Parus. Ular minimal analitik imkoniyatlarga ega - odatda faqat ba'zi moliyaviy ko'rsatkichlarni hisoblash. Yuqori darajadagi tizimlar (Platinum) o'zlarining analitik paketlariga nafaqat buxgalteriya hisobi, balki boshqaruv hisobi sohasiga tegishli bo'lgan katta hajmdagi ma'lumotlarni qayta ishlashni o'z ichiga oladi. Eng keng qamrovli tahliliy axborot tizimlari (VAAN yoki R-3) yirik ishlab chiqarish kompaniyalari tomonidan amalga oshiriladi va nafaqat buxgalteriya hisobini umumlashtirish va tizimlashtirishga imkon beradi. ma'lumotlar, balki real vaqtda ishlab chiqarish jarayonlarini nazorat qilish. APO turli sohalarda qo'llaniladi:

- restoran biznesini, ko'ngilochar sanoat korxonalarini avtomatlashtirish -SoftAlliance

- biznes samaradorligini boshqarish - IBM Cognos

- geografik ma'lumotlarni qayta ishlash va sharhlash dasturlari - Zond

- korporativ boshqaruvning avtomatlashtirilgan tizimlari - Algors.

5. Korxonani boshqarish tizimlari - korxonaning boshqaruv vazifalari va operatsiyalarini to'liq qamrab olishga mo'ljallangan ERP, CRM va boshqa funksional modullarni birlashtiradi. Korxonani boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimi (ACS)

- bu korxona faoliyatining har xil turlarini rejalashtirish va boshqarish muammolarini hal qilish uchun mo'ljallangan dasturiy, texnik, axborot, lingvistik, tashkiliy va texnologik vositalar va malakali xodimlarning harakatlari. MRP va ERP metodologiyalarini joriy qilish odatda avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari sifatida tasniflanadi. Avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimining bir qismidir.

• Ishlab chiqarish korxonasining avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi, qoida tariqasida, boshqaruv quyi tizimlarini o'z ichiga oladi:

• omborlar

• ta'minot

• xodimlar

• moliya

• ishlab chiqarishni loyihalash va texnologik tayyorlash

• ishlab chiqarish nomenklaturasi (shu jumladan kataloglarni boshqarish tizimi)

• uskunalar

• ishlab chiqarish ehtiyojlarini operativ rejalashtirish. Sanoat ishlab chiqarishida texnologik jarayonlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlarini joriy etish.

6. Moliyaviy va buxgalteriya dasturlari - moliyaviy jarayonlarni boshqarish, buxgalteriya hisobi va hisobot berish uchun mo'ljallangan, shu jumladan buxgalteriya hisobi va soliq hisoboti dasturlari. 3. Buxgalteriya dasturlari - buxgalteriya jarayonlarini avtomatlashtirish uchun mo'ljallangan dasturiy mahsulotlar. Ular sizga daromadlar va xarajatlarni hisobga olish, moliyaviy hisobotlarni tayyorlash, soliq deklaratsiyasini tayyorlash va h.k. Buxgalteriya dasturlari buxgalteriya jarayonlarini sezilarli darajada soddalashtiradi va tezlashtiradi, xatolar ehtimolini kamaytiradi.

7. Elektron hujjat aylanishi - tashkilotlarda hujjatlar va ma'lumotlarni qayta ishlash va uzatishni osonlashtiradigan dasturlar, shu jumladan elektron imzo, arxivlash va elektron hujjatlarni boshqarish tizimlari. 5. Elektron savdo maydonchalari - bu kompaniyalarga Internet orqali savdo qilish va mijozlar bilan muloqot qilish imkonini beruvchi dasturiy mahsulotlar. Ular onlayn-do'konlarni yaratish va boshqarish, buyurtmalarni qayta ishlash, to'lov, yetkazib berish va h.k. imkoniyatlarini taqdim etadi. Elektron savdo maydonchalari kompaniyalarga o'z bozorini kengaytirish va sotishni ko'paytirishga yordam beradi.

Викг iqtisodda qo'llaniladigan ko'plab dasturiy mahsulotlaráan Ыг nechtasi. Har bir tashkilot yoki loyihaning ehtiyojlari va xususiyatlaridan kelib chiqqan holda tegishli mahsulotlarni tanlash muhimdir. Har yili axborot texnologiyalarining rivojlanishi biznes jarayonlarini avtomatlashtirish va optimallashtirish uchun yangi imkoniyatlar va vositalarni olib keladi. Zamonaviy kompaniyalar o'z bizneslarini muvaffaqiyatli yuritish uchun dasturiy mahsulotlarga tobora ko'proq tayanmoqda.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR VA INTERNET MANBAALAR

1. Бражников А.М., Бражникова А.М. Использования автоматизированных систем управления на промышленных предприятиях и в производстве (рус.) // Самарский государственный технический университет. — 2018. — С. 29-33.

2. 1 ЛЮТОВ А.Г., ЧУГУИОВА О.И. АВТОМАТИЗИРОВАИИАЯ СИСТЕМА УПРАВЛЕИИЯ КАЧЕСТВОМ ПРОМЫШЛЕИИОГО ПРЕДПРИЯТИЯ // СТАИКОСТРОЕИИЕ И ИИИОВАЦИОИИОЕ МАШИИОСТРОЕИИЕ. ПРОБЛЕМЫ И ТОЧКИ РОСТА. — 2019. — № 621. — С. 119-126.

3. E^ashevich, E. A. (2023). Internet Tarnog'i Xizmat Turiarining Zamonaviy Tahlili. Journal of Innovation in Education and Social Research, 1(3), 174-176.

4. INTERNET TARMOG'I AXBOROT XURUJLARI. EA Ergashevich -ИИИОВАЦИИ В ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ, 2023

5. Zamonaviy Logistikada Axborot-Kommunikatsiya Texnologiyalarining O'Rni. EA Ergashevich, AS Dilmurodovna. Journal of Innovation in Education and Social Research 1 (3), 189-191

6. Ergashevich, E. A., & Bahronovna, C. G. (2023). INNOVATIVE TRAINING IN HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS MANAGEMENT FUNCTIONS. International Journal of Engineering Mathematics (Online), 5(2).

7. https://www.computer-museum.ru/books/lipaev/lipaev 2.htm

8. https://www.elibrary.ru/item.asp?id=48626092

9. https://fayllar.org/reia-iqtisodiyotda-foydalaniladigan-dasturiy-mahsulotlar-haqid.html

10. https://mitc. uz/uz/pages/project supply